Внеклассное мероприятие по воспитательной работе "Тыва дылым - чоргааралым"
методическая разработка (4 класс) на тему

4-ку класска тыва дыл болгаш чогаалга моорей

Темазы: «Тыва дылым – чоргааралым»

Сорулгалары:

1) Уругларны тыва дылынга улам ынак, ону унелеп, чугаага болгаш бижилгеге шын ажыглап билиринге ооредир;

2) Тыва улустун аас чогаалын хундулеп, ону камнап билиринге кижизидер;

Дерилгези: Плакаттарда улегер домактар, дыл дугайында уран-чечен состер болгаш шулуктер.

Улегер домактар:

1. Торел дозу ‒ ава, тоогу дозу – дыл.
2. Шын соске чон ынак, шык черге унуш ынак.
3. Багда дон быжыг, состе шын быжыг.
4. Мал киштежип таныжар, кижи чугаалажып таныжар.
5. Чанчыл билир - чоок торел, дылын билчир - хан торел.

Шулуктер болгаш уран-чечен состер:

Чонум, Чуртум, Дылым – Тыва,

Чоргаарланыр чувем ол-дур,

Кайызы-даа турбаан болза

Канчап мени тыва дээр

Ынчангаштын дылывыска

Ынак болуп корээлинер

Дылды, чонну, Тывавысты

 Тынывыс дег камнаалынар.

(Чооду Кара-Куске)

А.Уержаа «Ие дылым»

Арга-эзим аялгазын,

Агым сугнун шулураажын,

Оът-сиген сымыраныын,

Оолдуг элик огурарын,

Чуулган кошке динмирээрин,

Шуурган-хаттын улуурун-даа

Дыннап, билип чоруурумга,

Тывалап-ла турар боор-дур.

Кандыг-даа дыл менээ домей,

Кандыызын-даа хундулээр мен.

Ынчалза-даа торээн дылым─

Ыдыкшылдыг кызыл тыным,

Ийи харлыг чажымдан-на

Ием менээ айтып берген

Игил ырын сагындырар

Ие дылым ындыг кончуг…

Уран-чечен сос:

1. «Дыл каяа-даа, кажан-даа, кымга-даа эн-не чугула чепсек».

Моорейнин негелдези

4-ку класстын оореникчилеринин боттарынын торээн дылын кайы- хире билирин, ынаан янзы-буру онаалгалар дузазы-биле хынаар. Моорейге уш одуруг, уш команда болуп алгаш киржир. Команда бурузу капитанныг болур. Команда бурузунден бир кижи тыва дылынын дугайында бир шулук чугаалаар.

Моорейнин чорудуу

Чонум, Чуртум, Дылым – тыва

Чораарланыр чувем ол-дур.

Кайызы-даа турбаан болза,

Канчап мени тыва дээрил?

Ынчангаштын дылывыска

Ынак болуп корээлинер.

Дылды, чонну, Тывавысты

Тынывыс дег камнаалынар.

(Чооду Кара - Куске)

Башкынын киирилде созу.

Моорей 4 кезектен тургустунган:

1. «Торээн дылын билир сен бе?» ‒ уругларнын бодунун дылын кайы-хире билирин хынаар.
2. Капитаннар моорейи.
3.  Сагынгырлар-тывынгырлар моорейи.
4. Тыва дылдын терминнеринге хамаарышкан кроссворд.

I-ги кезек: «Торээн дылын билир сен бе?»

Онаалгазы: Бердинген диалект состерни литературлуг дылда канчалдыр адаарын тып бижиир.

1. Суге / Балды/
2. Шон /Чагы/
3. Донгуу /Хонек/
4. Ченгей /Чаавай/
5. Сокур копеек /Согур копеек/
6. Чанчаныр /Аттынар/

II-ги кезек: Капитаннар мөөрейи

Айтырыгларга холун кодургеш, шын харыыны бээр.

1. Кым? Чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар тускай чугаа кезээ (чуве ады).
2. Кылыг сөозу деп чул? (чугаа кезээ)
3. Домактын чугула кежигуннери (кол сос, соглекчи)
4. Сан адынын айтырыглары (каш, чеже)
5. Тодарадылганы домакка демдеглээри (дыйлагар шыйыг)
6. Тыва дылда чеже падеж барыл? (чеди)

        III-ку кезээ: Сагынгырлар-тывынгырлар моорейи        

Онаалгазы: Команда бурузу 2 тывызык, 3 улегер домак, 1 узун-тыныш, 1 дурген-чугаа, 2 кожамык, 2 тоол адаан турар. Белеткел 10 минута.

Шииткекчилер туннелди ундурер.

I-ги, II-ги, III-ку черлерни шаннаар. «Тыва дылым – чоргааралым» деп моорейге толептиг болган командага ангы тускай шанналды бээр.