"Татар телендә инфинитив формаларын өйрәнү тарихы" темасына презентация

Слайд 1

Слайд 2

инфинитив формасы

Слайд 3

1. XIX гасырда - мак формасы билгесез тәгъбирлек («неопределённое наклонение») итеп карала, ягъни рус телендәге -ть ( писать ) фигыль формасының мәгънәсен бирә дип карый И. Гиганов, А. Троянский, И. Хәлфин, А. Казем-Бек.

Слайд 4

2 . -у/-ыш фигыль формалары, шул исәптән -мак/-мәк, -рга инфинитив формалар бары тик XX гасыр башында күрсәтелә башлый.

Слайд 5

3. Г. Нугәйбәк үзенең 1911 нче елда чыккан хезмәтендә беренчеләрдән булып - рга формасын күрсәтә.

Слайд 6

4. Гарәп теле грамматикалары тәэсирендә XIX гасырдан XX гасырның 10 нчы елларына кадәр исем фигыль һәм инфинитив формасы фигыльнең төп формасы итеп бирелә һәм « масдар » термины белән йөртелә.

Слайд 7

5. Кайбер галимнәр исем фигыль һәм инфинитив формаларында, бары тик, исемгә хас морфологик үзенчәлекләрне күреп, аларны исем сүз төркеменә кертеп карыйлар иде.

Слайд 8

6. XX гасырның 30 нчы елларында - мак формасы белән беррәттән, элегрәк чыккан грамматикаларда бик сирәк очраган, ләкин 30 нчы еллардан соң телдә активлаша башлаган - рга формасы үз урынын таба.

Слайд 9

7. XX гасырның 30 нчы елларда чыккан грамматикаларда -у, -ыш, -мак, -рга формасына тулы характеристика бирелә, ләкин бу чорда әле инфинитив исем фигыль формаларыннан аерып каралмый.

Слайд 10

8. М. Корбангалиев һәм Р. Газизов исә 1931 нче елда чыккан грамматикаларында - рга формасын юнәлеш килешендәге киләчәк заман сыйфат фигыль формасы итеп бирәләр һәм әлеге форманы рус грамматикаларыннан алынган « инфинитив » термины белән атыйлар.

Слайд 11

9 . XX гасырның беренче яртысында исем фигыль һәм инфинитивка карата төрле терминнар кулланыла : фигыльдән ясалган исемнәр (А. Самойлович); кылым ат , кыланыш (Г. Нугәйбәк ); баш фигыль (М. Корбангалиев ); уртак фигыльләр (Г. Ибраһимов ); исем фигыль (« Грамматикадан эш китабы »); инфинитив (М. Корбангалиев , Р. Гәзизов ).

Слайд 12

10 . XX гасырның икенче яртысында татар галимнәре (Г.Д.Тумашева ,Ф.М. Хисамова) тарафыннан төзелгән татар грамматикаларында инфинитив — затланышсыз фигыльнең бер төре буларак карала һәм - рга инфинитив формасына игътибар арта. Шулай ук әлеге форманың җөмләдәге вазыйфасы, синтаксик билгеләре дә исәпкә алына башлый.

Слайд 13

* инфинитивның төп күрсәткече - рга формасы ; * -мак/-мәк, -мага/-мәгә, -у/-ү - «искергән форма»;

Слайд 14

Көнбатыш себер татарлары диалектында ул аз кулланыла, ләкин исем фигыльнең кайберләре - рга инфинитив формасының төрле модаль вазыйфаларын үти. Мәсәлән: Анта пару пулса , сезгә тоше йеңел. «Анда барырга булсаң, сезгә шулай ук җиңел булачак .»

Слайд 15

Мишәр диалектында әлеге форма актив кулланылышка ия . Шул ук вакытта мәгънәләре һәм вазыйфалары ягыннан - рга инфинитив формасы барлык татар теле диалектларында үзара охшаш . Мәсәлән: Алманың уты күп, утарга кәрәк . «Бәрәңгенең чүбе күп, утарга кирәк . ”

Слайд 16

Урта диалектның барлык сөйләшләрендә -рга + итә формасы киң таралыш алган.

Слайд 17

- мага/-мәгә, -ма/-мә, -мак/-мәк, -галы/-гәле, -малы/-мәле инфинитив формалары да кулланыла.

Слайд 18

Игътибарыгыз өчен рәхмәт!