Кымыскаяк оо

1. Кырындан ине бурулер, будукчугаштар-биле шыптынган. Сооктан, чаъс-хардан камгалап турар.  Тудугжу кымыскаяктар ону ургулчу септеп турар.

 2. "Солярий" – хун херелдеринден чылыр орээли. Чазын оон чурттакчылары чылыгга догеленип бо орээлче халчыр.

3. Кирер эжиинин бирээзи. Солдат кымыскаяк кадарып турар. Агаар кирер ут база бооп турар.

4. " Хоор". Ажылчын кымыскаяктар бо орээлче олген акы-дунмазын киирип каар.

5. Кыштаар камеразы. Бо орээлге чыглып алгаш, ижээп кыштаар.

6. "Тараа сарайы".  Чыып алган урезиннерин шыгжаар орээли.

7. Кадыннын орээли.  Кыс ары мун беш чус хире оолдарны хунде торуур. Кыс арыны ажылчын арылар ажаап карактаар.

 8. Чуургалар, личинкалар, куколкалар чурттаар камералар.

9. "Инек кажаазы",  тля курттарны тудар орээли.

10. «Эът шыгжаар орээли", ховаган оолдары курттарны болгаш оске-даа тыпкан олчазын шыгжаар орээли.

Кымыскаяктарнын бойдуска ужур-дузазы

• Кымыскаяктар-арга-арыгнын санитарлары, олген насекомнар-биле чемненип турар, хоралыг курттарны база узуткап турарлар.
• Кымыскаяктар — ээремчиктернин, саргыларнын,  ыраажы куштарнын,  адыг, морзук, дилгинин чиир чеми.
•  Куштар кымыскаяк оонге «эштип алыр», чалгыннары-биле огеттинип, кымыскаяктарнын камгаланып чаштырган  кислотазы-биле паразит курттарындан адырлып ап, кадыын быжыглап турары ол.
• Кымыскаяктар хорзунну уттеп чоруп тургаш ,ону улдурертип , ыяштарнын дазылдарынче агаар кирер оруктарны кылып, хорзунге эки салдарны чедирип турар. Кымыскаяк оонун чоогунда унуштер куштуг, кадык костур.

    8-800-444-62-17     дугаар биле халас харыылзажып,  бистен арга-сумеден алынар

ФЕДЕРАЛДЫГ ТОЛЕВИЛЕЛ

«ЧАШ АЖЫ-ТөЛДүГ ОГ-

БүЛЕЛЕРГЕ ДЕТКИМЧЕ» 

Тыва Республиканың Дзун-Хемчик кожууннун Чадаана хоорайның школа назыны четпээн уругларның муниципалдыг автономнуг өөредилге албан чери

«Хээлер» уруглар сады

                          Ундурулге №

 Белеткел болуунун ада-иезинге сумелер

Ундурулгенин тургузукчузу:  Монгуш  С. И.,   белеткел болуктун кижизидикчи башкызы

Аът- тыва кижинин, Тыва чоннун хей аъдын кодуруп чоруур эн-не эрес, чараш, буянныг, шыдамык, кашпагай амытан.

Тыва Республиканың сүлде демдээнде безин аът мунуп алган тыва арат кижи хүнче уткуй шаап бар чоруурун уткалыг көргүскен.

Дериг херекселче кирип турар чүүлдэр: (Чулар, узун-дын, чүген, мунгаш-дын, дерлик, тепсе, төрепчи).

 Чулар –аъттың бажынга чоруур чымчадып каан хөмден, сарыг багдан кылган херексел. Чуларда узун-дын коштунган турар, ону аътты баглаарынга чедеринге ажыглаар.

Чүген -чүгенни чуларның кырындан кедирер.

Мунгаш-дын – ол херекселди аъттың бажын башкарарынга хереглээр.

Дерлик – чонак адаанга салыр, аъттың дерин сиңирер чугажак пөс.

Тепсе – эзеңги баанын кырынга чоруур, хээлеп каан бичежек хөм.

 Төрепчи – кыдыын, ортузун хээлеп каан дөрбелчин булгар узун хөм.

Эзерниң аътка быжыглаашкыннары: Эзерниң аътка быжыглаашкыннары: Колун – 4 азы 6 буттап өөрүп каан, узун баг. Чирим – колун-биле катай ажыглаар чолдак баг. Шавылыыр – эзерни аътка быжыглаары-биле өөрүп каан бел кезээнге чоруур колун-чирим. Хөндүрге – дөш өрү үнерде эзер соңгаар чылбазын дээш, аъттың хөрээн кежилдир тырткан колун-чирим. Аргамчы – инек кежинден , соктап кылган баг. Чеп-аргамчы — аъттын чел-кудуруундан кылган хендир.

Тыва аътта дериг херекселин көргүскен.

Аъдым дерии таан чараш. Д. Араптан Аъдым бажын чайырландыр хевир киирген Алдын, монгун, достактарлыг монгун чулар, Кастай тыртып, туре туткаш оруун айтыр Кайгамчыктыг мунгаш тыным, узун тыным. Угулзалай сырып тургаш илип даараан Ужу-бажын аайлаштыр кезип кылган, Уйгум удуп чыдырымда дожээм болур Урдунуптар дерлик чонаам, эдим ол-дур. Хадын чазапээй дыртып кадыргаштын Кадыгландыр дугаларын ыргайткаштын, Деспелерин, дергилерин дынзыг дырткан Дерип кылган дендии чараш эзерим ол. Сулазында чаннаар болза бажын билир Суглук, кымчы, сарыг сыдым бузурелдиг, Кижен, костег таалынымныибазаиутпайн Кидис идиим эзенгиден тепкен орар. Колунунмну, чиримимни куржангаштын Коктей тырткан дээрбектерим дээй иткеш, Хондургемни, кудургамны аайлай шарааш Холбен оъттуг чуртумайга чортуксаар мен.