Конспект урока по Родному(крымскотатарскому) языку в 7 классе. Фииллернинъ шекиллери.Сыфатфииль мевзу боюнджа текрарлав
31.01.2019 с Къырымтатар тили 7 сыныф
Дерснинъ мевзусы:Фииллернинъ шекиллери.Сыфатфииль мевзу боюнджа текрарлав.
Дерс макъсады: фииль. фииль мейиллери, шекиллери, сыфатфииль акъкъында огренильген мевзуларны текрарлап нетиджесини чыкъарпув.Талебелернинъ янъы бильги алув ве озь макъсадыны чыкъарув мерагъыны огретмек.
1. Огретюв макъсады: джумлелерде фииллерни догъру талиль этювини огретип, талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишафэтмек; талебелерге Ватангъа севги дуйгъуларыны ашламакъ.инсан омюринде бильги алувнынъ эмиетини анълатув; талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ;
2. Тербиевий макъсады: талебелерге тувгъан тилининъ къыйметини анълатмакъ, ватанперверлик дуйгъуларыны уяттырмакъ; ана тилине севги ашламакъ.
3. Инкишафий макъсады: Талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв;
Планлаштырылгъан нетиджелер (планируемые результаты):
Фен боюнджа:
Бильмек: сез чешитлернинъ чешитлерини, фииль не олгъаныны, грамматик аляметини, джумледе беджерген вазифесини,
догъру талиль этювини ве озь фикирлерини тасдыкъламакъ .
Япа бильмек: (ожидаемый результат) Морфология чешитлерини айырмакъ, фиильнинъ келеджек заманынынъ джумлелерде беджерген азаларыны тапмакъ ве догъру бельгилемек.
Шахший: ана тилининъ ерини биринджи ерге котерюв; озь тувгъан тилимининъ эмиетини анъламакъ ве бельмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, лаф этмек кереклигини дуймакъ.
Фенлерара: лугъат китаплары иле чалышув ве къулланув, чешит окъув джерьяларнен файдаланып бильгини арттырмакъ; окъулгъаныны анъап суаллерге догъру джевап бермек; озь фикирлерини толу ве тавфсилятлы джевап бермек.
Шахсий нетиджелер:
- мевзуны ве вазифелерни беджергенде озь мунасебетини косьтерюв;
- талебелерде буюклерге урьмет дуйгъусыны ашлав.
Тербиелев:
- ана тилимизге урьмет ве меракъ дуйгъуны ашлав;
- эйи кейфиет, меракъ ве бир бирине къол тутув ярдымыны косьтерюв.
Донатма: дерслик, карточкалар, мультимедиа тахта, презентация.
Дерснинъ чешити: текрарлав ве янъы мевзуны анълатув
Иш шекиллери: агъзавий, язма, мустакъиль, индивидуаль – оюн.
Дерснинъ кетишаты:
1. Тешкилий къысым. Селямлашув. Невбетчи талебенинъ рапорты. Нутукъ дакъкъасы (тербиевий дакъ.).
2.Талебенинъ дерске азырланувы. Дерс девамында талебелер лугъаларнен файдаланмалыла.
Эмонациональ севиеси бельгилев. Проблем суаль. (дерснинъ мевзусыны ...)
– Балалар, чанъ къакъылгъан сонъ сиз насыл арекетлер япасыз? (япкъанларыны айталар- раатланамыз, телефонларда ойнайыкъ, ашайыкъ, Лаф этемиз, бир-биримизни динълейик, чай ичемиз, келеджек дерске азырланамыз....
- Ресимге дикъкъат этинъиз. Бу ресимде корьгенини айтынъыз: Ким, не, насыл, къач, не ерде,.....
- Балалар, бу ресимде корьген Исимлерни айтынъыз.
(–.... талебелер(сайы), огълан,къыз (исим), тура (фииль), тахта (исим), беяз (сыфат),.....узакъта, анда милиционер тура ,о, ( шимди, я да бугунь ёл къайделерни анълата - бу вакъытны ве ерни бильдирген зарфлар (зарф),....)
_ отуралар, тура, динълей, динълемей, меракълана, тюшюне, яза ...
–Демек, бугунь дерсте насыл мевзу устюнде чалышаджамыз?
– Насыл макъсадларыны козь огюмизде къоямыз? (....фииль, мейиллери....., сыфатфииль текрарлайджамыз).
1. ( индивидуаль вазифе ким не коре оны яза, сонъ талиль этиле)
- Дефтерлерге ресимден фииллерни язынъыз:
отура
тура
динълей
динълемей
меракълана
тюшюне
яза
- Фииль насыл суаллерге джевап бере? ( талебелернинъ джеваплары.....фииллернинъ заманы, мейили, дереджелери текрарлана, сонъра вазифе буюрыла)
Агъзавий вазифе: (оджа джумлелерни оъкуй, талебе дереджесини бельгилей)
Къапу ачылды. Отьмек кесильди. (бельгисизлик дер.).
Мерьем бабасыны ачувландыргъан. Оджа талебелерге эв вазифени яздырды. (Юклетюв дер.)
Али, саба тиургъан сонъ, ювуна, тарана, кийине ве мектепке кете. (къайтым. дер.).
Къырымтатар тилинде 5 мейиль бар:
· икяе – иш-арекетни учь замандан биринде япылгъаныны я да япылмагъаныны анълата. Меселя: бакъа, бакъты, бакъаджакъ
· эмир – иш-арекет япмакъ акъкъында эмир, теклиф, ялварув, чагъырув киби маналарыны ифаделей.Меселя: аша, огрен
· керек – иш-арекет япылмасы я да япылмамасы керек олгъаныны анълата. Бу мейильде: -малы, -мели афикслери ишлетиле. Меселя: кельмели, язмалы
· шарт – бир де бир иш-арекет япылувы ичюн, ондан эвель япылышы шарт олгъан иш-арекетни косьтерир. Бу мейильде: -са, -се афикслери ишлетиле. Меселя: барса, кельсе
· истек – иш-арекет япылмасы я да япылмамасы пек истенильгенини ифаделей. Бу мейильде: -гъайды, -къайды, -гейди, -кейди афикслери ишлетиле. Меселя: кельгейди, баргъайды, кеткейди, бакъкъайды
Мустакъиль вазифе. Ашагъыда берильген джедвелини ттолдурынъыз.
Асабий- нервный
Раатлыкъ дакъкъасы.
Бу сыныф, бу рале.
Бу китап, бу талебе.
Бу огълан, бу къыз.
Бу оджа, бу биз.
Къолларны котердик,
терек киби салландыкъ.
Къуш киби учтыкъ.
Япракъ киби тёкюльдик.
Еримизге отурдыкъ.
2. Язылгъан фииллерден Насыл? суалине джевап берген сезлерни язынъыз ( фииль ялгъамаларны къулланып)
отура (насыл? талебе) отургъан
тура ( насыл? талебе) тургъан
динълей (насыл? талебе) динълеген
динълемей + ген
меракълана+ гъан
тюшюне + ген
яза + гъан
- Аферин! Демек, бу сыфатфииллер биринджи шекиль сыфатфииллери. Фииль тамырына ялгъамалары къошулып япылыр.(Морфология: причастие)
Бильгилеримизни нетиджелейик. Берильген схемаларгъа эсасланып, сыфатфииллер тизинъиз
....... (язмагъан) ..... (корьген)
...... (айтмагъан) –гъан ...... ( динълеген) – ген
...... ( юкъламагъан) ...... ( кельмеген)
....... ( хасталангъан) ...... ( эшитмеген)
Оюн-эльчырпма. Исим -фииль( бир кере-эки кере)
отура+джакъ
тура + джакъ
динълей +джек
меракълана+джакъ
тюшюне+ джек
яза+ джакъ
- бу сезлернинъ тамыры насыл? Олар насыл заманда? Демек,экинджи шекиль сыфатфииллери фиильнинъ ШИМДИКИ заман шекилине - джакъ, - джек ялгъмамасы къошулувынен япылыр.
Бильгилеримизни нетиджелейик. Берильген схемаларгъа эсасланып, сыфатфииллер тизинъиз
........ (секиреджек) ...... ( юварланаджакъ)
.......( келеджек) - джек ...... (къаладжакъ) - джакъ
......(динълейджек) ....... (юваджакъ)
.......(ушюйджек) ...... (тарайджакъ)
.......(бездиреджек) ........ (сакъланаджакъ)
.......( кийинеджек) ...... (юкълайджакъ)
Къайде: сыфатфииль предметнинъ аляметини олгъан арекетини анълаткъан, джумледе,эсасен, айырыджы вазифесини беджерген фииль шекилидир. Сыфатфиильде эм сыфат, эм фииль хусусиетлери бар. Тойгъа чагъырылгъан адамлар кельди (чагъырылгъан адамлар).
3. Группаларда чалышув Хатаны тап:
1. Къырымтатар тилинде фииллер бир усулнен япылалар. Морфологик усулнен.
2. Язгъайдым, корьгейдим, айткъайды - бу фиилер шарт мейили.( Ёкъ. фиилининъ истек мейили. Шарт
мейилининъ ялгъамалары - са, - се).
3. Къоркъурт, кетир,окъут, къызарт- бельгисизлик дереджеси.(Ёкъ. Юклетюв дереджеси.Бельгисизлик дереджесининъ - берильди, язылды,кесильди, тутулды.... -л(ды).-л(ди) -ул. -иль, -юль, - ыл ялгъ +).
Замечательно! А сейчас подведем итоги нашего урока.
Тетирлев!!!
- Дерснинъ нетиджеси: Рефлексия:
–Бугунь биз яхшы чалыштыкъ.Умют этем,сиз ичюн дерс меракълы кечти.Сизлер янъы малюмат бильгилер алдынъыз, бильгенлерни текрарладынъыз, чешит мешгъулиетлер устюнден чалыштынъыз.Мен эминим ки, алгъан бильгилер керек олур ве.. (эр бир талебе сесленип нетиджени чыкъара ве озюни баалай)
Бугунь дерсте_____________ мевзуны текрарладым
Мевзуны яхшы _________ (анъладым, анъламадым)
Мен дерсте ___________(яхшы, ярамай, отра севиеде чалыштым)
Дерсте чалышкъаным ичюн озюме_____ ("3", "4", "5") къоям.
Анъладым Мевзуны анъламадым Зайыф анъладым
Эв вазифеси: (Видеоны бакъып, балалар озьлери эв вазифени бельгилейлер. Оджа нае япаджакъларыны анълата. Мини инша язмакъ, иншаларда фииллерни бельгилемек ве талиль этмек)
Баалав. Ком-лев.
1 Вазифе
1. Азбарда хораз чокъ олса, саба тез ачылыр. (олса – фииль, кел.з., шарт м.; ачылыр –фииль, кел.з., икяе м.)
2. Чокъ бильсенъ де, аз сёйле. (бильсенъ – фииль, кел.з.,шарт м.)
3. Озюне бакъма, сёзюне бакъ. (бакъма, бакъ – фииль, шим.з., эмир м.)
4. Къызым санъа айтам, келиним сенъ динъле. (айтам – фииль шим.з., икяе м. динъле – фииль, шим.з., эмир м.)
5. Алтын ерде къалса да, бильги ерде къалмаз. ( къалса – фииль, кел.з., шарт)
2 Вазифе
Оджа: Энди исе, мен сизлерге тахтада сёзлер язаджам. Сиз, бу сезлерден керек, шарт, истек мейилиндеки фииллерни тапып, астыны сызып шахсыны ве сайысыны айтынъыз ве язынъыз.
Кельсенъиз( II ш.,шарт, тек.), ашаса(эмир), бакъма(эмир), язгъайды(IIIш., истек, тек.), ясамалы(IIIш, керек, тек.), кельсе(IIIш., шарт, тек.), олса(IIIш., шарт, тек.), тиймегейди(IIIш, истек, тек.), бараджакълар(икяе),язмалыдырлар(IIIш., керек, чокъ.), кельсек(Iш., шарт, чокъ.), айткъайдынъыз(IIш., истек, чокъ.), берейик(эмир).