Мои разработки
«ШАГАА-2019»
5 класска класс шагы «Шагаа оранынче аян-чорук»
Кичээлдин сорулгазы:
Уругларны Шагааны уткуурунун, байырлаарынын ёзу-чурумнары-биле таныштырар.
Кичээлдин дерилгези:
Тыва ак чемнер, суттуг шай, тос-карак, артыш-шаанак, кежик-хавы, кадактар, Шагаа темазынга чуруктар.
Кичээлдин планы:
- Башкынын Шагаа дугайында эге созу. Оореникчилернин кууселдези-биле Шагаага тураскааткан шулуктернин уран номчулгазы.
- Аян-чорукче белеткел.
- Маршрут аайы-биле аян-чорук:
- Улегер-домактар ортээли.
- Тывызыктар ортээли.
- Узун-тыныш ортээли.
- Шайлаарак.
- Кожамыктар ортээли.
- Чечен-мергеннер ортээли.
- Тоолдар ортээли.
- Оюн-тоглаа ортээли.
- Башкынын туннел созу.
Кичээлдин чорудуу.
Тывызыкты тыпкаш, бо кичээлде чуну кылырывысты билип аалынарам, уруглар:
Арга, хову, даглар аразында
Тончузу чок узун хендир шойулген.
Ону узуп, ораап болбас.
Тывынарам: чул ол? (ОРУК)
Ийе, шын-дыр, уруглар. Бис богун узун орукче аъттаныр-дыр бис.
- Бис богун Шагаа оранынче аалдап чедип, аян-чорук кылыр бис. Узун орук чоруур болгай бис. Ам база бир тывызыкты тывынарам:
Ижер суксунун сут ишкени дег ижер.
Ырак-узак чоругулаар.
Идиктери резин,
Ыыттыг, дааштыг чул ол? (ЧЫЧААН (Машина))
Шын-дыр, Шагаа ораны дыка ырак, ынчангаш школавыстын автобузунга аян-чорук кылыр бис. Орукче унеринин мурнунда орук шимчээшкининин дурумнерин сактыылынар. Уруглар дурумнерни сактып чугаалаарлар:
А) автобусче кирерде;
Б) автобустун иштинге:
В) орукка.
Че-ве, быжыгланыр курларывысты баглап алгаш, оруувусче унуптээлинер. Оруувус ак-ла болзун! Курай! Курай! Курай!
- Шагаа хуну моорейлиг
Адыш-чарыш маргылдаалыг.
Кожамыктап, тывызыктап,
Каткы-хоглуг чижир бис бе?
Ынчангаш, аян-чоруувустун маршруду мындыг, уруглар.
- Улегер домакта нугул чок-ла дээр болгай.
Улегер-домактардан салыптар бис бе?
- Тывызыым дытта, тоолум дошта. Тывызыктажыптар бис бе?
- Дурген-дурген дурген-чугаа,
Дууледир дурген-чугаа.
- Улай-улай, тура душпейн,
Узун-тыныш бадыраалы!
- Кожамыкка кончуг-ла мен, кожа тыртып салыр-ла мен.
Кожан ырга ынаам кончуг, кожамыктап чижир бис бе!
- Чечен менде,
Чечек черде.
Чечен-мергеннежиптер бис бе!
- Номчуй бергеш, салдынмастаар, Назы-харны ожаавас-даа.
Тывызыксыг тоол ораны дыка солун, элдепейлиг.
Тоолдардан сактып, дарый-дарый маргыжаалы!
- Оюннарны сактып,
Ойнаалынар, уруглар!
- Чонувустун Шагаа найыр байырында
Чолукшуп-даа, ойнап-хоглеп, хоорештивис.
Сеткил сергек, омак-хоглуг кириштивис.
Черивиске оорушку-хог узулбезин!
Шагаавыста Хаван чылын уткуур-дур бис.
Чаа чылда арат-чонум тайбын болгаш байлак болзун!
Курай! Курай! Курай!
- Уруглар, моорлап кел чыдар Хаван чылы-биле байыр чедирип тур мен. Бо чылда бугу-ле чуулдерге: ооредилгенерге чедиишкиннерни, ог-булелеринерге, аал-оранынарга аас-кежикти, тайбын чурттаарын, чугле экини кузээр-дир мен.
- Узун орукта чоруур улус аштанып-чемненип алыр бис бе. Ада-иелеринернин кузун-не кылып, белеткеп алган Шагаа чемин амданнанып чооглаалынар. Шагаа ырларын «Хырбача», «Артыш», «Тевек», «Чунгуда» болгаш оон-даа оске ырыларны сактып ырлажыылынар, уруглар.
Чечек Ооржаковна Салгын-оол,
Тожу кожууннун Ийнин кадыкшылга школа-интернадынын 5 клазынын удуртукчу башкызы база англи дыл башкызы.