Разработка урока по бурятскому языку "Эрхэтэнби".5-6 кл.
план-конспект урока (6 класс) на тему

МОУ «Баянгольская средняя общеобразовательная школа»

Буряад хэлээр хэшээлэй түсэб

Темэ: «Эрхэтэнби»

Багша Намжилова Т.Б.

Темэ : Эрхэтэнби

Зорилго: 1.Шэнэ үгэнγγдые, ойлгосонуудые хадуужа абаха;

                2.Юумэнэй нэрэнγγдэй зохилдол бэхижγγлхэ;

                3.Эрхэтэн гээшэ ямар хγн бэ? Конституци гэжэ юун бэ?  

Хэрэгсэлнүүд: зурагууд (РФ ба БР гүрэнэй тусхай тэмдэгүүд – туг,

                        герб), домино – карточканууд, тэмдэг – тугууд.

Хэшээлэй тγхэл: хэлэ хγгжөөлгын   хэшээл.

Эпиграф: Хүнэйл зэргэ Хүн ургаг лэ –

                 Хүшэр сагта дааруулангүй  һэшхэлээ!

                 Намда наһа  үршөөһэн

                 Нангин гуламта – Эхэ оромни!

                                                                Ц.- Д.Дондогой.

1. Оролто үгэ.

   - Сайн байна. һуугты. Хундэтэ їхибїїд, таанадые Конституции баталан абтагдаһан їдэрөөр амаршалнаб, бултандатнай амжалта хїсэнэб.

Хэлэ хїгжөөлгын хэшээл «Эрхэтэнби» гэһэн темээр їнгэргэеэ. Зорилго иимэ…     эпиграф хэлэгдэнэ…

    -- үнэхөөрөөшье, һэшхэлтэй хγнһээ, турэһэн, гараһан  нютагһаа унэтэй сэнтэй  юумэн үгы бэшэ гү! 

2. Түрүүшын алхам.

     Багахан викторина үнгэргэе. Зүб харюугай түлөө  туг абахат   (очко).

      (Түрүүн гараа  үргэгшэ харюусана.)

а ) Таанадай ажаһуудаг нютаг ямар бэ?                     Баянгол

б ) Баянгол ямар гүрэнэй нютаг бэ?                          Буряад Респ.

в ) Буряад орон ямар гүрэндэ хабаатайб?                 Россин Ф.

г ) Конституци гэжэ юун бэ?                                      үндэһэн хули

д ) РФ Конституци хэзээ абтагдааб?                      1993, дек.12

е ) Буряад Р. Конституци хэзээ абтагдааб?            1994,фев.22

ё ) Зураг хараад таагты: тусхай тэмдэгүүд  ямар гүрэнэйб?

-- Хэн олон туг абааб, тэрэ диилэжэ гараба.

3. Шэнэ материал.

1. словарна ажал.

-- эндэ  үгтэһэн схемэ – словарь харая…Юун тухай, юун гэһэн схемэ бэ? Анхаралтайгаар харагты… схемэ задалаад үзэе…Минии оршуулагша  (һурагшые нэрлэхэ) бололдаа.  

Приложени 1:

гүрэн

 (Государство)

(гурэн бухэндэ өөрын )

       Конституци        (Конституция)

       (үндэһэн хуули)   (основной закон)

     (тэрээн   соонь хγн  бγхэнэй ба арадай)

эрхэ              сүлөө             уялга

                (право)               (свобода)        (обязательство)

    ажанууха                                 оорынгоо шадалаар         Эхэ ороноо              

   нураха                                          ажаллаха;                       хамгаалха;  

   ажаллаха                                      нунгаха                         налог тулэхэ;

   амарха                                           шутэхэ г.м.                    байгаали

   бэеынгээ элуурые хамгаалха                                           хамгаалха;

   гэр байратай байха г.м.                                                   гурэнэй баялиг

                                                                                                гамнаха г.м.  

эрхэтэн

а ) Нэгэ гүрэнэй газарта түрэһэн, али тэндэ ажаһуудаг хүн эрхэтэн

   болоно.

б ) Түрэл нютагтаа дуратай,орон нютагайнгаа түлөө оролдожо

   ажалладаг,баялигынь үргэжэ,омогорхожо ябадаг хүн эрхэтэн болоно.

В ) Словарна үгэнүүдые уншаха, хадуужа, бэшэжэ абаха.

                                                       (Приложени 2: словарь.)

4. Бэхижүүлгэ.

1. «Эхэ орон» гэжэ үгэдэ синонимуудые һанаха.

                (Эсэгэ орон, Эхэ нютаг, түрэһэн нютаг, тоонто нютаг)

2. үгтэһэн мэдүүлэлнүүдые оршуулха:

     Арба найман наһа хүрэһэн республикын эрхэтэд һунгалтада хабаадалсаха

     болодог. өөрын дураар бодомжолхо, һанамжаяа хэлэхэ эрхэ хүн бүхэндэ

     хангагдадаг. 

5. Дабталга – бэхижүүлгэ.

1)  Юумэнэй нэрэнүүдэй зохилдол дабтан бэхижүүлжэ, «Домино» наадая.

    -- Хэн  падежнуудые асуудалтайнь нэрлэхэб? (Нааданай дүрим ойлгуулха:

              зүбөөр дүүргэһэн команда диилэхэ – нэгэ гэнжэ- үгэнүүдээ уншаха).

2)  --Ямар алдуу байнаб?

     -- аялгануудай тааралдалай дүрим.

     -- зөөлэн хашалгануудые нэрлэхэ.

  6. Тобшолол.

1).Хэшээлдээ ямар һонин юумэ ойлгообта?

1. Эрхэтэн ямар байха ёһотойб?

                                 -- Эхэ орондоо дуратай.

                                 -- Эхэ ороноо хамгаалха.

                                -- эрдэм шудалха

                                 -- ажал ябуулха

                                 -- Эхэ оронороо омогорхохо.    

3)  һурагшын эрхэ ба уялга бии гү? Нэрлэгты.

4)  Эрхэтэн гээшэ ехэл удхатай үгэ; таанад бэлигтэй эрхэтэд болохо гэжэ

      найдагдана. (Эпиграф дабтан хэлэгдэнэ).

5. Хэшээлэй сэгнэлтэнүүд (тугуудай тоогоор)

7. Гэрэй даабари үгэлгэ:

                                шэнэ үгэнүүдээр 5 мэдүүлэл  зохёохо.

8. Түгэс.

   --- хэшээлээ хүгжэм дуугаар дүүргэе…Буряад ороной гимн булта гүйсэдхэе (буряадаар).

    -- һайндаа! Баяртай!

Приложени 2: Словарь

hэшхэл – совесть

Нангин гуламта – священный очаг, дом

Наhа  уршоонэн – даровавший жизнь

Хуулита эрхэнууд – законные права

Заршам, гурим – порядок, обычай

Зарлиг – указ

Ниитын эмхи – общественная организация

Уласхоорондын – международный

Журам – дисциплина

Эб найрамдал – мир

Омогорхохо – гордиться

Тусхай тэмдэг – символ

Хангаха - гарантировать

Хилэ ,хизаар – край

Хаба + хусэн  (шадал) – сила, мощь

Хабаадалга – участие

Хабаадагша – участник

Засаг – власть, правительство

Мандаха – подниматься, возвышаться; распространяться; процветать;

Бугэдэ арадай сонин – всенародная газета

Зургаан – учреждение

Захиралта – приказ, распоряжение

Уялга – долг, обязанность

Символ – тусхай тэмдэг