сценарий

Зоя Байсалова

«Венгр яблоктар».

Автор: Зоя Семис-ооловна Байсалованың (Амыр-Доңгак) «Венгр яблоктар» деп чечен чугаазынга үндезилээн, амыдыралда херек кырында улуг назылыг, баштарында хыраа дүжүпкен, «өгбелерниң» таваржып турар болуушкуннарындан көргүзүглер:

    №1 Автобуска таварылга

    Киржикчилери:

1. Ашак – 60 хар
2. Чолаачы – 27 хар
3. Колдуктааштыг инвалид кижи – 30 хар
4. Аныяктар – 18 харлыг

    №2 Дүрген дуза

    Киржикчилери:

1. Авашкылар: Авазы – 64 харлыг; Уруу – 17 харлыг;
2. Эмчилер кайызы-даа 31-32 хире харлыг;
3. Чолаачы – 40 харлыг.

    №3  Республиканың эмнелгези

Киржикчилери:

1. Бүрүткээр черниң эмчизи – 26 харлыг;
2. Эмчи – 30 харлыг;
3. Сестра – 28 харлыг;
4. Кадай – 64 харлыг.

     №4 Садыгда оочур

Киржикчилери:

1. Кырганнар (автобуска кырган, кадай, кожазы, орус кадай)
2. Аныяк уруг

№5 Автобуска таварылга

    Киржикчилери:

1. Ашак – 60 хар
2. Чолаачы – 27 хар
3. Колдуктааштыг инвалид кижи – 30 хар
4. Аныяктар – 18 харлыг

Автор: Автобустар доктаар чер. Колдуктааштыг уруг автобустуң келир уунче шылагзаан арны-биле көрүп турган. 30 дугаар маршрут күске сывыртаан моортай дег доктаавайн бурт диген. Дараазында 30 «а» маршруду келген-не, колдуктаажын быжыдыр аспактаныпкаш, чүткүдүп келген, хараалааның кижиниң көвейинге үнүп чадап турда, бир ак салдыг кырган ону автобусче мырыңай киир соп алган.

Кырган: Олудуң, чайлап  берип көрем, кызым. Бо колдуктааштыг акың ат болду.

1 Уруг: (Харыы кылдыр чүгле кылчаш кылдыр көрүп кааш, соттуг удазынында чугаазын уламчылай берген).

Кырган: Бо акыңга олудуң чайлап берипп көрем, кызым. Бергедеп тур боор.

2 Уруг: Кай, мону бе? Мен ийи буттуг кижи-дир мен, а ооң бутары дөрт ышкажыл, тургай-ла! (ынча дээш бичии барбазындан үвүр-савырын уштуп, таваар арнын чуруй бээр).

Түңнел: Ынчалдыр-ла колдуктааштыг акыйга кым-даа олудун чайлап бербээн. Чолаачы биеэги сиилең чаңын салбайн, хөгжүмнү улам алгыртып, бир-ле токпак ыяш чүдүрген ышкаш довураан буруладып ыңай болган.

Дүрген дуза

Киржикчилери:

Авашкылар: Авазы – 64 харлыг; Уруу – 17 харлыг;

Эмчилер кайызы-даа 31-32 хире харлыг;

Чолаачы – 40 харлыг.

Автор: Дүштеки чем соонда Билзей Биче-ооловна бажыңга аар-саар ажылын кылып турган. А ооң уруу Чечекмаа эртенги кичээлдерин кылып олурган.

Авазы: Арай чиктиим кончуг ийин, кызым. Ханым базыышкыны өрүлеп турар чоор бе? (Шаг-шинээ чок, олурар)

Уруу: (Ындыкы өрээлче халыыр) Авай, бо эмнерни эккелдим, ижип ал. Дүрген дузадан чалаптайн.

- Алло, дүрген дуза бе? Авамның ханының базыышкыны… Дүрген кээп көрүңер эмчи!  Ам кээр болду, авай. (Авазын кужактап, аржыыл-биле челбип турар).

Эжиктиң коңгазы дагжаар.

Эмчи: Экии, аарыг кижи кайы? Ады-сывыңар долузу-биле адаптыңар.

(Ханының базыышкынын хынааш, арнын дүрүштүрүп алгаш, алгырып-ла үнер): Анаа кижини чүге улус дүвүредип турар силер?! Бисти кылыр ажыл тыппас улус деп бодадыңар бе? Кырган улустуң черле ындыг боор чүве-дир, ханының базыышкыны улгады бээр! Мооң соңгаар херекчок черге бисти чалаваңар! (Байырлашпайн-даа үне бээр).

Республиканың эмнелгези

Киржикчилери:

Бүрүткээр черниң эмчизи – 26 харлыг;

Эмчи – 30 харлыг;

Сестра – 28 харлыг;

Кадай – 64 харлыг.

Автор: Кадай карточка тывар черге баргаш, ат-сывынг адап бергеш, карточказын дилээн.

Эмчи: баштай хөрээңер шинчиткеш, херээженнер эмчизин база эртип алыңар, оон башка силерни ниити эмчи хүлээп албас.

Кадай: Ынча дивейн карточкам берип көрем, уруум, чыргадап аарып чоруурум кончуг. Буттарым мырыңай бастынмайн-дыр.

Эмчи: Эмчи эргелекчизиниң айтып каан айтыышкыны-дыр, ону өскертир эргевис чок. Кырган-даа, чалыы-даа улуска чаңгыс негелде-дир.

Плясунова: Ам база-ла хан базыышкыны, чүстер-ле ыйнаан.

Кадай: Ийе, уруум. Халалыг аарыгны намдадыр эмнеп көрүңер. Ам-даа бичии чурттаксап, ажы-төлүм аразынга чоруксап чор мен.

Плясунова: Хамык ужур аарыгда эвес чүве-дир, а силерниң кырый бергениңерде. Кырааш ынчап барган улусту мен самнап турар кылдыр чалыыткадыптар кижи мен бе?  (шинчивейн-даа, чанында сестрага) Мындаагы-ла эрги эмнерин бижип бер.

  Садыгда оочур

Монолог: Топтап, эскерип турарымга, мээң мурнумда турар улустуң колдук кезии улуг назылыг, баштарында хыраа дүжүпкен, «өгбелер» болду. Оларның бот-боттарынга хамаарылгазын бодаарымга, орус-тывазы чок, шаг-шаандан тура боттарын таныжар, билчир улус ышкаш. Кижилер кадык-чаагай чорааш-ла бот-боттарын чемележир, адааргажыр, хоптажыр. А херек кырында аарыг-аржыкка, айыыл-халапка таварышканда чаа-ла миннип келген чүве дег, бот-боттарынга шыдаар-ла шаа-биле дузалажып чоруурлар. Бо кижилерниң «айыылы» база чаңгыс – кыраан назын. (Оожум сценадан чоруй баар).

Киржикчилери:

Кырганнар (автобуска кырган, кадай, кожазы, орус кадай)

Аныяк уруг

1-ги кырган: Экии! Бокта, арай боорда ап четтим, кожа. Автобуска чоруп ора дыка-ла муңгаранчыг ужуралга таварыштым. Чүү дээр боор.

Кадай: Экии. Ол чүү кончуг ужурал боор, кожам? Эмчилеп хүнзээш, Венгр яблоктар ужун-на оочурлап турарым бо.

Ашак: Бир доктаар черге колдуктааштыг кижи автобусче хамык улус соондан шургуп кирип орган, күжүрнү ол аныяктар чүгле ужур таварбайн кире халышкаш, олуттарны эжелепкен. Аңаа киреринге дузалажыр кижи-даа чок. Мен барык-ла бар күжүм мөөңнээш, киирдим. Оон ыңай олудуңар чайлап берип көрүңер, кыстарым деп чадап кагдым. Бирээзи соттуг удазынынга чугаазын уламчылап, соңгаже көөрүнге өй. А өскези: Ол дөрт буттуг, турзун, дээш хоржок болду. Ынчалдыр-ла чолаачы хат-салгын ышкаш газын баскаш, караңнадыр шаап чорупту,

Бир кадай: Оо, эмнелгеде чамдык эмчилерниң хамаарылгазын билген болзуңарза! «Ажыың төнген кижи-дир сен, өлү бер!» деп биче-ле ынча дивес. Чоокт чаа бурган оранынче чоруй баар частым. Уруум хан базыышкыны кудуладыр эмнер ижиртип кааш, «дүрген дуза» кыйгырыпкан. Эмчи келгеш, ханым базыышкынын хемчээрге, кудулай берген болган. Ол алгырып-ла үндү: Кырган улустуң черле ындыг ханының базыышкыны улгадыр!, дээш, алгырып, байырлашпайн-даа чоруптулар. Эртенинде хүнзедир кылаштааш, карточкам ап алгаш, эмчиге киреримге, хамык ужур аарыгда эвес, а силерниң кырый бергениңерде чүве-дир, дээш ол-ла эмнер бижидип берди.

-Участогум эмчизинге эмчиге бичии чыттырып, эмнеп көрүңер дээримге, шуут кара шору, чартыктай берген эвес силерни канчап чыттырар чүвел дээр-дир.

-Ол дээрге окта болбаан чүве-дир! Кырый бергеш, кымга-даа херек чок апарганывыс ол бе? Бис база шыдаар шаавыс-биле ажылдап чордувус (дээш, дарга турган кадай холдарын чада тудар).

-Херек үеде ханывысты-даа, деривисти-даа харам чокка төп чораан бис.

Автор: Эжик ажыттынган соонда, аныяк эр эзиннелдир кирип келди. Оол кел-сал-ла:

- Шупту пенсионерлер ышкажыл! Дижи чок кырган улуска кадыг яблоктун херээ чүү боор? Ону чоор силер, кырганнар, ооң орнунга чымчак далган садып чивес!

Аныяк оол: Садыгжы! Меңээ бир кил венгр яблоктан деңзилей шааптыңарам, болчагже далажырым кончуг! (Дүвү-далаш, үне халыыр).

Кырган ашак: Кижилерниң мөзү-шынар кижизидилгезинче, сеткил-хөөн боттаныышкынынче улуг сагышты салыр болза эки апарган шаг-дыр. Улустуң мээ-медерели өзүп, сайзыраан тудум, арын-нүүр чогу, алыскак-чиксээ кедерээн-дир. (Шупту кырганнар оожум садыгдан үнүп турда,

Автор: Венгр яблоктар…Хамык ужур яблоктарда-даа эвес, а кижилерниң мөзү-бүдүжүнүң кара ышка бүргеткен хоорай дег, сагыш-сеткилиниң хир-чамга туттуруп, сандараанында… Венгр яблоктар.

.