Хам-Дыт                     

           Хам-Дыттың адының тывылган угу ол черниң орта үезинде Көшкүн араттарның дыгып, сан салып, хүндүлеп чораан дыды бар. Ол Дытты Хам-Дыт деп адап турган. Ынчангаш ол черниң ады оон укталып тывылган дээр.                                      

                                                                                      Тос-Теек

            Тос-Теектиң шаандакы ады, оон тос тейлерлиг турганында дээр. Амдан тура санаарга Калбак-Шыкка чедир тос тейлер турган. Ам ол тейлер чавызап бадып доңнер апарган.

                                                                                      Бак-Хонаш

           Шаанда Бак-Хонашка чурттап турган төрелинге бир дужумет бай аалдап келгеш,чыраа  аъдын дужап каарга,ол дүне Бак-Хонаштың адаанда одуругдан чуглуп баткаш өлген болган. Шак ол дүжүмет аъдынга хомудааш бак хонаш- дыр бо дээн. Оон бээр-ле ол дүжүметтиң аайы-биле  Бак-Хонаш деп адай берген.

                                                                                     Куйлуг-Хем

         Куйлуг-Хемниң тоолчургу ады ол ынчалдыр хөй куйларлыг боорга, ады оон тывылган. Куйга революция эгелей бээрге, байлар боттарының эт-севин, мал-маганын,алдын-мөңгүнүн анаа чажырып турган. Бир хам ашак ол куйга чурттап тургаш, ынчан хамнарының дериг-херекселин база ном судурун узуткап эгелээрге, ашак ол куйга даш кожээ бооп олура олуп калган.                                    

                                                                                     Оргу-Шөл

        Шаанда Оргу-Шөлдү  Оргу-Хөл  деп адап чораан. Ынчан ол удаага  хөл турган. Ол холден мал-маган суун ижип,араттар тараа-быдаазын тарып чораан. Ам ол хөл соглуп калган,  ынчангаш Оргу-Шөл деп улус ала чайгаар адай бергеннер.    

                                                                                   Бижиктиг-Хая

              Бижиктиг-Хаяның  адының тывылган угу,  шаанда тывалар үжүк-бижик билбес үезинде чурук чуруп ,ол черниң улуг хаяларынга  те,чуңма, аң-меңнер,аъттыг кижилер чураан чуруктарлыг хаялар боорга , ону Бижикти-Хая деп ол сайырны адаан . Ол чуруктарда шаандагы бижиктер база бар .Ол  бижиктер та моол,та уйгур үезиниң бижиктери бооп чадавас.

                                                                                  Хаттыг-Баалык

         Хаттыг-Баалыктын шын ады,Соок-Беленнииш.Ол черге Улуг-Хем кожууннун ноянны Ашак-Мээрен чурттап чораан. Актар,кызылдар уезинде байларны тудуп,хоругдап,эт,севин,мал-маганын ядыыларга улеп берип эгелээнде,Ашак-Мээрен ноянны тудуп алыр деп  баарга,Чугурук-Сарала малын  хая баарынга,бир холээчиинге кадартып кааш,дезеринге белен турган.                                       

                                                                                   Ужар

         Ужарның тывылган угунуң дугайында мындыг тоолчургу чугаа бар. Ужарның аксында кадыр  ужарларлыг боорга,  ынчаар адай берген. Аңаа хөй  өөр-бөлүк ковей хамнар чурттап чораан. Амга чедир шак ол Ужарга чурттап чораан малчыннар дүне када дүңгүр эде бээрин,оларның дүжүнге үен-даян дүштер кирип , улаарап, хамнарның дүнгүрүнүң даажын, алгыштарын бо-ла дыңнай бээрлер . Ынчангаш аңаа чуртап чораан малчыннар ээнзиредир каапкаш барганнар. Ында кыштаг-хораа, бажын-балгат-даа чок. Ээнзирээн.