Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн… Дүрбэн жэл соо үргэлжэлһэн дайн манай Эхэ орондо, бүхы арадуудта, нютаг бүриин гэр бүлэнэртэ хэды ехэ хохидол, уй гашуудал асараа гээшэб?
Вложение | Размер |
---|---|
mungen_guurhan_sochineni.docx | 27.77 КБ |
IV Межрегиональный заочный конкурс сочинений "Мунгэн гуурhан" (Серебряное перо) на бурятском языке по теме "Турэл арадайм баатарнууд", посвященный 76-й годовщине Победы в Великой Отечественной войне
«Манай нютагай омогорхол»
«Бодолнуудни-бодожо ерэһэн
Залуу наһан тухай.
Бодолнуудни-дайнда унаһан
Эсэгэ, аханар тухай.
Иигэжэ бидэ эрэ наһаа хүсөөд,
Эхэ орондоо нэрлүүлбэлди нэрээ…»
Н.Дамдинов (Эсэгын нэрэ)
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн… Дүрбэн жэл соо үргэлжэлһэн дайн манай Эхэ орондо, бүхы арадуудта, нютаг бүриин гэр бүлэнэртэ хэды ехэ хохидол, уй гашуудал асараа гээшэб? Хэды ехэ һандарал Эхэ орондомнай тохёолдооб, хэды зоной шуһан адхарааб, ами наһан таһалдаа гээшэб?! Түүхын хуудаһанууд сухарилтагүйгөөр ирагдаад, Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай дүүрэһээр 76-жэл үнгэрбэ. Аюулта дайнай үедэ гаргаһан арад зоноймнай баатаршалганууд тухай хэншье мартаха, буруушаан хубилгаха эрхэгүй. Бидэ мүнөө үеын залуу үетэн түрэл нютагайнгаа түүхэ, агуу баатарнуудые мартангүй ябаха ёһотойбди.
Хархис дайсадһаа Эхэ ороноо, түрэл тоонтоео хамгаалхын тула совет арадтаяа хамта нэгэн дугаар манай Хэжэнгэ нютагай 2435 шамбай хүбүүд урдаа хаража, ажалаа сахижа ябаһан эрэшүүлнай хойно хойноһоо сэрэгтэ мордоһон байна. 919 баатарнууд ами наһаяа хайрлангүй фашистнуудые хюдаһаар, тоонто нютагаа бусаха заяагүй, байлдаануудта унаһан юм. Тэдэнэй гэртээ бусажа, эхэ эсээеэ, инаг гансаяа, үри бэеэ тэбэрихэ золгүй байһаниинь харамтай байна даа. Эрэлхэг зоригтой сэрэгшэдэйнгээ, мрамор самбар дээрэ алтан үзэгүүдээр һиилэжэ, нэрэнүүдыень мүнхэлһэн хүшөөнүүд Хэжэнгэ аймагаймнай тосхонуудаар бодхоогдонхой. Эдэ баатарнууд тухай мүнхэ дурасхаал нютагаймнай хүн бүхэн сэдьхэл зүрхэндөө хэтын хэтэдэ нангинаар хадагалжа байхал. Эрэлхэг баатаршалга гаргаһанай түлөө 1200 хүбүүд дайшалхы орден медальнуудаар шагнагдаһан юм. Тэдэнэй тоодо манай һургуулиин багшанар дайнай ветеранууд: Улаан тугай одоной кавалер-Михаил Терентьевич Абламский, «Москва хотые хамгаалһанай түлөө» гэһэн медаляар шагнагданхай Петр Родионович Атутов, «Эсэгэ ороной дайнай II шатын» хоер дугаар одоной кавалер Владимир Васильевич Балханов, «Германиие илаһанай түлөө» мүн баһа олон тоото медальнуудаар шагнагдаһан Гыван Дымбилович Дымбилов, 745-дахи полкын артиллерист Петр Ильич Ильин,«Эсэгэ ороной дайнай II шатын» одоной кавалернууд, Борис Алексеевич Обунеев, Цырен-Дондок Заятуевич Заятуев,Пирангалай Содбоевич Содбоев, Балдан Содномович Содномов, Шойнхор Шойбонович Шойбонов, Дамба Цыренович Цыренов. Дайнай үеын «халуун шулуу долеоһон» нютагайнгаа баатарнуудые дурдаха болоо һаа хэмгүй олон юм даа. Теэд жэл ошохо бүри дайнда хабаадаһан ветерануудайнгаа үсөөн боложол байхада хайрламаар лэ байна.
Би мүнөө Хэжэнгынгээ эрэлхэг баатарнуудай нэгэн Дугаржап Гыргеевич Баяртуевай аша габьяа тухай хөөрэхэеэ һананаб. Хүн бүхэн өөрын дабташагүй хуби заяатай түрэдэг гээшэ. Хэбэд номхон Хэжэнгэ нютагаа суурхуулһан, хун шубуун гарбалтай, хуһан модон сэргэтэй, хориин 11 эсэгын худай угтай манай баатар- Дугаржап Гыргеевич Баяртуев. Тэрэ 1926 ондо Буряад-Монголой АССР-эй Хориин аймагай Хөөрхэ нютагта Гэргэйн Баяртын ба Бааранай Долгор хоёрой гэр бүлэдэ алтан дэлхэй дээрэ хүмүүни бэе оложо түрэһэн намтартай. 1933 ондо Эдэрмэгэй эхин шатын һургуулида һуража, тиигээд Хэжэнгын долоон жэлэй һургуули эрхимээр дүүргэһэн юм. 1943 оной ноябриин хорин дүрбэндэ Дугаржап Баяртуевай Эхэ ороноо хамгаалха ээлжээн хүрэжэ ерээ юм. «Тиихэдэ бидэ 9-дэхи класста һуража байгаабди. Багша А.3. Янгутова ород хэлэнэй хэшээл үнгэргэжэ байгаа һэн. Энэл үедэ маанадта Улаан Армида татагдабат гэһэн дуудалга барюулаа юм. Арбан долоо наһатай манай классай арбан гурбан шиираг залуу хүбүүд һургуулиингаа һандали орхижо дайнда мордохо баатай болоо һэмди. Тиихэдэ суг һурадаг басагаднай багшатаяа хамта уйлалдажа, амиды мэндэ бусахыемнай хүсөө һэн. Иигэжэл бага наһантаяа хахасаха саг манда ерээ бэлэй»,- гэжэ Дугаржап Гыргеевич хөөрэһэн юм. Тиигээжэ манай баатар хүбүүн Һургуулиин һурагша байхадаа, баруун фронтдо ошохоор сэрэгтэ абтаһан байна. Улаан-Yдэ хотодо залуу сэрэгшын һургуули гараһанай удаа, Одессэ хотын Ленинградай сэрэгэй түмэр замай училищидэ бэлэдхэлэй шатада һурахаар эльгээгдээ. Зүгөөр нюдэнэй хараа муутайһаа боложо, Дугаржап Гыргеевич һуралсалайнгаа ээлжээн дүүргэлгэнээр, сэрэгэй албанһаа сүлөөлхэ гэһэн шиидхэбэри сэрэгэй медицинскэ комисси гаргаа һэн. Гэртээ бусаха ёһотой байбашье, тэрэ өөрынгөө сэрэгэй частьтай хамтаржа, баруун тээшээ, Польшо хүрэтэр ябаа бэлэй. Хоердохи Украин фронтын зэргэдэ минэ тэһэлэгшээр Польшын Вроцлав хото сүлөөлөө һэн. 1945 ондо наймадугаар һарада генерал Ямада Отодзын ударилдалгатай японой манжадахи Квантум армиин урдаһаа дайлалдаһан байна. Хайлаар, Чичихаар хотонуудай сүлөөлэлгэдэ хабаадаа. Удаань Омск хотодо сэрэгэй албанһаа табигдаһан байна. Тиигэжэ 1945 оной ноябрь һарада нангин уялгаяа дүүргэһээр лэ түрэл нютагаа бусаха зол тудажа ерээ бэлэй. Дугаржап Гыргеевич эрэлхэг баатаршалга гаргаһанай түлөө «Эсэгэ ороной дайнай 2-дохи шатын» одоноор, «Японтониие илаһанай түлөө», мүн олон ойн баярай медальнуудаар шагнагданхай. Дайнай халуун бурма соогуур дабшан ябаһанай удаа, 1955 ондо Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ гүрэнэй багшын дээдэ һургуулиин түүхын факультет дүүргэһэн. Бүхы наһаяа ажал хэрэгтэ зорюулһан Дугаржап Гыргеевич Баяртуевай намтар баян юм. Олон шабинараа эдир наһананай богоһо дээрэнь түүхын хэшээлдэ дурлуулжа шадаһан багша. Хүхюу зугаатай, бэлигүүн хурса нюдэтэй, хүнгэн солбон хүдэлсэтэй, илдам зантай, дүрбэн тэгшэ абяастай хүн һэн. Багшын ашаар олон үеын шабинарынь дэлхэй юртэмсын булан бүхэндэ түрэһэн нютагаа суурхуулһаар. Дугаржап Гыргеевич Баяртуев 1959 онһоо 1986 он болотор хорин долоон жэлэй туршада Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Хэжэнгын дунда һургуулиин захиралаар таһалгаряагүй ажаллажа наһанай амаралтада гараа юм. Хүдэлжэ байха үедөө һургалгын ба хүмүүжүүлгын талаар үндэр амжалта туйлаһан. Һурагшадай үйлэдбэриин эдэбхитэй ажалай түлөө хоер дахин Буряадай АССР-эй Дээдэ Зүблэлэй Хүндэлэлэй грамотаар шагнагдаа. Дугаржап Гыргеевич хадаа РСФСР-эй эрдэм гэгээрэлэй эрхимлэгшэ, Буряад АССР-эй һургуулинуудай габьяата багша, СССР-эй һуралсалай эрхимлэгшэ, түүхын болон ниигэмэй-шэнжэлгын эрхим багша. Дугаржап Гыргеевич Бутидма Санжимитыповна хани нүхэртэеэ хамта табан хүүгэдтэй үнэр баян айл байһан. Нютаг зондоо хүндэтэй, ажалһаа тунхарихагүй, урин налгай зантай зон һэн. Нютаг нугынгаа хүгжэлтэдэ өөрынгөө хубитаяа һайсал оруулһан. Хэнэйшье мэдэһээр, ажалша, урагшаа һанаатай зоной оролдолгоор арад зоной ажабайдал хубилдаг, өөдэлдэг. Тэдэл зоной нэгэн –нютагаймнай хүндэтэ хүн болонол даа. “Хүнэй үндэһэн газар дээгүүр, модоной үндэһэн газар доогуур” – гэһэн арадай сэсэн мэргэн үгэ зүб лэ даа. Табан хүүгэдээ «хүлыень дүрөөдэ, гарыень ганзагада» хүргэжэ, хүнэй зэргэ хүнүүд болгоо. Һайхан боди сэдьхэлтэй, үнэн сэхэ, ажалша бэрхэ, еһо заншалаа сахидаг, уужам сэдьхэлтэй, түбшэн даруу зон аха захаа хүндэлдэг эрхим һайхан үхибүүд боложо тодорһон юм. Тэдэнэйнь гурбаниинь эхэ эсэгынгээ замаар багша болоһон байдаг.
Илалтын зам хүшэршье,хүндэшье байгаа. Совет арад фронтодошье,ара таладашье олониитын баатаршалга гаргажа, дайсанаа дараа. Түрэл арадайм баатарнуудаймнай үнэн шударгы ажал- маанадта бодото жэшээ болоод үгэнэ.
Тэднэй мүнхэ нэрэнүүдые мартангүй, зүрхэндѳѳ бүхѳѳр хадуун абажа ябаха бидэнэй нангин уялга гээшэ!
Дорюун уужам харгыгаар
Доһолгон дайдаа дабшанабди,
Домог суута баатарнуудаа
Доро дохин дурсанабди.
Даржаева Бутидма,
Х.Намсараевай нэрэмжэтэ
Хэжэнгын дунда һургуулиин
7 «А» ангиин һурагша
Карандаши в пакете
Астрономический календарь. Май, 2019
Сверчок
Рисуем тыкву
Весёлые польки для детей