Участие ученицы НПК "Бичелдеевские чтения"

Слайд 1

Дошка - аас-кежикти ӊ доңу Чадананын дугаары бир ортумак ш колазынын 7 «а» клазынын оореникчизи Ондар Айза Шолбановнанын к ылган ажылы . Башкарыкчызы куш- ажыл башкызы Монгуш Чечен Бугаевна

Слайд 2

Сорулгазы Класс бүрүзүнүн (5-6-7 класстар ) тыва хеп-сындан чүнү ѳѳренип турарын таныштырар . Дошка дугайыында кыска таныштырылга Тыва чоннуң бир эң ыдыктыг хеви тыва бѳрттүң бир кезээ болур дошканы шарыырының бир аргазын баглап кѳргузер Дошка талисманы кылып алырын сумелээр

Слайд 3

Кижи сынын хеп чазаар А ът сынын эзер чазаар Термин « Хеп -сын»- дээрге бѳрт , тон, идик б ү р ү н ү биле илередип турар .

Слайд 4

Иелиг кыс-шевер Адалыг оол-ажылгыр . Шаанда 10-12 харлыг кыс уругларын авалары алгы эттеп , дааранып ѳѳредип эгелей бээр турган . Тыва тоннарны , бѳрттерни , идиктерни колдуунда азырал малдарнын кежинден , а чамдык черлерде аннарнын кежи -биле даарап чораан .

Слайд 5

Уругларнын куш- ажыл кичээлдеринде 5-ки класска

Слайд 6

6-гы класска Ѳ лчей удаазынын – к рестик деп хол -биле д аараар арганы а жыглап даараан

Слайд 7

7-ги класска Дошка болгаш дошка ѳѳк

Слайд 8

Дошка аас-кежиктин доӊу . Бурунгу тывалар дошканы аас-кежикти ӊ доӊу деп санап чораан . Ажыл-херек будурукчузун им- демдээ кылдыр бодунга баглап алгаш , чорук – херээн будуруп чораан . Тыва эр кижинин хей-аъды кудулавазын дээш , бѳргунун кырынга салып , а херээжен кижинин аас-кежии бодунун хѳрээнге чорзун дээш , тыва тонунун ѳѳктери кылдыр илип алыр ужуру ол .

Слайд 9

Дошка – тончу чок амыдыралды , бугу-ле дириг чуулдерге ынакшылды кѳргускен ѳ лчей удазыннын эдилекчизи . Ону чуг-ле идик – хепте эвес эдилелдерде , эт -септе дыка хѳйу биле силбип кылганнын амгы – даа уеде ажыглап турар Дошканы баглаарда баштай ѳ лчей удазыныны ханаларын ундур баглаар . Ѳ лчей удазыны 12 шыйыгдан тургустунган – ол дээрге 12 чылдын дириг амытаннары

Слайд 10

1-ги шыйыг – куске 2-ги шыйыг – инек 3-ку шыйыг - пар

Слайд 11

4-ку шыйыг – тоолай 5 – ки шыйыг – улу 6 – гы шыйыг - чылан

Слайд 12

7-ги шыйыг – аът (борт)

Слайд 13

8-ки шыйыг – хой ( дужамык )

Слайд 14

9-ку шыйыг – мечи ( солагай эгин )

Слайд 15

10-гу шыйыг – дагаа (он талакы эгин )

Слайд 16

11-ги шыйыг – ыт ( солагай чан бажы )

Слайд 17

12-ги шыйыг - хаван (он талакы чан бажы )

Слайд 18

Дошка тыва бѳрттун бир кезээ Ол шаандакы уеде тыва кижинин эрге- дужаалын кѳргускен чинзези бооп турган . Чугле ол эвес харын барык ийи мун чыл узун тѳѳгулуг тыва улустун тос сан-биле холбашкан амыдырал чанчылынын сагындырыы . Дошканын онза талазы болза , оон достактарынын саны тос болурда , а тос –биле тываларнын дараазында тостары холбашкан

Слайд 19

Тос карак Тос эртине Тос аржаан Тос дагылга Тос сузук Тос сыртык Тос танды

Слайд 20

Дошканы кылыры Солагай холга хендирни , айтыыр салаага ораар

Слайд 21

Улаштыр улуг салаага ораай тудар

Слайд 22

Улуг салалаада хендирни ужулгаш айтыр салаада хендирнин кырынга салыр

Слайд 23

Айтыр салаанын хендирин ортузундан ужулгаш , хендирнин ужун аразындан сугар .

Слайд 24

Унуп келгени – ѳ лчей удазынынын ханалары

Слайд 25

Андара туткаш , ортузун тып алыр

Слайд 26

Хендирлерин уштарын шак аайы биле долгайаарак ортузунче киирер

Слайд 27

Хендирнин уштарын денге бѳле тырткаш , ханаларны денээр

Слайд 28

Дошканын уннуп келгени

Слайд 29

Туӊнел сѳс Амгы сайзыранай уеде дошканы улус чугле бѳрттун шиш бажынга , ѳѳк эвес ѳ скээр база ажыглаар апарган . Чижээ : моюнга , билекке-камгалал каасталга кылдыр , костюм,юбка , чувурге каасталга хевиринге база ажыглап турар . Талисман, сувенир кылдыр кылгаш бедик черлерге салып ап база турар .

Слайд 30

Суме Дошка – аас кежиктин доңу . Ону талисман кылып , орук-чирик унерде азы ботка аас-кежик доңнап кежиктээш , удуур ѳрээлинин оттуп келирге-ле караанга кѳступ турар кылдыр азар . Дошканын ортузунга шымчым чигир , шымчым рис, 3 аңгы 5 копеектерни суккаш , бичии кызыл саазынга кузелин бижээштин суп алыр . Эртениң -не ол талисманы коруп оттуп келир болза , кузели кончуг дурген будер .

Слайд 31

Талисман - дошка

Слайд 32

Кичээнгейлиг болганынар дээш четтирдим !