Якутский язык и литература

Суорун Омоллоон «Кµкµр Уус»

Хайаларын са²атай?

1. Дьэ кµлµµс да кµлµµс! улуу убайым, сир тµннµгэ буолбут, ааттаах Кэбээйи кинээ´ин ыччата Бииктэр о±о аныгы лаахтаах ньаалбаан кµлµµµ´µ астыммат. Инньэ гынан, отут кµлµµ´µнэн у´ааттаран, бу ыадар бэйэлээх ыа±ас кµлµµ´µ о²оттордо.
2. Дьэ, а±аа, холкуос тэрилиннэ. Сµµрбэччэ ыал киирдэ. Миигиттэн ыйыппыттарын мин «билбэппин» диэтим уонна дэлби кыбы´ынным.
3. Аны маны ³йд³³: кини тойот буолан торолуйдар эрэ, эн би´икки µрдµбµтµнэн к³тµ³±э. Эйиэхэ бастаан ити кыыскынан киирдэ±э.
4. Ким да диэн буолбатахпын. Уруккута µрµ² этим. Ол бу кµ³х борокуруортан к³²µллэтэн, тµрмэттэн кµрээн баран сылдьабын.
5. Бу туох ааттаах µлµгэригэр тµбэспит хара сордоох буолуомуй?! Бу туох аньыым-харам иннигэр бу курдук умсары кыраттым? Ким миигин бу курдукайылаах кэбилээтэ, ким умсары уурда?!
6. Дьэ, бы´ата, о±о² хобоньууска, Дьуурга, куудьуйбут ойох буолбут µ´µ, хоккуоска киирэн эрэ µ´µ... Уура´а олороллорун дьон к³рбµттэр.
7. Дьэ, миигин «быраатым» Дьуур кэлэн чыыскалатта. Кырдьыга, бэйэтин тимир миинньигинэн миинньиктэтиэх ки´и, туораан биэрдим.
8. Аны билигин барыта тµ²нэри ээ. Большевик «ку´а±ан» диир ки´итэ, ол аата бµтэй – µчµгэй ки´и. Аны µчµгэй ки´и ку´а±ан ки´и аатын ылар.
9. Эйиэхэ биир хара кµлµктээх эдэр ки´и бэркэ диэн ³стµйэр эбит.
10. Биирдэ баран эттэххэ, Дьуур миигиннээ±эр эн хаан ³ст³³±µ² – сµрэххин илибирэппитинэн, хаа²²ын таммалаппытынан к³²µ тардан ылбыт – кини баар. Мин буолларбын «хаан – хаа²²а» диэн баран, хайы-µйэ±э ситиспитим µйэ буолуо этэ.
11. Биирдэрин сµтэрбитим. Биирдэрин дьµ³гэбэр, Сыкына±а, биэртим...
12. Бэйэ² да и´итти² ини. Ити Дьуурга ойох буолбут µ´µ. Миигин быра±ан, холкуоска киирэн эрэр µ´µ. Сµбэлээ, сырдык µ³рэххиттэн бэрис.
13. Бу чахчы, чахчы, мин о±ом былаата. Маны мин куораттан кэ´ии та´ааран биэртим. Бу мин кэриэ´им, а±атын кэриэ´э буолуох тустаах этэ. Ону кини, хайдах, хайдах кэ´эн, тэпсэн туран, ки´иэхэ биэрэрий?
14. Тыый, дээткэ, онно туох баарый? Оттон о±о² саа´ын ситэрэн, сыыттаан сиэтэ±и² дии. Хата, хомуньуус кµтµ³ттэниэ².
15. Мин куттанарым диэн биир: Дьууру икки´ин сойуолаан кыайыахтара. Суох, мин Дьуурбун кинилэргэ биэриэм суо±а.
16. О±онньоор, мин эйигин м³хпµппµн т³рµт билбэппин ээ. Туох диэн мин эйигин м³²µ³мµнµй? Хата, эн миигин абаа´ы к³р³±µн бы´ыылаах. То±о – эмиэ билбэтим.
17. Оттон о±о² буолла±ына, тойон ки´ини кытта холбо´он, µчµгэйдик, µп-ас, уйгу-быйа² µрдµгэр олоруу´угут.
18. Чэ, µчµгэй. Онон би´и кими да урут-хойут киирбэккэ, ким да у´аты-туора са²арбакка, бары бииргэ тутуспутунан олорор гына, бириигэбэр-баппыыска о²о´уннубут. Мантыката, баппыыската суох буоллахпытына, тар±а´ан да хааллахпытына к³²µл буолсу.
19. Холкуо´а да суох, ³лб³т³хпµнэ, олоро тµ´ээ инибин.
20. Оннук. Ол эрээри иккиэммитигэр астык буолуон эн миэхэ тылгын бигэргэт. Былыргылыы анда±ай.
21. Бу сааспыт тухары биирдии бэйэбит да иннибитин кыайан к³рµммэт этибит, эгэ ол холбо´он баран, ха´ан сата´аары. Онноо±ор ки´и лэппиэскэни тэ² гына чиэппэрдээбэт. Му² саатар, ити Бииктэр о±о дьа´айар буолла±а дуу?
22. Мин Дьууртан да, кимтэн да кы´ыйбаппын. Кы´ыйарым баар: бу кинилэр ЦК ыйыытын кэ´эллэр, партия линиятын токуруталлар, онон социализм тутуутун сытытаары гыналлар. Бу баар – кы´ыыта!
23. Бэйэ, бу туох кылбайа сытарый?! Хайа, кирибинньик о±ото буолаарай?! Пахай! Сатана силлээн кээстэ кылбайа сыппыт эбит дуу... Илиэ´эй, биир эмэ манньыат о±отун мµччµ туппат буолла±а. Алтан болууска баара.
24. Мантыката да±аны а±ата бокуонньук мутугунан быра±ар му²ур µйэтигэр мунньаахтаабыт баайын-дуолун кыайан буойа-хаайа тутар дуу, суох дуу? Ки´и аны кµлµµскэ эрэммэт µйэтэ µµннэ±э.
25. Билигин да±аны курдаттыы таайан, буруйдаа±ы булан сылдьабын. Сµрэ±им-быарым то±о эрэ ³т³ кини диир... Ону тылым тахсыбат, санаам буолбат.
26. «Абырыахсыты²», эмэгэти² кинэс Бииктэригэр буоллар о²оруо² этэ. Ол би´иэхэ, холкуоска то±о о²оруоххунуй.
27. Аккаастанным, кыранным! Кимнээх буолан сити´иэм баарай! О, абабын ньии! Оо, мэйиим-санаам иирдэ±ин ньии! Бу мµччµ µктµ³бµт хара сорбун!
28. Бу эппит тылларым сымыйа буоллахтарына, тылым эппэт гына чороччу тартын, икки к³р³р харахтарым, чээкэй ³лµµ буолан, тэ´инниннэр. Икки тутар илиилэрим, ку² садьылай буолан, быстан тµстµннэр. Икки хаамар атахтарым уулан то±уннуннар. Тот ³лµµ буолан, тобукпуттан тардыстыым. Хотугу ³лµµ буолан, хол-буут арахсыым. Сидьи² ³лµµ буолан, симэлийэ ууллуум.
29. Ба±арбыт баайдарым – бассыабай эбиттэр, туттубут тойотторум – тор±он эбиттэр.
30. Ха´ан бу µлµгэртэн мин т³л³рµйэбин? Дьуур барар. Бу а±ыйах хонук и´игэр бы´аарыахха наада. Ким ыппытын мин хайаан да булуохтаахпын. Бэйэм буруйдаахпын – бэйэм сµ³рµ³хтээхпин.
31. Бараан сон дээ? С³п. Туокка саа² уот биэрбэт кµннээх буолла±ына, сэрэнээр, сэрэппэтэ±э диэйэ±ин...
32. Мин уон а±ыс о±ону т³р³т³н к³ммµтµм. Бу кµ²²э дьолум, аналым – со±отох киним эрэ. К³мµ´µм, кини эрэ баар буоллун – миэхэ атын туох да наадата суох.
33. Бэйэ, ити хааллын. Хата бу анды амсата а±аллым. Уонна бу саам куру´уната тостон хаалла. Маны о²оруо² буолаарай?
34. Мин эйигиттэн арахсар санаам суо±а, мин сµрэ±им эйиэнинээ±эр чараас этэ.
35. Сорох ардына нухарыйан бараммын, у´уктан кэллэхпинэ, тыынан сурдургуу сытар буолла±ына, о, µ³рэр да этим! ¥гµс эрэйбин ылбыта, µгµс тµµн утуппата±а, – онуоха ыллыырым, ытыырым, сорох ардыгар та´ыйарым – онуоха о±ом хоргута-хоргута ытаан барда±ына, бэйэм эмиэ ытыырым... Ол о±ом, бу, былаат баанар улахан дьахтар буолла±а...
36. Чыычаа±ыам, Сыкына, то±о ча±ыл кµнµм курдук, чараас-чараастык чыпчылыйды², мичил кµнµм курдук, минньигэс-минньигэстик мичилийди², ³рк³н т³л³н курдук, ³гµрµк-т³гµрµк к³рдµ²!
37. Ноо! Ол то±о со±отох о±о±ун муус ура±а´ынан µµрдµ², дээткэ о±онньор?
38. Хор, бу этэрбэ´и кэппитим уон сэттэ т³гµрµк сыл буолла! Дьэ, хайа хомуньуус, хайа хоккуос биир этэрбэ´и уон сэттэ сыл кэтиэ µ´µ?! Бирээмэ, миигин бу иннигэр бириэмийэлиэххэ наада.
39. Эн к³рсµ³ ааккар о±о² булан т³р³³бµт. Бэйэ, ити аныгы, кус µ³´µн тэ´э ыстаабыт курдук, мунньа²наспыт кыргыттары эн сыгынньах илиигинэн тутума.
40. Миигинник-миигинник курдук дьоннору бу µйэ улахан мо´уокка, санаа±а укта. Би´иги, µµт-µкчµ былыттаах кµ²²э хара²а сискэ муммут ки´и со±уруу диэки ³тт³ ханан баарын тобулбакка олорор дьоммут. Муммуттар, мунаахтар диэн би´иги буолабыт...
41. Олоруо². Олоруо² да, дьо²²уттан-сэргэ±иттэн туораан, т³´³ µчµгэй буолары² эбитэ буолла... Хата, ити атахтарын куу´ар Кэбээйи кинээ´ин урдустара т³´³ к³л³´µ²²µн т³л³³бµттэрэ эбитэ буолла. Толкуйдаан да к³рµ³ эбиккин, у´уну санаан, киэ²и ³йд³³н.
42. Ол и´эр. Хара бараан у´ун сонноох, сиэ±э тиэриилээх, си´инэн бииллээх, бы´ата барчааткалаах... Кини дуо, оннук? Бу тµннµк ту´угар кэллэр эрэ, и´иирээр.
43. Онтон биир сырдык санаалаах тойон ки´и эйиэхэ µтµ³нµ саныыр эбит. Ол дьон иккиэн эн о±о² диэки харахтарын уота хатанар эбит, ол гынан баран эн кы´а² уотуттан дьулайан киирбэт эбиттэр.
44. Айа буола-буола... Оттон миигин буулдьа курдаттыы сµµрбµтэ, айата суох эбитэ буолуо дуо?!
45. Былаата. Бу былааты о´уордаан, ойуулаан, аатын солко сабынан анньан баран, ол эригэр бэлэхтээбит. Ону Дьуур мин кийииппэр сууйтара биэрбитин, мин эйиэхэ к³рд³р³³рµ, уоран а±аллым... Дьэ уонна? Алтан болууска баара...
46. Онон би´иги, ха´ыа да буолан, аны холкуоска киирбэккэ, бµттµµн тутуспутунан олорорго толкуйданныбыт. Тутуспутунан олорор кыайыылаах буолу дии саныыбыт. Онтука² син биир коллективнай олорууга тахсар. Ол кэриэтин киирэр кэллэ±инэ, бары бµттµµн биирдэ киириэхпит. Ол с³п буолуо дуо, о±онньоор?
47. Миигин эн эмээхсиннээбити² дуо, хотуой?
48. Бу кµннэр миэхэ саамай былдьа´ыктаах кµннэр: биитэр ³л³р, биитэр ³´³р. Ту´аныахха наада бµ тµбэлтэнэн...
49. Оннук. Чэ с³п. Дьэ, µ³лээннэ±им, соччо ку´а±ан туох даа баарын билбэтим. Эчи, кµтµр, кы´а² да уота сырдыга бэрт, хара±ым саатар...
50. К³мµ´µ³м, дьон киирбит буоллахтарына, би´и да ханна барыахпытый – (холкуоска) киириэхпит буолла±а дии...

Кµкµр Уус: 1, 5, 12, 13, 19, 21, 24, 27, 28, 29, 32, 35, 36, 40, 50

Кµннэй: 2, 11, 15, 25, 30, 34, 44

Дьуур: 16, 26, 33, 41

Кинээс Бииктэрэ:3, 7, 8, 10, 14, 18, 20, 22, 37, 46, 48

Хара Мааска: 4, 31, 42

Тµптµр Хара: 6, 23, 38, 39, 44, 47

Куочай: 9, 17, 43, 49