Открытые уроки

Ч.Ч. Кууларнын

«ШОРААН»

деп тоожузундан тунел кичээл

Кичээлдин темазы: «Кижи болгаш оон салым-чолу (Ч.Ч. Кууларнын «Шораан» деп тоожузунга туннел кичээл)

Кичээлдин хевири:

Клазы: 8

Кичээлди сорулга:

1. Кижизиделгелиг: Тоожунун кол маадыры – Шорааннын овур-хевири дамчышты, уругларны кижизиг мозу-шынарга, амыдыралга чуткулдуг, кызымык, болурунга кижизидип, кандыг-даа кадыг бергелерни шыдажып эрттеринге кижизидер. Бойдустун каас-чаражын база хогжум аялганы дыннап, унелеп билирин чанчыктырар.

2. Ооредилгелиг: Чогаалдын кол утказы, маадырларын овур-хевирин, дыл-домаан сайгарып туннээри.

3. Чугаа сайзырадылгазы: Уруглар аас чугаазынга боттарынын бодалдарын хостуг илередиринге чанчыктырар.

Кичээлдин презентациязы: С. Базыр-оолдун чогааткан аялгалары болгаш ырылары. Чогаалчынын хорек чуруу, тыва хогжум херекселдеринин чуруктуры.

Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ:

- Экии, уруглар! Оожум олуруп алынар! Богун силерге тыва чогаал кичээли эрттирер-дир мен. Ынчангаш кичээлге демниг, идекпейлиг ажылдаарынарны кузедим, уруглар.

Кичээлдин сорулгазын дыннадыры:

- Богун кичээлге Тыва улустун чогаалчызы Ч.Ч. Кууларнын «Шораан» деп тоожузунга «Кижи болгаш оон салым-чолу» деп темага кичээл эртирер бис, уруглар.

-Эрттирер кичээливистин кыйгырыы – «Амыдырал дээрге демисел». Ынчангаш кичээливисти кайгамчыктыг салым-чолдун чадазы деп кадыр берттиг шорааннын бедигээжинче унер бис, уруглар.

1. Слайд. Кайгамчыктыг салым-чолдун чадазы коступ кээр.

Чадаларны кыдырааштарга бижиир.

1 чада Кежик-оол.

Айтырыгларга харыылар:

- Бо чогаалды автор кымга тураскаадып бижээнил? (Тыва АССР-нин культуразынын ажылдакчызы Солаан Базыр-оолга тураскааткан.

- Шын-дыр, уруглар.

- Тоожунун кол маадыры кым ийик, уруглар

?

- Шораннын ада-иезинин аттары кымнарыл? (Багыр, Чакыймаа).

- Номдан Шорааннын портреди тып номчунар, уруглар? (Дыдыраш баштыг, кырланзымаар думчуктуг, терен кирбиктерилин адаанда чодураа дег, кылыннашкан кара карактарлыг …. ар. 125).

-Шораанын портрединде кандыг уран-аргаларны ажыглап бижээнил, оларны номчааш, уран-аргазын адаар.

- Оглун чуге Шораан деп адап алганыл? Номда канчаар бижээнил, тывынарам, уруглар?

- Аван сени чуге Шораан деп адааныл? Сээн салым-чолун шораан-берттиг, анаа мунгарылба, оглум, эр кижи кандыг-даа кадыг-бергени шыдап эртер деп элдээрткени ол.

- Шораан ог-буленин кандыг оглу бооп чорааныл? (ог-буленин дун оглу бооп чораан)

.

- Кежик деп состун утказын канчаар бодап турар силер, уруглар? (Багырнын ог-булезинин кежик-чолу Шораан болуп чоруур.

2-ги чадаже кылаштап унер бис.

Човуланнын салым-хуузу.

- Шорааннын канчап кара козулбес апарганы,уруглар? (харыы).

- Кижинин хуу адын дээрил? (антропоним).

3-ку чада. Демисел.

-Ада-иези оглунун халаптыг аарыы-биле канчаар демисежип турганнарыл, уруглар? (эмчиге чедирип, ….)

4-ку чада. Чаялга (бызаанчынын аялгазы дынналып турар).

- Оолдун чаялгазы салым-чаяны канчап оттуп келгенил, уруглар? (арын 136).

- Шораан чуу чувеге салым-чаяанныг оол? (Хогжумге).

- Оон талантызынын ажыттынарынга чуу чуве база кымнар салдарлыг болганыл? (Бойдустун уну, хемнернин шылыр๢췄ꆟ൳낰븤ꢣ懵瞎舽⼱늜ᆮ펲䌎꧚구даай韃羇鴅힁뽙᭼糟꜂?瑓ﯺ즙㾁貇莰曲㈋䰹艛睄࿀᳗僯歩핬풗㓖燠⨏โ園瀩餈腒음饈၏岱ガꁺ퐱ᛊ㵸?뼔硊愲㦸 擎㓷樥蘊㹂㹻硌僇䜒嵌凯鄜亗੆袕ꄼ꧝挄䚔熟ऩ왭י錸뒦ኞ樵ห㬗弶얈畂앓鯯ﾧ䛕೔稰䄆눨퐄곦絸䭎︍븩뒇莸釴៭ŧ鐸ࢻ彬櫰趷䣉ꄲ濟湠縀鉏㏴礅鮼윬㬍ꇦ湽鹞狷申웈艀距䆵앴쩙㪪ꉤ錖⭒뇁毇ሶぢ띍룖䶘綨魼ྸ諥缳ḮŰ躛G輘鄩‧谘㝠䎗根턴鮮袯ᛕ瞀嵿ꋽ툛棊퓌쐵끭⥼䗎ㆅ韼毧ᤣ娆裘ᕈ䯶顿戂ﮍ虗㫋蔋쫓蛡侜?蘞ـ壦?舘笲⹣꣊槒ퟃᴝ搹轻Ɐ秪홮ᓣ渻踚㬭嗰﨣뫢苛説쇞兴ꨃǼⴃ᷃ᴏꨏ鼥䊓Ⴭ쉡⟿?飭䏯䉐菵덐⽋Ꚋ朞⥂囃㔱揲臹헓䠥墯㼎ꝟ猵ᕱ꫖踐?Ϥ佳ﰖ轜藣쪚ᜈꟌ?᧛ᕹ䠕㇚궜姦䩘럮쯪凭ꈭॼ꺮㄃괶頋ЪⰗ鵑艭ఓ솝ㄻှ곪劚燱潈쿗톘嵄豰ὒꭝ閄㈥ⱺ㨪㊺⑜֥휜엀퀱ꕞﯚ?㸫꼢䠈͵怤㑅쉖鷅脍᪦ὶ맚鐜뛟疒훣욱潽ffꗬኡ槠৺渜⁒ၵ뭓鐤 鰦䢜퓥⻕闲㻽힖悇瘭䫼ࡩẎ猛ᬌ䶻嘏년畧㨥뽳ꎋꌛ䥼벫≔ꎕ엜臍ᨎ矞낖⊫쐚퍚簏빒祑옉ᓝ䏋咓讻탕삎뤘놘憏쳻숾တ짵筎昚岵뢵턂깗켞뺮镔弸軂膷펱륱쁅韛눓ㆲ厖㺀阎䝝횯溃밽?洬и чада. Чолдун бедик чадазы.

- Шораан тайганын эн бедик кырынче унуп келдивис, уруглар.

- Шораан кандыг кижи апарган-дыр, уруглар? (Тыванын алдарлыг кижилернин бирээзи, сураглыг композитор апарган ышкажыл).

Амгы уе-биле холбаа.

Шораан чеже-даа берге салым-чолдуг болза, амыдыралынга ундаравайн, чаагай уеже чуткуп чорааш, чолдун бедик чадазынче чедип келген. Амгы уеде чамдык кадык-шыырак эр-даа, херээжен-даа улус чиик амдыдырал дилеп, будулуп чоруп турарлар.

Амыдырал дээрге демисле-дир. Кижи бодунун аас-кежиинин дарганы.

Туннел.

Уруглар, орус чогаалда Шораан ышкаш берге салым-чолдуг, ынчалза-даа кайгамчыктыг салым-чаяанныг кара козулбес хогжумчу дугайында чогаал билир силер бе?

- Ийе, В. Короленко «Кара козулбес салымныг хогжумчу» деп чогаалы.

- Ында болза кол маадыры Петрусь (Петя) кара козулбес кылдыр торуттунгеш, чугле сеткилдерни хогледиптер уянгылыг аялганын дузазы-биле амыдыралында бергелерни эртип, аас-кежикке чедирер.

- Чогаалчы Короленко мындыг мерген угаанныг  состерге чиге соглээн:

«Куш ужарынга салымныг, кижи аас-кежикке чаяалгалыг».

- Амыдырал дээрге демисел-дир! Кижи бодунун аас-кежиинин дарганы дээр болгай. Шораан шуптувуска улегер-чижек-тир.

Демдек салыры.

Кичээливисти Солаан Базыр-оолдун аялгазынга бижиттинген ырызы «Куску Сесерликте» деп ырызы-биле тондурер-дир бис.