Презентации к урокам
В данном разделе вы можете найти презентации к урокам башкирского языка как государственного языка РБ
Скачать:
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Баш ҡорт ҡаны түгелгән һуғыштарҙа, Йырланған йырҙарҙа, Һүрәтләнгән легенда ларҙа Башҡорт тигән исем.
Ҙа - ҙә Ҡа - кә Ға - гә Аҙ - әҙ Аҡ - әк
Легенда – теге йәки был күренеш, предмет, атаманың килеп сығышын аңлатҡан халыҡ хикәйәһенә әйтәләр
Һүҙлек эше Тоҡом Татыу Һынсыл Көнсығыш Юрай белмәй
Бүре пәйҙә булыр Көньяҡ Ер һалырға Баш булырға Ырыу
Һорауҙарға яуаптар Оло ағай ниндәй төш күрә? Дүрт ағай – эне ни өсөн күсеп китергә була? Көньяҡ Уралға башҡорттар нисек килеп ултырған? Легенда буйынса, башҡорт һүҙе ҡайҙан килеп сыҡҡан?
- башкорт ( Бэш ок йорт )- страна 5 стрел - басжурт ( бэс ок жорт )- страна 5 стрел -башкир ( бэш ок ер ) – земля, страна 5 стрел - паскатир ( бэш ок йорт ер )- страна 5 стрел - бушка ( бэш ок )- 5 стрел - ба-шу-ки-ли ( бэш ок иле )- страна 5 стрел
Первым вопрос о происхождении этнонима был поставлен В.Н.Татищевым (1676-1750). По нему, слово « башкорт » означает «главный волк». В.Н.Татищев опубликовал предание, широко распространенное среди башкир. «Когда-то вышли из Бухары миссионеры для распространения мусульманской религии и не знали, в какую страну отправиться, так как везде были кафиры-неверные , тут явился им волк и повел их на Уральские горы, где жили предки башкир в язычестве; от этого они и получили название башкурт , т.е. волчья голова» (История Российская. Т. 1. М.-Л., 1962. С. 252). По мнению П.И.Рычкова (1712—1777), ногайцы прозвали башкир « башкурт », т.е. «главный волк или вор», за их отказ переселиться с ними на юг (История Оренбургская. СПб., 1759. С. 10).
В 1847 г. в «Оренбургских губернских ведомостях» была опубликована статья В.Юматова «О названии башкирцев » (№ 24). Автор пишет, что башкиры «называли сами себя башкурт , «пчеловодами»-вотчинниками, хозяевами пчел. Может быть, это случилось именно по переходе их в нынешнюю Башкирию» (с. 297). Д.А.Хвольсон, в работе которого «Известия о хазарах, буртасах , булгарах, мадьярах, славянах и руссах Абу-Али Ахмеда бен Омар Ибн-Даста , неизвестного доселе арабского писателя начала Х века» (СПб., 1869) получила четкое оформление угорская теория происхождения башкирского народа, считал, что древней формой имени башкир, как и венгров, был « баджгард ». Из « баджгард » образовались формы « башгард », « башкард », « башкарт », « башкерт », « башкорт » (с. 717). Точку зрения Д.А.Хвольсона поддерживал И.Фишер. В своей известной работе « Sibirische Geschichte » (СПб., 1874) он писал, что встречающиеся в различных средневековых источниках разные названия башкир, а именно «… паскатир ( Paskatir ), башкир ( Baschkir ), башкорт ( Baschart ) и мадьяр ( Madchar ) — все одно имя…» (с. 79). В 1885 г. с новой версией об этнониме выступил на страницах газеты «Оренбургский листок» (№ 46) А.Е.Алекторов. По нему, башкорт , башкурт состоит из слов башєа — «отдельный» и йорт — «жилище, становище, страна», т.е. отдельная страна, отдельный народ.
Бөрйән, тамъян, тәнгәүер, үҫәргән, ҡыпсаҡ, бошман-ҡыпсаҡ, юрматы Ф.Кузбеков приводит вариант: бурзян , тамьян , тангаур , усерган , кыпсак , бушман-кыпсак , и юрматы .
Кура́й ( тат. курай , quray , башк . ҡурай ) — народное название некоторых крупных зонтичных растений среди татар и башкир , относящихся в основном к родам Дудник ( Angelica ), Борщевик ( Heracleum ) и Реброплодник уральский ( Pleurospermum uralense ). Широко распространенный в республике цветок курая символизирует дружбу, семь его лепестков — семь родов, положивших начало консолидации народов Башкортостана на его территории. Окружность, обрамляющая цветок, — знак вечного движения СНАЧАЛА ЦВЕТОК КУРАЯ появился на Государственном флаге Республики Башкортостан 25 февраля 1992 год
В 1974 в Уфе был открыт памятник кураю . Памятник представляет собой обнаженного мальчика с кураем (башкирский национальный инструмент). Автор памятника Маргарита Александровна Соловьева-Ефимова Памятник национальному музыкальному инструменту-кураю . Автор памятника М.А.Байрамгулов , с.l-Туркменево Республики Башкортостан
Грамматик эш Текстан урын хәле булған һөйләмдәрҙе дәфтәрҙәрегеҙгә күсереп яҙығыҙ
Урын хәле Ҡайҙа?(где?) Ҡайҙан?(откуда?) Ҡайҙа?(куда?)
Башҡорт тоҡомо Төрөк яғынан килеп сыҡҡан.Төрөктөң Гәрбәлә тигән ҡалаһында бер туған дүрт ағай-эне йәшәгән. Һеҙ юлға сыҡҡас юлығыҙҙа бер бүре пәйҙә булыр.Ул һеҙгә лә, малдарығыҙға ла теймәҫ, үҙ юлында булыр. Иртән торғас, былар йыйынып юлға сыға. Көнсығыш яҡҡа килә торғас, Көньяҡ Уралға еткән. Шулай итеп, былар етеһе ете урында баш булған.
Өй эше: Легенданы һөйләргә әҙерләнергә Хәлдәрҙең килештәрен билдәләргә Башҡортостанға ҡағылған легенда яҙып алып килергә
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
НИМӘ МЕНӘН? С ЧЕМ ? менән с менән с менән с
НИМӘ МЕНӘН? ЧЕМ? менән -ой менән -ой менән -ом
нимә менән? - с чем? чем ? телә - режет ҡунаҡтар - гости күстәнәс - гостинец һыйлай(быҙ) - угощает(ем)
Өләсәй кәнфит менән сәй эсә.
Атай бысаҡ менән икмәк телә.
Иҫеңдә ҡалдыр! Нимә менән ? (чем?) Нимә менән? (с чем?) бысаҡ менән ҡалаҡ менән сәнске менән шәкәр менән май менән торт менән
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
МИН БАРАМ, БАРАМ, БАРАМ, МӘКТӘПТӘН БЕЛЕМ АЛАМ. МӘКТӘБЕМ МИНЕ ҺӨЙӘ, ҠОЯШТА НУРЫН ҺИБӘ.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 3 4 6 7 9
ҡыҙыл ҡара һары аҡ йәшел күк
ШЫРШЫ БӘШМӘК ЕЛӘК ЛИМОН
- ҡыҙыл, красный, red - күк, синий, blue - йәшел, зелёный, green - һары, желтый, yellow
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Нимә тураһында һүҙ бара? Йә әле, әйтеп ҡара! … - ул һаулыҡ сығанағы; … йәшәү өсөн көс бирә; … - ул ярыш; … - ул сәләмәтлек; … - ул физик күнегеүҙәр.
С П О Р Т
Америка Африка Европа Азия Австралия Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Дөрөҫ тын алыу күнегеүҙәре: Танау менән тәрән тын алып, йылан кеүек ыҫылдау: ҫ-ҫ-ҫ ; бал ҡорто кеүек бызылдау: ҙ-ҙ-ҙ; тамаҡты үлән төнәтмәһе менән сайҡау: ғ-ғ-ғ; һүҙҙәр әйтеү: - һаулыҡ; - сәләмәтлек. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Яңы һүҙҙәр: Еңеүсе-победитель Шундайҙарҙың араһында-среди них Тәрбиәләне-воспитал Донъя-мир Буйынса-по Ике тапҡыр-дважды Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Көрәш-борьба Еңел-легкий Яҡташ-соотечественник Яуланы-завоевал Әүерелә-превращается
47 – се күнегеү. Спорт – ул һаулыҡ, көс, матурлыҡ. Спорт һүҙен белмәгән кеше юҡтыр ул. Инглиз теленән ингән был һүҙ “уйын” тигәнде аңлата. Әгәр сәләмәт һәм матур булғың килһә, спорт менән шөғөллән. Спорт үҙеңдең етешһеҙлектәреңде лә еңергә өйрәтә. Тыуған илебеҙҙе һаҡлау һәм үҫтереү өсөн көслө, сыҙамлы кешеләр кәрәк. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Уң ҡул яғында – уң яҡ, Һул ҡул яғында – һул яҡ. Уң яҡ, һул яҡ, уң яҡ, һул яҡ, Иҫтә ҡалһын нығыраҡ. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Баскетбол: баскетбол тубы, кәрзин, спорт кейеме. Бокс: бокс бирсәткәләре, шлем, спорт кейеме. Футбол: футбол тубы, ҡапҡа, спорт кейеме. Өҫтәл теннисы: өҫтәл, теннис тубы, ракетка, спорт кейеме. Волейбол: волейбол тубы, сетка, спорт кейеме. Ауыр атлетика: штанга, гирь, гантель, спорт кейеме. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Халыҡ әйтһә – хаҡ әйткән. Байлыҡ - … айлыҡ, һаулыҡ – ҙур байлыҡ. Сәләмәт тәндә – ……. аҡыл. Сәләмәт тәндә – сәләмәт … . Белешмә өсөн һүҙҙәр: сәләмәт, рух, бер. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
XXIX Йәйге Олимпия уйындарының һөҙөмтәләре: Алт Көм. Бр. Бөтәһе Америка Ҡушма Штаттары 36 38 36 110 Ҡытай 51 21 28 100 Рәсәй 23 21 28 72 Англия 19 13 15 47 Австралия 14 15 17 46 Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
XXIX Йәйге Олимпия уйындарында Башҡортостандан 8 спортсы ҡатнашты. Йөҙөү буйынса – Ксения Москвина, йүгереүҙә – Галина Богомолова, ауыр атлетикала – Лилия Шобухова һәм Дмитрий Клоков, марофонда – Григорий Андреев, велосипедта уҙышта – Александр Колобнев, парлы слалон буйынса (ишеү) - Дмитрий Ларионов һәм Михаил Кузнецов. Башҡортостан спортсылары 1 көмөш һәм 1 бронза миҙал яуланылар. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк!
Дмитрий Клоков ауыр атлетика буйынса 105 кг тиклемге ауырлыҡта көмөш миҙал яулап ҡайтты. Ул – Өфө ҡалаһыныҡы, Өфө юғары спорт шөғөлләнеүсеһе. Тиҙерәк, бейегерәк, көслөрәк! Ишкәкселәр – Дмитрий Ларионов һәм Михаил Кузнецов Олимпиаданың бронза чемпиондары. Уларҙың ошо еңеүе илебеҙҙең слалон тарихында тәүге миҙал.
1. Тәржемә иткәндә “спорт” һүҙе: а) “ярыш”; б) “уйын”; в) “көрәш” тигәнде аңлата. 2. 2008 йылда ниндәй команда чемпион исеменә лайыҡ булды? а) “Салауат Юлаев” хоккей командаһы; б) “Башҡортостан нефтянигы” волейбол командаһы; в) “Алиса” гандбол командаһы. 3. 2008 йылғы йәйге Олимпия уйындары ҡайҙа үтте? а) Италияның Турин ҡалаһында; б) Японияның Токио ҡалаһында; в) Ҡытайҙың Пекин ҡалаһында. 4. Унда Башҡортостандан нисә спортсы ҡатнашты? а) 6; б) 8; в) 12. 5. Дмитрий Клоков ниндәй спорт төрө буйынса сығыш яһаны? а) ауыр атлетика; б) еңел атлетика; в) велосипедта уҙыш. 6. Башҡортостан исеменән сығыш яһаусы ишкәкселәр - Дмитрий Ларионов һәм Михаил Кузнецовтар ниндәй ҡаланан? а) Өфө; б) Мәскәү; в) Түбәнге Тагил.
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Ап-а ҡ булып күпереп бешкән Икмәк тора өҫтәлдә . Мул ризыҡлы өҫтәл өҫтөн Йәмләндерә тағы ла .
Ҡа-кә Кү-кө Аҡ-әк Өҫ-әҫ Аҫ-ас Ос-өҫ
Икмәк-табын биҙәге
Пословицы Хлеб – всей жизни голова. Хлеб – наше богатство. Хлеб – украшение стола. Хлеб – батюшка, вода – матушка.
Мәҡәлдәр Икм ә к - тормошто ң башы . Икм ә к – беҙҙе ң байлығыбыҙ . Икм ә к – өҫтәл биҙ ә ге . Икмәк – атай , һыу – әсәй .
Ҫыуба но ҙобай
Һүҙлек эше Һыныҡ Ҡалдырырға Кәрәгенән артыҡ Ҡәҙерен бел Иртәлек әҙерләйек Көс
Һөйләргә Иген үҫтереүсе Икмәк бешереүсе Саҡырырға Риза Был турала
Грамматик эш Текстан сифат ҡылымдарҙы табығыҙ. Яһалышын аңлатығыҙ.
Икмәк - ил байлығы . Уны ҡәҙерлә һәм һаҡла !
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Яҙ килде, яҙ!
Баҡса эштәре Цель:изучение новых слов, обозначающих весенние работы в саду.
Түтәл Һәнәк Ҡаҙыу Баҡса Көрәк Тырматыу Кишер Тырма Ағартыу
Түтәл грядка Һәнәк вилы Ҡаҙыу копать Баҡса огород Көрәк лопата Тырматыу сгребать Кишер морковь Тырма грабли Ағартыу белить
Түтел Түт ә л Һенек Һ ә н ә к Казыу Ҡ аҙыу Бакса Ба ҡ са Күрәк К ө рәк Тырматыу Кишер Тырма Агартыу А ғ артыу
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Яҙ
яҙ етте-
ағастарҙа бөрөләр бүртә, йәшел япраҡ сыға -
йәшел үлән күренде-
йылы яҡтан ҡоштар ҡайтты-
айыу йоҡонан уяна-
күбәләктәр оса-
яҙғы эштәр башлана-
тышта уйнайҙар-
Яҙ. Яҙ етте. Ағастарҙа бөрөләр бүртә,йәшел япраҡ сыға башланы. Йәшел үлән күренде.Ҡоштар йылы яҡтан ҡайтты.Айыу йоҡонан уянды. Матур күбәләктәр оса. Баҡсаларҙа яҙғы эштәр башланды. Балалар күберәк тышта уйнай.
Ял минуты. Ҡарҙар ирей, һыу таша, Талдар бөрөһөн аса. Эх, күңелле яҙ килә, Ҡояш нурҙарын һибә. Яҙғы ҡояш аяҙ күктән Ҡар өҫтөнә нур һибә. Эх, күңелле яҙ килә, Ҡояш нурҙарын һибә.
Яҙ етте. (Весна) етте. Ағастарҙа (набухли почки),(зеленые листья) сыға башланы. (Зеленая трава)күренде.Ҡоштар (с теплых краев) ҡайтты.Айыу (проснулся после сна). Матур (бабочки ) оса. Баҡсаларҙа (весенние работы) башланды. Балалар күберәк (играют на улице).
Сыйырсығым, ҡошсоғом, Хәҙер бында ҡыш түгел. Матурым,һин кил инде, Өйөң әҙер бит инде. Р.Ғарипов.
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Яҙ, яҙ, яҙ етә, Тәҙерәне астылар. Тып-тып итә, Эре-эре тамсылар.
Маҡсат: яҙ темаһы буйынса уҡыусыларҙа һөйләү күнекмәләрен артабан үҫтереү; тәбиғәтте күҙәтеү аша яҙ билдәләрен табырға өйрәтеү; тыуған яҡҡа, тәбиғәткә һөйөү тәрбиәләү.
Уйын . Яҙ темаһына миҫалдар килтереү.
Бәпембә
умырзая
Алфавит
Башҡорт телендә нисә хәреф ? Баш ҡорт телендә … хәреф. Нисә тартынҡы өн ? … тартынҡы өн . Нисә һуҙынҡы өн ? … һуҙынҡы өн.
466-сы күнегеү
Ниндәй хәрефтәр менән һүҙҙәр башланмай ? … хәрефтәр менән һүҙҙәр башланмай.
-------------------------------------------------------------- К1г әрсендәр ҡояш - - өй турғайҙар - ҡар бөртөктәре - боҙбармаҡ - тамсы
Боҙбармаҡтар ниңә илай ? Бөгөн иртүк уянды.Нурҙары күп, йылы. нурланды. йылмайышты. Ҡыйыҡтарҙан тамды. “Яҙ етте!” – тип шатланды . Йылғаларҙа боҙ ҡуҙғалды. гөрләште, сырылдашты: “Рәхмәт, ! !“ Тәүге сәсәкәләр ҙә ҡыуандылар: “Рәхмәт, ҡояш! Рәхмәт боҙбармаҡтар!” шатланды: “Беҙ еңдек! Беҙ ҡыш бабайҙы еңдек!” та шатлығынан нығыраҡ ҡыҙҙыра башланы. тамды. дәртлерәк һайранылар. Ләкин илай ине. (С.Әлибай .)
Боҙбармаҡтар ниңә илаған ? Сөнки … (боҙбармаҡтар ирегән, юғалған), (яҙ еткән)
Һөйләмдәрҙе тәртипкә килтерегеҙ. Тиҙҙән, килә, яҙ. Ирей, ҡарҙар, аға, гөрләүектәр, тама, тамсылар. Ҡояш, ҡыҙҙыра, нығыраҡ. Ҡоштар, йылы яҡтан, ҡайта. Балалар, ояһы, сыйрсыҡ, яһай. Яҙҙың беренсе, күренә,сәскәһе, умырзая.
* Етте, яҙ, көткән. * Ирей, ҡарҙар, аға, гөрләүектәр, тама, тамсылар. * Ҡояш, ҡыҙҙыра, нығыраҡ. * Ҡоштар, йылы яҡтан, ҡайта. * Балалар, ояһы, сыйрсыҡ, яһай. * Яҙҙың беренсе, күренә,сәскәһе, умырзая. Көткән яҙ етте Ҡарҙар ирей, гөрләүектәр аға, тамсы тама. Ҡояш нығыраҡ ҡыҙҙыра. Йылы яҡтан ҡоштар ҡайта. Балалар сыйырсыҡ ояһы яһай. Яҙҙың беренсе сәскәһе умырзая күренә.
Һөйләмдәр буйынса һүрәт төшөрөү
Өй эше: яҙ темаһына ребустар төҙөү. Мәҫәлән: 10 ´ мырзая
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
һ omos “бер үк, берҙәй аҙаш” onima – “атама”
Әйтелештәре менән яҙылыштары тап килеп, мәғәнәләре менән ныҡ айырылған һүҙҙәргә ОМОНИМдар тиҙәр
Шүлгәнтәш мәмерйәһе
Ҡабырсаҡ
мамонт
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
ӘБУҒАЛИСИНА КӘҢӘШТӘРЕ
Һүҙлек эше дарман- возможность даими-постоянный ялағай- подхалим ҡомһоҙ-жадный бәйләнсек –привязчивый ғәҙел- справедливый фарыз-обязанность дәғүәсел-кляузный.
Абу Али Хусайн ибн Абдаллах ибн Сина родился близ Бухары 16 августа 980 г., умер 18 июня 1037 г. — знаменитый персидский философ и врач. Был придворным врачом султанов, некоторое время был визирем в Хамадане. Всего написал более 450 трудов в 29 областях науки, из которых до нас дошли только 274. В Европе известен под латини-зированным именем Авице́нна. Ибн Сина
Иң кәрәкле гүзәл сифаттар
Даими иғтибар үҙәгендә ни торорға тейеш?
Йәшлектә ни эшләргә кәрәк?
Ҡартая башлағас ни эшләргә кәрәк?
Йәштәргә нимә килешә?
Ҡарттарға нимә килешә?
Йән тыныслығы менән йәшәү өсөн нимә мөһим?
Ғәҙел тормош кешегә нимә бирә?