Николай Осипович Кривошапкин олоҕун кытта билсиһии. Биир саастыылаахтарбытыгар остуол оонньуутун нөҥүө Николай Кривошапкины билиһиннэрии
Вложение | Размер |
---|---|
Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин ( остуол оонньуута) | 20.85 КБ |
Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин
( остуол оонньуута)
Үлэни толордулар: Таатта улууһун Хара – Алдан орто оскуолатын 7 кылааһын үɵрэнээччилэрэ Варламова Вика, Варламова Ида
Салайаачы: Бочурова Августина Гаврильевна
Тема: Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин (остуол оонньуута)
Сыала:
Yлэ соруктара:
Саҥаны киллэрии: Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин олоҕунан остуол оонньуута
Остуол оонньуута оҥоруу туох түмүктээх буолуоҕай:
- Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин төрөөбүт дойдубутугар үтүө дьыалаларга көмөтүн ааҕан, дириҥэтэн билсии
- оскуола алын, орто уонна үрдүк сүhүөх кылаас оҕолоругар интэриэс үөскээhинэ.
Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин
Кривошапкин Николай Осипович (Кырбыһааҥкын атыыһыт) Өймөкөөн улууһуттан төрүттээх XIX үйэ иккис аҥарыгар, XX үйэ саҕаланыытыгар биллибит саха атыыһыта, мэссэнээтэ. 1837 сыллаахха Байаҕантай улууһун илиҥҥи уһугар сытар Өймөкөөн Бороҕоҥ нэһилиэгэр Тарыҥ Үрэх диэн сиргэ Осип Николаевич Кривошапкиннаах диэн сэниэ ыалга төрөөбүт. Бу ыаллар үс уол, түөрт кыыс оҕолоохторуттан Ньукулай улахан уол. Эдэр сааһыгар... өйдөнөн көнөр суолга барар. Бастаан саҕалаабыт табаара Байаҕантай быраабатыттан итэҕэллээх туоһу сурук ылан куораттан 200 буут хааьына тууьун ылан атыылыыр. Ити атыылаан түмүгэр биир тыһыынча барыһырар. Итинтэн кыаҕыран байар аакка барар. Суруксута Н.С.Слепцов суруйарынан, Өймөкөөн түүлээхситтэриттэн түүлээхтэрин барытын кини ылан, эргинэр.
Николай Кырбаһаанкын аатырбыт биллэр атыыһыттары кытта сатабыллаахтык эргинэрэ, онон түргэнник байбыт. 1860 сыллаахтан ылата атыыһыт быһыытынан киэҥник биллэн-көстөн барбыт. Николай Осипович бурдугу,чэйи, курууппаны, саахары, бултуур сэби-сэбиргэли Охотскайтан тиэйтэрэн, онтукатын аны ыраах-ыраах бытанан олорор нэһилиэктэргэ илтэрэрэ. Дьэ онон ырааҕынан, чугаһынан суол-иис оҥоһуллуутугар улаханнык кыһаллар-мүһэллэр. Ол курдук Өймөкөөн-Охотскай айан суолун, нэһилиэктэр иһинээҕи суоллары оҥорторор. Өймөкөөнтөн Дьокуускайга атыыһыттыы-эргинэ барарыгар эрдэттэн кичэйэн туран бэлэмнэнэрэ. Уһун ыараххан айаны тулуйар,сырыыны кыайар-хотор күүстээх-уохтаах эдэр дьону сүүмэрдээн ылара. Дойдуларыттан болдьообут курдук атырдьах ыйын 2 күнүгэр, Ылдьыын күн, сарсыарда 8 чааска аттаналлара уонна дойдуларыгар Тарыҥ-Үрэххэ ахсынньы 19 күнүгэр, кыһыҥҥы Ньукуолун саҕана, биирдэ эргиллэн кэрэллэрэ. Ити курдук түөрт аҥар ыйдаах айаннара түмүктэнэрэ.
Николай Осипович Кривошапкин үстэ кэргэннэнэ сылдьыбыта. Бастакы кэргэнэ Евдокия Саввична Уолба нэһилиэгин баайдара Слепцовтар огдообо хаалбыт кийииттэрэ этэ. Кинилиин 30 сыл эйэ дэмнээхтик бииргэ олорбуттара. Евдокия Саввична 1887 сыллаахха сэлликтээн өлбүтэ. Кинилэр оҕоломмотохторо. Николай Осипович оҕоҕо баҕарарын билэр буолан өлөрһгэр: «Эдэр дахтарда кэргэн ылаар, баҕар оҕолонуоҕуҥ», - диэн кэриэһин эппитэ үһү.
Николай Кривошапкин үйэ аҥарыттан ордук уһун кэмнэр усталарыгар бар дьонун аһынан-үөлүнэн, таҥаһынан-сабынан, бултуур сэбинэн-сэбиргэлинэн, хаһаайыстыбаҕа туттуллар араас тэриллэринэн хааччыйан олорбута. Дьадаҥыларга элбэхтик көмөлөспүтэ биллэр. Айылҕаттан аһары амарах киһи буолан кимиэхэ да аккаастаабата. Дьоҥҥо-сэргэҕэ убаастабыллаахтык сыһыаннаһара. Муспут баайын-дуолун, үбүн-харчытын үтүө дьыалаларга харыстаабата, нэһилиэгин, улууһун, уокуругун уонна уобалаһын үгүс кыһалҕаларыгар өрүүтүн көмөлөһөрө.
Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин төрөөбүт дойдубутугар үтүө дьыалаларга көмөтө
1860 сыл халыҥ хаар уонна уһулуччу тымныы туран, быстарбыт дьоҥҥо сүөһү түҥэппит.
1880 сыллаахха Мэмээл эбээннэрэ кураан дьылга быстарбыттарыгар аһынан-таҥаһынан көмөлөспүт, таба атыылаһан биэртэлээбит.
1890 сыллаахха төрөөбүт нэһилиэгэр таҥара дьиэтэ тутуллуутугар 80 тыһыынчаттан тахса солкуобай кыһыл көмүс харчынан сэртибэлээбит.
1904 сыллаахха Өймөкөөҥҥө Кириэс-Томторго аан бастакы оскуоланы туттарбыт.
1912 сыллаахха Дьокуускайга таас акылааттаах, икки этээстээх мас оскуоланы үбүлээн туттарбыт
1912 сыллаахха Дьокуускайга уобалас инородецтарын съеһэ буолбут. Ол съескэ Николай Кривошапкин студеннарга уонна үөрэнээччилэргэ стипендия биэрэргэ аналлаах фонданы тэрийэрин өйүүрүн биллэрбитэ уонна тута 500 солкуобайы сиэртибэлээбит.
1913 сыллаахха үөрэхтээһин наадатыгар 20 тыһ. Солкуобайы сиэритбэлээбит.
1915 сыллаахха Орто Халымаҕа мас таҥара дьиэитн туттарбыт.
1916 сыллаахха фронт наадатыгар 10 тыһ.солкуобайы сиэритбэлээбит.
1917 сыллаахха Дьокуускайга тэриллибит «Саха омук» уопсустубаҕа 100 тыһ. солкуобайы сиэртибэлээбитэ. Бу үбүнэн баай библиотека атыылаһыллыбыта.
1918 сыллаахха Таатта, Алдан үрэхтэргэ муоста тутуутугар 10 тыһ.солкуобайы биэрбит
1918 сыллаахха Дьокуускай-Өймөкөөн айан суолугар мас муосталары тутууга улууһугар 10000 солкуобайы биэрбит.
Үйэ аҥарыттан ордук биир дойдулаахтарын өйөөн-убаан олорбут. 2001 сылтан Дьокуускай куорат 5-с нүөмэрдээх оскуолата Н.О. Кривошапкина аатын сүгэр.
2007 сыл Өймөкөөн оройуонун Томтор нэһилиэгэр Н.О. Кривошапкиҥҥа бюст туруоруллубут.
2012 сылтан Оймөкөөн оройуонун Өймөкөөн нэһилиэгэр Николая Осипович Кривошапкин аатынан уулусса баар.
2015 сыллаахха Дьокуускайдааҕы 5-с нүөмэрдээх оскуола тэлгэһэтигэр Николай Осипович Кривошапкин пааматынньык-бюһун туруорбутттара.
Оонньуу быраабылата:
Оонньооччу ахсаана 2-5 оҕо буолуон сөп.
Туттар тэрилбит:
Хас биирдии оонньооччу бэйэтэ хаамтарар киһитин талан ылар. Онтон ким бастакы быраҕарын быһаарсаллар. Уочаратынан сыҕарыйаллар. Кубигын бырахтахтарына хас нүөмэр түспүтүнэн саллааттарын сыҕарыталлар, ол сыҕарыйан иһэн ыйытыктаах нүөмэргэ эппиэттиир. Ыйытыга оонньуур хонуу кытыытыгар ууруллан турар. Сөпке эппиэттээтэҕинэ, салгыы кубик быраҕар. Эппиэттээбэтэҕинэ биир оонньууну тохтуур.
Оонньуу сүрүн быраабылата: Ким бастакы финишка тиийбит – ол хотуулаах буолар.
Иллээхтик эйэлээхтик оонньуурга дьулус!
Мин бу остуол оонньуутугар Саха сирин картатын туһанан атыыһыт Николай Кривошапкин олоҕор, ханна тугу туттарбытыгар. Былыр атыыһыттар тустарынан. Былыргы сахалыы ыйааһын, кээмэй. Айаҥҥа атынан сылдьаллар, ол иһин ат сэбин-сэбиргэлин төһө билэҕин. Николай Кривошапкин ханан сылдьан атыыһыттаабытын, тугу атыылабытын, ханна тугу үбүлээн туттарбытын туһунан ыйытыктар. Холбоон 40 ыйытык толкуйдаатыбыт.
Түмүк
Биһиги бу дакылааты суруйарбытыгар Өймөкөөн атыыһыта, мэссэнээтэ – Н.О Кривошапкин төрөөбүт дойдубутугар үтүө дьыалаларга көмөтүн туһунан матырыйаал, библиотекабытыгар кинигэ суоҕа ыараххаттары үөскэттэ. Биһиги атыыһыт, мэссэнээт Н.О. Кривашапкин туһунан билбэтэхпитин биллибит. Кини атыыhыт буоларынан, оччотооҕу кэмҥэ үгүс кээмэй, ыйааhын туттуллубута саарбаҕа суох. Онон бу остуол оонньуутугар былыргы ыйааһын, кээмэй арааhын саха тылын быһаарыылаах тылдьытыттан булан киллэрдибит. Атыыhыт олохтоохтортон түүлээх тутан, Дьокуускайынан, Халыманан уо.д.а рынокка эргинэрэ. Ол кэминээҕи булт дэлэйиттэн сөхтүбүт. Онон үлэбитигэр күндү түүлээҕи , ол түүлээх оннугар атастаhар аhы – үөлү, табаары ыллыбыт. Аны оччолорго иччэлээх элбэх табаары , аhы 100-кэ акка ындыыланан таhалларын сөҕө аахтыбыт. Онно Дьокуускайтан Өймөкөөҥҥө дылы араас хайаларынан, тайҕанан, өрүстэринэн, үрэхтэринэн уhун сындылҕаннаах айаҥҥа тураллара. Ат көлө барахсаҥҥа ити айаҥҥа араас тэрилэ олоччу эппиэттиир буолуохтаах. Онон ат тэрилин эмиэ киллэрдибит.
Ханнык баҕарар оонньууну элбэх буолан оонньуур ордук. Онтон биһиги толкуйдаабыт оонньуубут интэриэһи, ону тэҥэ кэккэ туһаны аҕалар диэн түмүккэ кэллибит. Бу оҥорбут остуол оонньуубут бииргэ үөрэнэр оҕолорбутугар, табаарыстарбытыгар үгүс билиини иҥэриэ диэн эрэнэбит.
Снежная сказка
Для чего нужна астрономия?
Как нарисовать ветку ели?
Крутильный маятник своими руками
Афонькин С. Ю. Приключения в капле воды