Тематик пландар - Тематические планы

Башҡортостан Республикаһы Салауат районы муниципаль район хакимиәте Муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы Мәсетле  төп дөйөм белем биреү мәктәбе

2018-2019 уҡыу йылына

5-се класс өсөн  башҡорт  әҙәбиәтенән эш программаһы .

Төҙөүсеһе: Ниғәмәтова Альбина Альфред ҡыҙы.

Башҡорт әҙәбиәтенән  5 класс өсөн эш программаһына аңлатма.

Эш программаһы түбәндәге норматив –хоҡуҡ документтарына нигеҙләнеп төҙөлдө:

      1.  « Рәсәй Федерацияһының мәғариф тураһындағы законы» (29.12.2012. №273-ФЗ)

      2.   Төп дөйөм белем биреү Федераль дәүләт белем биреү стандарты (2010-сы йылдың 17 декабренән № 1897; )

      3.  Рәсәй Федерацияһының мәғариф һәм фән министрлығы   тарафынан тәҡдим ителгән “Төп дөйөм белем биреү учреждениеларында Федераль дәүләт белем биреү стандартына  үҙгәрештәр индереү  тураһындағы бойороғо”  (2015-се йылдың 31 декабренән № 1577).

      4. Мәсетле төп дөйөм  белем  биреү  мәктәбенең 2018-2019 уҡыу йылына эшләнгән «Уҡыу планы».

Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт әҙәбиәтенән программа»  нигеҙендә төҙөлдө.  (Уҡытыу  (туған) башҡорт  телендә алып барылған  дөйөм белем биреү ойошмаларының 5-11-се  кластары өсөн). Төҙөүсеһе М.Б.Юлмөхәмәтов,  Өфө: «Китап», 2017.

          Эш программаһы 70 сәғәткә иҫәпләнгән (аҙнаға 2 сәғәт).

1.”Башҡорт әҙәбиәте” фәнен  5-се класта өйрәнеүҙең һөҙөмтәләре.

Төп дөйөм белем биреү мәктәбенең  5-се класс сығарылыш уҡыусыларының башҡорт  теле программаһын үҙләштереүҙә шәхси һөҙөмтәләре:

Уҡыусы белергә тейеш: 

-шәхестең рухи – әхлаҡ сифаттарын камиллаштырыу, күп милләтле Ватанға һөйөү тойғолары, башҡорт һәм башҡа халыҡтарҙың әҙәбиәтенә ихтирам тәрбиәләү;

-танып – белеү һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн төрлө мәғлүмәт сығанаҡтарын файҙаланыу (һүһлектәр, энциклопедиялар, Интернет - ресурс).

Төп мәктәптә “Әҙәбиәт” фәнен өйрәнеүҙең метапредмет һөҙөмтәләре.

Уҡыусы белергә тейеш:

-проблемаларҙы аңлай белеү, гипотеза ҡуйыу, материалдарҙы структураға һалыу, үҙ позицияһын иҫбатлау өсөн аргументтар һайлау, телдән йәки яҙма текстарҙа сәбәп – эҙемтә бәйләнештәрен билдәләү, һығымталарҙы формалаштырыу:

-эшмәкәрлекте үҙ аллы ойоштороу оҫталығы, уны баһалау, ҡыҙыҡһыныу сфераһын билдәләү:

-төрлө мәғлүмәт сығанаҡтары менән эшләү күнекмәһенә эйә булыу, уны табыу, анализлау, үҙ эшмәкәрлегендә файҙаланыу.

Төп урта мәктәпте тамамлаусы уҡыусыларҙа фән һөҙөмтәләре.

Уҡыусы белергә тейеш:

1) танып – белеү сфераһында:

-башҡорт халыҡ ижадында һәм башҡа халыҡтарҙың фольклорында , боронғо әҙәбиәт  вәкилдәренең, башҡорт яҙыусыларының әҫәрҙәрендә күтәрелгән төп проблемаларҙы аңлау;

-художестволы әҫәрҙең яҙылыу дәүере менән бәйләнешен аңлау, унда сағылған ваҡыт, әхлаҡ сифаттары һәм уларҙың бөгөнгө көн яңырыуын  асыҡлау;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлай белеү, теге йәки был әҫәрҙәең ниндәй жанр төрөнә ҡарауын билдәләү, темаһын, идеяһын, әхлаҡ пафосын аңлау, уның геройҙарына характеристика биреү, бер йәки бер нисә әҫәрҙең геройҙарын сағыштырып ҡарау;

-әҫәрҙең сюжетын, композицияһын, тасуири  һүрәтләү сараларын билдәләү; әҫәрҙең идея – художество йөкмәткеһен асыуҙа уларҙың ролен аңлау (филологик анализ элементтары);

-әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлағанда элементар әҙәби терминдар менән эш итә белеү;

ҡиммәт – ориентация сфераһында:

башҡорт  әҙәбиәте һәм мәҙәниәтенең рухи-әхлаҡи ҡиммәттәре менән таныштырыу, уларҙы башҡа халыҡтарҙың рухи – әхлаҡи ҡиммәттәре менән сағыштырыу;

-башҡорт әҙәбиәте әҫәрҙәренә ҡарата уҡыусыларҙың үҙ ҡарашын булдырыу һәм уларҙы баһалау;

-өйрәнелгән әҙәби әҫәрҙәргә үҙ интерпретацияһын булдырыу (айырым осраҡтарҙа);

-автор позицияһын аңлау, уға ҡарата үҙ ҡарашын булдырыу;

3) коммуникатив сферала:

Уҡыусы белергә тейеш:

-төрлө жанрҙарҙа яҙылған әҙәби әҫәрҙәрҙе аңли итер уҡыу һәм уларҙың йөкмәткеһен адекват ҡабул итеү;

-проза әҫәрҙәрен йәки уларҙың өлөштәрен текста ҡулланылған башҡорт теленең тасуири һүрәтләү сараларын һәм цитаталар ҡулланып һөйләй белеү;

-тыңлағанда йәки уҡылған текст буйынса һорауҙарға яуап бирә белеү, телдән төрлө текстағы монолог телмәр төҙөү, диалог алып барыу оҫталығына эйә булыу;

-өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең тематикаһы, проблематикаһы менән бәйле изложение, инша яҙыу, класта һәм өйҙә ижади эштәр, әҙәби һәм дөйөм мәҙәниәт темаларына рефераттар яҙыу;

4) эстетик сферала.

Уҡыусы белергә тейеш:

-һүҙ сәнғәте булараҡ әҙәбиәттең образлылыҡ тәбиғәтен аңлау;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе эстетик ҡабул итеү, эстетик зауыҡ формалаштырыу;

-башҡорт һүҙҙәренең эстетик функцияһын, әҙәби әҫәрҙәрҙә художестволы образдар тыуҙырыуҙа тасуири һүрәтләү сараларының ролен аңлау.

2. Тематик план.

        4.Календарь-тематик план.

Башҡортостан Республикаһы Салауат районы муниципаль район хакимиәте Муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы Мәсетле  төп дөйөм белем биреү мәктәбе

2018-2019 уҡыу йылына

5-се класс өсөн  башҡорт  теленән  эш программаһы .

Төҙөүсеһе: Ниғәмәтова Альбина Альфред ҡыҙы.

Башҡорт теленән  5 класс өсөн эш программаһына аңлатма.

Эш программаһы түбәндәге норматив –хоҡуҡ документтарына нигеҙләнеп төҙөлдө:

      1.  « Рәсәй Федерацияһының мәғариф тураһындағы законы» (29.12.2012. №273-ФЗ)

      2.   Төп дөйөм белем биреү Федераль дәүләт белем биреү стандарты (2010-сы йылдың 17 декабренән № 1897; )

      3.  Рәсәй Федерацияһының мәғариф һәм фән министрлығы   тарафынан тәҡдим ителгән “Төп дөйөм белем биреү учреждениеларында Федераль дәүләт белем биреү стандартына  үҙгәрештәр индереү  тураһындағы бойороғо”  (2015-се йылдың 31 декабренән № 1577).

      4. Мәсетле төп дөйөм  белем  биреү  мәктәбенең 2018-2019 уҡыу йылына эшләнгән «Уҡыу планы».

Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле предметы буйынса белем биреү өлгө программалары»  нигеҙендә төҙөлдө. Уҡытыу  (туған) башҡорт  телендә алып барылған  дөйөм белем биреү ойошмаларының 5-11-се кластары өсөн) Төҙөүсеһе: З.М.Ғәбитова,  Өфө: «Китап», 2017.  

          Эш программаһы 105 сәғәткә иҫәпләнгән (аҙнаға 3 сәғәт).

1. «Башҡорт теле» предметының өйрәнеү һөҙөмтәләре:

Төп дөйөм белем биреү мәктәбенең  5-се класс сығарылыш уҡыусыларының башҡорт  теле программаһын үҙләштереүҙә шәхси һөҙөмтәләре:

1)   башҡорт телен башҡорт халҡының төп милли-мәҙәни ҡиммәте булараҡ аңлау, интеллектуаль, ижади һәләтлектәрен һәм шәхестең мораль-этик сифаттарын үҫтереүҙә туған телдең ролен, уның мәктәптә белем алыу процесындағы әһәмиәтен билдәләү;

2)  башҡорт теленең эстетик ҡиммәтен аңлау; туған телгә ҡарата ихтирам, һөйөү, уның менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү; милли-мәҙәни сағылыш булараҡ, башҡорт теленең таҙалығын һаҡлау тураһында хәстәрлек күреү; үҙ телмәреңде камиллаштырыуға ынтылыу;

3)  аралашыу процесында кәрәкле һүҙлек запасына эйә булыу һәм үҙ фекереңде иркен еткереү әсән тейешле грамматик сараларҙы үҙләштереү; үҙ телмәреңде күҙәтеү һәм уны баһалау күнекмәһен булдырыу.

Башҡорт  теле программаһын үҙләштереүҙең метапредмет һөҙөмтәләре:

Уҡыусы белергә тейеш:

1) телмәр эшмәкәрлегенең-бөтә төрҙәрен үҙләштереү: аудирование һәм уҡыу:

•  телдән һәм яҙма бирелгән мәғлүмәтте (коммуникатив йүнәлеш, текст темаһы, төп фекер; төп һәм өҫтәмә мәғлүмәт) адекват ҡабул итеү;

•  төрлөсә уҡыу күнекмәләрен булдырыу (эҙләнеү, ҡарап сығыу, танышыу, өйрәнеү); төрлө стилдәге, жанрҙағы текстарҙы үҙләштереү;

•  төрлө стилдәге һәм жанрҙағы тексты ишетеп, адекват ҡабул итеү; аудирование менән эш итеү (һайлап алыу, танышыу);

•  төрлө сығанаҡтарҙан мәғлүмәтте һайлап алыу һәләтлелеге (матбуғат саралары, уҡыу әсән тәғәйенләнгән компакт-дискы-лар, Интернет ресурстары); төрлө типтағы һүҙлектәр менән иркен ҡулланыу; белешмә әсән әҙәбиәт, шулай уҡ электрон ҡулланмаларҙан һайлап алыу күнекмәһен булдырыу;

• һайлап алыу алымдары менән эш итә белеү һәм тәғәйен темаға материалды системаға килтереү; уҡыу йә аудирование һөҙөмтәһендә алынған мәғлүмәтте үҙ аллы эҙләй алыу күнекмәләренә эйә булыу; мәғлүмәтте ҡайтанан эшләй алыу, еткерә белеү;

•  стилистик үҙенсәлектәрҙе иҫәпкә алып, йөкмәткенән һәм ҡулланылған тел сараларынан сығып, фекерҙе сағыштыра алыу;

һөйләү һәм яҙыу:

•  алдағы уҡыу эшмәкәрлегенең (индивидуаль һәм коллек-тив) маҡсатын билдәләү һәләтлелеге, эштең эҙмә-эҙлелеге, өлгәшелгән һөҙөмтәләрҙе баһалау, уларҙы телдән һәм яҙма формала адекват аныҡ итеп әйтеү;

•  тыңланған йә уҡылған тексты тәҡдим ителгән кимәлдә (план, һөйләү, конспект, аннотация) һөйләй алыу;

•  төрлө телмәр стилендә һәм төрлө жанрҙарҙа аралашыу ситуацияһына ҡарап телдән һәм яҙма текст төҙөй алыу;

•  телдән һәм яҙма формала үҙ фекереңде иркен еткерә белеү, тексты логик яҡтан эҙмә-эҙлекле төҙөү талаптарын һаҡлау;

•  төрлө төрҙәге монологты (хикәйәләү, һүрәтләү, фекер йөрөтөү; төрлө төрҙәге монологтарҙың берләшеүе) һәм диалогты (этикетты үҙ эсенә алған, диалог-һорашыу, диалог-аралашыуға өндәү, диалог-фекер алышыу һ. б.; төрлө төрҙәге диалогтың берләшеүе) үҙләштереү;

•  ғәмәлдә төрлө телмәрҙәге аралашыуҙың орфоэпик, лексик, грамматик, хәҙерге башҡорт әҙәби теленең стилистик нормаларын һәм яҙма телдә төп орфографик һәм пунктуацион ҡағиҙәләрҙе һаҡлау;

•  телмәр этикет нормаларын һаҡлап, аралаша алыу, телмәр аралашыу процесында ым-ишара, мимиканы урынлы ҡулланыу;

•  уҡыу процесында һәм көндәлек аралашыуҙа үҙ телмәреңде контролдә тота алыу; йөкмәткенән, һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланыуҙан сығып, үҙ телмәреңде баһалай белеү; грамматик һәм телмәр хаталарын таба, уларҙы төҙәтә алыу; үҙ тексыңды мөхәррирләү һәм камиллаштыра белеү;

•  үҙ тиңдәштәрең аудиторияһында ҙур булмаған доклад, реферат менән сығыш яһау; бәхәстә, төрлө аргументтар ҡулланып, көнүҙәк проблемалар буйынса сығыштарҙа ҡатнашыу;

2) алынған белем һәм күнекмәләрҙе көндәлек тормошта ҡуллана белеү; туған телде башҡа төрлө фәндәрҙән белем алыу сығанағы булараҡ файҙаланыу; тел күренештәрен анализлау буйынса алған белем һәм күнекмәләрҙе предмет-ара (сит тел, әҙәбиәт һ. б. дәрестәрҙә) ҡуллалыу;

3) аралашыу процесында тирә-яҡтағы кешеләр менән коммуникатив маҡсатлы бәйләнештә, ниндәйҙер эш төрөн бергә эшләү, бәхәстә, күтәрелгән көнүҙәк темаларҙа фекер алышыуҙа ҡатнашыу; формаль һәм формаль булмаған шәхестәр менән мәҙәни аралашыу барышындағы төрлө ситуацияларҙа телмәр этикетының милли-мәҙәни нормаларын үҙләштереү.

Предмет һөҙөмтәләре.

Уҡыусы белергә тейеш:

1)   телдең төп функциялары тураһында, башҡорт теленең башҡорт халҡының милли теле, Башҡортостан Республикаһының дәүләт теле булыуы тураһында, тел һәм халыҡ мәҙәниәтенең бәйләнештәре тураһында, туған телдең кеше һәм йәмғиәт тормошондағы роле тураһында ҡараш булдырыу;

2)  гуманитар фәндәр системаһында туған телдең урынын һәм мәғарифта тулыһынса уның ролен аңлау;

3)  туған тел тураһында төп фәнни нигеҙҙе үҙләштереү; уның кимәл һәм берәмектәр бәйләнешен аңлау;

4)  тел ғилеменең төп аңлатмалары: лингвистика (тел ғилеме) һәм уның төп бүлектәре; тел һәм телмәр, телмәр аралашыуы, һөйләү һәм яҙма телмәр, монолог, диалог һәм уларҙың төрҙәре; аралашыу ситуациялары, фәнни, публицистик, рәсми-эшлекле стилдәр, матур әҙәбиәт теле; функциональ-мәғәнәүи телмәр төрҙәре (хикәйәләү, һүрәтләү, фекер йөрөтөү); текст, текст төрҙәре; телдең төп берәмектәре, уларҙың билдәләре һәм телмәрҙә ҡулланыу үҙенсәлектәрен үҙләштереү;

5)   башҡорт теленең лексикаһы һәм фразеологияһының төп стилистик ресурстарын, башҡорт әҙәби теленең төп нормаларын, һөйләү этикет нормаларын үҙләштереү;

6) телдең төп берәмектәрен, грамматик категорияларын анализлау һәм таныу, тел берәмектәрен аралашыу шарттарына ярашлы ҡулланыу;

7)     һүҙгә төрлө анализ төрҙәрен (фонетик, морфематик, һүҙьяһалыш, лексик, морфологик), һөйләм һәм һүҙбәйләнешкә синтаксик анализ, төп билдә һәм структура күҙлегенән сығып, күп аспектлы анализ яһау;

8)   тел-һүрәтләү саралары һәм уларҙы уҡыусы телмәрендә ҡулланыу;

9)  туған телдең эстетик функцияһын таныу, матур әҙәбиәт текстарын анализлағанда телмәрҙең эстетик кимәлен баһалау.

2.Тематик план

3. Йөкмәткеһе

1-4 кластарҙа морфология һәм орфографиянан үтелгәндәрҙе ҡабатлау, системалаштырыу, нығытыу. Һүҙҙең морфологик киҫәктәре: тамыр һәм ялғауҙар. Ҡалын һәм нәҙек ялғауҙар. Исемдәрҙең һан, килеш менән үҙгәреше, күплек һәм килеш ялғауҙарының дөрөҫ яҙылышы. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙең дөрөҫ яҙылышы. Сифат. Дәрәжәләре. Һандарҙың дөрөҫ яҙылышы. Ҡылымдар, уларҙың үҙгәреше.

Синтаксис һәм пунктуация. Телмәр мәҙәниәте. Синтаксис һәм пунктуация тураһында тәшәнсә. Һүҙбәйләнеш, Һүҙбәйләнештә эйәртеүсе һәм эйәреүсе һүҙҙәр. Хәбәр, һорау, өндәү, бойороҡ һөйләмдәр. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре; эйә, хәбәр, аныҡлаусы, тултырыусы. Хәл. Йыйнаҡ һәм тарҡау һөйләмдәр. Тиң киҫәкле һөйләмдәр. Теркәүесһеҙ һәм теркәүесле тиң киҫәктәр эргәһендә тыныш билдәләре. Өндәш һүҙҙәр. Улар эргәһендә тыныш билдәләре. Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә. Тура телмәр. Тура телмәрле һөйләмдә тыныш билдәләре. Диалог. Текст тураһында төшөнсә.

Фонетика. Графика. Орфография. Орфоэпия. Телмәр мәҙәниәте. Фонетика тураһында төшөнсә. Телмәр өндәре. Телмәр ағзалары. Өндәрҙең яһалышы. Һуҙынҡылар һөм тартынҡылар. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Өн һәм хәреф. Алфавит. Орфография тураһында төшөнсә. Ижек, төрҙәре.. Һүҙҙәрҙе юлдан-юлға күсереү. Баҫым.

Лексика. Телмәр мәҙәниәте. Лексика тураһында дөйөм төшөнсә. Башҡорт теленең һүҙ байлығы. Һүҙлектәр. Һүҙҙең лексик мәғәнәһе. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Синонидар. Антонимдар. Омонимдар.

Һүҙьяһалыш. Орфография. Телмәр мәҙәниәте . Тамыр һәм ялғауҙар. Яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙар. Һүҙьяһалыш. . Һүҙьяһалыш юлдары. Ҡушма һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы.

Морфология. Телмәр мәҙәниәте. Һүҙ төркөмдәре тураһында төшөнсә. Үҙ аллы һм ярҙамсы һүҙҙәр.

Исем һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Исемдең дөйөм мәғәнәһе. Морфологик билдәләре һәм синтаксик вазифалары. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Уларҙың дөрөҫ яҙылышы. Исемдәрҙең яһалыу юлдары. Ҡылым. Ҡылымдың мәғәнәһе. Морфологик билдәләре. Үҙ аллы һәм ярҙамсы ҡылымдар. Ҡылымдарҙың яһалыу юлдары. Ҡылымдарҙың затлы формалары. Һөйкәлештәре.Үтелгәнде ҡабатлау

4.Календарь-тематик план.

Башҡортостан Республикаһы Салауат районы муниципаль район хакимиәте Муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы Мәсетле  төп дөйөм белем биреү мәктәбе

2018-2019 уҡыу йылына

5-9 сы кластар өсөн  башҡорт   теленән мөмкинлектәре сикләнгән уҡыусылар өсөн адаптив   эш программаһы .

Төҙөүсеһе: Ниғәмәтова Альбина Альфред ҡыҙы.

Башҡорт теленән  мөмкинлектәре сикләнгән балалар  өсөн адаптив  эш программаһына аңлатма.

Мөмкинлектәре сикләнгән балалар өсөн адаптив эш программаһы түбәндәге норматив –хоҡуҡ документтарына нигеҙләнеп төҙөлдө:

1. « Рәсәй Федерацияһының мәғариф тураһындағы законы» (29.12.2012. №273-ФЗ)
2. Рәсәй Федерацияһы мәғариф  Министерствоһының 2008 йылдың 18 апрелендәге АФ-150/06-се номерлы  « Мөмкинлектәре сикләнгән һәм инвалид балаларға белем биреү өсөн шарттар тыуҙырыу тураһындағы»  Хатына;  

          3. Мәсетле төп дөйөм  белем  биреү  мәктәбенең 2018-2019 уҡыу йылына эшләнгән «Уҡыу планы».

Башҡорт теленән мөмкинлектәре сикләнгән балалар өсөн айырым өлгө программаның булмауы сәбәпле, Башҡортостан Республикаһының Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле предметы буйынса белем биреү өлгө программалары»  нигеҙендә төҙөлдө. Уҡытыу  (туған) башҡорт  телендә алып барылған  дөйөм белем биреү ойошмаларының 5-11-се кластары өсөн) Төҙөүсеһе: З.М.Ғәбитова,  Өфө: «Китап», 2017. Тематик планы башҡорт теленән һәр класс өсөн төҙөлгән  план менән тап килә.

1. «Башҡорт теле» предметының өйрәнеү һөҙөмтәләре:

Төп дөйөм белем биреү мәктәбенең  мөмкинлектәре сикләнгән 5-7 класс сығарылыш уҡыусыларының башҡорт  теле программаһын үҙләштереүҙә шәхси һөҙөмтәләре:

• Шәхес-ара һәм мәҙәниәт-ара аралашыуҙа  башҡорт  теленә ҡарата ихтирамлы ҡараш булдырыу һәм уны яҡшы өйрәнеү теләге тыуҙырыу;
• әдәби әҫәрҙәрҙәге төрлө тормош ситуацияларына һәм геройҙарҙарына кешелеклелек нормаларынан сығып баһа биреү;
• “ғаилә”, “тыуған ил”, “мәрхәмәтлелек”, төшөнсәләрен ҡабул итеү, “башҡаларға ҡарата түҙемлелек, ҡайғыртыусанлыҡ”, “кеше ҡәҙерен белеү” кеүек хистәр формалашыу.

 метапредмет һөҙөмтәләре:

-төп  белем биреү баҫҡысында башҡорт теле һәм әҙәбиәтен уҡытыу, танып-белеү сараһы булараҡ,  уҡыусыларҙың фекер йөрөтөү,  интеллектуаль һәм ижади һәләттәрен үҫтереүгә, шулай уҡ, реаль тормошта тыуған проблемаларҙы хәл итеү өсөн кәрәк булған универсаль уҡыу ғәмәлдәрен (танып белеү, регулятив, коммуникатив) формалаштырыуға хеҙмәт итә.

Уҡыусыларҙа мәғлүмәти йәмғиәттә йәшәү һәм эшләү өсөн кәрәкле күнекмәләр үҫтерелә. Уҡыусылар текст, күрмә-график рәсемдәр, хәрәкәтле  йәиһә хәрәкәтһеҙ һүрәттәр, йәғни төрлө коммуникацион технологиялар аша тапшырыла торған мәғлүмәти объекттар менән эшләү тәҗрибәһе ала; презентацион материалдар әҙерләп, ҙур булмаған аудитория алдында сығыш яһарға өйрәнә; уҡыусыларҙа, компьютер йәиһә ИКТ ҙан  башҡа саралары менән эш иткәндә, сәләмәтлеккә зыян килтермәй торған эш алымдарын ҡуллана алыу күнекмәләре формалаша.

Танып- белеү, регулятив, коммуникатив һөҙөмтәләр:

• фекерләүҙе үҫтереү менән бәйле психик функциялар: логик фекерләү, сәбәп-баһа бәйләнештәрен табыу, индуктив, дедуктив фекерләй белеү;
• ижади һәм эҙләнеү характерындағы  проблеманы  билдәләү, уларҙы  сисеү  өсөн алгоритм булдырыу;
• һүҙҙәрҙе  сағыштырыу, классификациялау  өсөн уртаҡ билдәләрҙе  билдәләү;
• төп мәғлүматте  айырыу, уҡылған йәки тыңланған мәглүмаәттең эстәлегенә баһа бирә белеү;
• тейешле мәғлүмәтте табыу өсөн, энциклопедия, белешмәләр, һүзлектәр, электрон ресурстар ҡулланыу.
• уҡыу хеҙмәтендә үҙеңә маҡсат ҡуя, бурыстарҙы билдәләй белеү;
• эш тәртибен аңлап, уҡыу эшсәнлеген ойоштора,  эш алымдарын таба  белеү;
• уҡыу эшсәнлеге һығымталарын контролгә ала белеү;
• билдәләнгән  критерийҙарға таянып, эш сифатына баһа бирә белеү;
• дәрескә кәрәкле уҡыу-яҙыу әсбәптәрен әҙерләй һәм  улар менән дөрөҫ эш итә белеү.

2. Календарь-тематик планланштырыу.

5 класс.

6 класс.

7 класс.

3. Йөкмәткеһе.

5 класс.

1-4 кластарҙа морфология һәм орфографиянан үтелгәндәрҙе ҡабатлау, системалаштырыу, нығытыу. Һүҙҙең морфологик киҫәктәре: тамыр һәм ялғауҙар. Ҡалын һәм нәҙек ялғауҙар. Исемдәрҙең һан, килеш менән үҙгәреше, күплек һәм килеш ялғауҙарының дөрөҫ яҙылышы. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙең дөрөҫ яҙылышы. Сифат. Дәрәжәләре. Һандарҙың дөрөҫ яҙылышы. Ҡылымдар, уларҙың үҙгәреше.

Синтаксис һәм пунктуация. Телмәр мәҙәниәте. Синтаксис һәм пунктуация тураһында тәшәнсә. Һүҙбәйләнеш, Һүҙбәйләнештә эйәртеүсе һәм эйәреүсе һүҙҙәр. Хәбәр, һорау, өндәү, бойороҡ һөйләмдәр. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре; эйә, хәбәр, аныҡлаусы, тултырыусы. Хәл. Йыйнаҡ һәм тарҡау һөйләмдәр. Тиң киҫәкле һөйләмдәр. Теркәүесһеҙ һәм теркәүесле тиң киҫәктәр эргәһендә тыныш билдәләре. Өндәш һүҙҙәр. Улар эргәһендә тыныш билдәләре. Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә. Тура телмәр. Тура телмәрле һөйләмдә тыныш билдәләре. Диалог. Текст тураһында төшөнсә.

Фонетика. Графика. Орфография. Орфоэпия. Телмәр мәҙәниәте. Фонетика тураһында төшөнсә. Телмәр өндәре. Телмәр ағзалары. Өндәрҙең яһалышы. Һуҙынҡылар һөм тартынҡылар. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Өн һәм хәреф. Алфавит. Орфография тураһында төшөнсә. Ижек, төрҙәре.. Һүҙҙәрҙе юлдан-юлға күсереү. Баҫым.

Лексика. Телмәр мәҙәниәте. Лексика тураһында дөйөм төшөнсә. Башҡорт теленең һүҙ байлығы. Һүҙлектәр. Һүҙҙең лексик мәғәнәһе. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Синонидар. Антонимдар. Омонимдар.

Һүҙьяһалыш. Орфография. Телмәр мәҙәниәте . Тамыр һәм ялғауҙар. Яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙар. Һүҙьяһалыш. . Һүҙьяһалыш юлдары. Ҡушма һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы.

Морфология. Телмәр мәҙәниәте. Һүҙ төркөмдәре тураһында төшөнсә. Үҙ аллы һм ярҙамсы һүҙҙәр.

Исем һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Исемдең дөйөм мәғәнәһе. Морфологик билдәләре һәм синтаксик вазифалары. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Уларҙың дөрөҫ яҙылышы. Исемдәрҙең яһалыу юлдары. Ҡылым. Ҡылымдың мәғәнәһе. Морфологик билдәләре. Үҙ аллы һәм ярҙамсы ҡылымдар. Ҡылымдарҙың яһалыу юлдары. Ҡылымдарҙың затлы формалары. Һөйкәлештәре.Үтелгәнде ҡабатлау

6 класс.

Башҡорт  теле тураһында әңгәмә.

V кл. үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Лексика. Килеп сығышы яғынан башҡорт теленең һүҙлек составы. Башҡорт әҙәби теленең дөйөм ҡулланылышлы һүҙҙәре. Нығынған һүҙбәйләнештәр.

Исем һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Исем тураһында үтелгәнде ҡабатлау. Исемдәрҙең һан менән үҙгәреше. Исемдәрҙең эйәлек заты, килеш  менән үҙгәреше. Исемдәрҙең хәбәрлек формаһы.

Сифат һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Сифаттың мәғәнәһе, морфологик билдәләре, синтаксик вазифаһы. Сифаттарҙың яһалыу юлдары. Төп һәм шартлы сифаттар.

Һан һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Һандың мәғәнәһе, морфологик билдәләре, һөйләмдәге вазифалары.Ябай һәм ҡушма һандар. Уларҙың дөрөҫ яҙылышы. Һан төркөмсәләре.

Алмаш һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Алмаштың телмәрҙә үтәгән вазифаһы, мәғәнә үҙенсәлектәре, грамматик билдәләре. Алмаш төркөмсәләре. Алмаштың һан һәм килеш менән үҙгәреүе.

Ҡылым  һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Ҡылым төркөмсәләре. Ҡылым йүнәлештәре.

Рәүеш һәм уны телмәрҙә ҡулланыу. Рәүеш тураһында төшөнсә: белдергән мәғәнәһе, морфологик билдәләре. Синтаксик вазифалары. Рәүеш төркөмсәләре, яһалышы.

Теркәүестәр. Теркәүестәр һәм уларҙың телмәрҙәге функцияһы. Теркәүестәрҙең бүленеше.

Бәйләүестәр.  Бәйләүестәрҙең телмәрҙәге вазифаһы. Уларҙың бүленеше.

Киҫәксәләр. Киҫәксәләрҙең морфологик билдәләре, телмәрҙәге вазифаһы.  Киҫәксәләрҙең бүленеше.

Мөнәсәбәт һүҙҙәр. Мөнәсәбәт һүҙҙәр тураһында төшөнсә.

Ымлыҡтар. Ымлыҡтар тураһында төшөнсә, уларҙың морфологик һыҙаттары, телмәрҙәге вазифаһы. Төрҙәре.

Бөтә үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

7 класс.

Тел тураһында әңгәмә. 6-сы класта үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Лексика, фонетика, морфология,  орфография буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.Синтаксис  һәм пунктуация.Синтаксис  һәм пунктуация, һүҙбәйләнеш, һөйләм, текст, һөйләмдә һүҙҙәр бәйләнеше.  Һүҙбәйләнеш төрҙәре, уларҙың  һөйләмдән айырмаһы. Текст өлөштәре,  уларҙың  бәйләнеү юлдары. Һүҙбәйләнештәрҙең һәм фразеологик берәмектәр.Ябай һөйләмдәр.Ике  составлы ябай һөйләмдәр тураһында дөйөм төшөнсә. һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Тиң һәм тиң булмаған аныҡлаусылар. өҫтәлмәлектәр һәм уларҙың роле .Тура һәм ситләтелгән тултырыусылар. Хәлдәр һәм уларҙың төрҙәреИке һәм бер составлы һөйләмдәр.Ике һәм бер составлы һөйләмдәрҙә грамматик нигеҙ. Уларҙың һөйләмдә роле.Бер составлы һөйләм төрҙәре.Бер составлы һөйләмдәр тураһында дөйөм төшөнсә. Хәбәр һәм эйә составлы һөйләмдәр һәм уларҙың роле. Уларҙың стилистик мөмкинлектәре.Тулы һәм кәм һөйләмдәр.Тулы һәм кәм һөйләмдәр тураһында дөйөм төшөнсә. Уларҙың телмәрҙәге стилистик роле, диалог.Тиң киҫәкле һөйләмдәр.Тиң киҫәкле һөйләмдәрҙең үҙенсәлектәре,  интонацион бәйләнеше. Тыныш билдәләренең ҡуйылышы. Дөйөмләштереүсе һүҙҙәр,тыныш билдәләре, схемаһы.Һөйләм киҫәктәре менән грамматик бәйләнеше булмаған һүҙҙәр.Өндәш, инеш һүҙҙәр һәм һөйләмдәр тураһында төшөнсә.Улар янында  тыныш билдәләре. Интонацион дөрөҫлөгө, тел  ғилемендә роле.Һөйләмдең айырымланған киҫәктәре.Айырымланыу тураһында төшөнсә. Улар янында тыныш билдәләре.   Ябай һөйләм һәм айырымланған эйәрсән киҫәкле һөйләмдәр. Тура  һәм ситләтелгән телмәр.Тура телмәр тураһында төшөнсә. Унда тыныш билдәләре. Автор һүҙе  һәм   уны ситләтелгән телмәргә  әйләндереү үҙенсәлектәре. Диалог. Цитата. Үтелгәндәрҙе ҡабатлау.              

8-9 кластар өсөн. 

Башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаттары һәм бурыстары: Башҡорт теле баланың фекер үҫешенә булышлыҡ итә; уҡыусылырҙың интеллектуаль һәм ижади һәләтен үҫтерергә ярҙам итә; белем һәм күнекмәләрҙе үҙ аллы үҙләштереү һәләттәрен үҫтерә, шулай уҡ уҡыусыларҙың үҫтереүсе уҡыу эшмәкәрлеген ойоштора. Әммә  мөмкинлектәре сикләнгән балаларға башҡорт теле программаһын тулы килеш үҙләштереүе ауыр. Шуға күрә был балаларға тел һәм әҙәбиәт буйынса белем биреүҙә бөтөнләй икенсе маҡсат һәм бурыстар ҡуйыла.Мәктәптә урта кластарҙа  (5-9)аҡыл  үҫеше йәһәтенән артта ҡалған балалар өсөн башланғыс кластар алдына  ҡуйылған бурыстар тормошҡа ашырыла,тик улар бер аҙ юғарыраҡ кимәлгә ҡуйыла.Тик бында уҡыусыларҙың курс йөкмәткеһен ниндәй кимәлдә үҙләштереүенән сығып,өҫтәлмә бурыстар алырға ла мөмкин.

8 класс уҡыусыһы белергә тейеш төшөнсәләр.

Грамматика һәм орфография.

Билдәле бер кимәлдә грамматиканы һәм дөрөҫ яҙылышты өйрәнеү барышында уҡыусыларҙың һөйләү һәм яҙма телмәрҙәре үҫешә,орфографик һәм пунктуацион күнекмәләре үҫешә.Грамматиканың элементар курсы уҡыусыларҙың юғары психик функцияларын коррекциялауға йүнәлтелә.Был иһә аҡыл һәм телмәр үҫешен уңышлыраҡ тормошҡа ашырырға мөмкинлек бирә.

Хәрефтәр һәм өндәр.

Өн һәм хәреф айырмаһын ,дөрөҫ һүрәтләнешен,өндәрҙең тартынҡы һәм һуҙынҡыларға бүленешен белергә ,фонетик анализ яһау күнекмәһенә эйә булырға тейеш.

Һүҙ.Һүҙ төҙөлөшө,мәғәнәһе,яҙылышы,төркөмдәре уҡыусының һүҙлек байлығын үҫтереүгә йүнәлтелә.

Һүҙҙәрҙең ниндәй һүҙ төркөмөнә ҡарағанын айыра белергә,өлгөләргә ҡарап билдәле кимәлдә анализ яһарға өйрәтеү ҡарала.

Һөйләмдәр.Һөйләмдәрҙе өйрәнеүгә етди  иғтибар бирергә кәрәк.Был бөтә курс барышында ла өйрәнелеүсе бүлек.Сөнки көндәлек тормошта был бик мөһим сара.Шуға ябай һөйләмдәрҙең төрлө төрҙәренән алып ҡушма һөйләм төрҙәренә тиклем төҙөргә,ҡулланырға өйрәтергә кәрәк.
Бәйләнешле телмәр.Бәйләнешле телмәр үҫтереүгә айырым иғтибар биреү мотлаҡ,сөнки психик яҡтан үҫеше артта ҡалған уҡыусыға үҙенең фекерен яҙма рәүештә еткереү бик ауыр бирелә.Шуға күрә фонематик ишетеү һәләтен,дөрөҫ әйтелеш күнекмәләрен,һүҙлек байлығын үҫтереү,һөйләмдәр төҙөү,уй-фекерҙәрен әйттереү өҫтөндә бер туҡтауһыҙ эш алып барырға кәрәк.Текстарҙағы һөйләмдәрҙе  тәртипкә килтереү,корректорлау,һорауҙарға яуап биреү,һорауҙар төҙөү кеүек эштәр ҙур кластарҙа ла алып барылырға тейеш,был иһә үҙ йәһәтенән уҡыусыға  бәләкәй күләмле изложение йәки инша яҙа алыу мөмкинлеген бирәсәк.

Шулай уҡ эш ҡағыҙҙары тултырыу күнекмәләре булдырыу мөһим:ғариза,автобиография,расписка яҙыу;бланк,квитанциялар тултырыу.

Яҙыу.График күнекмәләр башланғыс кластарҙа булдырылһа ла,был категория уҡыусыларына әленән-әле ҡабатлатып, нығытып торорға кәрәк.Был йүнәлештә текстарҙы дөрөҫ күсереп яҙыу,кәрәкле хәрефтәр,тыныш билдәләре,төшөп ҡалған һүҙәрҙе өҫтәп ҡуйыу кеүек эштәр иғтибарҙы ғына үҫтермәй,матур,бөхтә,еренә еткереп эшләүгә ынтылыш ла тәрбиәләй.

Йөкмәткеһе.

8 класс.

9 класс.