Классный час "Шай"
классный час на тему

Тюлюш Азияна Борисовна

Тыва шайнын ажык дузазы, хевирлери, унезин эге класс оореникчилеринге билиндирери

Скачать:


Предварительный просмотр:

                Класс шагы « Шай-ыдыктыг чемивис»

Сорулгазы: Тыва улустун хундуткелдиг чеми-- суттуг шайнын тоогузун, оон

                      янзы-буру хевирлерин,                                                          

                      кезектерин , канчаар хайындырарын уругларга таныштырар.

                       Шайны  кудар, соктаар тыва эт-херекслдер- биле таныштырар.

                       Аас-чогаалында шай дугайында бар, холбаалыг деп билиндирер.

                       Уругларны эвилен-ээлдек, хундулээчел, эш-ѳѳрзурек болурунга

                       кижизидер.

Дерилгези: Улегер домактар, шулуктер, шайлар(янзы-буру хевирлери), шай,

                       дус хавы, шай   согаажы, дажы, хѳнек, термоска шай, аяктар,

                       самовар,магнитофон, кассета (Авам   шайы),конфет, чигир,

                       чуруктар.

 Белеткел ажылдары:1.уругларга ыры, шулукту улеп, доктааттырар.

                                          2.улегер домактарны бижип белеткээр:

                    «Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар. Арга кирген кижи саат

                       дайнаар»

                     «Шай-аъш-чемнин дээжизи»

                     «Шай чуректи секпередир, оожургадыр , мага-ботту сергедир,

                      угаан сеткилди оттурар    

                      чалгаа чорукту чидирер» (Л.Толстой)

                                             Чорудуу.

I.Организастыг кезээ.

1.Аалчыларны столдарже чалап олуртуру.

2.Класс шагының темазын сорулгазын дамчыдары.

       Эргим уруглар, бо хун бис клазывыс шагында Тыва кижилернин хундулуг чеми- шай дугайында чугаалажыр бис. Мен силерге шайнын тоогузун,унезин, кезектерин, хевирлерин       бо            класс    шагында    кысказы-биле                    таныштырар мен. Ада-иелеривиске ыры,шулуувусу бараалгадыр бис. Кроссворд тып, оюннар  ойнаар бис,уруглар.

II.Кол кезээ.

  1. Башкынын беседазы.«Шай- тоогузу , ундезини, кезектери…»

Шайнын тоогузунден алгаш коор болза мындыг. Ону 5 мун чылдар бурунгаар Кыдатка уйгу сергедир «Ча» деп аттыг эм оътту ажыглап эгелээн. «Ча»- дээрге аныяк буру дээн. Шайнын чурту кыдат. Ол Кыдаттын бедик дагларында озуп турар. Ол ыяштарнын бедии 15-17 метр

Кажан ол ыяштарны будун делегейнин янзы-буру чурттарынга тарып эгелээрге, ол оске черлрнин бойдузунга, аагарынга, хорзунунге чанчыкпайн, таарышпайн чадан ыяш апарган. Амгы уеде шай делегейнин 30 ажыг чурттарында озуп турар. Шай дыка хой сорттарлыг, аттарлыг, оннерлиг.

Шай-чайын изигде суксун, а кыжын кижини чылыктырар, денгел, куш киирер. Тывалар шаандан тура шайга кужурну, дусту каап ап чораан. Ол чугле амдан киирер эвес, а эм шынар база киирер чораан. Шайнын тургузуунда 130-ден эвээш эвес будумелдер бар, оларнын эн-не колу кофеин. Кофеин бар болгаш шайны эки ижер болза кижи сергек, куш шыдалдыг болур .

Шаанда тыва кижилер «Хонган шай-хоран», а кыдаттар «20 минуттан ажыр турупкан шай шагар чыландан ажыг хоралыг» дээр чораан. Эрги шайга организимнин эн кол шууру болур баарны дуй чыдыптар  будумелдер тыптыр. Ынчангаш тыва кижилер оонге кирген кижиге чылыткан шай черле урбас, албан чаа шайны хайындырар ужуру мында бооп турар.

   Шаанда шайнын ортээ, унезини дыка улуг турган. Кыдат садыгжылардан бистин бурунгу чонувус бир молдурга-биле кезик шайны садып ап чораан.

(Шайнын кезектерин чуруктардан таныштырар)

    - Будун шай

                                                                     

-кезик шай  

                                                                   

-улдун шай                  

                               

    - кечим шай                                    

- каам шай (адыш ишти)

-шымчым шай

Бо шайнын кезектери-дир. Ам  шайнын хевирлерин сонуургаалынар.

  (талицаны номчуп таныштырар).        

                                             Хевирлери:

-кызыл шай.(дыт човурээнден)

-Хараган картындан

-черлик шай

-шенне шай

-куске даязыдан (паш ширбиил, курилский чай).

-ыт кадындан

-хадын бурулеринден

-инек караа бурузунден

-чудан шай (арбай далганы бызаан)

-хымыраан шай(шайы-даа, дузу-даа, четпес, катап хайындырган шай)

-суттуг сарыг шай

-кара шай

-чымза азы оруглуг оъттан (кылбыш, бодан толстолистный)

-мыйырактан(горец змеиный)

-сараспандан(ревень компактный, ревень алтайский)

-сугмангырдан(герань ложносибирская)

-уурак-биле суттээн шай.(дус чокка хайындырар, оон дузап аар)

-шаар шай (катап хайындырган шай)

Башкы:А бо бугу шайларны хайындыргаш чуу чувеге урарыл   уруглар?(хонекке).

-Шын-дыр. Ынчангаш, шай эн-не унелиг , хундулуг чем болганда -хонек эн-не хундулуг сава

болур.Ону хирлиг тургуспас,куруглатпас деп езу бар.

Шайны саарарда эжикче ундур саарбас,хонекче кударда эжикче корундур кутпас,хонектин эмискиин эжикче корундур салбас,аас-кежик уне бээр дижир.

Келген аалчыларга албан шайын кудар шай кутпаан кижини харам багай кижи деп санаар.Хайындырган шайынын устун оран делегейнче,от-козунче чажып чалбарыыр.

1-ги оореникчи:  Мал-маган менди турзун

                                Хойпак, тарак, ак судум        

                                Савазырап турар болзун!

                                Ажы-толу аазын ижип

                                Тодуг-догаа чурттаар блзун!            

                                Оршээ, оршээ! (тос карак тудуп алгаш чажар)

      2-ги оореникчи: Оон ангыда ,келген аалчыга шайны аякка эмин эрттир долдур кутпас. Далашпазын, ам бирээни ишсин дээни ол.  Аякты солагай холу-биле сунмас он холу биле азы ийи холдап сунар.    

(1-ги оореникчи шулук чугаалап турда уруглар, оолдар аалчыларга аяктарда шайларны сунар).

1-ги оореникчи: Аякта шай бусталып тур        

                               Амыдырал тыныжы-дыр.

Башкы:  Чуу кончуг изиг шай боор диве аалчым

               Чурээм оду хайндырып каан суксун чуве.

2-ги оореникчи: Аалын кайдал кандыг омак кижи сен  деп

                               Айтырбас мен, эргим оннук

                               Аяамда шай ижип орар болганында

                               Аалчым-дыр сен, худулээйн

3-ку оореникчи: Аштап-суксаан кым-даа кижи ак ог коргеш

                               Аяк ишти сактып кирип келир

                               Чазык чаагай хундулээчел ээлрин

                               Шак ол аалчы чоруптарда бодап унер.

4-ку оореникчи:  Аяк шай. Монгуш Олчей-оолдун

Башкы:Каяа четпээн кымга душпаан

              Кандыг суксун ишпээн деп мен

             Авамнын ак шайы ышкаш

             Амданныг чем амзаваан мен

Тацы «Аяк шайым» .  Башкы ырлаар, кыстар самнаар.

6-гы оореникчи: Хундус-даа бол, дуне-даа бол

                                Кужур эжин оон ойба

                               Сенээ кудар шайы ышкаш

                               Сеткили ак урен чуве

7-ги оореникчи:  Аалчым ору, дорже моорла, нарыыдавайн

                                Аяк шайны иже каавыт

                                Эки азы багай медээ

                                Эккелдин бе- оон соонда чугаалар сен.

                                   Кожамыктар:

8-ки оореникчи: Кечил шайнын кезээ чуве

                                Соктавайн хайындырнар

                                Кезек кижи хеймер кызын

                                Кочулавайн эдиленер.

5-ки оореникчи:  улдун шайнын кезээ чуве

                                Ууштавайн хайындырынар

                                Угбашкылар хеймер оглун

                                Ундарапайн эдиленер

3-ку оореникчи: Ам-даа хайнып чемзизин дээш

                               Авам шайын каш-даа саарар

                               Шенне саржаг холуксаазын

                               Четчир кылдыр албан саарар.

6-гы оореникчи: Соок кыжын донуп чораан

                               Чорумал-даа аартаапкаш

                                Чечектиг шай сагындырып

                               Ченин уштуп берзениптер

4-ку оореникчи: суду шайы кончуг четчир

                               Суузуннуг изиг суксун

                               Авам шайы дамыр ханда

                               Аржаан куш бооп чоруур кучу

2-ги оореникчи:  кыжын чайын чорук чорааш

                                Киш-кулаа чодураадан

                                Чыжыргана, долаанадан

                                Ыт-кады, инек-караадан

                                Чигир-сиген дазылындан

                                Чин сары амданныг шайны

                                Чигир шайны хайындырып алыр

                                Тыва черим тайга хеми

                                Шупту чемден ылап буткен

8-ки оореникчи: Ажы-толун ак орукче

                               Ава кижи ак аяктан

                               Акты чажып алгап удээр

Ыры: Шайывыс

1-ги оореникчи: Шайны агап мактап, ырлап-шулуктеп шаг-ла болдувус. Ам тывызыктан ыдайн тывынарам че.

Хой кижи хулуреди

Хурен аскыр чыраалады.                             (шай)

Хурен бугам

Хунун бустаар                                                 (хонек)  

Башкы: Бугу-ле билип алганывысты катаптап быжыглап, крассвордан тыптаалынарам.


Узун дургаар:1. Уш дугаар хайындырган азы шайы-даа, дузу-даа четпес шай

                              (хымыраан)    

                          2.Арбай далганы чашкан шай(чудан)

                          3. Шаанда 1 молдурга-биле кайы-хире  шайны садып ап  

                              чорааныл    (кезик).

Доора дургаар: 1.Эн-не баштай шай кылдыр ажыглап эгелээн эм оът (ча)  

                         2. Кезик шайнын чартыы (улдун)

                         3. Хундулуг сава(хонек)

                               4.Дус чокка хайындыргаш, оон суттээн шай. (уурак)

                               5.Ак чемнин дээжизи (шай )

                               6.Катап хайындырган шай (шаар)

                               7. шайнын тургузуунда эн-не кол будумел (кофеин)

-Эр-хейлер! Ынчангаш силерни шайлаашкынче чалап тур мен, уруглар.

Овюр кожууннун Ак-Чыраа ортумак школазынын I-ги категориянын эге класстар башкызы Тюлюш Азияна Борисовна.

        


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Конкурс "Самый классный классный руководитель"

В феврале 2011года в нашем городе проходил районный конкурс учителей "Самый классный классный руководитель". Интересно, местами сложно, но нужно. От СОШ №1 принимали участие два педагога начальной шко...

Циклограмма работы классного руководителя.Основные направления деятельности классного руководителя.

Данный материал поможет классному руководителю в составлении плана воспитательной работы и системно запланировать воспитательную работу в начальной школе....

Сценарий классного часа "Семья без детей, как день без солнца " + анализ. На конкурс "Самый классный классный"

Классный час на конкурс "Самый классный классный".Тема "Семья без детей, как день без солнца"Э п и г р а ф: Семья без детей, как день без солнца (античный афоризм)  (на правой половине доски)Ход ...

Портфолио классного руководителя. Конкурсные материалы на районный конкурс "Самый классный классный"

Результаты педагогической деятельности, формы работы классного руководителя, достижения класса и учащихся....

Выступление на заседании городского методического совета классных руководителей «Роль классного руководителя в адаптации и социализации детей мигрантов. Диссеминация педагогического опыта» по теме «Роль классного руководителя в адаптации и социализации

Выступление на заседаниигородского методического совета классных руководителей «Роль классного руководителя в адаптации и социализации детей мигрантов. Диссеминация педагогического опыта»п...