Фәнни- эҙләнеү эше.Ҡаһарман юлы.

  Башҡортостан Республикаһы

Учалы районы муниципаль районы

Муниципаль бюджет дөйөм  белем биреү учрежденияһы

Учалы ҡалаһы 3-сө лицейы

Фәнни – тикшеренеү эше конкурсы

Темаһы: «Ҡаһарман юлы»

                                                                                                         Төҙөүсеһе:

                                                        Учалы ҡалаһы 3- сө лицейының

   8 –се А класы  уҡыусыһы  Ракипова Розалия

Фәнни етәксеһе:

                                                       Учалы ҡалаһы 3-сө лицейының

                                                башҡорт теле уҡытыусыһы

                                                                         Түләбаева Нәзирә  Ислам ҡыҙы

        Учалы   ҡалаһының   бер   урамы   Советтар   Союзы   Геройы  исемен   йөрөтә.   ;илми -  тикшерене1 эшемде8  ма7саты:  я7ташым  Советтар  Союзы  Геройы   Х2кимй2н   Әхм2т42линды8   тормош  юлын  32м  батырлы4ын    0йр2не1, уның тураһындағы йыйылған мәғлүмәттәрҙе башҡалар менән бүлешеү, батырҙарыбыҙ менән ғорурланыу.

                                Инеш 316

      Илде8,    милл2тте8   рухи   к0с0н,    7е12тен,   кешелек    донъя3ында    тот7ан    урынын    и8   элек    уны8   б0й0к   кешел2ре,   оло   а7ыл   эй2л2ре -  билд2л2й.   Ә  халы7    16ене8   данлы7лы   улдарын    32м    7ы66арын   белерг2,   улар   мен2н   ғорурланырға, уларҙан  ф23ем   алып    19ерг2   тейеш.

                         Библиографик  күҙәтеү

1.Д.Бакалов, Д. Тимофеев. «Высота  бессмертных»

   2.Ә. Зарипов. «Эй Яйы7 йорт,яйы7 йорт»// )ф0-1998//

   3.А.Ерошин,С. Саитов, «Славные  сыны Башкирии»// Уфа-1968//

   4.Р. Лукманов «На  защиту Родины!» //Учалы-2005//

   5. Р.Шагиев «Алтын  бишегем- Учалы»//)ф0-2003

    Матбу4аттан  м24л1м2т:

1. «Герою лучше быть дома» //  «Серп и молот».// 2010,№7

2.// « Серп и молот» // 2009,№6

3. Картина З. Гиззитдинова «Высота 144» //Учалинская  газета// 2010,№6                                                                                        

        Кешел2р62н  алын4ан   м24л1м2т:

1.Беҙ  Сәфәр  ауылында   йәшәгән Х2кимй2н   Әхм2т42линде8  бер  ту4ан 3е8ле3е  М0х2м2тр2химова  ;2зиз2баныу   Р2химй2н  7ы6ы менән  осраштыҡ.   Ул  беҙгә :  «А4айым   Х2кимй2н  Әхмәтғәлин  1923 йылда  тыу4ан. Ул  фронт7а   китк2нд2  ми82   бары   ун  биш  й2ш  ине.   А4айымды   3у4ыш7а 1942  йылда  о6атты7.  Ауылдан   ул   к0нд0  алты   кеше   3у4ыш7а   китте  .  Улар6ы8  бары  ике3е  ген2  2йл2неп  7айтты.  Бе6  улар6ы  ауылдан   сы77ансы    о6атып   бар6ы7. Фронттан   а4айымды8   хаттары   йыш  килде.  Унда  ул   йыр6ар   6а   я6ып   еб2рер  ине. Хаттарында   е8е1  бе66е8   я7та   буласа7,-   тип   я6а  ине.  

             М2кт2пт2  бик  я7шы   у7ыны,  башлы   булды.  !6ене8   хол7о  ба9ал7ы,  тыныс  ине.  №унар4а  й0р0рг2  яратты.  !6е  са84ылар  эшл2не.  Скрипка  эшл2п  уйнар  булды. №у4ыш7а  т2162  керг2нд2  ая4ы  яраланды. Госпиталдан  сы77ас  ти662н  3у4ыш7а  кер2бе6,  сы77ас   хат  я6ырмын, тип   я66ы  бер  хатында.  Л2кин  б1т2н  хатын  алыр4а  насип  булманы.»-тип һөйләне.

        2. Мансур  ауылынан   М0хитдинова  Р2хим2  Ш2нг2р2й  7ы6ы  31662рен2н: « 1982 йылдар6а  С2ф2р   м2кт2бе  у7ыусыларын   ?ара7алпа7  республика3ына    Абдуллаев  Оронбай4а экскурсия4а алып бар6ым.  Абдуллаев  Оронбай  Х2кимй2н  2хм2т42лин  мен2н  берг2 144-се  бейеклекте  3а7лап,  тере  7ал4андар6ы8  бере3е.  Ул  немецтар  тарафынан  плен4а  алына.  Х2кимй2н  Әхм2т42линды  бик  ма7тап  и9к2  ала.  Ми82  заданиены 32р  са7  16  теленд2  а8лата  тор4ан ине,ти.  Бик  к1п  тап7ыр  разведка4а берг2 бар4андарын  30йл2не. 144-се  бейеклекте   3а7ла4анда ике  т21лек  булыу6арын 2йт2.  Ул , был  бейеклект2н  дошман 42ск2р62рене8  координаталарын рация  аша  2йтк2с, кире  7айтыр4а  м0мкинселек  булыуын, л2кин   икенсе  заданиены  1т21 0с0н  16 тел2кт2р мен2н тороп   7алыу6арын 30йл2й.

            Гүзәл  ҡаламдың  бер   урамы.

  Учалы  ҡалаһының    бик  күп   урамдары  данлы    шәхестәр   исеме   менән  аталған.  Ҡалабыҙҙа   Хәкимйән  Әхмәтғәлин   исемен   йөрөткән    урам   да   бар.  Ни  өсөн  был  урам  уның   исеме   менән  бәйле? Кем  һуң  ул   Хәкимйән  Әхмәтғәлин?                                                                                        

                                  Ҡәһәрле  һуғыш

         Кешелек  тарихыны8  и8  фажи42ле  битт2рене8  бере3е   булып   икенсе  донъя   донъя   3у4ышы  тора.Был  7232рле  алыш  СССР-6ы8  б0т2  халы7тары  0с0н   д2  0с0н  д2   7аты  3ынау  булды. Улар  фашист  илба9ар6арын  е8е1  0с0н  а8лы  р21ешт2   ю4алтыу6ар4а ,  7орбандар4а  бар6ы,й2нен-т2нен   аямай   алышты.  

        Бе66е8   райондан   1941-1945  йылдар6а   3у4ыш7а   б0т23е   13437  кеше  о6атыла.   Улар6ы8   9785-е 7орбан  була.  23000  яугирыбы6   3у4ышта   к1р32тк2н   батырлы7тары   0с0н   орден,  ми6алдар   мен2н   б1л2кл2н2,   былар  тере  7ал4андар6ы8  66  проценты.   Бер  нис2  я7ташыбы6  Ленин  ордены  32м  Алтын  Йондо6  ми6алы  мен2н   наградланып,   Советтар   Союзы  Геройы  тиг2н  ю4ары  исемг2   лайы7  була.  Шулар  ара3ында   С2ф2р   ауылы  егете   Әхм2т42ллин   Х2кимй2н  Р2химй2н  улыны8  да   исеме   илебе6  тарихына  алтын   х2рефт2р  мен2н  я6ыл4ан.   Ул   1944   йылда    Латвия   еренд2  7аты   3у4ыштар6а  6ур  7а3арманлы7   я3ай   32м  1лг2нд2н  3у8  Советтар    Союзы  Геройы   исемен2  лайы7  була.

                            Батырҙың  тормош  юлы.

      Х2кимй2н   Р2хим   улы   Әхм2т42ллин    1923  йылды8   15  июненд2   Баш7ортостан  Республика3ыны8    Учалы   районы    С2ф2р   ауылында    ишле    4аил2л2   тыуып   192.    Ул   эш30й2р   32м    бик  тырыш   була.   Баш7а  ауыл   малай6ары  ке1ек    ата-2с23ен2  яр6амлаша,   ата3ы  мен2н  3унар4а  й0р0рг2   ярата.    Хакимй2н    16ен    у7ыу6а   ла   3ынатмай.    У7ытыусылар    уны    башлы   малай   тип   ата3алар,  2   ду9тары   у4а   32р    са7   ышаныр4а   м0мкин   ик2нлекте    бел2л2р.    !9мер    баш7орт    ша4ир6арыны8    ши4ыр6арын   ярата.   !6е   л2   музыка,   ши4ыр6ар    ижад   итеп   7арай.   Уны   тик   ижад   7ына   7ы6ы73ындырмай.    Ул    сос  32м  ете6   бул4анлы7тан    са84ыла   й0р0рг2  ярата,    ат   сабыштарында   6ур    тел2к    мен2н   7атнаша,   мылты7тан    да    м2рг2н    ата.   Х2кимй2н     ауылында4ы    ете    йыллы7   м2кт2пте    тамамла4ас    тракторист    30н2рен   16л2штер2    32м  16ен   тик   я7шы    я7тан   4ына   таныта.    Уны8   та4ы   ла   са4ыу   3ы6атттарыны8  бере3е   -  7ур7ыу   белм21.   Батыр6ы8   2с23е   Ф2хернис2   ин2й,   улыны8   малай   са4ында,    таш7ын   ва7ытында    батып   бар4ан    д1рт   ая7лы  ду9ын  7от7арыуын,   2   бер   7ыш   к0н0    3унар6ан  тере  б1ре   алып  7айтыуын    32р    са7    и9л2р   ине.

Һуғышҡа   алыныуы.

       1942  йылды8   март   айында-  ун  ту4ы6   й2шлек     тракторист -   Х2кимй2н    Әхм2т42ллин   3у4ыш7а   кит2.    Хе6м2т   юлын     219-сы   атыусылар    дивизия3ынан     башлай.    Ике    йыл  3у4ыш   юлынан   бара.   Был  ва7ыт  эсенд2   к1пте   эшл2п   0лг0р2,   к1п    н2м2г2  0йр2н2.   Харьков,  Белгород   7алаларын    азат   ите162,    Курск   ду4а3ында4ы   алыштар6а   7атнаша.   К1п  тап7ыр   разведкалар4а   еб2рел2   32м   7ушыл4ан    32р   т0рл0   х2рби   заданиялар6ы  те12л   1т2й  алыуы  мен2н    16ене8   яу6аштарын   хайран   7алдыра.   Дошман   яу6ыр4ан   ут   а9тында   яралылар6ы   ташып   ,   боеприпастар6ы   бер  яр6ан   икенсе   яр4а  к1сереп   Дон   йыл4а3ын   ун   ете   тап7ыр    й060п   сы4а.   Яугир6ы   ут   та,   к0сл0   а4ым   да   7ур7ытмай.   Былар6ы8  бары3ы  0с0н  д2   Х2кимй2н   Әхм2т42ллин    Дан   ордены    мен2н   наградлана.   Дивизия   командиры   был   батырлы4ы   тура3ында   Баш7ортостан4а,   Х2кимй2нде8   ата-2с23ен2   хат   еб2р2 .

        Ул   16ене8   артынан     3алдаттар6ы   эй2ртеп    30ж1мг2  л2  32р  са7   беренсе   к1т2рел2.   Яугир  ауыр   32м   о6он   3у4ыш  юлы  1т2.  

          К1р32тк2н   батырлы4ы   32м   7ыйыулығы   0с0н  минометсы   сержант  Әхм2т42ллин   ?ы6ыл   Йондо6  ордены,   « Һуғышта   күрһәткән  батырлыҡ  өсөн»  медале,   32м   ике   тап7ыр   «Батырлыҡ     өсөн»   медале   мен2н    наградлана.

                                        Сираттағы  бойороҡ

     Элекке   3унарсы   фронтта   ла   16ене8    м2рг2н   атыуы   мен2н   баш7алар6ан    айырылып  тора,  к1п  тап7ыр   немец   снайпер6арын   ю7   ит2,   фашист   тылына   я3ал4ан   т0нг0   рейдтар6ан    бер   нис2   тап7ыр   «тел»  д2   алып   7айта.

        К1р32тк2н   батырлы4ы  0с0н     уны8   д2р2ж23ен  д2  к1т2р2л2р – ул   0лк2н   сержант   булып   кит2.

        Шулай,   бер,  7ан   7ойошло  алыштар6ы8  бере3енд2   Әхм2т42ллин  хе6м2т  итк2н  беренсе   рота  дошманды   7ы9ыры7лай.  №0ж1м  м2ленд2  ауыр   яралан4ан   командир   сафтан   сы4а.   Х2кимй2н    Әхм2т42ллин   был   турала     белеп  7алып  команда  бире16е   16  09т0н2   ала.   Ул   окоптан   сы4ып:

-Взвод,  мине8  арттан!  Ура! –тиг2н   30р2н  мен2н  30ж1мг2  ташлана.

)лк2н   сержант  беренсе  булып  ,  тимер  сыбы7ты  7ыр7ып   немецтар   траншея3ына   барып  ин2.   Уны8  артынан  килг2н   яу6аштары   ла  дошман     тор4ан  урын4а  1теп  ин2.  ?ул   алышы  башланып  кит2.   №у4ыш  м2ленд2    дошманды8   ике   станоклы   пулеметы,   к1п  3алдат  32м  офицер6ар  ю7  ител2.   Әхм2т42ллинды8  взводы   яулап  ал4ан   бейеклекте   3а7лап,  шуны8  мен2н   фашист   оборона3ына  1теп  ине1  0с0н  бар4ан  7аты   3у4ыштар6ы8  бере3енд2   ике   к1рше   рота4а   яр6ам   ит2.   Ә   та4ы   ла   бер  нис2   к0нд2н   3у8   Әхм2т42ллиндар   я8ынан  1662рен  к1р32т2л2р-  Сафоново   ауылы   эрг23енд32ге  урманда   арт7а  сигенг2н   дошман  мен2н   б2релешеп,  7ул  3у4ышы   бар4анда   7ыр77а   я7ын   фашисты   1лтер2л2р,  ун  3иге6  3алдат  32м  офицер6ы  2сирлекк2  алалар.  Улар6ы8   к1бе3е    Х2кимй2нде8  16  и92бенд2.

        Штаб  тарафынан   бирелг2н  32р  бойоро7то  1т21 – ул  закон.   )лк2н   сержант  Әхм2т42ллин   был   турала   бик   я7шы   бел2    32м   уны8   3алдаттары   бойоро7то   1т21  0с0н   1662рен     й2лл2м2й.  «К1п   алыштар6а   е8дек.   Б0г0н   д2   шулай  булыр4а  тейеш!»-  тип   уйлай  ул.

        Отделение  алдына    дошман  тылына   1теп   инеп,  ауылда4ы   7ал4ан  дошманды   ю7  итерг2   32м  2сирлекк2  алын4ан  ауыл   кешел2рен   7от7арыр4а  тиг2н  бурыс   7уйыла.

        Х2кимй2н  хе6м2т  итк2н  219-сы  И6рис   дивизия3ыны8   разведка   м24л1м2тт2рен2  к1р2,   аккупанттар   1662рене8  тылында  ауылдар6ы  талай,   2   хал7ын  3арай6ар4а   7ыуып   индереп,  к2р2син   3ибеп   яндыра.   Кешел2р6е8  терел2й   яныуынан  к1т2релг2н  7ара,   майлы   т0т0н ,  Латвия   ере   буйлап  тарала.

Дошманды8   7ыл4ан  та4ы   бер    в2хшилеген  ту7татыр  0с0н  Х2кимй2нде8  отделения3ы  дошман   тылына   еб2рел2.   Юлдарында   осра4ан  латыш   7артынан   к2р2кле   м24л1м2тт2р   ал4ас,  3алдаттар   ауыл4а   юллана.  Т0нг0  7ара84ылы7  16е   л2    улар4а  яр6ам  ит2  3ыма7.  Ауыл4а   килеп   етк2с  ,7артты8  31662ре  буйынса    немецтар6ы8  штабы   урынлаш7ан  урынды  табалар.   Ишек   т0б0нд2  ултыр4ан  6ур   овчарканан,   юлда    осра4ан   часовой6ан   о9та    4ына   итеп   7отолалар.   Әхм2т42ллин   мен2н    Шакуров  0й608   ишеген    асып   граната    ыр4ыталар.  Шартлау   тауыштары   ишетел2.   Тере   7ал4ан  фашистар   автоматтарына   й2беш2л2р.    Л2кин   3у8   була -  килеп  0лг0рг2н  3алдаттар   улар6ы   бер2м-32р2м   7ыра.  Ауылда   урынлаш7ан   дошман    отряды   тулы3ынса    7ыйратыла,  2   аманатлы77а  алын4андар     азат   ител2.

        Хушлаш7анда  Х2кимй2н    ауыл  хал7ына   баш7ортсалап:

• №ау  булы4ы6!  -  ти.
• №е6  62   3ау   булы4ы6!  !6еге66е  3а7ла4ы6!-  тип   яуап   бир2л2р   латыштар   16   теленд2.

        Был  ике  телд2  л2  я84ыра4ан  хушлашыу  31662ре  й0р2к   т1рен2н   сы77ан  31662р   ине.   №2м   был   й0р2кт2р6е8  32р   7ай3ы3ы   бары   бер   уй,  бер   тел2к  мен2н,   ти6ер2к   дошманды    д0м0кт0р01    32м   ер62  к0т0п   алын4ан   тыныс   тормош  булдырыу   тел2ге    мен2н   тиб2  ине.

        Штабта    Әхм2т42ллин   т0рк0м0н08   7айтыуын  т16ем3е6лек  мен2н   к0т2л2р   ине .  Генерал   0лк2н   сержантты8   7улын   7ы9ып:

-  №е66е8   хе6м2теге6г2   р2хм2т   белдер2м!   Был   бурысты    у8ышлы   1т2г2неге6   0с0н    награда4а    т27дим    ителер3еге6,  -  ти.

       Штабтан   0лк2н   сержант   16ене8   отделение3ына   й1н2л2   32м   генералды8   р2хм2т    31662рен   яугир6арына   еткер2.

        Х2кимй2н,    тура   килг2нд2,   16ене8   егетт2рен2  16е   тура3ында   ла   30йл2п   алыр4а   ярата.   №2р   са7   16ене8   тыу4ан   ауылын,    ата-2с23ен   и9к2   т0ш0р2.  Ауылыны8    Урал   тау6ары   ит2генд2   урынлаш7анлы4ын,   7ай6а   7арама,     тик   тау6ар   ик2нлеген,     халы7ты8   революция4а   тиклем  бик   ауыр,   аслы-ту7лы    к0н    ите1ен,   1662рене8     3унар   итеп,  алтын   э6л2п   й2ш2162рен,    тик   революциянан   3у8     тормошто8   я7шырыуы   тура3ында   30йл2п   ала…

Г1з2л   Латвия   ере!   З28г2р   к1лд2р,   й2шел    урмандар ,  аллы-г0лл0 с2ск2ле     яландар    кемде   ген2   3о7ландырмай.     Бына    шундай    г1з2л   ер62    3у4ыш   бара…

         )лк2н    сержант   Әхм2т42ллинды     та4ы   ла   штаб7а   са7ыралар    32м: «Немецтар   тылына   1теп   инерг2  л2,  латыш   ауылы   Сунуплява   эрг23енд2   144-се бейеклект2   ны4ынып,   бе66е8    артиллерияны8   утын    корректлар4а»  тиг2н   бойоро7   бир2л2р.

        Генерал   картанан   7ы6ыл   72л2м   мен2н  билд2л2нг2н   урынды   к1р32т2.

        -Был-  Латгалия.   2   был-  Лудзе   7ала3ы.   Бер   а6    ситт2р2к   Сунуплява   ауылы.   №е6 ,    ипт2ш    0лк2н     сержант,   шунда    1теп    инерг2    тейеш3еге6.    Ти662н    фашистар6ы8     атыусы     дивизия3ы,  танктары,   артиллерия3ы    унда   буласа7.

        Т1шен   унлап   орден   би62г2н,   сал   с2сле,   мыйы7лы,  о6он   буйлы    генерал    Х2кимй2н    Әхм2т42ллинды8   7улын    аталарса   7ы9ты   32м   у8ыштар    тел2не.   Х2кимй2н   честь    биреп:

        -Бойоро7  1т2лер,ипт2ш   генерал!    Китерг2     м0мкинме?  -  тип   3ораны.

Әхм2т42ллин   боролоп   сы4ыр4а  4ына   тор4анда   генерал   7апыл   уны   ту7татты:

        -№е6   бит    баш7орт?

        -Эйе,  ипт2ш   генерал.

        -Баш7ортостанды   мин     я7шы    бел2м.   Баш7орттар-  7ыйыу   халы7.   №у4ышта   7ур7ыу  белм2й62р.    Граждандар   3у4ышында    ла    баш7орттар   Петроград   7ала3ын   я7лап   батыр6арса   3у4ыштылар.  Ми82   л2   ул      алыштар7а   7атнашыр4а   тура   килде.    Ул   са7тар6а   мин   й2ш    инем    2ле…

Генерал   Х2кимй2нде8   ар7а3ынан   30й0п   уны8   к1662рен2  7араны.

          -Баш7орттар   6а,   латыштар   6а,    илебе66е8   б0т2    халы7тары    ла   бе66е8   батырлы7ты    бер    ва7ытта   ла    онотма9тар!..

          Отделение4а  7айт7ас   Х2кимй2н   16   3алдаттарын     саф7а   те6еп     барланы   ла.    Алдына    ба97ан     ту4ы6    3алдат7а     улар   алдына   7уйыл4ан   етди   бурыс    ха7ында    а8латты   32м   б0г0н   т0нд2   сы4аса7тарын    и9к2ртте.

         ?ара84ылы7    мен2н   фай6аланып,   а4астар4а   й2шенеп,   ун   кешен2н   тор4ан    т0рк0м      Сунуплява   ауылына     кил2 : немецтар   бер   н2м2   л2    тоймай.    Был    латыш    ауылы   эрг23енд2       к162те1  0с0н   7улай    бул4ан   тау   була.    Штаб    карта3ында,   ул   бейеклек,  144    3аны   а9тында    бирел2.   Совет   3алдаттары     унда   к1т2релеп,   окоптар   7а6ып,   урынлаша    башлай6ар.

                   144-се      бейеклектә  күрһәткән   батырлыҡ.

     Ирт2нге   тынлы7     мотор  тауыштары     мен2н   бо6ола.    Юл   буйлап     был   тау   ит2ген2н    немецтар    автоколлона3ы   1т2.      )лк2н   сержант   Х2кимй2н    Әхм2т42ллин   биноколь   аша  машиналар   3анын   и92пл2п,   ориентир6ар6ы   билд2л2п    артиллеристар4а   рация  аша     бары3ы   ха7ында  х2б2р   ит2.   О6а7   к0тт0рм2й   автоколоннаны   ут7а  тотоу   башлана.    Фашист   автоколонна3ы   144-се   бейеклек   а9тында   ю77а   сы4арыла.    Бары тик    бер   нис2   ген2   е8ел    машина,   был     утлы   ди8ге662н    сы4ып   7аса   ала.  Немец  командования3ы   был   144-се   бейеклек   тура3ында   белг2с,   16ене8   «Юнкирсы»   самолеттарын   осора.    ?ара  т2ре    т0шк2н    самолеттар    совет  батыр6арына   «бомба»   ям4ыры   яу6ырта.

     Бейеклек   шартла4ан   бомбалар   тарафынан   1рт2л2.   ?ара   ян4ан   а4астар   йы4ыла,  окоптар   емерел2.   Автоматсылар  бейеклекте    яулау   0с0н    к1п   тап7ыр   тырышалар.    Бейеклек   09т0н   7ара   30р0м   ба9а,  шартла4ан    мина   ярсы7тары   тир2-я77а   2лен2н-2ле   3ибел2,  7ыйыу  егетт2р   09т0н2   ут   яу6ыра-яу6ыра  пулемет   та7ылдай.  ?ола7   т0б0н2н   2се  3ы64ырып  пулялар   оса,  а4астар  яна.

      Әлен2н-2ле   бейеклекте   яулау   ма7сатында   немецтар   09к2   1рм2л2й,  2мм2  7ыйыу   егетт2р    улар6ы   ю7  ит2  тора.  Бына   рация  эрг23енд2   гитлер   снаряды   шартлай.  Шартлау6ан    тир2 - я77а  3ибелг2н  балсы7  32м  са8  совет   3алдаттарын   к1м2,  рацияны   сафтан    сы4ара.

     Әхм2т42лин  09т0н2  3ибелг2н  бысра7тан   арынып   й2н   асыуынан:        

    -№у84ы   патрон4а   тиклем   алышаса7бы6!-  тип   7ыс7ыра.

Был  изге   антты,  бында   бул4ан  32р   бере3е   3иге6   милл2т   теленд2   7абатлай.

     Бына  тау   ит2генд2   та4ы   ла  бихисап  немец  к1рен2.  Улар  я7ынлаш7андан  я7ынлаша:

    -Рус  плен!  №е6г2  «шихт»!-тип  7ыс7ыралар.

    -Совет   3алдаттары   2сирлекк2  бирелм2й!-тип  яуап   бир2  Әхм2т42лин. Шул  са7   та4ы   ла    атыш  башлана.  Был   алышта  Чутак  Уразов,   Оронбай    Абдуллаев   яралана.   Я7уп  Шакуров   мен2н   Х2кимй2н   Әхм2т42линды   ла   пуля   урап   1тм2й.   Л2кин  яралан3алар  6а,  бер  кем  д2  1662рене8  ду9тарын  ташлап   китм2й.  Бына   Х2кимй2н  икенсе3ен2  яралана.  Уны8   автоматында   ла   патрондар   б0т2.  Ни  эшл2рг2?  Б0т2  к0с0н  йыйып, ул   1ле  немец    3алдатына  шыуыша   32м   уны8   автоматын    ала  ла  элм2кк2  ба9а. Тик   7улында4ы  ауыртыу6ан  7оралды  т0ш0р0п   еб2р2-  уны8  7улын   бер  нис2  урындан   дошман  пуля3ы  тишкел2г2н  ине.

    Б0т2  к0с0н  йыйып  ул  к1662рен  аса.  Окопта    7ул  3у4ышы   бара  ине.   Т2ненд2ге  б0т2  ауыртыу6ы  е8еп   автоматын   Чутак  Уразов7а  ташлан4ан  гитлерсы4а  т06л2й  32м  атып  еб2р2.  Л2кин  яралан4ан  Х2кимй2нде   ш2йл2п  ал4ан  немец  уны8  башына   приклад   мен2н  3у4а.  Шул  са7    Х2кимй2нде8  ауы6ынан  32м  танауынан  7ан  кит2,  ул  и9ен  ю4алта.

     И9ен2  килг2с,ул  бейек  а4астар  янына   шыуышыр4а  уйлай  тик  х2л3е6л2неп  йы4ыла. Бына  шулай  Баш7ортостанды8  данлы  улы    Х2кимй2н    Әхм2т42лин   32л2к  була.

    Ә  алыш   артабан   дауам   ит2…

    Был  ти83е6  алыш   ике  т21лек  бара.  Ике  т21лек   буйына,  ике  й06г2   я7ын  немецты  7ыр4ан   ун   3алдат   144-се  бейеклекте  3а7лап   7ала   ала.  Улар6ы8   бары   ике3е  ген2  тере  7ала :  Оронбай  Абдуллаев  32м  Василий  Андронов.  Әмм2  бойоро7  1т2л2.

                       Батырҙарға   мәңгелек     дан!

    Тыу4ан  ил  батыр6ар6ы8  7ыйыулы4ын     тулы3ынса  ба3аланы. №алдаттар6ы8  унау3ына  ла    к1р32тк2н   батырлы7тары  0с0н  Советтар   Союзы   Геройы   исеме  бирел2. №иге6ен2   1лг2нд2н   3у8.

      Был  ер62р6е  дошмандан  азат   итк2с,Совет  Армия3ы  3алдаттары,   бейеклекте8   7ыйыу   3а7сылары  к2162л2ре  эрг23енд2  о6а7  тын   тор6олар. Батыр6ар6ы  Сунуплява  ауылын  азат  итк2нде8   икенсе  к0н0н2  ерл2нел2р.

     Был  урында  бейеклекте  3а7ла4ан  ун  яугир6ы8   исеме    мен2н   гранит   таш   7уйылды.

    1963  йылда   3алдаттар6ы8  к21623е  Лудзе   7ала3ына  к1серел2.  ?ала  162генд2ге  ба7сала,  батыр6ар6ы  к1мг2н  урынды8  09т0н2  6ур  32йк2л- латыш   7атыны  скульптура3ы  7уйыла.  2  32йк2лде8  алдына:

1944  йылда  Тыу4ан  илде  немец- фашист  илба9ар6арынан  азат  итк2нд2  32л2к  бул4ан  Советтар  Союзы  Герой6ары   м28ге  х2тер62! тип  я6ыл4ан.

                                     Һығымта

     С2ф2р  ауылы  хал7ы  1662рене8  я7ташыны8  батырлы4ы  мен2н  32р   са7   4орурлана.  Батыр6ы8  исемен   м28гел2штере1   0с0н   бик  к1п  эшт2р  баш7арыл4ан.С2ф2р  ауылында  ла,  Учалы  7ала3ында4ы  ке1ек    Х2кимй2н   Әхм2т42лин  исеме  мен2н   атал4ан  урам  бар.  С2ф2р  урта  м2кт2бе   эрг23енд2  Советтар   Союзы   Геройы   Х. Әхм2т42лин4а бьюст  7уйыл4ан. №2р  йыл   Е8е1  к0н0  бында   митинг  1тк2рел2.Учалы   7ала3ында4ы  30-сы  3анлы  проф  тех     училище,  С2ф2р  урта  м2кт2бе  л2  Советтар   Союзы   Геройы  исемен  й0р0т2.Батыр6ы8   тыу4ан  0й0нд2  музей  булдырыл4ан.  Унда Х.  Әхм2т42лин4а  арнал4ан  очерктар,стендтар,  альбом  32м  значоктар,  портреттары,  яу6ан  килг2н   хаттары  726ерл2п  3а7лана.

      Р2ссам З0ф2р ;иззитдинов  Х2кимй2н   Әхм2т42линды  16ене8   «144-се  бейеклек»  картинаһында   кәүҙәләндерҙе.  Картина   Еңеүҙең  67   йыллығына    арналды.  Һуғышта     ҡатнашҡан   яугирҙарыбыҙҙы  онотмайбыҙ.  Улар    менән   ысын   күңелдән   ғорурланабыҙ.   Уларҙың   исемдәрен  йөрәктәрҙә   мәңге  һаҡларбыҙ!

                           Библиография:

1.Зарипов  2. «Эй  Яйы7  йорт,Яйы7 йорт»//)ф0-1998

2.Ерошин  А.,  Саитов  С.  «Славные  сыны Башкирии»//Уфа-1968

3.Лукманов  Р.  «На  защиту  Родины!»//Учалы-2005

4. Ша3иев  Р. «Алтын  бишегем- Учалы» //)ф0-2003

5.Шакиров  С. «Цветы  у  памятника»//Уфа-1987

                Матбу4атт ан  м24л1м2т:

1 «Герою  лучше  быть  дома» //  «Серп  и  молот»//2010,7 мая

2. «Держитесь, братцы, скоро  придут  наши !» // «Серп  и молот» // 2009,6 мая

3. «Картина  З. Гизитдинова   «Высота  144»»//  «Учалинская  газета» //2010,6 апреля

1.Фото31р2тт2р  музей6ан  алынды.