Исследовательская работа "Тыва хемчээлдер"

Слайд 1

темазы : «Тыва улустун хемчээлдери » Куусеткени : Балгазын ортумак школазынын 3 «г» клазынын оореникчизи Дамбаа Вия Удуртукчузу : Дамчан Тамара Кыргысовна Шинчилел ажылы

Слайд 2

Киржикчилери Дамбаа Вия- ученица 3«г» класса МБОУ СОШ с.Балгазын Дамчан Тамара Кыргысовна - руководитель проекта, учитель начальных классов первой квалификационной категории

Слайд 3

Кол айтырыглары : 1 1.Бурунгу тываларнын санап,хемчээринин аргаларын ооренири . 2.Ол хемчээлдерни амгы уеде ажыглап турарын тодарадыры . 3.Амгы уенин хемчээлдери -биле домейлээри .

Слайд 4

Сорулгазы : Тыва хемчээлдернин тоогузун аныяк салгалдарга дамчыдары

Слайд 5

Тыва хемчээлдерни оореникчилернин , аныяк оскеннернин делегей коруушкунун улам сайзырадырынга ажыглаар . Гипотеза

Слайд 6

Амгы уеде бурунгу тыва хемчээлдерни а м-даа ажыглап турар,ынчангаш аныяк о скеннер оларны билир ужурлуг . Ажылдын чаа чуулу :

Слайд 7

Анкета тургузары ; Интервью алыры ; Улуг улустун чугаазын,ажыл-ижин хайгаарап коору ; Шинчилелдин аргалары :

Слайд 8

Ажылдын тургузуу : Киирилде . Кол кезээ . Туннел Ажыглаан литература данзызы Капсырылга -

Слайд 9

Тыва улус шаандан тура с уук чуулдерни база у рдунар чуулдерни х ап болгаш саванын дузазы биле хемчээп чораан.Амгы уеде мал- м аган ажылында кодээ у лус ажыглап турар . Кырган-авамнын чугаазы .

Слайд 10

Янзы -буру чуък хемчээлин тодарадырда даалын -биле база х емчээп турган.Чижелээрге : « Бир д аалын ишти арбай » Ол дээрге 30-40 хире килограмм чуък . Амгы уеде даалынны чуък соортурде ажыглап турар болганда,чуъктун хемчээлин даалын б иле ам-даа хемчеп турар . .

Слайд 11

Урдунар чуулдерни хемчээрде янзы -буру сава аймаан база ажыглап турган . Чижелээрге : « Бир согааш тараа »,» Бир аяк ишти чигир » Кодээде малчыннар сава биле хемчээлдерни ам-даа ажыглап турар.Чижелээрге : « Пашта хайнып турган мунче б ир аяк холусааны каар »

Слайд 12

Суук чуулдерни хемчээрде колдуунда сава аймаан ажыглап турган болза,50 чылдардан эгелеп « литрлерге » санап эгелээн.Ынчалза-даа с ава аймаан ам-даа ажыглап турар . Чижелээрге : « Бир хонек шай "

Слайд 13

Бирги мээн интервьюм . Оланмаа Танаа-Херел Санчатович 68 харлыг.Пенсионер . Мал ажыл-агайлыг

Слайд 14

- Санчатович!Менээ тыва хемчээлдер дугайында тайылбырлап беринерем . Мен мал- ажыл агайлыг,хостуг уемде чазаныр к ижи болгаш тыва хемчээлдерни хойу -биле ажыглап турар мен. « Тос чузун малдыг,аскыр оору чылгылыг , т ос кулаш сыдымныг,коъш бижектиг ашак боор мен» Янзы -буру малдыг,20 хире аъттыг,18 метр хире с ыдымныг,улуг -биче ийи бижектиг дээним ол -дыр ийин.Тыва хемчээлдер чернин ыраан - чоогун , узунун-кысказын,бедиин - чавызын,сугнун теренин-сыыгын,чуъктун аарын-чиигин илередир хемчээлдер -дыр

Слайд 15

Узунун болгаш кысказын хемчээри Бир базым – буттун бажындан ээжээнге чедир хемчээл.Ол чартык метрге ден

Слайд 16

Бир кулаш - ийи холду чада тудуптарга а разынын хемчээли.Ол 2 метрге ден .

Слайд 17

Чартык кулаш - чада туткан холдун бажындан хорек ортузу,тош бажынга чедир хемчээл.Ол 1 метрге ден .

Слайд 18

Салаалар -биле хемчээри Бир илиг - чангыс с алаанын доора дурту 1 см ден

Слайд 19

Ийи илиг Ийи илиг - ийи кожа туткан с алаанын доора дуртунун хемчээли 2 -2 чартык см.ден

Слайд 20

Уш илиг - уш салаанын кожа туткан хемчээли . 5 см ден

Слайд 21

4 илиг - дорт кожа туткан салаанын хемчээли .

Слайд 22

Анкета кылганынын туннели Тыва хемчээлдерни эки билирсилер бе ? Харыылар Харыылааннар Ийе 6 Чок 3 Чамдыызын 6

Слайд 23

Харыылар Харыылааннар Ийе 7 Чок 0 Чамдыкта 8 Тыва хемчээлдерни ажыглап турар силер бе ?

Слайд 24

Тыва хемчээлдер,тыва улустун амыдыралынын бугу-ле талаларында ажыглаттынып турар.Ол бодунун хулээлгезин орус дыл кырында хемчээлдер -биле демнежип кууседип турар.Ынчангаш тыва хемчээлдерни эки сайгарып коргеш,ооренгеш ону тыва дылывыска ажыглаары – тыва кижинин хулээлгези деп санаар мен.Чугаа культуразы – а мыдыралда хун буруде сагып турарывыс хепти аянныг,таптыг кедери,эртем-билиин бедидери,аажы-чанын,бодун культурлуг ап чорууру дээн чижектиг кижинин н иити культуразынын чарылбас кезээ болур . Туннел :

Слайд 25

Ажыглаан литература данзызы 1.Монгуш Кенин-Лопсан «Тыва чанчыл » Кызыл.,2000 2.М.Д.Самбу «Тыва чоннун бурунгу ажыл-агыйы,амыдыралы » К ЫЗЫЛ.,2004