статья в газету "Буряад унэн" Шүлэгшэ, дууша сэдьхэлтэй, уран дархан солотой …

Шүлэгшэ, дууша сэдьхэлтэй, уран дархан солотой …

         Мэдээжэ багша, арадай уран дархан (1993 он), Буряад Республикын соёлой габьяата хүтэлбэрилэгшэ (1995 он), «Буряадай эрхим хүнүүд» (1999 он) гэһэн конкурсын лауреат, ВДНХ-гай, «Сибирские мастера» гэһэн үзэсхэлэнгэй алтан медальнуудта хүртэһэн, «Сердце отдаю детям» (2007 он) гэһэн республиканскын мүрысөөнэй болон «Семья России» гэһэн арадай уран бэлигэй фестивалиин лауреат, «Их наадам» гэһэн Бүхэдэлхэйн хүүгэдэй һайндэртэ хабаадагша Валерий Дашеевич Цыбиков уран дархан байхаһаа гадна, барилдаагаар СССР-эй спортын мастер, уран шүлэгшэ, «Тоонто» гэhэн фольклорно ансамбльда дууладаг, «Уран Дүшэ» литературна нэгэдэлэй  гэшүүн,  юрэдөө, алишье талаараа дүрбэн тэгшэ бэлигтэй хүн юм.

Хүрин хара Хүрхүүд угай Валерий Дашеевич Цыбиков аяар холын хадата Захааминай сагаан хуһанай Нурта нютагта 1952 оной май һарада түрөө. Абань алтан гартай уран дархан, барилгашан байгаа юм. Арбан гурбатайдаа хурьгадай аргагүй зохид байра зохёон түхеэрээд, үбгэдые гайхуулһан гэдэг. «Гартаа һүхэ баряад түрөө гээшэ гү?»- гэжэ тэрэ сагта  гэлсээ ха.

 «Һажаагаагүйдөө аргань үгы», - гэжэ мэдэхэ зонойнь хэлсэдэгынь лабтай. Абань, Даша Намсараевич Цыбиков, өөр тухайгаа һайн һайхан дурасхаал үлөөгөө юм. Нуртадаа гэрнүүдые, Буусын фермые, Нарин Жалгада, Хуурай Цахирта, Зэмхэдэ малай байрануудые, Хужарай долоон жэлэй һургуули, Цахирай амбулатори, ветлечебницэ гэхэ мэтэ олон барилга бодхоолсоо. Зан абаряаршье зоной хүн байһан юм хэлсэдэг.

Дунда һургуулияа түгэсхөөд, Москвадашье һураа, сэрэгэй албандашье ябаа. Тэрэ үеһөө хойшо Валерий Цыбиков арадай уран шэмэглэлэй искусствада 30 гаран жэл соо үри дүнтэйгөөр ажаллана. Уряа урда сагһаа буряад арад соо дэлгэрһэн дун сагаан хуһанай шэмэтэ үйһэ уран аргаар эдлэжэ, ажабайдалдаа үргэнөөр хэрэглэһэн урлалые  һэргээһэн намтартай. Ургажа ябаһан эдир бэлигтэйшүүлдэ дамжуулха гэжэ айхабтар ехэ ажал ябуулна. 1996 ондо өөрынгөө түрүүшын «Хуһанай гэрэл» гэһэн выставка үнгэргөө. Зохёохы ажалайнгаа 35 жэлэй ойдо зорюулһан «Сагаан хуһанай шэмэг, сагаан һарын бэлэг» выставка 2007 ондо дэлгээгээ. 2010 ондо «Багша ба шаби» гэһэн выставка бүтээгээ. Үйһөөр бүтээһэн зүйлнүүдынь: түйсэ торсогууд, амһарта, Байгалай шулуутай ханхинуур нааданхайнууд, ханза хайрсагууд, һандали, зурагууд, һарабшатай малгай ба бусад олон ажалнуудынь олоной анхаралда дурадхагдадаг.

Үйһэн-хуһанай холтоһон, бүхэ, шухаг байгаалиин бүтээһэн эд болоно. «Газар дэлхэйн, байгаалиин бүхы хүсэн үйһэн соо байдаг»,- гэжэ Валерий Дашеевич хэлэдэг. Май-июнь һара соо үйһэнэй эгээ шүүһэтэй байхада, Валерий Цыбиков тэрээниие суглуулжа бэлдэдэг. Юундэб гэхэдэ, эгээл энэ үедэ тэрэ һунажа, агшажа байдаг, тиимэhээ бэлээр нугардаг. Түйсэ, холтоһон хайрсаг соо һүн, зүгын бал, загаһа ба бусад олон эдеэн түйсɵɵр хэhэн амhартасоо удаан сагай туршада муудадаггүй.  Юундэб гэхэдэ, хүнэй бэедэ муу нүлөө үзүүлдэг микробуудые үйһэн үгы хэдэг шэнжэтэй бшуу. Харин үшөө эртэ урда сагhаа манай угсаатан хуhанай холтоhоор экологическа арюун сэбэр,  элдэб амhарта, илангаяа түйсэ хэхэ ехэ дүршэлтэй байhан юм. Иимэ амhартын шэнжэ шанарынь гайхалтай: ямаршье ааяма халуунда хүйтэн уhа, hү туйсэ соо хээд ябаа hаа, зааханшье бүлеэн болохогүй, тэрэл зандаа хүйтэн байха. Yгышье hаа, хүйтэнэй сагта халуун унда түйсэ соо абаад ябаа hаа, тэрэл зандаа байха.

2010 ондо Валерий Дашеевич Цыбиковай «Төөбии таабайнарай аялгаар» гэһэн ном нара хараа. Поэдэй түрэл нютагтаа, түрэһэн дайдадаа, хайрата иибии баабайдаа, аха дүүнэртээ, хамта үдэһэн, һураһан нүхэдтөө үнэн сэхэ дуратайгаа бэшэһэн мүрнүүд оронхой.

Тэрэнэй бүтээһэн һайхан гэрэл туяа татаһан, зүрхэ сэдьхэлэйнь хүбшэргэйн баян талые харуулһан бэлиг талаангынь бүхы шабинартань, нүхэдтэнь хүртэжэ байхань болтогой!

Наһанайнгаа һунгажа абаһан хэрэгтээ харюусалга ехэтэйгээр, үнэн сэдьхэлһээ хандадаг, саашанхи замаа холо харадаг, хурса һонор багшын зохеохы ажалда зорюулагдаhан үдэшэ 2011 ондо манай буряад үндэhэ яhатанай 1-дэхи лицей-интернадта үргэн дэлисэтэйгээр үнгэрөө. Үнгэржэ байгаа жэлэй зулгы hайхан зунай сагта жэл бүхэндэ hурагшадаймнай амаржа, сэнгэжэ үнгэргэдэг үзэсхэлэнтэ байгаалитай Хүхэдэй нуурай эрьедэ оршодог «Туяа»лагерьтамнай мандаа дүтэ болошоhон дархан багшамнай дахинаа шабинарыемнай үйhэнэй нюусануудтай танилсуулаа. Үхибүүднай ямараар хүхеэ, баярлаа гээшэб!

Энэ жэлдэ жабхаланта 60 наhанайнгаа ойн баярые угтаhан Валерий Дfашеевич Цыбиковта дэлхэйн бүхы hайханиие хүсөөд,

Намжаахан энээхэн дэлхэйдээ

Найдамтай зандаа ябыт даа!

Налгайхан хани гансатаяа

Нэнгэхэжэ хоюулаа гэшхэлыт даа!

Наартайхан гурбан үринэртэеэ,

Нэтэрүү бэрхэ хүрьгэдтэеэ,

Зээнэрэйнгээ амтатайе мэдэржэ,

Зоболон мэдэнгүй жаргыт даа!- гэжэ хүсэхэ дуран хүрэнэ.

Цырендолгор Бадмацыренова, багша