Марла почеламут – влак
Марийские стихотворения
Помидор Ончалза: тиде – помидор, Йыргешке да могай мотор! Чевержым мы поген налам, Ужаргым вучалташ ала?
Реве Тиде – реве. Ош йыргешке. Почшо вичкыж, колян гай. Ом лук, кугурак лиймешке, Тек кушкеш да тувырга.
Мече Изи мечым чумена! Тышке – туш куржталына. Куржталына, куржталына, Тышке – туш куржталына. Б. Данилов
Йошкар ушмен Йошкарге, йошкарге, моткочак лöза: Лышташыже мучко йошкар тус куза. Луктам тудым, шупшын, вудеш чот шолтем, Выражым – кизам
Паренге Паренге, палем мые, кокымшо кинде. Паренгым моткоч йöратем. Тек лийже мемнан устембалне мугинде, Мый кумыжыш саадак паренгым пыштем
Танюша Пеш изи Танюша Пеш изи падыраш, Йöрата Танюша семынже ойлаш: Уа-уа, уа-уа! Уа-уа, уа-уа! М. Казаков
Поезд Ту-ту-ту! Ту-ту-ту! Ту-ту-ту! Ту-ту-ту! Поезд писын кудалеш, Теве тышке шогалеш. - Налыда мо мемнамат? - Налына ме тендамат! Ту-ту-ту! Ту-ту-ту! Ту-ту-ту! Ту-ту-ту!
Муро Муро дене сай кошташ. Муро – енын сай йолташ. Б. Данилов
Виян лият Мод, коч! Мод, коч! Виян лият моткоч. И. Осмин
Мемнам ончен куанат Мемнан ачий – авийнаже Кöжым ончен куанат? Мемнам ончен огыл мо? Мемнам ончен огыл мо? Ой куанат, куанат, Мемнам ончен куанат!
Йöратем мый муралташ Кеч пашаште, кеч модмаште Йöратем мый муралташ Лийже шувыр, лийже тумыр – Лектам вигак кушталташ. Йоча садыште Эрта кече да арня, Эрта угыч рушарня. Йоча садыш толына, Икте – весым ончена. - Кö виянын? - Миша, Дима! - Кö чолганын? - Карина! - Кö кугемын! - Дарина!
Каена рат дене Икыт, кокыт, кумыт… Каена рат дене. Икыт, кокыт, кумыт… Эртена мурен. Икыт, кокыт, кумыт… Шотлена адак. Икыт, кокыт, кумыт… Лийына салтак. А. Горохов
Авием Авам уло – ӱстембалне тамле сий. Авам уло – Мыланем йокрок ок лий. Палем: мыйым авиемже йöрата. Чиктен сайын, йоча садыш ужата. А. Фёдоров
Шергылтеш мурына Олаштат, ялыштат Шергылтеш чот мурына. Шочмо – кушмо мландынам Йöратен ме мурена
Аня шотла - Ик парна, кок парня, - Тыгерак шотла Аня. – Ик кизаште вич парня, Вес кизаште вич парня, А мыняр лиеш пырля? Д. Исламов
Агытан Агытан, агытан, Мыланем поро тан, Кужу поч, сылне поч, Вӱдым йу, пырчым коч.
Лӱдман огыл кутыраш Курчаклан мален колташ, Шып лияш кулеш йолташ. Курчак ден пырля модаш Лудман огыл кутыраш.
Футбол Ойла кокам: - Ай, футбол! Ойла авам: - Ой, футбол! Ойлаакам: - Ну, футбол! Ойлем мыят: - Во, футбол! Б. Данилов
Танюша. Пеш изи Танюша, Пеш изи падыраш. Йората Танюша Семынже ойлаш. Но иктат ок ынгле, Мом гын юарла. Молан кид копажым Пералта вашла? Жап эрта шижде-годдеак, Танюшат кугу лиеш. Моло семынак яндарын Мутланаш вет туналеш. М. Казаков. Ом нойо. Мыйын уло самосвал, Тудым шупшын ом ноял. Ом ноял мый. - Ту -ту-ту! Машинамже ялтак у. Пучымыш. Шульо пучымыш шолеш: Пуч-пуч-пуч-пуч. Шураш пырче торштылеш: Лыч-лыч-лыч-лыч. Пучымыш куын шуэш: Пуш-пуш-пуш-пуш. Ивукат кочкаш йодеш: - Пу! Пу! Пу! Пу! Корным пу. - Шенгекем шогал,Мику. Кычкырал колтем : "Гу-гу!" Пуйто поезд улына, Писын ончык чымена. - Тушто ко коеш? - Микал. - Ой, Микал, шенгеч шукал! Адак - ончык. Гу-гу-гу-у! - Эй, покморжо, корным пу-у! Шошо муро. Лиеш игече кажне кечын Шок-шо, шок-шо. Толеш уремыш да кудывечыш Шо-шо, шо-шо. Чывыжат воштылеш. Оля ятыр папалтен, Мушкаш шургыжым монден, Туго лекте, а вашеш Чыве кыдетлен толеш: "Кет-кет-кет, кет-кет-кет! Лавыран кидет, шургет. Портыш пуро, содор муш! Тунам веле модаш курж".
Йушто кугыза. Порт коклаште, уремлаште Ко тынаре перкала? Ко тынаре кужу йуд вошт Малыдегеч коштеда? Тиде йушто, йушто толын, Шыде йушто кугыза, Йоча-влакым лудыкташлан, Колыштса, кузее кыра. Ко тынаре окналаште Сылнын-сылнын возкален? Ко тынаре укшерлаште Ший окажым сакален? Тиде йушто, йушто толын – Пешак писе кугыза. Тудо грамотлан тунемын, Ончыза, кузе воза! Модын йогышо энерым Ко тынаре куварла? Чолгыж кийыше чапле ерым Ко ий дене комыжла? Тиде йушто, йушто толын – Поро Йушто Кугыза. Йоча-влаклан мунчалташышт У катокым ямдыла. Миклай Казаков.
Рывыж. Пеш чевер, чатка улам, Пеш чоя мый кушкынам. Оптыш дечат пеш лудам, Ик кыша денак коштам. Рывыж, рывыж пеш чоя Ик кыша денак кая. Кеч-мыняр чоя гынат, Капканеш пижеш садак. Шадт Булат.
Маска иге. Маска иге улына, Курен тусан чиемна. Мурен - куштен илена, Пагала чот авана. *** - Ачий, мый мераным ужынам! - Кушто? - Шкенан пакчаште. - Пакчашкак толын? Молан кучен отыл? - Ок лий, почшо кучык, ала-ко пучкын...
Укш лонгаште. Укш лонгаште Койо ур. Онжо ошо, Тупшо сур. Тудо пукшым Шугынчеш. Кышка пукшым Улыко пеш. Изи чыве чи-чи-чи... Изи чыве - чи-чи-чи, Ойла тудо пеш онай: -Ой, чучу, чучу,чучу, Мемнан портна пешак сай! Чыра дене печыме, Яндар ошмам шарыме, Тар шурашым шавыме, Яндар вудым шындыме! Изи чыве - чи-чи-чи, Мокта мыйым, ну, онай: -Ой, тау, чучу, чучу, Мемнан портна пешак сай!
Кем. Кем - ачамын. Но палем, Мыламат йора. Иктыжым чием - йолем Когынек пура. Шошо толын. Йыр-йыр-йыр Йыргыктен, Шыр-шыр-шыр Шыргыктен, Порт шенгечын Шошо вуд Йышт кудывечыш Пурыш вик. Вудым ужын Кенета, Лектын куржын Микита. Кунчыш, корыш Кумылан, Почо корным Шошылан. Йыр-йыр-йыр Йыргыктен, Шыр-шыр-шыр Шыргыктен, Кайыш талын Шошо вуд. Темыш ялым Шошо йук.
Муно. -Кыдет кыт-кыт! Кыдет кыт-кыт! -Мыят ом код! Мыят ом код! - Сарай тич чыве кыдетла.- Санюк, лек-лек! Санюк лек-лек! Теве муно, на тылат!
Киса. Изиат, кугуат она ул, Киса кайык улына: Шынам, лывым кучена, Укш лонгаште илена.
Шогертен. Ола-вула пыстылна, Мемнан лумна-шогертен. Мом пуэда - чунгена, Ял воктене илена. Шиште. Кужу нер, Ола туп, Нерже дене тук-тук-тук! Кожыш быр-ге чонешта, Лач апшатла пералта. Кушто тудо- Тушто йук, Нерже дене тук-тук-тук! Комбо лудыкта. Галя лектын гуляяш, Галя орын, куш каяш. "Го-го-гой,го-го-гой",- Галям комбо лудыкта. Гриша тольо. Вот герой!- Комбым ордыжко покта. Агытан. Сорла гае кадыр поч, Кекерекше-шерге пуй, Ужеш чывым: чи-чи-чи Шкеже йоршын огеш коч. Тудым маныт агытан, Мура йудым пелйудлан. Ош висвис. Ой, висвис, Ош висвис, Могай сылне Сото тус! Тол, Висвисым погена, Ший аршашым Ыштена!
Тик-так. - Тик-так, тик-так,- Эрат-касат Мура шагат. -Ик-кок, тик-так,-Шотла Шке семынже Шагат. Уке кеч тудын Парняжат. Молан курчак ок куш? Акаж деч Таня йыгылда: - Акай, каласе-ян, молан Кугу огеш лий курчакем? Эреак пеленем малтем, Эре у тувырым чиктем, Пурак деч кечын эрыктем, А тудо йоршынат ок куш... Акаже воштыл ончалеш, Шужаржылан тыге манеш: -Палет, молан курчак ок куш? Тый тудым нигунам от муш Курчакым Таня пеш мушкеш, Леп-леп вуд дене чывылта, Шона: вашке кугу лиеш... Йоча-влак дечын йодына: А те кузерак шонеда?
Онай машина. Изирак, Лопкарак, Орава выр-выр-выр. Теве тыш,Теве туш Кудалеш гыр-гыр-гыр. Вот тыгай,Пеш онай Машинам налынна. Кушкына,Вескана Ме шкеат ыштена. Шочмо вер. Гож – гож – гож Кожланаже муралеш. Шыр-шыр-шыр Энернаже йогалеш. Лоз-лоз-лоз Шурныны лунген модеш. Ший да шер Шочмо вер – Умыреш ушеш кодеш. А. Горохов.
Шочмо мландым шонымо. Йоратыме мландем! Шочмщ – кушмо мландем! Кожо тыйым мыланем Мондыктарен кертеш гын? Кожо мыйым тый дечет Ойрен кертеш гын?
Шочмо Эл Мылам Шочмо эл – Шушпыкан кудыр писте, Уржа кечыйол ден Волгалтше кава, Туням ужара ден Чевертыше тисте, Эн поро шуман Илыш тул гай ава.
Шочмо Вер Марий кундем! О шочмо вер! Мылам улат нимо деч шерге. Туняште ок йом ылыш шер, Ок мондо тыйым ныжыл эргыч, Марий кундем! О шочмо вер! Пеледше олык, ош куэр… Пасу сай шурно ден шортнянын Пашаче, мурызо, чевер, Тый кечын тузланет, уланын, Марий кундем! О шочмо вер!
Поянлык. Чодырана – поянлык, Шортньына мемнан. Тушто шуко янлык, Шудо-влак – эман. Тушто турло кайык, Шудышто – саска. Юж яндар – уй гае, Шулашат ласка. Мый ом луд. Толын теле, Ош лум веле. Кылмыш вуд. Шыде теле толжо веле Мый ом луд. Теле кечым Нимо дечын йоратем: Издер дене Шер теммешке мунчалтем. В. Данилов.
Орол. Граница вес велне нимо огеш кой. Граница воктене Шога часовой. Воктенже ушанле Эше вес орол: Пушенге йымалне. Шинча пий - Орол.
Шошыжат, чевержат. Шошыжат, чевержат, Унала толынат. Шокшымат, сылнымат Тый пырля конденат. Чылдырий Сур турий. Кечыгут йыр пордеш. Пасунан озымнам Муралтен мокталеш.
Эр. Чевер ужараже Эрвелне шарлен. Умбалне селажын Тулжат чылт йорен. Пеледше нур, олык. Норат эр лупсеш. Помыжалтын сурт вольык Пасушко лектеш.
Ваш келшен илена. Эн мотор пагытеш Олма сад пеледеш, Чевергалын кечеш, Ал олмаже шочеш. Олма сад гай элжат, Саскала кушкына. Рушыжат, марийжат Ваш келшен илена.
Книга. Ой, книга, книга! Чылажымат тый кертат: Чыла еным туныктет, Чыла еным тый нолтет, Садлан тыйым чыланат Пеш пагалат, йоратат.
Вачий. «Чи-чи, чи-чи, чи-чи-чи, Вашкерак кынел, Вачий!» - Кайык толын муралта, А Вачий гын – папалта… «Чи-чи, чи-чи,чи-чи-чи, Вашкеракын чий, Вачий!» Рвезын омо тутло пеш, Савырнен гына возеш… «Чи-чи,чи-чи, чи-чи-чи Лек зарядкышке, Вачий!» Пурт торшталтыш Вачийна, Шикш – пурак гына чыма. М. Казаков.
Киса. Порт воктенысе ломбыш толын, Кычкыра киса: - чий-чий! Тудын вичкыж йукшым колын, Лекте порт гычын Вачий. Укшыш сакалта кормушкым, Шкеже йывыртен моткоч. Пыштыт тар шурашым тушко, Мане: - Шер теммешке коч. А кисаже, ужын тидым, Кыскыра адак:-чий, чий! Пуйто ойлынеже иктым: «Тау тыланет, Вачий!» Изи мор. Изи мор моткоч чоя: Ик вере коеш йылт-ялт! Вес вере коеш йылт-ялт! Угыч ик вере коят, Возо шудо ден тоялт. Ужылдет гын изи морым, Нал вашке, ит шого орын Ниялтал, муат вес морым. Изи мор ден шокшо шор. Йочалан пеш тутло йор. А. Бик.
Кок меран. Нур меран кожласе дене Теле кечын вашлиймек, Лум пунан нулгер воктене Орын ончыштыч кок век: - Тый молан пеш ошо отыл? - Мый тыгае шочынам. - От кошт мо Кожлашке, отыш? - Тушто мом мый кычалам?... Чодыра меран, Ужмек пасусым, Орын ончышт кутыреныт. Ужгам танастарыл, Лусым торштыл-лунгыктал ыреныт. Но пушенге укш умбачын. Трук умбакышт лум вочмек, Икте – чымыш нур век пачын, Весе – шем нулгер шенгек
Шочмо вер. Шочмо мланде, шочмо вер, Ужарала волгалтат. Пеш куатле, пеш чевер Мыланем эре улат.
Шоншо. Кече таче шокшо, йосо шулашат. Санденак дыр шоншо Возо вошт уралт. Лышташ-влак йымаке, Малаш вочшо гай. Кече ок шымате, Умылат пеш сай. Колям ужын шуктыш. Эскера шыпак: Кучынеже. Шужыш лачак мушкыржат. Поктен тудым кайыш. Колям кучыкем, Шып нумал нынгайыш Шочмо суртшо век. Эр ма, кечывал ма, Але пич-пич йуд, Изи шонышынаже Нимо деч ок луд: Имыже – пычалже Ямде йудланат. Кочкышым кычалын Коштеш кеч-куштат.
Первый мурызо. Сылне мурым туно колын, Куржын лектым мый содор, (упшемат портешак кодын). Кон гын йукшо пеш мотор? Садержат ужарге огыл, Ош лум нурышто мала. Ончо, шырчык тышке толын Шокшо вел гыч унала. Мый шижам: пыта ты йушто, Сад моторын ужарга. Пеледеш ломбер. сар шушпык Тунам толын муралта. Шырчык, шырчык! Шошо кечын Первый мурызо улат! Таче тыйым шушпык дечын Утларак аклем, товат!
Турий. Эрден эрак сур турий, Кынел кайыш йылдырий. Сылне мурым муралтен, Чучкен нале куанен. Ынде тудо мемнан дек Чевер шошым ужалеш. Ялтак лумым покталтен, Сай кенежым вучалеш.
Шогертен. Шоло вуй гыч Шогертен Шыдырдатыгыч Шоктен. Шоншым ма Комам поктен. Шошо кечым ма моктен Але шкенжын шотшо ден Ужмыж – колмыжо нерген Шершотеш Тыге шотлен.
Тумна. Меман ял йыр Тумо шуко, Кеч вот тиде тумым нал. Тиде кугу тумынаште Ужынам мый тумнам. Ты марте книгаште веле Тумнам мый ужынам. А чонан, кугу шинчанам Ужылдалын омыл ыле Таче марте нигунам! Папка. Коя папка, чоя папка Лышташ йымач ончен шинчен. Шонен: верем икта ток му. Шонен: папем, капем ом пу. Ужам: папка лышташ ора. Шижам – папка! Йора, йора! Коя, чоя, чатка папкам, Комдеш пыштен, Монгем кондем. Понго йур. Куэрлаште понго – Пугырно да пого. Рыжык, ош курезше Мыйым вучат, рвезым. Теве ик вереш гын Ой-ой-ой-йой верештым! Шаралтен ошвонго Апшат пош гай онжым… Ужым кармывонгым, Ом нал тудым, огым: Шордо черлана гын, Кочкын тырла, маныт… Шыве-шыве-шыве! Йур шыжа эр шыжым. Мыланем гын йуржо Пуйто понгым йурын… В. Крылов.
Кайык-шамыч. Мемнан окна воктелан Кайык-шамыч игыштлан, Конден изи олымым, Оптпт изи пыжашым. Айда кайык-шамычем, Йоратыме-шамычем. Изи игыдам те тышак Лукса шыпак улакеш. Мый тендам ом покто, Айда сайын илыза! Яра улмо годымда Сылне мурым мураза.
Шопке папка. Йошкар вуян, Таза капан, Мундырчак коеш. Пучкын ончет – Пучмо верет Какрга тыманмеш. Монгыш кондет, Шурым шоллтет – Шурет шемемеш. Тек шемемже, Какаргыже – Садак тамле пеш.
Шушпык муро. Кеч кастене, кеч эрдене Пеледалтше садыштем Шымлу шым лукан сем дене, Мура шушпык йывыртен. Тидын годым ушышкемже Шонымаш шынен пура: «Тыгак сылнын калыкемже Илышнам моктен мура». Садыш лектын, шушпык мурым Шуэш кечын колыштмем, Шуэш шуко-шуко курым Тыныс дене илымем.
Светофор. Уремыште кум салтак, Кумынек сорал пешак: Нарынче, йошкар, ужар, Улыт пеш ару, яндар. Теве ончыко лектеш Эн чевер тусан салтак: «Шогыза шыпак, - манеш, - Чыталташ кулеш пыртак». Нарынче моткоч онай, Кок туооан полша икгай: Иктыжат чукталт ок шу – Каласа: «Йолташ-влак, чу!..» Нарынче тусан почеш Ужар тус шинчам почеш: «Ынде – мыйын черетем, Корным тыланда пуэм» Кеч эрдене, кеч кастен Салтак – влакым вашлиям. Нунын ден келшен илен, Энгек ок лий нигунам. Валерий Мамаев.
Орш. Орыш, оршын Уке йоршын. Молан оршым Маныт орш гын?
Тазалык. - Эрдене кынелын, Яндар южыш летын, Зарядкым ыштет мо эре? - Эрдене кынелын, Яндар южыш лектын, Зарядкым ыштем мый эре. - Мушкат мо кидетым, Шургетым, шуэтым, Арун, шовын дене йыген? - Мый кажне эрдене Мушкам шовын дене Кидемым, шуемым, шургем. - От монде дыр щёткым, Тыгак порошокым, Пуетым арун эрыкташ? - Ом мондомый щёткым, Тыгак порошокым, Пуемым арун эрыкташ. - Онетым норталын, Ош солыкым налаын, Йыгет мо капетым эр-кас? - Онемым норталын, Ош солыкым налын, Йыгем мый капемым эр-кас. В. Сапаев.
Кушкын реве. Шошо кечын аваем Пуыш ношмым мыланем, Удышым йыранышке, Вудымат нумальым шке. Ужым мые ик эрднен: Йыранемже ужарген. Аваем дек куржым пеш, Тудланат ойлаш кулеш. Ынде ревым куштышым, Йоча-влакым куштышым: Тудым шкетын мый ом коч, Ревыже-е! Кугу моткоч!
Чодырасе ер. Ончылнем чодырасе ер – Шум – чонлан куанле вер. Сер воктене толкын еш Той лыштат дене модеш. Ломбо, вудым умылтен, Кудыр вуйжым пугыртен. Тусшым удырла шымла, - Ер коеш воштончышла.
Кече дечын толшо. Олыклан мотор леведыш, Илышлан пеш сылне тус, Тый улат ару пеледыш – Норо лышташан вис-вис. Ош вис-вис, Ош вис-вис! Ший йолан вис-вис пеледыш – Кече дечын толшо гай. Кече дечын толшо гае Тый улат мылам эн сай! Ош вис-вис, Ош вис-вис! Конденат мылам тый майым, Шум – чонетше шош гай. Кече дечын толшо гае Тый улат мылам эн сай! Ош вис-вис, Ош вис-вис!
Шопке. Тошкемыш лектым. Умыр, умыр. Энер ок ловыкталт, кана. Шогат шып тополь, писте, тумо… Шопке вел Каньысырлана. Латшымыраш гай Лышташлажым Уэш пачаш савыркала. Уке тетла шопкен пашаже, Эртак лышташыжым шотла.
Комбо ден лудо. - Бак! бак! Бак! Мый арун коштам эртак. - Так! Так! Так! Йук шокта адак. Тидым колын, ваштареш Комбо йукын воштылеш: - Ого-го-го-го-го-го-гак, Моктанет-ыс тый пешак, Утыждене мом карет, Лучо ончо-ян: нерет Лавыра ден амырген, А эше коштат шурген. - Лавыра ден амырген?! Лавыраже мо вара? Нерем вудыш чыкалтем, Адак лиеш йытыра. Чынак тиде! А мо шонет? Мые йуштылын ом керт?! Таклан огыл дыр ойлат: «Йоршын лудо гай улат». - Вот мо: колышт-ян, шоляш, Тый кертат гын йуштылаш, Ок кул шкендым мокташ. Ко моктанчык койышан – Огеш йоро илышлан. Тыгеракын ик эрден Комбо лудылан ойлен. Тыгеракын вуд воктен Комбо лудым туныктен. А. Федоров.
Кайык пыжаж. Полан коклаште, укшышто, Пыжашым муынам. Пыжашыште радам дене Вич муным ужынам. Изи гына шапкалге-влак – Киеныт муно-влак. Арня эртен. мый угыч тольым Полан укшла йымак. Чириклымым мый кольым Оралте воктенак. Шкенышт семын кычкырлат Чара капан, чорга йукан Вич кайык иге-влак. Шогем пыжаш воктенышт, Мый нуным йоратем. Тек кушкышт, тек кугемышт Изи йолташ-влакем. Миклай Казаков.
Пеледыш. Ончалат – тугай вийдыме, норго. Пуалат – шулыш дене тайна. Но могае виян тудын корго – Шытыш да кече деке шуйна. Пытараш неле огыл ты сылным – Курлын нал але эрте тошкал… Но саклет гын, йолташ, поро сыным, Гул пеледыш воктене шогал. Геннадий Ояр
Шыже кечын. Ок муро кайык Йушто кечылан. Ок вучо тудо шокшым Кече дечын – Пуртус ямдылалтеш Ош телылан Шокте йуран Шортнялге шыже кечын. Мотор куэ шогале лывырген: Йур – шинчавуд, Норта тудын ош йолжым. Шорташ молан? Чакна чыла ойгет. Йомартле суанет Лийшаш эр шошым. С. Эсаулова. Чинче лум велеш. - Чинче лум велеш, чарна, Мом тыгодым ыштена? - Курыкыш ме каена, Шер теммеш мунчалтена. - Чинче велешат, чарна, Мом адак ме ыштена? - Ок кай ече. Ойгыраш? Лум кочайым ненчена. - Чинче чарныде йога, Мом гын ынде ыштена? - Мыланна модаш онай, Айста шыргыжалына! В. Крылов.
Онай книга. Мландыш лум-кагаз йога, Теле – пеш онай книга. Лум умбачын ко эрта, Мом-гынат да возалта. Шыгыртатен, шогертен Лумжым палдыртен коден. Точко-влакым суретлен, Шопкерлаш меран эртен. Теве рывыжын кыша – Мо возалтын гын тышан? Теле – пеш онай книга, Лудын моштыман гына. Э. Анисимов.
Сусыр куэ. Орат, ко, могае айдеме, Ош куэм тыге карген? Ару капшым кузо дене Кок вере лоден коден. Тулыжген куэ, кеч шошо – Сусыр верже пеш коржеш. Пыртланат чурий ок кошко – Йосланен, кузе шортеш! А. Новиков.
Шольымлан. Теве курык, теве олык, Теве корно шуйналтеш. Корно гочын куржын толын, Тый денет модеш мардеж. Нигоат поктен ок шу дыр. Чымеда гын учашен. Тыйынат кушкешыс шулдыр – Мландумбалне кучышет. Модын куржталат тый таче, Илышыш лектат эрла. Вес мардеж – эше чот паче – Шулдырет тунам терга. Ок вашлий могае корно, Кушто ок лий вучышет – Шочмо калык деч ит торло. Тудо – шулдыр кучышет. Шырчык. Шоик-шоик яндар йук дене Куэште мо тыге тушка? Сорале, йонгыдо эрдене Суан мо тарвана, лушка? Чиеныт йылгыжше вургемым – Келшен толешыс сывынлан. Чучкат, сылнештарен уремым, Савалыт вуйыштым мылам. У мужыр-влак ыштат суаным, Йонга эр годсек ныжыл сем. Шум гочын ташлыше куаным Кертеш лач муро каласен. А. Букетов.
Турий. Кечыйол тошкалтыш дене Куржылден куза турий. Муро онгыр йонгыдемын – Кече мучко лым ок лий. Ах вет шошыжо могае! Уло шум-кыл куана… Содыки моткочак сае: Ме туняште илена! Геннадий Ояр.
Шоншо. Пыште-пушто, пыште-пушто! – Мо тугае шокта? Пыште-пушто, пыште-пушто! – Пучымышым ко шолта? Тевыс, шоншо туртын возын, Шужым шогалтен, Мыйын гае изи рвезым Ондалаш шонен. В. Орлов.
Ур. Ко пушенгышке кузалын? Туто пукшым ко кочкеш? Кож гыч кожышко торшталын, Лум шурашым шавалеш? Мо гын тиде ош-шемалге? Мо коеш гын выр да вур? Тиде янлык пешак тале, Писе, сылне, изи ур! Ӱжына ме тендамат. Тольо шошо – сылне жап, Ешаралте пашажат. Погыналын ме чылан Лектына полшаш тудлан. Мландым вужге кунчена, Турло ношмым удена. Реве, кешыр да ушмен Кушкышт шыжылан умен. Чылажат тышан шочеш, Мландым сылнын леведеш. Толза шыжым сад-пакчаш Ток саскам тамлен ончаш. Н. Ялкайн.
Шочмо Вер. Шочмо вер – тор олык, Шочмо вер – садер, Ужаран ал солык, Кайыкан куэр. Шочмо вер – эн шерге, Шочмо вер – ава, Тудын деч чеверже Мо уло ала? Шочмо вер – лай кумыл, Шочмо вер – куан. Порсын ден куалме Чонжо калыкнан. Э. Анисимов.
Шогертен. Ола – вула пыстылна. Мемнан лумна шогертен. Мом пуэда – чунгена, Я воктене илена.
Ава. Кон тынаре шумжо сае – Шокшо, пушкыдо, ласка? Аван. Ко тынаре лишыл сае, Шокшо кумылан, ласка? Ава. Курым мучко кече гае Ко тынаре шымата? Ава. У кого такое сердце, от которого тепло. У мамы. Кто так близок, Ласков, нежен? Мама. Кто всю жизнь нам словно солнце Отдаёт своё тепло? Мама.
Йоратем мый кувавайым. Йоратем мый кувавайым, Тудо авием гаяк. Кумылжат пеш ныжыл, сае, Илена уяк-муяк. Н. Ялкайн.
Теле. Эр кынельым. Мо тугай? Туно ошо- кеч-куш кай. Порт умбалне, мландыштат Мамык портышым ужат. Порт гыч лектым. Ошкылам. Йолемат пыкше налам. Лумжо шуко, томаша! Кочамлан адак паша. Встал я рано. В чём тут дело? Всё в округе побелело. На домах и на земле Белый снег лежит везде. Я на улицу пошёл. Зашагал С большим трудом. Сколькл снегу, вот беда! Дновь для дедушки дела. А. Фёдоров.
Куку «Ку-ку, ку-ку», - Мура куку. «Ку-ку, ку-ку», - Мура куку. «Ку-ку, ку-ку», - Мура куку. «Тыят лият, -- Манеш, - кугу»
Йушто Кугыза. Порт воктене, уремлаште Ко тынаре перкала? Ко тынаре кужу йудвошт Малыдегеч коштеда? Тиде йушто, йушто толын Шыде йушто кугыза. М. Казаков.
Петян почеламутшо. Полёк-влакым кочайна Корзинка гыч пуэда. - Толын шуын У ийна, Ёлка ямде тыланда. Ёлкын йырже погынен, Кумыл нолтын модына. Веселанын, куанен, Сылне мурым мурена. Толын теле. Толын теле. Ош лум велын. Каена ме, Лумым келын, Курыкыш чылан пырля: Оля, Коля, Кавырля. Кушно тый кылмен ит шого, Шич издерышке да воло. Лий тыят мемнан йолташ. Могай сае мунчалташ!
Мый ом луд. Толын теле, Ош лум веле. Кылмыш вуд. Шыде теле Толжо веле, Мый ом луд. Теле кечым Нимо дечын Йоратем: Издер дене Шер теммешке Мунчалтем. Б. Данилов.
Тик – так. Кеча полемыште шагат. Тик-так, тик-так Коштеш эртак. Йудат коштеш, Кечат коштеш, Куш ала тыге куржеш? А. Фёдоров.
- Тик-так, тик-так, - Эрат-касат Мура шагат. - Ик-кок, тик-так, - Шотла Шке семынже Шагат. Уке кеч тудын Парняжат. А. Иванова.
Эрдене. - Ануш, кынел, шым шагат, - Кынелам, авай, кынелам. - Ануш, зарядкым ыште! - Ыштем, авай. - Ануш, шургетым муш! - Мушкам, авай! - Ануш, кочкаш шич! - Шинчам, авай!
Шошо уналан. Нарашта куэ парчаште, Шырчыкна чучкалте, порд. Тыланет мемнан пакчаште Ямде чатката у порт. В. Колумб.
Аза малтыме муро. Йуд пычкемыш йыр шарлен Мардежат канаш каен. Турло кайык-шамычат Огыт муралтал, Укшерлаште шинчалтат Омым ужылдал.
Молан огеш тол омет, Тые малыде киет? Кок кизатым нолталат Шушпыкиге гай. Мыйым шыргыж ончалат. Папе, баю-бай.
Онай машина. Изирак, лопкарак, Орава выр-выр-выр, Теве тыш, теве туш Кудалеш гыр-гыр-гыр. Вот тыгай, пеш онай Машинам налынна. Кушкына, вескана Ме шкеат ыштена. А. Фёдоров.
Паравоз. Гылде-голдо, гылде-голдо, Гылде-голдо кудалам Вагонлаште шуко пого, Шке погым мый шупшам. Гр. Иванов.
Кешыр. Тиде кочкыш пешак тамле, Витаминлан пеш поян. Лумжо тудын чапле – кешыр, Келгын шылын, вот чоя.
Реве. Тиде – реве. Ош йыргешке. Почшо вичкыж колян гай. Ом лук кугурак лиймешке, Тек кушкеш да тувырга.
Ушкал. Эй, ола туп, ушкалжат, Уйым пукшышо улат, Шорым кондышо улат. Садлан тыйым чыланат Йоча-шамыч йоратат. В. Сави.
Комбо лудыкта. Галя лектын гуляяш, Галя орын, куш каяш. «Го-го-гой, го-го-гой», - Галям комбо лудыкта. Гриша тольо. Вот герой! Комбым ордыжко покта. В. Исенеков.
Комбо Кигик-когик комбигыже Мом йората шонеда. Йогын вудым ок йорате, Ер вудетым йората. Лырт-лырт лудигыже Мом йората шонеда. Ер вудетым ок йорате, Йогын вудым йората.
Ушкал. Ола тупан ушкална Киндым, шудым кочкалеш, Киндым, шудым кочкалеш, Шуко шорым пуалеш. Эй, ола туп ушкалжат, Уйым пукшышо улат, Шорым кондышо улат, Садлан тыйым чыланат Йоча-шамыч йоратат. В. Сави.
Меран. Кож вуй гычын пугыльмо Кырт-корт камвозеш. Ош меранже лудын да, Ну, кудалеш, кудалеш. Пылт-полт, пылт-полт Койын кодо ош меран. Шылт-шолт, шылт-шолт Пералтале шиште тан. Ош меранет эше чот, Эше чот кудалеш. Лот-лот-лот, лот-лот-лот Тумнаже воштылеш. И. Осмин.
Телым Чодыраште. Маска, вынемыш возын, Ласкан гына мала, Копажым омо дене Тамлен-тамлен нула. Эрдене кож йымаке Мерна кудал лектеш. Мотор халатше дене Лач доктырла коеш. Йырваш ончалын, писын Шогале кок йола. Вурсалын шыде йуштым, Гопакым кушталта. М. Казаков.
Шырчык. Шырчык толын! Шырчык толын! Пеш вучалме унана. Шушкалтатме йукшым колын, Кеч-ко ужын куана. Укш гыс укшыш торшталалын, Шушпык гае шушкалта. Шулдыр дене пералталын, Лап-лап лийын чучкалта. Омартажым ынде онык Иктым огыл мый ыштем. Садышкемже окна ончык Иктаж визытым сакем. Вараксим. Ужар-кандын олыклаште Шудо пелед шочылда. Шошым кудо кашталаште Вараксим вычымата. Вычымалтен у муретым, Игым лук тый, мурызем. Вуй мучаште мурыметым Мый моткочак йоратем. Н. Мухин.
Чодыраште Ава Теве тумо, теве корно Теве курык, теве ер. Ер воктеке толын шордо. Толын шордо пеш чевер. Эрге. Ой, пеш сылне! Ой, пеш ямле! Шордо вудым подылеш. Тиде мыйын шочмо мланде. Шочмо мланде сылне пеш! Ача. Тыште шордо, тыште нерге, Кайыквусо шуко пеш. Шочмо мландым пале, эргым! Чот йорате, курымеш. Чодыраште. Ме чодырашке мийышна. Ой, сорал чодыраште! Колышт, ко гын мыланна Вашешта тораште. Мые йодым: «Ко улат?» Йонгалтеш вашеш: «Улам!» «Кушто тые, мый ом му». Вашешта уэш: «Му-у!» Мые маньым: «Ом кычал». Мыланем ойла: «Кычал!» Кычкыральым мый: «Ау!» Сайынрак вашмутым пу!» Кушто улыт А ден У, Нигуштат кычал ом му. Мык палышым вара: (Моткочак сорал чодыра) Йук йонгалтме тыгерак Шергылтеш улмаш лачак. А. Бик.
Шырчык порт. Пеш тора гыч шошо кечын Шырчык толын угыч портыл. Шулдыран унамже дечын Мый колам: йодеш у портым. Ик-кок кече веле эртыш, Ломбо вуйыш кузыктен. Шырчыклан у чапле портым Шындышым мый тузатен. Мутланымаш. - Митя, молан шургыштет Тынар лавыра погынен? - Тиде мыйын аваем Жапыште мушкаш монден. - Митя, молан чернилатым Алят от муш кидыштет? - Кычал шым му, ала – кушто Авам шовыным пыштен. - Митя, молан тыге тышке Лавыран кем дене пурет? - авам черле, мушшо уке. Садлан ынде мом ыштет? - Митя, ко гын у книгатым Тыге йоршын амыртен? - Тиде пырыс чапаж дене Книгашем кышам коден.
Мый лудам. Комдык почмо окнашкемже Кече шыргыжын онча. Шупшалеш мардеж шургемжым, Туго пеш ужеш, вуча: - Шкет шинчет тый портыштетше. Кечыжат могай мотор! Тыйын ок шу мо лекметше? Кол кучаш айда содор. Ом лек садак кызытеш мый, Лач лудшашым вел шинчем. Тунеммаште вашмутетым Колыштеш кугу элем. В. Сапаев. Изи Шофер Уло чапле машинам – Кечыгут кудалыштам. Шке мый тудым шудырем, Шкеак талын мугырем. Кузов тич ен-влак шинчат, Но уке умшашт, шинчашт: Тиде модыш пангалан Мые тушко оптенам. Ынде мый оптен ошмам, Пуйто киндым шупшыктем. Вот вашке кугу лиям, Шурнымак тунам оптем. М. Емельянов.
Первый лум Эр кынелна, туго лекна. Ошын койын, лум лумеш. А тенгече шинче кече Сур пылан каватуреш. Йырваш ынде кава, мланде Волгалт кайыш кенета. Лум умбачын Первый таче Корно дене ен эрта. М. Большаков
Буква нерген. Гласный йук кандаш улмаш, Шуйдарен лиеш мураш. А согласный шукырак, Коло нылыт чолырак. Буквалан поян йылмем. Кумло кудыт – сай шарнем.
Маныт, коштын мягкий знак Моктанен шкет арамак: «Мый толам гын, пошкудем Вик кая шол пушкыдем». Е ден Ё, Ю, Я кунам Ужыныт моктанчыкнам, Вожыл шылын мягкий знак (Ом ондале мый), кернак.
Когыльо. Когыльо – могыльо, Кок шудо когыльо. Когыльым – могыльым Пелыгыч тодыльым. Пелыгыч тодылын, Кочкым ик когыльым. Кочкым ик когыльым, Леве вудым подыльым. А. Горохов.
Книга. Книга мемнан ушнам почеш, Книга лудмек, чыла палет: Книга енлан эре кулеш, Арам огеш лий тунеммет.
Авай поро. Авай мыйын шыде огыл, Тудо мыйым йората. Нигунам яра ок шогылт, Мом гынат эре ышта. А кунам вара, Ашет, Тыйже аватлан полшет? Йодо мый дечем Зоя. Ну, вет удыр пеш чоя. Вожылтарыш тыгай йодыш – Пурен кай кеч коля рожыш. Кенета, шым шиж шкежат, Маньым: - От тогдай, ужат? Аваем кочкаш шотла, Портымат торлен шында, Устембак кыч-куч пога – Мылам тиде мом шога! Авием вет писе пеш, Мый дечем поснат кертеш, - Кеч мый маньым удырлан – Шокшын чучо шургемлан. А. Фёдоров. Теле. Толын теле, ош лум веле. Кылмыш вуд. Шыде теле толжо веле, Мый ом луд. Шулен йуштын, лумым уштын Йыр, мардеж порт коклаште, Коремлаште тек пордеш – Теле кечым нимо деч чот Йоратем. Чиен ечым, шер теммешке Мунчалтем. Б. Данилов.
Авамлан полшем. Авам дек пакчашке лектын, Лым лийде полшем. Кидышке кучалын лейкым, Теве дек вашкем. Тушто улыт лудо, комбо, Ала-мом ойлат мылам. Пугырналын кудыр ломбо Мане: «Поро эр, салам!» Кава тус гай яндар вудым Лудо-комбылан пуэм. А вараже авам кудынь Пакча сомылым ыштем.
Пашаж дене чаплана. Изи вудшо, кугу вудшо Колжо дене чаплана. Изи садше, кугу садше Саскаж дене чапалана. Изолыкышто, куголыкышто Шудыж дене чаплана. Изи ешше, кугу ешше Келшымаш ден чаплана. Рвезыенже, шонгыенже Пашаж дене чаплана. Б. Данилов.
Маркай. - Лек, Маркай, йыран кунчаш! - Огым, огым. - Лек, Маркай, кияр шындаш! - Огым, огым. - Эй, Маркай, ведрам нал-ян! - Молан, молан? - Вуд опташ пырля лек-ян! - Шуам, шуам! -Эй, Маркай, айда вашке! - Кушко, кушко? - Йыраныш кияр погаш! - Мушкыр коршта! - Маркай, киярым кочкат? - Кочкам, кочкам! Суртвольык да янлык. Эрдене кудывечыште. Агытан. Кукурук-рук! Шуко пеш Маледа, кечат лектеш! Эй, сур чыве, кынелшаш! Вашкерак лекман пакчаш! Озавате. Ах, тый, вожылдымо. Ку-уш! Кушко ужыч чывым, куш? Тый шонет: алят малем? Йоратет шенаш – палем. Пий. Поро эр, оза салам! Ит ор, оролем пакчам. Иктылан гына орам: Петюнам пукшет ар-рам! Озавате. САй-ай-ай, ну, кадыр поч! Тый, Шемеч, колтет тургоч. Ок коч петюшем яра: Колышт-я, кузе мура! Пырыс. Мяу-мяу, ончо-ян: Тевыс, кучышым колым. Ом йод шылым, моло йорым – Пу мылам изишак шорым!
Озавате. Ну полмезе! Ну, герой! Колятшат кугус, ой-ой! Теве Матюшем луштем – Шер теммешкетак йуктем. Чыве. Кыт-кыт-кыт, кыт-кыт-кыде-ет! Адакат пуктен ом керт. Ко-ко-ко мунемжым налын, Я адак корак нумалын? Озавате. Ах, сур чыве, шеремет, Ок кул игыжым лукмет: Инкубатор гыч кондем. Ойлынем, да ялт мондем: Муны мок нумал корак, Мунчо веле шукырак. Но изиш шонем вурсаш: Пече гоч пурет пакчаш. Ушкал. Му-но, му-но! Жапым муыныс! Пайдатшат – кечеш ик муно. Мыйын наре шорым пу, А вара кыдетлет, му-у! Озавате. Ситыш, Маня, каргашаш. Шорым чыве ок пу, раш. Но мунат кулешыс, пале: Тудо чылалан пайдале. А шор-торык – тыйын сий. Чот тыршет, вурсаш ок лий. Теве вудым йуктынем, Йу теммешкет, Манюшем. Комбо. Га-га-га! Ончалза муным: Икте – шорым, весе – муным. Пунжо шергырак шога. Йукто мыйым, га-га! Лудо. Ларт! Ончал коштан умбак: Шуын йумыжо, вак-вак! Вет мыят, чылан палат, Эреак йунем. Ларт-ларт! Озавате. Чуза, чуза, колоем-влак! Чаманем чылам ешемлак. Манюшем луштен колтем – Вуд воктек тендам волтем. Шорык-влак.
Ну, а меже, кушко ме-еже? Мо, ушкал пуа мо межым? Маня деч она код ме, Каена кутушко. ме-е! Озавате. Ой, чытамсыр-шамычем! Вет мыят кутум вучем. Тевыс, пуч йукат шокта: Опанас кутум покта. Кайыза ынде тушкаште, Мыламат лекман пашашке. Огеш лий вараш кодаш: Таче каена солаш.
Каза. Манюшем моткоч ушан, Из кучык пондашан. Воктекем йыштак толеш, Шинчашкемже ончалеш. - Ой, Манюш, Манюш, Кеч эше изишак куш. Тыйынат тунам вара Шор лиеш ушкал нарак!
Еш. Мландым мый Ава манам, Тугеже Еш лиеш туня. Келшен ила гын веле Еш, Авалан каньыле лиеш. Э. Анисимов.
Полек. Окнаште алын, ошын Пеледыш пеледеш. Вашке толеш у шошо, Вашке пайрем толеш. Аван пайремже кечын Тудлан мом полеклаш? Чевер пеледыш дечын Сайракшым мом муаш? Пеледышым окна гыч Ом курл – пеледше тек! Толеш авам паша гыч – Полекым кучыктем: Онча авамже, шыргыж, Шер семын возымем, Эн сай полек, эн шерге – Пятерка отметкемю В. Сапаев.
Эн шерге мут. Осал деч мыйым кечын-йудын Аралыш тудо пуркыт гай. Шарнем, иктаж-мо дечын лудын, Шиждегеч ойленам: «Авай!» Кунам мый тольым первый классыш, Эн лишыл лие кум буква. Из кидем деен кагазыш Эн ончыч возенам: «Ава». Да кызытат кугу лиймеке, Керек мыняр тораш ом кай. Колтем саламым шочмо монго, Письма туналтышем – «Авай!» Эн шерге мут шумешем кодын, Мыламже тудо лач эм гай: Чонлан пеш неле лийме годым Шиждегеч пелештем: «Авай!» У сенымашыш мый шуам гын, Лиям ялт шулдыранше гай. Кон дене палена куаным? Эн ончыч тый денет, авай!
Шарнем, коваем! Муренат кочам годым Мылам сылне мурым! Ончыкет ондал шинчын, Мыняр вучкенат! Южгунам пеленет Налынат мыйым нурыш, «Йол умбаке кунам шогалат?» - йодынат. Мылам маньыч: «ВАшке, уныкам, чапат дене Моло дене пырля Тыят школыш пырткет. Луд книгам, сай тунем, Лият пусо айдеме – Мылымат шонгыенлан, Куаным кондет».
Шужарем. - Шужарем могай? Ал пеледыш гай! Весела кушкеш, Поро ен лиеш. Але изирак Тачана. Садак Шуман пашалан – Полша авамлан. Яндар порт кувар, Атыла, узгар. Мушкын шужарем, Чинче падырашем, Пукша чывымат, Лудо-комбынат, Йората пакчам, Куштылеш саскам. Ужым ик эрден: Изи шольыж ден Модышлан погат, Иктыш чумырат. Мане шольымлан Тачана шыман: - Тылат лийже модыш… Коштам ынде школыш. А. Горохов.
Канде шошо пагыт. Канде шошо пагыт, Ош куэр воктен, Кидыш парчам налын, Йыр ончен шогем. Ом кол уто йукым: Шырчык шушкалта, Да тора пасушто Трактор йук шокта. Ылыжеш шаршудо Кайык сем почеш. Канде тусым пидын, Шошо ошкылеш. Альбертина Иванова Курчак. Пыштенам малаш курчакым: Шаренам тушан тошакым, Купчыкат – эртак пеледыш, Шокшо, пушкыдо леведыш. Лайык-лайык рупшалтальым, Сылне мурым муралтальым. Но арам: курчак ок мале. Тудым садак от ондале: Пеш вуча кандаш шагатым, Ончынеже кас йомакым. Пытымеш пырля онча, Мыйн кумалтеш шинча.
Мо тугае модыш? Мо тугае модыш, мый палем. Кеч пелйудым йодышт, вашештем. Пален нальым тудым шке гычак, Тольым йочагудыш – тунамак. Тольым, шкалан лукым айленам. Йырым койыт шукын, ончыштам. Улыт чулым, тале, Чылдырий. Лачак мые веле - Куньырий. Воспитатель мане: - Черле пеш. Тыгайлан кунаре Эм кулеш! Вара мыйым ужо модыш дек. Кучыктыш эн ужым: - Модшо тек. Мыйым авыральыч моло-влак. Кумылем нолтале тунамак. Пордыктен выр-вырым колтена, Шкежат тудын йыр ме пордына. Тыгерак вес кечын у куан. Лектына кудывечыш веселан. Модына ме тушто шылмыла… Модмыла кеч-кушто, сай мылам. Жап шукат ыш эрте, ыер чакнен. Чулым лийын кертым. Мо полшен? Палемдем мый: модыш – Чапле эм. Кон шуэш гын модмо, таратем!.. Г. Иванов.
Модыш порт. Аня, Маня, кавырля, Валя, Вова ден пырля Оксина, Натале, Потыр Ыштышна ме модыш портым. Тыште мо гына уке! Теве ясле. Вес лукеш Чонышна кумда у школым. Рвезе-влак у школыш тольыч, Нуным туныкта Натале, Кеч шкежат эше ок пале: - Тиде У, вот тиде А, А пырля лиеш УА. Тудо сер воктен кушкеш, Парчалажым вуд мушкеш. Мый вудтурысо уам Шинчам куменат муам… Парт кокалште кум курчак Переменым пеш вучат.
Шонаш таратыше парня Кугыварня, кошарварня, Покшелварня, казаварня… Лач икте веле лумдымо. Садлан ойлат чай: - Лумдымо. Мичуш тунам аваж деч йодо: - Авай, авай, каласе-ян: Молан уке лум ик парнян? Шонен луктеш улмаш мой ого? А мый тыгай ом лий. Йора? … Каласыш да вигак вара Аваж дене пырля пакчаш. Тунале вудым нумалаш. З. Краснов.
Молан мый мурем. Тыланда верч, иза-шольо, Чечен мурым мый мурем. Тыланда верч ида мондо, Чечен мутым кутырем. Мурем весын чон гыч огыл, Поет чон гыч лекталеш. Мо кагазыш лекше уло – Шыргыжалеш, воштылеш. Ток икшыван йоча семын Пуртус дечын мый йодам. Яндар корным оргаж дечын Эрыкталаш полшыман. Пич лавыраште орланыше Коклаштына уло гын, Шучко ойгеш пылнен илыше, Вует кучо пенгыдын. Марий калык шке мурыжым Йората дыр, мый шонем. Моло калык муро дене Торак акла, ушанем.
Семон ден Йыван. Семон: - Самолёт, самолёт Пыл деч кушыч чонешта… Самолётышто пилот Пыл коклаште мом ышта?
Йыван: - Эй, Семон, эй, Семон, Тиымат от пале мо?... Шийла койшо сай пылеш Самолёт канаш шинчеш. И. Осмин.
Тый каласе, шыже кече. - Шыже кече, поро кече, Ой, моткоч поян улат! Шуко турло костенечым Тый кушечын конденат? - Кугыен дечын йодса, Тыланда чын каласа. - Шыже кече, сылне кече, Ой, моткоч ковырв улат! Ну каласе: тый ко дечын Шортньым, чинчым налынат? - Йодса тидым кенеж деч. Тудын мутшо чын лиеш.
День осенний, щедрый день, До чего же ты богат! Эти разные гостинцы Где ты взял, чтоб нам раздать? - Вы спросите пап и мам, Скажут точно правду вам. - День осенний, день прекрасный, До чего же ты нам мил! Это золото и блёстки У кого ты раздобыл? - Вы о том спросите лето. Скажет правду, верьте в это. М. Казаков.
Меран, меран, куш кает? - Меран, меран, куш кает? - Шопке нулташ каем. - Чапат кушак лаштырген? - Ий умбалан лаштырген. - Почет молан кучык? - Озан пийже пурлын налын. - Пылышет кушак шемемын? - Пунчо шикшеш шемемын.
Лоптыра лум. Лум кисала чонешта: Лынге-лонго лийылда, Лыйык-лойык лунгалта. Лыжган улыко вола. Лумжо тудын – «Киса лум», Киса лумжо - кугу лум.
Теле. Сур кава гыч толын, модын, Лыве огыл шып пордеш – Мамык лумжо, ошын койын, Мландумбалым леведеш. А. Горохов.
Маска шошым вуча. - Келге пич вынемыште Йушто телым эртарем. Теле гоч киен-киен, Капемат моткоч ноен, Коямжат мыняр пучен – Шошо толмым пеш вучем.
Мелнам куэштын. Модшыжла Зинуш каласыш: - Куэштнем, авай мелнам. Лукто модыш атылажым, Пластилиным руашлан. Лын мелнам куэште удыр, Оптыш тудым «тарелкаш», Тольо тудын шувылвудшо, Но… сада кок лий кочкаш. А. Новиков.
Физкультурник улына. Изи мечым чумена, Тышке-туш куржталына, Куржталына, куржталына, Тышке-туш куржталына. Физкультурник улына, Ик еш гай командына. Ик еш гай, ик еш гай Пенгыдемын кушкына. Чодыраште Чодыра! Чодыра! Могай йытыра! Кушкеш пунчер, Туштак куэр. Чодыра! Чодыра! Понгат тыштак Шогат йыштак, Морат туштак, Орат ялтак! Чодыра, чодыра! Могай йытыра! Мура куку: «Ку-ку! Ку-ку» Чодыраште ур. Чодыра, чодыра! Могай йытыра! И. Осмин.
Колым кучена. Агур энер воктене Ныл йолташ-влак шинчена. Турло колым эныр дене Эр годсек ме кучена. М. Казаков.
Изи колызо. Энырвоштыр дене эрак Эрик эртыш эныр дек. Эн сай верым нале шерын, Эркын шинче энертен. Эныра да эныра, Энырашыжат нора. В. Исенеков.
Чеверын, кенеж! Адак покшыман шыже толын! Шортнялгын коеш ош куэр, Чеверын, чодыра ден тор олык, Ший гае волгалтше энер! Чеверын, кечан кенеж жапше, Салам, шортньо шыже, у школ! Адак шинчына парт коклашке. Шумна куаналын моткоч!
Сусыр куэ! Орат, ко, могай айдеме Ош куэм тыге карген? Ару капшым кузо дене Кок вере лоден коден. Тулыжген куэ, кеч шошо - Сусыр верже пеш коржеш. Пыртланат чурий ок кошко – Йосланен, кузе шортеш! Шочмо мланде. Илышым да вийым Пуэнат мылам. Куш ом кай, ом мие – Тый декет толам. Нур кава умбалне Чучкалта турий. А чашкер лонгаште Шушпык шып ок лий. Икте-весышт дене Нуно танасат… Мыйын вер-шоремым Мокталтен мурат. Шочмо мланде веле Лишыл мыланем. Лачак тудын дене Чот канен илем. Канде шинча семын Койыт ер-влакет. Чылт ужар посто гай Тыйынолыкет. Калыкем пеш поро Да ура чонан. Таче тиде мурым Полеклем тудлан. С. Вишневский.
Шочмо йылме. Шочмо йылме! Марий йылме! Моткоч тыйым йоратем. Изинек ойлаш туналме Пойдарен мут памашем. Тудын сылныже, онайже Эре лийже тылат раш. Эн чеверже, мыскараже Лийже шерге мут памаш. Шочмойылмын юзо тамжым Раш тунем налмек, йолташ, Моло калык йылмын ямжым Лиеш куштылго шымлаш. Кеч-могай наукыш корно – Шочмо йылме – тун урем. Шочмо йылмым тый ит орло, Йоратен, шымлен тунем.
Паша. Эй, паша, паша! Чылажымат тый кертат!.. Кугу теныз вудымат Мотор корныш савыренат. Шем мланде коргымат Айдемылан почынат. Мланде кумдык куртньыгорно Эныремышвотла тор кият. Вагон шамыч тышке-тушко Сатум, погым шупшыктат… Эй, паша, паша! Тиде тыйын куатет!... Ко паша дене толаша, Тудым тые сай пукшет. В. Сави.
Неле йодыш. Чучкыдынак кугыен-влак Тыгай йодышым пуат: - Ко лийнет, кугу лиймек? Мый ом тошт нимом ойлаш, Кузеракын вашешеташ. Ко лийнем, мый раш ом пале, Но шонем чот южгунам: Васлий кугызамже гае Уста каменщик лийнем. Машинист пеш лийнем Ачам семын тыршынем. Уда огыл врач лияш, Ош калпакым упшалаш, Черле деке ошкылаш. Мыланем келша апшат, Келша лётчик лияшат, Шупшеш чоным нур пашат. Чыла нине сай пашам мый Ончем ыле гын ыштен, Кеч-могае йодышлан мый Кертам ыле вашештен.
Його Япык! - Айда, Япык, Ревым, ревым удена. -Огым, огым: Мушкырем коршта. -Айда, Япык, Вудым, вудым шавена. - Огым, огым: Ботинкем нора. - Айда, Япык, Шукым, шукым курына. - Огым, огым: Кидем шуркала. - Айда, Япык, Ревым, ревым луктына. - Огым, огым: Шылыжем коршта. - Айда, япык, Ревым, ревым кочкына. - Ынде мый паремынам. Кугыракым пу мылам. - Шого, шого, Його рвезе! Тыланет ок перне реве: Тый шыч кошт, пашаш ушнен. Тыланетше – кочушмен! М. Емельянов.
Декабрь. Декабрь… Йукшемын игече. Мардеж шургынам когарта. Моткоч кучыкем каен кече, От шукто ончалын – эрта. А йуд мемнан шочмо кундемын Шем сывынде дене леведеш. Чал Йушто чодыра корно дене Монгеш-оньыш эркын коштеш. Да пуйто изи кож-влак ешым Луктеш алан турыш поген. Вара, онарен, ший куслежым Колта нунылан пералтен. А шудыр-влак шортньо висвисла Пычкемыш каваште йолгат. Волгалтше саламым пуртуслан У ий дечын нуно колтат. Ю. Чавайн. АВА. Маныт, ава кумыл ший кечыйол. Ньогажлан тудо эн шерге шол. Козыранше кидше ке вудотызан, Мамык гай чучуш лач шке икшывыжлан. Кажне поро ойжо шумешет шыта, Пуйто келге вожым курымлан колта. Порын ончалеш гын тыйын шинчашкет, Илыш пеледешак вик чурийыштет. Кече икте веле уло тунялан. Икте, чынжым икте, аванат мемна. А. Букетов Йоратем мый сылне телым. Кыдыр-кудыр турлеман Кушыч лум велеш шыман. Кидыш, шургыш тукнылеш, Ялт ош лывыла коеш. Лум чарна, Ояр лиеш. Кылмыктен шында уэш. Кушко тые и тончал, Тиде годым пеш сорал. Теве ончо: ял воктен Теле мамыкшым оптен. Пушенгат шога поршан, Пуйто йоршын чал орышан. Йоратем мый сылне телым Ече дене мунчалташ, Курык вуй гыч стартым налын, Пикшла улык чымалташ. А. Фёдоров.
Пеледыш пайрем. Могай сылне кече, Могай сай игече! Чаплане, Пеледыш пайрем! Моторын чиялын, Пырля, кид кучалын, Родем, каена муралтен. Гармонь, шергылтаре, Кусле, ныжылтаре, Виян пералтал, тумырна. Йолгалт, йошкар солык, Йонгалт, чодыра олык, Чаплане, марий пайремна! Молан мураш огыл, Молан кушташ огыл? Пиалым конда пашана. Кенеж кече семын Чонна волгыдемын, Чылан куанен мурена. М. Казаков. Авамлан. Пеледын лай шошо, саде рынде ошо, Коеш ладыра ломбо мотор удыр гай. Письмам таче нальым да порын шарнальым Шке шочмо ялемым да тыйым авай. Палем: ава кумыл лай порсын дене куымо. Авамлан эн шерге шке шочшыжо-влак. Ава мамык гае, ава муро гае. Аван шумжо кече дечат шокшырак. Палем: кызыт кечын, ярнен сомыл дечын, Йошкар-Ола корныш ончет, аваем. Вучал, йораталме, вучал ушаналын, Изи кайыкла вашке портыл мием. С. Николаев.
Авамлан. Тый, шочмопоро авана, Мемнан ончен-кушташ тыршен, Мыняре йосым ужынат, Мыняр виет, омет пытен! Мемнам ласкан-ласкан ондал, Тый шум шокшетым пеуэнат. Чот йораталын, шыматал, Тый шке шоретым пукшенат. Изи шепкаш малаш пыштен, Рупшалме мурым муренат. Шепка воктен, мемнам малтен, Эрталын ятыр йудетат. Тый, шочмо поро авайна, Эн первый школна лийынат. Кумда у корныш лекташна Ушан путевкым пеуэнат. Туныктенат тый шочмо элым Да шочмо мландым йораташ, Кумда Российым, калык-влакым Тушман деч он ден аралаш. Макс Майн.
Шошо кече шырата. Кече шокшо. Лум шула. Турволак гыч вуд йога. Шошо кече шырата, Калык чоным модыкта. Йоча-шамыч погынен Модыт, пешак куанен. Шонго-шамыч порт воктен Коштыт, турлым торлатен. Корак-шамыч куэрлаште Пыжаш опташ йукланат. Вута воктен чыве-шамыч Муно мунчаш кекеклат. Икта туке теле семын Конгамбалне шинчыше: Чыла чонан помыжалтын, Икта туке малыше. Кече шокшо. Лум шула. Турволак гыч вуд йога. Шошо кече шырата, Калык чоным модыкта. Йыван Кырля.
Шошо. Адак толын шошо Кугу эл умбаке. Конден кайык мурым, Мотор уна-влакым. Конден изи йурым, Яндар, леве южым. Ондале кожерым, Колхозын пасужым. Чыла мален кийышым Уэш помыжалтарыш. Шемалге лум дене Ийым шулыктарыш. Тарватыш вудшорым, Тужем энер-влакым. Конден рвезе цукым, Куанле шомакым. А мланде топланыш, Почеш кумда онжым. Элем куанен Колыштеш тудын ойжым: «Куатым поген Каненам теле гоч мый. Вучем мамык рокыш Яндар пырче вочмым» Умбачын, умбачын, Кугу тайыл велым, Вурс трактор муралтыш, Эр тамыкым шелын. М. Казаков.
Май. Ужар чодыра, пеледше олык, Шокта кеч-кушто кайык йук. Эн сылне жап мемнан дек толын… Сорале кече, леве йуд. Чашкер лонгаште, кушто ушык, Мемнан чоннам куандарен, Чодыран сар мурызыжо – шушпык Мура, йуд омыжым монден. Ю. Чавайн.
Куэ. Чонгаташте, вуд воктен, Ош куэ шога. Тудым пешак йоратем – Йытыра, лыжга. Пургыж теле эртымек, Сывыным чия. Парчалажым кече век Куанен шуя. Толышт шошым теныз гоч Турло кайык-влак. Куэнам моктен моткоч Муралтат адак. Йур вуд дене чывылген Шогалеш уэш уэм. Онча кажне йоратен Кудыр ош куэм. Кече, сай юж, яндар вуд. Кече, сай юж, яндар вуд – Мемнан порос ай танна. Нунын дечын она луд. Таза лиеш кап-кылна. Кенеж кече пеш чевер, Туддеч шылын от кий гын. Лишке ток мий осал чер, Тусет шапка огеш лий. Яндар южышко лектат – Онет шулыжо по гай, Эрыкталтеш вуретат, Кумылетат лиеш сай. Яндар вудет – сай танет – Лавыра деч эрыкта. Вудыш пурен йуштылмет Могыр папым тувырта. Садлан, йолташ, кеч-кунам Тыгай ойым шинчен лий: Кум танет деч нигунам Портеш шылын итак кий. Кече, сай вуд, яндар юж ффяАйдем капым тазандат. Таза кап гыч таза уш Лиеш тунам тыйынат. Кече семын чевергал, Эр юж гае эрык лий. Яндар вуд дене мушкылалт, У илышлан ямде лий.
Школ пакчаште. Школ пакчашке мийымеке, Кажне куанен онча. Теве вуйжым кече веке Ковышта савен шинча. Мочол шуко, шуко лончым Путырен вет кенеж гоч. Помидорым теве ончо – Тувыргалын. Нал да коч. А кавуным да арбузым Моктыде ок кай иктат. Школ пакчаште тидым ужын, Рвезе-влак тыге ойлат: - Тидым ме, рвезе тукым, Кенеж гоч моштен, тыршен Ончышна, у сортым луктын, Турло опытым ыштен.
Шошо. (муро) Кече шырата, телым ужата. «Шошо, сай салам!»- Манына чылан. Йыр-йыр йогын вуд, Шырчык муро йук. Сылне чылажлан, Сылне шошо жап. Кемым чиена, туго куржына, Йогын вуд почеш пушкым колтена. Олык-солык Сывын олык, пуйто солык, Сылнын-сылнын коялеш. А висвисше – сай ош тусшо – Соралге, пеледалтеш. Погалтен пеледыш-влакым, Мый вуйшйдышым ыштем. Мыят тиде ош висвисла Пеледалтын шогалнет.
Пырысиге. Кискиснаже, пырыснаже, Ниялтет – сурлен возеш. Мо тудланже сур коляже – Модмыжо гына шуэш. Модыктем мый турло семын, Пыстыл дене шупшкедем. Э-э, модешыс пырысемже – Кок йола шогал пордеш. Пыстылетым руалта, Мый дечем кудал колта!
Шолым – суретче. Сур меранын лопка пылыш Пырт гына огеш шу пылыш. Тиде – шольымын суретше. Шольым – самырык суретче.
Зина куанен. Зинушлан изи издерым Иажак ыштен пуэн. Нимо нелытым шиждеак Коштеш тудым шупшкеден. Куурыкат огещ лек утыш: Мунчалта, рузен кизам. Полмезыштын утыр-утыр – Йуклана, мокта изам.
Циркыште. Циркышке ме мийышна, Циркыште онайыс! Тушто слоунымат ужна, Котырем тугае! Тидыжат, циркач коеш, Мом гына ок мошто: Я пулвуеш вик шинчеш, Я шортеш, йыр коштын. Пийже циркыште ушан, Цифр век – ончалтыш: Почылт шинче визытан, Вич гана опталтыш. Мыскараче клоунет Чотак воштылтарыш. А чоя фокусникет Кажным орыктарыш. Модын маймыл, имньыжат, Ускыртрак казаже… Ужнеда гын чылажат, Циркыш - корныдае!
Шара шинчан шужарем. Шинчынам лунгалтышыш. Шужарем: «Лунгалт тыш-туш!» А уке гын, шке шинчам, - Пуялта шара шинчам.
Урмыжыт Пирыжат урмыжеш, Женяжат урмыжеш. Сутшын мушкыржо шужен, Женян кумылжо пужлен – Лавыран тольо, тидланак Кожен нале ачажак.
Шыже шуэш. Жапын-жапын йур шыжа, Гужлана мардежше Лишемеш, ужат, шыжат. Тора огылыс, шижат, Теле жап мартеже.
Молан шыч чий? Ой, Нчи, Начи, Начи, Перчаткет молан шыч чий? Таче йушто, чатлама, Парнят тунеш, чот кылма.
Койдарыше умыл. Умыл – пеш онай йолташ, Мыйым лумын сырыкта: Ошкылам гын, ошкылеш. Шогалам гын, шогалеш.
Оляна коляна. Пел катажым Оляна Йомдарен да коляна: - Авам куреш пылышем! Ойлаш – шылтен пырысем.
Пырыс муро. Мурка пырысем мура: Мыр-мыр-мыр. Мурка мурыжым пала: Мур-мур-мур
Тутыра. Вуд умбалне тутура. Кече шокшышто ыра. Вишкыдемын ош шорла, Куш нолталын, йыр шарла.
Турлен ом мошто, но… Шуртем уло турло-турло, Кеч-могайжым нал да турло. Но ом мошто турлен турым, Пуремдем лач солык турым.
Шонеда, ом пале Ко ыштен тыгае «порым», Налын да шылтен ош порым. Шонеда те, мый ом пале? Парняштыже кодын пале.
Меран Пылт-полт, пылт-полт! Сур меран Чымыкта моткоч виян. Кызыт ковышта йыран «Кучык почлан» нимолан. - Лийынат тый йот йолан? – Янлык-влакын йодмылан «Кужу пылыш» вашешта: Пире мыйым пеш покта. Да тыгодым шогертен Кушыч мане койдарен: - Пире огыл лудыктен – Пукшым ур камвозыктен. З Краснов
Когерчен. - Шуйжо чылт Шонанпыл гае, Мо тугай Мотор, чечен? - пале, тиде – Тыныс кайык, Когерчен! А кунам лектам гын Туго, ок кай тудо Воктечем. - Пале, тыныс Кайык тудо, Тыныс кайык – Когерчен! А. Бик.
Лыве. Кече таче Леве. Моткоч шуко Лыве. Пеледышыш лыйге Волен шинче Лыве. Пеледыш-влак Йырваш… Кушто тыште Лыве? А. Бик. Эре ямде улына. Шочмо мландына Пелед тузланен. Межат илена, Пешак куанен. Пенгыдем кушкаш, Сайын тунемаш, Мемнан вашмутна: - Эре ямде улына! Пашам йоратен, Йолташна-влак ден Келшен илена, Ваш-ваш полшена. Икте – весылан – Икте верч чылан, Мемнан вашмутна: - Эре ямде улына!
Кинде. Айдеме ден кинде Ик вож гычын улыт, А вожышт эн пенгыдын Мландыш шынен. Айдеме сенен лектеш Вудым да тулым, Перкан киндылан Кеч – кунам энертен. Санден кинде сукырым Эн кугун ужыт. Устел сий коклаште Уке кугу сий. Арам огыт ман: «Кинде – илышын вуйжо», Ниго да нимо Кугурак огеш лий! Г. Сабанцев.
Шыже. Кенеж эртыш, Шыже кече шулыканын. Лышташ-влак йогат,Тутыш оралгалын. Эрта шем пыл вуй мучаште, нугыдемын. Каватуржо под пундаш гай какрга, Адак теве йушто йур дену рем темын. Лавыран вудшо, тич ташлалын, чот шорга.
Шувырзо. Пеш кумда ужар пасу. Тойын койын ловыкталт, Кажне парчаж ден сусын Ямлана, кечеш волгалт. Кенет мардеж лыпланыш. Куш нолтеш уржа парча. Шувыр йук кушеч тарваныш? Шонеда: турий чучка? Ой, уке! изи йоча Олым шувырым шокта, Куанен, каваш онча, Семже дене чучкалта. И. Осмин.
Чевер шошо. Кужу теле эртен кайыш, Чевер шошо толалеш. Яндар ош лум шулен пытыш, Ужар шудо шочалтеш. Лышташанше чодырашке Мурышо кайык толалеш. Эрат – касат укш лонгаште Сылнын мураш туналеш. Пеледышеш путырналтын, Поян кенеж ваштареш, Куаналын, воштылалын, Чевер шошо лекталеш. С Чавайн.
12-шо апрель. Латкокымшо апрельым кугешнен, Ме возена книгашке шортньо дене. Мечта ден чын илат, пырля ушнен: Чонештыш космосыш совет айдеме! Тора сандалык кечын лишемеш, Тетла мемнам пуртус ок орыктаре. Элнам нолталын курым-курымеш Эн первый астронавт йолташ гагарин! Ик сенымаш – туналтыш весылан. Чылан планетыш ынде корно почмо. Туня, вуетым саве у эллан, Саламле эн кугу маршрутым почмо! Куатле кечыйол. Тора гычак ужым: Ялет садеран. Йолга йудым тулжо Пасушто кумдан. Уржа ана велым Пуа лай мардеж Турий эр кынелын Мураш туналеш. Чылан тудын семын Эр кечын моктат. Куралын соремым, Мура тракторжат. Мемнан деке толын Чечен чевер жап. Конден кечыйолым Куатлым ужат?
Начи. Чи-чи-чи, чи-чи-чи! Шуко-шуко ош чичи. Начи пырчым пеш кышка, Ош чичим шунен пукша. Мичи. Чи-чи-чи, чи-чи-чи, Писыракын лек, Мичи. Киса толын муралта, А Мичина мунчалта. Шочмо мланде. Теве тумо, теве корно, Теве курык, теве ер. Ер воктеке толын шордо, Толын шордо пеш чевер!. Ойй, пег сылне! Ой, пеш ямле! Шордо вудым подылеш. Тиде мыйын шочмо мланде. Шочмо мланде сылне пеш! Тыште шордо, тыште рывыж, кайыквусо шуко пеш. Шочмо мландым пале, эргым, Чот йорате курымеш. И осмин.
Кузе мырла? Ош пырысем Коклан вурсем. Шуйнен возеш Я модалеш. Сорал коеш. - Сыра? - Огеш. Кеч шке изи, Онай пыси: Ырла-мырла, Но чылт марла. Будильник. «Тикын, тикын, - Ойла йукын, - Шым шагат. Кынел, кынел!» Тикын, тикын, Пуйто йукын. Вакшыште кия купен. «Тикын, тикын»,- Манын йукын, Трук будильник лукто: «Чыр-р-р!...» Чылтак палыш Чарым тукыш – Рвезына торшталтыш чыр. В. Крылов.
Плотник. Тук-тук-тук! Чогыт йук. Порт тич темын Пужар шук. Тря-ля-ля! Мура пила. Тиде – Плотник Кавырля. - Мом ышта гын, Ко пала? - Модыш портым ачала! Кавырля изи улеш. Йырже пучкыш – влак, Она… А кунам кугу лиеш, Кугу портымат чона! А Бик. Чик-чирик. Окна деке, ломбо укшыш, Кайык шинче, йукым лукто: «Чик-чирик, чик-чирик, Шуженам мый кычырик!» Фортычкетым удыр почо, Ношмым шуыш: кочса, кочса. Изи кайык кочкын теме, Шуйдарале ныжыл семым: «Чик – чирик, Кычыри!» Г. Иванов.
|
mariyskie_stishki.docx
