РЕЗУЛЬТАТЫ РАСПРОСТРАНЕНИЯ ОПЫТА ПЕДАГОГА

РЕЗУЛЬТАТЫ РАСПРОСТРАНЕНИЯ ОПЫТА ПЕДАГОГА

Бадмацыренова Ц.Б.

Буряад уласай  үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

  Буряад литературын хэшээл. 7-дохи   класс

Темэ: «Хэншье, юуншье мартагдаагүй...» ( Ш.Байминовай «Жамбал баатар» гэһэн поэмээр)

                                                                              “Эхэ ороноо хамгаалха

                                                                            Эрэ хүнэй зорилго”.

(оньһон үгэ)

           Хэшээлэй зорилго:

1.«Жамбал баатар» гэһэн поэмээр  бүлэгүүдэй  удхаар бэхижүүлгэ;

2.  Уран уншалгын, гүймгэ уншалгын дадалнуудые нарижуулха. Бүлэгүүдэй удха тулгаха үгэнүүдые хэрэглэн, дамжуулха дадал  хүгжөөхэ.  Аман хэлэлгэ, анхарал, ухаан бодол хурсадхаха ;

4. Бүлэгөөр хүдэлхэдөө, һурагшадай бэе бэеынгээ һанал бодол дэмжэхэ, шүүмжэлхэ болон өөрынгөө һанамжые баталжа һурахые хүмүүжүүлхэ;

Хэрэгсэлнүүд: словарна хүдэлмэри үнгэргэхэ үгэнүүд, компьютер, зурагууд, магнитна самбар, ватман, шэрэнүүд;

Хэшээлэй түхэл: хэшээл-практикум.

Хэшээлэй ябаса:

1. Эмхидхэлэй үе.

Багшын оролто үгэ.

• Cайн байна! Мүнөөдэр би Таанадтай суг хүдэлхэеэ байһандаа баяртайб. Юундэб гэхэдэ, манай хэшээлдэ иимэ олон айлшад ерэнхэй байна. Үхибүүд, хэлэгты даа, 2014 он ямар үйлэ хэрэгүүдээр баян байгааб?
• Олимпиада, Соелой жэл...  2015 он манай гүрэн дотор юу тэмдэглээб? Ямар жэл гэжэ тунхаглагдааб?
• Литературын жэл, Илалтын 70 жэлэй ойн баяр…
• Тон зүб. Илалта.... Энэ үгэ дуулахадаа, Танай зосоо ямар мэдэрэл түрэнэб?
• Бахархал, баяр, жаргал, гоё, һайхан,баярайшье, уйдхарайшье нелбоһод....

2. Ш. Байминовай «Жамбал баатар» гэһэн поэмэтэйнь танилсаад байхадаа, намда иимэ асуудал байна: Хэды ондо түрөөб? Хаана Жамбал баатарай эдир, залуу наһан үнгэрнэб? (Харюу…)

• Тон зүб. Би урда хэшээлдэ таниие когнитивнэ картатай, мэдэгдээгүй үгэнүүдтэй танилсуулааб. Эдэ үгэнүүдые хэрэглэн, таанад тон иигэжэ бидэ Жамбал баатарай наһые, баатаршалгые тусхай тэмдэгүүдые хэрэглэн, когнитивнэ карта зохёохобди. Мүнөө 3 бүлэг боложо хубаараад хүдэлхэбди. Урдатнай шэрэнүүд, саарһан, зурагууд үгтэнхэй. Харин 1-дэхи бүлэг соо- Жамбал Тулаевай залуу наһан, түрэһэн нютаг тухай, 2-дохи бүлэг- Эрын гурбан нааданда Жамбал баатарай шалгарһан тухайнь, 3-дахи булэг соо дайнай дүлэн соогуур ябаһан тухайнь карта зохёоходоо, эгээл шухалыень шэлэжэ, мүн стол дээрэхи үгэнүүдые хэрэглэжэ, өөһэдынгөө тэмдэгүүдые, үгэнүүдые хэрэглэхэ болонот.

3. Энэ карта зохёоходоо, Хаана? Хэзээ? Хэнтэй? гэһэн гурбан ?-да харюу үгэхэбди. Дундаа эбтэйгээр хүдэлжэ, бэе бэеэ шагнажа, дэмжэжэ, 7 минутын хугасаа соо картаяа дүүргээд хамгаалхат.
4. Бүлэгэй удхаар хүдэлмэри (когнитивнэ картаар хүдэлжэ байхадань, “Эхын зүрхэн хүлеэнэ...” гэһэн дуунай хүгжэм аалихан зэдэлнэ)
5. Мүнөө бүтээһэн ажалнуудыетнай шагная даа. (Хүшөө бодхоогдоно).

Бэрхэнүүдта, ямар һонин зурагуудые, үгэнүүдые шэлээ гээшэбта?

• Һайн даа...Зүб даа, Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда манай республикаһаа 120 мянган сэрэгшэд ошоод, энэ дайнда 40 мянганиинь ами наһаяа үгэһэн байна. Танайшье элинсэг убгэ эсэгэнэр энэ дайнда ами наһаяа гамнангүй, эрэлхэгээр дайлалдаад ерээ ха юм. Элинсэг үбгэ, нагса эсэгэнэрэй хажуугаар дайн гэһэн үгэ дэмы гараагүй. Һургуулиимнай недондо жэл  Илалтын үдэртэ зорюулжа, «Мүнхын жагсаал» гэһэн проектоороо манай урда гаража, танилсуулһан байна. Таанар бэдэрэлгын ехэ хүдэлмэри хэжэ, элинсэг үбгэ, нагса абанартаяа танилсаат. Мүнөө тобшоор танилсая даа… (элинсэг үбгэ, нагса эсэгэнэр тухай презентаци)

6. Тобшолол. Бүлэгүүд һайнта даа, бэрхэнүүдта даа. Танай бүтээһэн ажалнуудые хараад, шагнаад, Жамбал баатарай ажабайдалай үргэн, хүтэл дабаануудтай, үндэртэй, набтартай харгы зам гаталһыень мэдэжэ абаба гээшэт.

 Манай ерээдүйн жаргалай, сэбэр тунгалаг агаарай, улаахан шаргал нара угтажа байхымнай түлөө баатар сэрэгшэднай оролдоо ха юм даа. Харин бидэ энэ солото габьяаень мартангүй, хододоо һанажа ябахын төлөө, бидэ  зүрхэ сэдьхэлдээ юу бодхооһон болонобибди?....

Зүб даа.  Зүрхэ сэдьхэлдээ үлэхэ хүшөө баатарнуудаа мүнхэлжэ, өөһэдөө өөһэдтөө бодхообо ха юмбибди.

    “Эхэ ороноо хамгаалха Эрэ хүнэй зорилго” гэһэн оньһон үгэ манай хэшээлэймнай эпиграф байгаа. Тиимэһээ эрэ хүн гээшэ хэдынэйшье сагта Эхэ ороноо хамгаалха гэһэн уялгатай.  Бултандатнай хэшээлдээ һайнаар хүдэлһэндэтнай баярые хүргэнэб. Баяртай.

Словарна хүдэлмэри

Хайласарнь-  хайлатарнь

Ниисэлдээд- ниилэлдээд

Тэшэшоо- унашоо

Эрхэрэлдэһэн –эрхирэлдэһэн

Жэхэрдэһэ- жэрхэдэһэ

Далдарһан мэтэ- үгы болоһон мэтэ

Шагайбшанууд- гохо зүүгээр нэхэгдэһэн оймһонууд

Толёон-сэлеэн

Хүнэһэн-эдеэн

1. Хэшээлэй темэ: “Хэншье, юуншье мартагдаагүй” (Ш.Байминовай “Жамбал баатар”гэһэн поэмээр)
2. Хэшээлэй түхэл: бэхижүүлгын
3. Хэшээлэй арга: когнитивнэ карта, хөөрэлдөөн, ажаглан харалга, индуктивнэ(индукци- мэдэсын бага юрэнхы зүйлнүүдhээ   мэдэсын ехэ юрэнхы зүйлнүүдтэ оролго ), шэнжэлэн ойлголгын (тус метод хэрэглэхэдэ,hурагшадай бэеэ даагаад үзэhэн зохёолой хубиие гү, али эпизодые шүүмжэлэл хэлгэ,) бодожо үзэлгын аргануудай зүйлнүүд, предмедүүдэй хоорондохи холбоон (тоо бодолго, зураглал, географи,түүхэ, хүгжэм), КТД, проектнэ аргын зүйл г.м.

4. Хэшээлэй зорилго: 1.«Жамбал баатар» гэһэн поэмын бүлэгүүдэй  удхаар бэхижүүлгэ .

2.Когнитивнэ карта  дээрэ зохёожо  һургалга.

3.  Уран уншалгын, гүймгэ уншалгын дадалнуудые нарижуулха. Бүлэгүүдэй удха тулгаха үгэнүүдые хэрэглэн, дамжуулха дадал  хүгжөөхэ.  Аман хэлэлгэ, анхарал, ухаан бодол хурсадхаха .

4. Бүлэгөөр хүдэлхэдөө, һурагшадай бэе бэеынгээ һанал бодол дэмжэхэ, шүүмжэлхэ болон өөрынгөө һанамжые баталжа һурахые хүмүүжүүлхэ.

5. Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд:  компьютер, зурагууд, магнитна самбар, ватман, шэрэнүүд.

ФГОС-оор һурагшадта түрэлхи литература шудалан үзүүлхэдээ, буряад хэлэнэйнгээ баялигтай гүнзэгыгөөр танилсуулха, һайнаар хэлүүлдэг, уншуулдаг, бэшүүлдэг болгохоһоо гадна, буряад арадайнгаа ажабайдал, түүхэ, заншал, зан абари үзэжэ байгаа зохёолнууд дээрэ үндэһэлэн, һайнаар ойлгуулха, ухаан сэдьхэлдэнь шэнгээхэ, манай обществын ёһото эрхэтэн болгон хүмүүжүүлхэ гэһэн шухала зорилгонууд табигдана.

Программын ёһоор энэ зохёолдо 6 саг хараалагдана. Тиимэһээ би энэ хэшээлэйнгээ саг алмажа, һурагшадайнгаа мэдэсэ, шадабари, дадал шалгангаа когнитивнэ карта хэрэглээб.

Һурагшадай наһанай шатануудые хараадаа абан, харуулган ойлголгые зүбөөр хэрэглэхые оролдооб. (Жэшээнь, зурагай үнгэ, тодоор бэшэлгэ, классай самбар зүбөөр хэрэглэлгэ. мелээр хүдэлхэдэ хэрэгсээмээр байлга, хэрэгсэлнүүдые торголго...)

Минии һанамжа энэ зохеолоор юун байнаб  гэхэдэ, һурагшадай наһанайнь шатада арайл тааранагүй, 8-дахи гү, али 9-дэхи класста зохистой байгаа гэжэ һанагдана. Юундэб гэхэдэ Жамбал Ханда хоерой инаг дуран, нүхэсэл, басагадай нюуса хөөрэлдөөн г.м.хэлэгдэнэ. Энэ сэдэб ойлгуулхадамни, хүндэшэг лэ байба гэжэ тобшолхо байнаб.

Шэнэ материал шудалалгын асуулгада, бэхижүүлгэдэ, сагаа зүбөөр хубаарилха гэжэ оролдооб. Хэшээлэймни шатануудай хоорондохи удхын холбоон зохистой байгаа.  Хэшээлдээ тон шухала анхарал когнитивнэ картада, һурагшадай элинсэг үбгэ эсэгэнэрэй дайнда ябаһан габьяадань  хандуулагдаа. Юундэб гэхэдэ, энэ карта 7-дахи классай хүүгэдтэ түрүүшынхиеэ дурадхагдаа. Алдуутай байбашье, һурагшад ойлгоһон соогоо карта бүтээхэеэ оролдоо. Урдаа табиһан зорилгонуудаа бэелүүлээб. Бултандатнай һайниие хүргэнэб.