Тема: Һандарҙың башҡа һүҙҙәр менән оҡшашлығы.
план-конспект урока (4 класс)

Уҡытыусы: Үркенбаева Гөлназ Ишбулды ҡыҙы.

Класс: 4.

Тема: Һандарҙың башҡа һүҙҙәр менән оҡшашлығы.

Маҡсат: Һандарҙың башҡа һүҙҙәр менән оҡшашлығын асыҡлау , белгәндәрҙе иҫкә төшөрөү; тормошта һандарҙың ролен асыҡлау; уҡыусыларҙың яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереү; күҙәтеү аша һығымта яһарға өйрәтеү;   халыҡ ижадын өйрәнеүгә ҡыҙыҡһыныу тыуҙырыу ;  Тыуған ил, тыуған ергә ҡарата һөйөү, ғорурланыу хисе тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: дәреслек, мультимедиа проекторы, компьютер,  карточкалар,

                                презентация.

                                                Дәрес барышы.

1. Ойоштороу моменты.

Хәйерле көн! Хәйерле көн!

Уҡыу башланахәҙер.

Туған теле дәресенә

Һәр уҡыусы ла әҙер!

Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле уҡыусылар!

 -Балалар,бөгөнгө дәрес ябай түгел,беҙгә ҡунаҡтар (гости) килгән,уларға хәйерле көн теләйек. 
-Хәйерле көн !
-Ә хәҙер шым ғына урындарға ултырығыҙ.
 

2. Артикуляцион күнегеү.  (1-се слайд, тиҙәйткесте уҡытыусы артынан, һуңынан үҙаллы уҡыу).

                        Биш бесәй.

Мейес башында биш  бесәй,

Биш бесәйҙең биш башы.

Биш бесәйҙең биш башына

Емерелмәһен мейес башы.

III.Уңыш ситуацияһы булдырыу.

Дәфтәрҙәргә числоны яҙыу.

1. Матур яҙыу күнегеүе.

Башҡортостан,  тыуған ил,  дуҫлыҡ

( яҙылған һүҙҙәргә ихтибар итегеҙ, был һүҙҙәр беҙҙәң дәрәскә йәм өҫтәрҙәр )

2.Һүҙлек  диктанты.

6 февраль, биш ағас,  9-ҙа дәрес башлана,  3 – әр дәфтәр,  15-се күнегеү,   3-4 сәғәт,     1941 – 1945 йылдар, 4-се класс, беренсе, егерме биш.

( ихтибар менән ҡарайһығыҙ, иҫегеҙҙә ҡалдыраһығыҙ, яҙаһығыҙ, ике һөйләм төҙөйһөгөҙ).

3.«Кем тиҙерәк» уйынын уйнап алайыҡ.

А) Бер тапҡыр киҫеү өсөн  нисә мәртәбә үлсәргә кәрәк? (ете)

Б) Ике урынлы иң ҙур һан нисә була? (99)

В) Иң оҙон муйынлы хайуандың исемендә нисә хәреф бар? (биш – Жираф)

Г) Бер сәғәттә нисә минут? (60)

IV.Дәрестең маҡсатын асыҡлау:   График моделгә төҙәтмә индереү.  Тимәк бөгөнгө дәрестең темаһы ниндәй?

                                       Һүҙ төркөмдәре

               Исем                    Сифат                 Ҡылым                Һан

                                                               Ябай            Ҡушма               Төп

                                                                                                                Рәт

                                                                                                                Сама

                                                                                                               Бүлем

                                                                                                               Йыйыу

                                                                                                              Кәсер

                                                                                                               Үлсәү

• Һандардар башҡа һүҙҙәргә оҡшаймы икәнен белеп китәйек. Һандарҙың башҡа һүҙҙәр менән оҡшашлығын асыҡлау  ( беҙҙең бөгөнгө тема)

   V.    Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү.    

1. Һөйләмдәр яҙыу.

 Көндәлектән “бишле”ләремде һананым.

Көндәлектән  (хәл ) нимәнән?

Һананым ( хәбәр) ни эшләнем?  

Бишлеләремде   ( тултырыусы) ( нисәләремдә?)( нимәләремде?)

-- Һан исем урынында ҡулланылып ,уның һорауына яуап бирһә , һөйләмдә эйә йә тултырыусы булып килә.

   Өс таған таймаҫ.  

Таған ( Эйә) нимә?         Таймаҫ (хәбәр)    өс (аныҡлаусы) нисә?  

 --Һан исем алдында тороп,уны асыҡлаһа, аныҡлаусы ролен үтәй.

         Бер эшлә, берәгәйле эшлә.

Бер (хәл) нисек? Эшлә ( хәбәр) ни эшлә?

Берәгәйле (хәл) нисек? Эшлә ( хәбәр) ни эшлә?

--Ҡылым алдында тороп , рәүеш һорауына яуап бирһә, һөйләмдә хәл булып килә.

Һығымта :   Һан исем урынында ҡулланылып ,уның һорауына яуап бирһә , һөйләмдә эйә йә тултырыусы булып килә. --Һан исем алдында тороп,уны асыҡлаһа, аныҡлаусы ролен үтәй. Ҡылым алдында тороп , рәүеш һорауына яуап бирһә, һөйләмдә хәл булып килә.

Шулай итеп һан исем , сифат, рәүеш урынында ҡулланыла.

VI. Ял минуты.

Парлашып эшләү

        Мәҡәлдәр йыйыу.

VII. Ижади эш. Телмәр үҫтереү.

--Балала Башҡортостан тураһында шиғыр уҡыйҙар.

Ер шарының картаһына

Ҡараһаң яҡшы ғына

Башҡортостан шул картала

Бер япраҡ саҡлы ғына

Башҡортостан – тыуған ерем,

Һиндә тыуҙым, һиндә үҫәмен

Һинән яҡын, һинән гүзәлерәк

Юҡтыр бер ил –шуны беләмен.

Башҡортостан тыуған ерем

 Бөйөк шағир Мостай иле

Данлыҡлы Рәми ере

Сая бөркөт Салауаттай

 Һүнмәҫ башҡортом теле

Һандуғастар өҙлөп һайрар

Йылғалы-күлдәр иле

Гөл-сәскәле күбәләкле

Йәшел туғайҙар иле

-Донъяла ғәжәп нәмәләр һәм төшөнсәләр бик күп. Шулар араһында һан, иҫәп-хисап төшөнсәһе әйтеп бөткөһөҙ мөһим урын тота.  Өҫтәүенә, һандар иҫ киткес матур, төҙөк, гармониялы систе-маны барлыҡҡа килтерә. Был система үҙенең камиллығы менән ысын мәғәнәһендәге юғары сәнғәткә яҡын тора. Математиканы фәндәрҙең батшаһы тип иҫәпләнә. 1 ҙә, 2 лә ғәжәп һандар иҫәбендә. Сөнки бөтә нәмә ерҙә берҙәмлектән башлана. Беҙ иң элек берҙең ҡәҙерен белергә тейешбеҙ. Бер – ул һин дә, мин дә, ул да; бер – Ер, Ҡояш, Илебеҙ. Ерҙә йәшәйештең өмөтө, терәге – берәүҙең берәүгә мөхәббәте. Йәғни беҙ, кешеләр, ике йәндән, ике йәрҙән яралғанбыҙ.  7 лә – ғәжәйеп хикмәтле һан.  Әҙәмде донъяла шул етелек уратып тора кеүек: өҫтә – 7 ҡат күк, аҫта – 7 ҡат ер. Күктә – 7 йондоҙ, ерҙә – 7 мәғдән. Аҙнаның 7 көнө, айҙың сирек берәмеге, йәйғорҙоң 7 төҫө, моңдоң 7 өнө. 7 мөғжизә. Ә хәҙер Башҡортостандың 7 мөғжизәһен иҫкә төшөрөп китәйек әле. Шул 7 мөғжизәгә нимәләр инә икән.( Дуҫтар менән сәйәхәт итеү)

1.         Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады жанры булған мәҡәл, әйтем, әкиәттәрҙә лә 7 һаны йыш осрай. Әйҙәгеҙ әле шуларҙы  иҫкә төшөрәйек.  

• 7 ҡат үлсә, 1 ҡат киҫ.
• Егәрленең ҡулы 7.
• Иң ҡаты яза итеп 7 ҡат тиреһен тунау.
• 7 быуын ата-бабаңды белеү.
• Серҙе 7 йоҙаҡ менән бикләү.
• Хазинаны 7 ҡат һандыҡ эсендә һаҡлау.
• Бәхетлеләрҙең 7 йәннәт ишеген асып инеүе.
• Батырҙарҙың даны 7 илгә етеүе.
• Зирәктәрҙең 7 ҡат ер аҫтында йылан көйшәгәнен ишетеүе.
• 7 ятты ятҡа иҫәпләү.
• Батырҙарҙың  7 юл сатында 7 башлы аждаһаны еңеүе, 7 төн уртаһында шашынған ен-пәрейҙәрҙе ҡыйратыуы.
• Еңелгәнде 7-гә бөкләп һалыу.
• Батырҙарҙың 7  диңгеҙ, 7 тау гиҙеүе.

 VIII. Ғәмәли эштәр. Яңы теманы нығытыу.

331 – се күнегеү

IX. Дәресте йомғаҡлау. Рефлексия. Баһалау.

• Һандар ниндәй һүҙҙәр менән оҡшаш?
• Һандар һөйләмдә ниндәй һөйләм киҫәге булып килә?

X . Өй эше биреү.                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

 Ҡушма һәм ябай һандарҙы ҡулланып биш һөләм яҙып килергә.