Рабочие программы

Опубликовано 09.02.2021 - 18:05 - Монгуш Дан-Хая Сергеевна

Рабочие программы по родному языку и литературы

Скачать:

Вложение	Размер
5 классс тыва дыл	48.19 КБ
5 класс чогаал 1шак	36.22 КБ
ОДНКНР 5 класс	27.79 КБ
6 класс ОНД тыва дыл	38.5 КБ
ОНД 6 класс чогаал	45.29 КБ
7 класс тыва дыл	40.57 КБ
7 класс чогаал	21.76 КБ
ү класс тыва дыл	47.29 КБ
fgos_8_kl_chogaal.doc	201.5 КБ
9 класс элективный курс	22.96 КБ

Предварительный просмотр:

Тайылбыр бижик

Тыва дыл эртеминде ажылчын программаны ортумак ниити билиг школазынга күрүне стандарты болур А.К. Ойдан-оол, Ш.Ч. Сат, Н.Д. Сувандииниң тургусканы «Тыва дыл болгаш харылзаалыг чугаа сайзырадылгазы» деп программазын база К.Б. Доржу, Н.Д. Сувандии, А.Б. Хертек, Б.Ч. Ооржак, Ч.А. Сарыглар, М.В. Бавуу-Сюрюннүң «Тыва дыл 5 класс». – Кызыл, 2014 өөредилге номун ёзугаар Хөндергей ортумак школазының өөредилге планынга даянып тургускан.

Өөредилге программазын 102 шакка тургускан. Оон иштинде хыналда ажылдар – 15; чугаа сайзырадылгазынын кичээли – 6

Өөредилге эртеминиң ниити шынары

Дыл дээрге кижилерниң харылзажырының эң-не чугула чепсээ. Дылдың амыдыралга ужур-дузазы улуг.

Тыва школага азы класстарга, өске-даа өөредилге черлеринге төрээн дылды өөредири уругларның угаан-медерелин сайзырадырынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге хөй-хөй таарымчалыг аргаларлыг.

Өөредилге программазы болгаш өөредилге номнары өөреникчилерге теоретиктиг, практиктиг билиглерни дамчыдарының кол принциптери, методтары, аргалары-биле харылзаалыг. Тыва дыл кичээлдеринге хереглээр сөзүглелдер, өөредилге номнарында бердинген мергежилгелерниң сөзүглелдери чечен чогаалдан алдынгылаан.

5-9 класстарга төрээн дыл курузу 1-4 класстарга өөренип эрткен чүүлдерниң дорт уланчызы болур. Ынчангаш башкы өөреникчилерниң эге класстарга төрээн дылга чүнү эрткенин, кандыг мергежилгелер болгаш чаңчылдар чедип алганын эки билир ужурлуг.

Тыва дылдың сорулгалары:

* Төрээн дылынга ынак, хамааты мөзү-шынар болгаш төрээн чуртунга ынак болурунга кижизидер;

* төрээн дылын шиңгээдип алыры – өөреникчилерге өске эртемнерни чедиишкинниг билип албышаан, долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус дугайында билиглерни калбартып, улуг салгалдың байлак дуржулгазын ажыглап билиринге чаңчыктырар;

* угаан-бодалын болгаш дыл-домаан сайзырадыр, медерелдиг, хостуг чугаалажып, бодунуң бодалын шын чугаалап билиринге өөредир;

* тыва дылдың билиглерин шиңгээдип алыр, номчаан болгаш дыңнаан чүүлүнүң кол бодалын илередип билир;

* уругларның сөс-домаан байыдар болгаш грамматиканың өске-даа хевирлерин чугаа-домаанга ажыглап шыдаар;

Тыва дыл башкыларының кол ажыл угланыышкыны:

Өөреникчилерни медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга өөредири;
Оларга төрээн дыл болгаш чогаал талазы-биле эге билиглерни бээри;
Өөреникчилерни ном-биле ажылдаарынга чаңчыктырар болгаш оларның дылга сонуургалын, номчулгаже болгаш билиглерже чүткүлдүүн хайныктырары;
Өөреникчилерниң мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидери;
Өөренген чүүлдерин сайгарып, бөлүктеп, деңнеп, түңнеп, оларның иштинден кол болгаш чугула чүүлдерни тып, тайылбырлап билиринге чаңчыктырары.

Материал-техниктиг болгаш информация-техниктиг хандырылгазы

Уругларның шиңгээдикчи болгаш чогаадыкчы чоруун сайзырадырын шиитпирлээри-биле янзы-бүрү дидактиктиг, информациялыг материалдарны (энциклрпедиялар, словарьлар, Интернет-ресурстар) дээш өске-даа материалдарны ажыглаарын сүмелээр.

5-ки класстың өөреникчизиниң тыва дылга албан шиңгээдир билиглери:

сөстерни фонетика, тургузуг, морфология талазы-биле ийи чугула кежигүннүг домактарны синтаксис талазы-биле сайгарып билир;
грамматиктиг утказын, тускай болгаш дузалал чугаа кезектерин ылгап билир;
чүве аттарының, демдек аттарының, сан аттарының утказын, морфологтуг демдектерин, синтаксистиг ролюн тодарадып билир;
укталган чуве аттарын, демдек, сан аттарын тургузуп, чугаага ажыглап билир;
сөстерде 1-5 класстарга өөренген шын бижилге дүрүмнери таваржып турар черлерни тып, тайылбырлап шыдаар;
сөс эгезинге т-д, б-п, сөс иштинге дагыннаан ажык эвес үннерни ийи үжүк-биле бижиир;
хуу чүве аттарының шын бижилгезин билир;
домактарда өөренген дүрүмнерни тыпкаш, тайылбырлар билир; (адалгалыг домактар, чангыс аймак кежигуннерлиг домактар, түңнекчи сөстерлиг чангыс аймак кежигүннүг домактар, нарын домактарда ынчалза-даа,а, харын, ынчангаш деп эвилелдер);
дорт чугаага бижик демдектерин шын салып билир.

Календарь-тематиктиг планнаашкын

№	Үези		Кичээлдиң темазы	Планнаттынган чүүлдер
№	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдиң темазы	бот-тускайлаң	метапредметтиг	предметтиг
1	03.03		Тыва дыл дугайында. Дыл болгаш чугаа.	Бодунуң төрээн дылынга сонуургалды күштелдирери.	Орус дыл-биле деңнелге чорудар, түңнел үндүрер.	Чугааның нормаларын шын сагыыр. Бодап турар чүүлүн бадыткап өөренир.
2	07.09		Лексика дугайында билиг. Сөстүң лексиктиг утказы	Дириг амытаннарга ынак болуру.	Лексика деп терминниң уткаларын сактып алыр.	Сөстүң лексиктиг утказын тайылбырлаар
3	08.09		Тыва, орус дылдарның тайылдырь словарьларының дугайында	Чаа сөстер-биле сөс куравырын байыдары	Орус, тыва словарьларь-бие ажылдап, сөстерни алфавмт ёзугаар тып өөренир.	Сөстерниң утказын шын, тода кылдыр тайылбырлаар.
4	10.09		Чаңгыс болгаш хөй уткалыг сөстер	Төрээн чуртунга ынак болуру	Чижектер дузазы-биле деннелге чорудар. Схемалар-биле ажылдаар.	Чаңгыс болгаш хөй уткалыг сөстерни шын тодарадып, аңгылап чаңчыгар.
5	14.09		Грамматиктиг онаалгалыг хыналда диктант «Иви» (ДЧ, ар.6)	Дириг амытаннарга ынак болуру		Сөзүглелди кичээнгейлиг дыңнавышаан бижиир.
6	15.09		Сөстүң дорт болгаш доора уткалары	Чаа чүүлдү шиңгээдиринге кичээнгейни угландырары.	Орус дыл-бие деңнелге чорудар.	Дорт, доора уткаларны ылгап чаңчыгар
7	17.09		ЧСК. Чогаадыг-чурумал «Алдын күс»	Долгандыр турар бойдуска ынак болуру.		Бодалдарын шын, тода илередир.
8	21.09		Омонимнер, оларның хевирлери	Сөс курлавырын байыдары	Омонимнерниң хевирерин бот-боттарындан ылгап өөренир.	Сөстерни омонимнер деп ылгап турарын бадыткаар.
9	22.09		Лексиканың темалыг бөлүктери.	Уран чүүлге ынак сонуургалдыг болуру.	Те малыг бөлүктерге сөстерни тып өөренирю	Сөстерниң ниити аттарын тодарадыр.
10	24.09		Синонимнер дугайында билиг	Долгандыр турар бойдуска хумагалыг болуру.	Синонимниг одуругда доминанта сөстүң барын сактып алыр.	Сөстерге синонимниг одуруг тургузуп өөренир.
11	28.09		Антонимнер дугайында билиг.	Улустуң аас чогаалынга сонуургалды күштердирер.	Антонимниг одуругнуң синонимниг одуругдан ылгалын хайгаараар.	Сөстерге антонимнер тывар.
12	29.09		Табу болгаш эвфемизмнер	Адап болбас, хоруглуг сөстерниң дылда барын чугулалап көөрү.	Сөстүң бир сөсук Эвфемизм болурун бадыткап чаңчыгар.	Табуларны эвфемизмнер-бтле шын солуур.
13	01.10		Сөстүң лексиктиг сайгарылгазыны чуруму.	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү улегер ёзугаар сайгарып өөренир.	Сайгарылганы аас чугаа дузазы-биле тайылбырлаар.
14	05.10		Фразеологизмнер	Сөс курлавырын байыдарынга ролюн үнелеп көөрү	Фразеологизмнерге синонимнерни шын тып өөренир. Сөстерниң чаңгыс лексиктиг утканы илередирин сактып алыр.	Сөстерге синонимниг одуруг тургузуп өөренир.
15	06.10		Фразеологизмнерниң лексиктиг сайгарылгазыныӊ чуруму	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү үлегер ёзугаар сайгарып өөренири.	Сайгарылганы аас чугаа дузазы-биле тайылбырлаар.
16	08.10		Лексикага катаптаашкын	Өөренип алган чүудерин катаптап, улам ыңай быжыглаары	Бөлүктеп ажылдаарынга чаңчыгар	Сөстерерни лексиктиг сайгарылгазын кылыр. Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
17	12.10		«Лексика» деп темага зачёт		Орус, тыва дылдарда словарьларь-биле ажылдаар	Сөзүглелдерден бердинген онаалгаларны кылыр.
18	13.10		«Лексика» деп темага хыналда ажыл			Бердинген хыналда онаалгаларга шын, тода харыыларны бээр.
19	15.10		Фонетика дугайында билиг. Чугаа органнары болгаш чугаа үннери.	Үннерни адап турда, чугаа органнарының киржилгезин кичээнгейге алыры.	Үннерни шын адап, сөсте үннер болгаш үжүктерниң дүүшпес чылдагаанын тодарадып, деңнеп өөренир.	Үннерниң үжүктерден ылгалын сактып алыры.
20	19.10		Артикуляция болгаш транскрипция дугайында эге билиг.	Хүндүлээчел чорукка чаңчыгары.	Тыва, орус, англи дылдарда чижек сөстерни адалгазын деңнээр.	Сөстер транскрипциялаар. Артикуляция, транскрипция деп терминнерниң ылгалдарынче кичээнгей салыр.
21	20.10		Дылдың үн системазы: ажык болгаш ажык эвес үннер	Үннерниң адалгазынче кичээнгейни угландырары.	Сөстерниң шын бижилгезинде частырыгларны тып, ону эдип өөренир.	Ажык үннерниң адалгазын хайгаараар.
22	22.10		Диктант «Дилги биле дуруяа» (ДЧ, ар.14)	Хүндүлээчел чорукка чаңчыгары		Сөзүглелди кичээнгейлиг дыңнавышаан бижиир.
23	09.11		Ажык үннерниң бөлүктээшкини	Дириг амытаннарга ынак болуру	Схема-биле ажылдаар. Ажык үннерниң бөлүктериниңонзагайын сактып алыр.	Кадыг, чымчак ажык үннерлиг сөстерни ылгап өөренир. Аяннажылгага чагыртпайн баар таварылгаларның чылдагаанын тодарадыр.
24	10.11		Өк-биле адаар ажык үннерлиг сөстер, оларны шын бижиири.	Чоннуң чаңчылдарын хүндүлеп билири.	Ук ажык үннерни колдуунда чаңгыс ажык үжүктер-биле демдеглээрин сактып алыр.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар. Ъ-биле бижиирсөстерге кожумактар немешкен таварылгада шын бижиирин хайгаараар.
25	12.11		Й үннүг үжүктер (я,е,ё,ю), оларны шын бижири болгаш ажыглаары.	Аас чогаалының хевирлеринге ынак болуру	Үлегер домактарны орус дылче очулдурар.	Ийи үн илередир үжүктерни аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаар.
26	16.11		Билиг шынарыныӊ хыналда ажылы I улдуӊ			Бердинген хыналда онаалгаларга шын, тода харыыларны бээр.
27	17.11		Ажык эвес үннернин бөлүктээшкини. Дүлей, ыыткыр, аяар ажык эвес үннер.	Куштарга ынак болуру	Чуруктар-биле ажылдаар	Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
28	19.11		Күштүг, кошкак, эң кошкак ажык эвес үннер	Төрээн чериниң бойдузунга ынак болуру	Ылгалдарын деңнеп тургаш, тодарадыры	Үннерге характеристика бээр. Үннерни шын бижип өөренир.
29	23.11		Ажык эвес үннерниң үжүктерин шын бижиири.	Школазынга ынак, ооң эт-севинге ынак болуру.	Чуруктар-биле ажылдаар.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар. Шын бижилге дүрүмүн сактып алыр. Кыска чогаадыг бижиир.
30	24.11		Т-Д, П-Б деп үннерниң үжүктерин шын бижиири.	Аас чогаалының хевирлеринге ынак болуру	Чуруктар-биле ажылдаар.	Т-Д деп үннерниң артикуляциязын берип өөренир. Кыска чогаадыг бижиир.
31	26.11		Сөске ажык эвес үннерниң каттыжар чуруму болгаш дөмейлежи бээри	Аңчы кижиниң буянныг чаңчылын хүндүлээри.	Сөзүглелдиң темазын шын тодарадыр.	Ажык эвес үннерниң шын бижилгезин тайылбырлаар.
32	30.11		Графика, ооң хевирлери. Алфавит. Ъ болгаш Ь демдектерни хереглээри.	Сагылга-чурумнуг болур.	Латин алфавит-биле бижиттинген сөзүглелдер-биле ажылдаар. Орус дылдан үлегерлээн сөстерни шын бижип чаңчыгар.	Сөстерни алфавит ёзугаар бижиир, шын бижилгезин тайылбырлаар.
33	01.12		Сөс иштинге ажык эвес үннерниң ыыткыр болгаш дүлей хевирлериниң солчуру. Сөске кожумактарның немежир чуруму.	Куштарга ынак болуру.	Чурук-биле ажылдаар аңаа ат бээр.	Үннерниң солчурун хайгаараар, тңнелдер үндүрер.
34	03.12		ЧСК Эдертиг «Тывылганмай» (ЭЧ, ар.10)	Улуг назылыг улусту хүндүлеп билири		Сөзүглелди кичээнгейлиг дыӊнааш, бижиир.
35	07.12		Слог болгаш ооң хевирлери. Сөстү көжүрериниң чуруму. Ударение дагуйында билиг. Тыва дылда ударениениң туружу, хевири.	Төрээн черинге ынак болуру, ону камнап, кадагалаары.	Орус дылда слогтуң хевирлери-биле деңнелге кылыр.	Сөстү шын көжүрериниң чурумун сактып алыр.
36	08.12		Фонетиктиг сайгарылганың чуруму.	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү үлегер ёзугаар сайгарып өөренир.	Сстерниң фонетиктиг сайгарылгазын кылыр.
37	10.12		Орфоэпия дугайында билиг. Тыва орфоэпияның чугула айтырыглары: нарын сөстерниң шын адалгазы.	Дылдың онзагай хевирлеринче кичээнгейни угландырары	Сөстерни шын адап өөренир.	Литературтуг номчулгага дүүшпес сөстерни сөзүглелден тывар.
38	14.12		Фонетикага катаптаашкын	Өөренип алган чүүлдерин катаптап, улам ыңай быжыглаары.	Бөлүктеп база эжеш ажылдаарынга чаңчыгар.	Сөстерниң фонетиктиг сайгарылгазын кылыр. Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
39	15.12		«Фонетика» деп темага зачёт.			Сөзүглелдерден бердинген онаалгаларны кылыр.
40	17.12		«Фонетика» деп темага хыналда ажыл			Бердинген хыналда айтырыгларга шын, тода харыыларны бээр.
41	21.12		Частырыглар-биле ажыл Сөстерниң уткаларлыг кезектери (морфемалар)	Номчулгага сундулуг болуру	Орус дылдың морфемалары-биле деңнелге чорудуп, ылгалдарын тодарадыр	Сөс тургузуунга сайгарылгалар кылыр.
42	22.12		Дөс дугайында билиг. Өскертилге кожумактары	Аас чогаалының хевирлеринге ынак болуру	Сөстен бөдүүн, нарын дөстерни тургузуп; укталган, укталбаан дөстерни тодарадып өөренир.	Өскертилге кожумактарының дазылга, дөске каттышкан чурумун тайылбырлап чаңчыгар.
43	24.12		Сөс тургузуун сайгарарының чуруму	Малчын кижиниң ажылын хүдүлеп билири.	Сөстү ийи дылга деңге сайгарып, деңнелге чорудар.	Сөс тургузуунга сайгарылгалар кылыр.
44	11.01		ЧСК. Кыска хемчээлдиг өөредиглиг эдертиг «Адыг оолдарының эжингени» (ЭЧ, ар.12)	Дириг амытаннарга ынак болуру		Логиктиг чурумну сагыыр. Утказын бодунуң сөстери-биле дамчыдар.
45	12.01		Морфологтуг (кожумактыг) арга	Янзы-бүрү мергежилдерни хүндүлеп билири.	Орус дылда суффикстер дузазы-биле тургустунган сөстерни тыва дылче очулдурар. Схемалар ёзугаар сөстер чогаадыр.	Сөстерден аңгы-аңгы чугаа кезектери тургузуп өөренир.
46	14.01		Синтаксистиг арга-биле (ийи дөстүң каттышканындан) чаа сөстү чогаадыры.	Оюннуң амыдыралга салдарын үнелээри.	Ребустарда нарын сөстерни тывар, темалыг бөлүүн тодарадыр. Таблицалар-биле ажылдаар.	Синтаксистиг арга-биле тургустунган сөстерни сөзүглелден тып, тайылбырлап өөренир.
47	18.01		Хыналда диктант «Аскан анай» (ДЧ,ар.16)	Күш-ажылга ынак болурунга чаңчыгары.		Сөзүглелди кичээнгейлиг дыңнавышаан бижиир.
48	19.01		Морфологтуг болгаш синтаксистиг аргалар-биле укталган сөстерни сайгарарының чуруму.	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү үлегер ёзугаар сайгарып өөренир.	Сөстерниң сайгарылгазын кылыр.
49	21.01		Сөс чогаадылгазынга катаптаашкын	Өөренип алган чүүлдерин катаптап улам ыңай быжыглаары.	Бөлүктеп база эжеш ажылдаарынга чаңчыгар.	Сөс тургузуунга сайгарылганы кылыр. Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
50	25.01		«Сөс тургузуу», «Сөс чогаадылгазы» деп темаларга хыналда ажыл.			Бердинген хыналда айтырыгларга шын, тода харыыларны бээр.
51	26.01		Чугаа кезектери. Чүве адының ниити утказы, грамматиктиг демдектери	Төрээн дылын хүндүлеп билири.	Орус дылда чугаа кезектери-биле деңнээр, аттарын очулдурар.	Чүве атарының темалыг бөлүктерин тодарадыр.
52	28.01		Тодаргай болгаш туугай чүве аттары.	Кадыкшылынче кичээнгейни угландырары.	Тодаргай болгаш туугай чүве аттарының ылгалдарын хайгаараар.	Сөзүглелдерден чүве аттарын тыпкаш, утказын тайылбырлап өөренир.
53	01.02		Хуу болгаш нити чүве аттары	Чоннуң культуразынга ынак болуру.	Делегей кандыг сураглыг музейлер билирин чугаалаар.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
54	02.02		Хуу чүве аттарын шын адаары болгаш бижиири	Аржааннарның ажык-дузазын медереп билири.	С.Сарыг-оолдуң очулдурган чогаалдарын сөзүглелден ушта бижиир.	Харылзаалыг чугаа тургузар.
55	04.02		Чүве аттарының бичеледир, чассыдар хевирлери.	Азырал дириг амытаннарга ынак болуру	Орус дыл-биле деңнелге кылыры.	Чүве аттарынга кожумактарны шын немеп өөренир.
56	08.02		Чүве аттарының саны	Мал-маганга ынак болуру	Сөстерниң орус дылда дүүшкек чүве аттарын адаар.	Чүве адының чаңгыстың санынга тургаш, хөй санныг чүвени илередип болурун тайылбырлаар.
57	09.02		Чүве аттарының сан кожумактарын шын бижиири	Эш-өөрү-биле эп-найыралдыг болуру.	Океаннар, далайлар аттары бижиир.	Чүве аттарынга Хөйнүң санының кожумаан шын салыр.
58	11.02		ЧСК. Чогаадыг-тожуушкун «Куштар – бистиң өңнүктеривис»	Куштарга ынак болуп, оларны камгалап, кадагалаар чорукка чаңчыгары		Бодалдарын шын, тода илередип бижиир.
59	15.02		Чүве аттарының хамаарылга хевири болгаш ооң кожумактары	Төрел аттарны чугаазынга ажыгап билири.	Мал төлдериниң аттарын орус дылче очулдурар.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
60	16.02		Чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири.	Аас чогаалының хевиреринге сонуургалдыг болуру.	Пөш тооруунуң ажык-дузазының дугайында чугаалаар.	Чүве аттарынга хамаарылга кожумактарын немээр.
61	18.02		Үлегерлеп алган чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири.	Күш-ажылга ынак болуру.	Үлегерлеп алган чүве аттарының уткаларын тайылбырлаар.	Үлегерлээн чүве аттарының шын бижилгезин тайылбырлап, оларның кожумактарын демдеглеп өөренир.
62	22.02		Чүве аттарының падежтери. Адаарының падежи	Бойдуска ынак , аңаа хумагалыг болуру.	Чурук-биле ажылдаар. Хем, сугнуң кижиге ажык-дузазын чугаалаар.	Адаарының падежинде чүве адының домакка ролюн тайылбырлаар.
63	23.02		Хамаарыштырарының падежи	Аас чогаалының хевирлеринге сонуургалдыг болуру.	Тывызыктар харыызы чуруур.	Сөзүглелден Х.п. чүве аттарын тып өөренир. Карточкалар-биле ажылдаар.
64	25.02		Бээриниң падежи.	Чурттап турар оран-савазынга камныг. Аңаа ынак болуру.	Орус дыл-биле деңнелге кылыр.	Б.п. чүве аттарының кылдыныгның туружун илередип болурун хайгаараар.
65	01.03		Онаарының падежи	Ыяштарга, үнүштерге хумагалыг болуру.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар. Айтырыгларга харыылаар.	Онаарының падежи чүве адының домакка ролюн чугаалаар.
66	02.03		Турарының падежи	Тараага хумагалыг болуп, ону үнелеп билири.	Бөлүктеп база эжеш ажылдаарынга чаңчыгар.	Т.п. чүве аттары чүнү илередип турарын тодарадыр.
67	04.03		Үнерини падежи	Төрээн черинге ынак болуру. Ону камнап кадагалаары.	Оран-савалар аттарын орус дылче очулдурар. Өгнүң кезектерин адаар.	Сөзүглелден Ү.п. чүве аттарын тып өөренир.
68	08.03		Углаарыны падежи	Чонунуң төөгүзүн, эрткен орун биир болуру.	Тывызыктар харыызы чуруур.	У.п. чүве аттарының домакка ролюн тайылбырлаар.
69	09.03		Чүве аттарын ың падеж кожумактарын шын бижиири	Куштарга ынак болуру.	Бодунуң школаже кээр оруунуң маршрудун чугаалаар.	Карточкалар болгаш тестилер-биле ажылдаар.
70	11.03		Чүве адының падежтеринге зачёт			Сөзүглелдерден бердинген онаалгаларны кылыр.
71	15.03		Үлегерлеп алган сөстерниң сан, падеж хевирлерин шын бижиири	Хөгжүмге ынак, аңаа сонуургалдыг болуру.	Үлегерлээн чүве аттарын сөзүглелден тыпкаш, тыва дыла дүүшкек сөстер-биле солуур.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар.
72	16.03		Чүве адының морфологтуг сайгарылгазы	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү үлегер ёзугаар сайгарып өөренир.	Сөстениң морфологтуг сайгарылгазын кылыр.
73	18.03		Чүве адынга катаптаашкын.	Кадыкшылынче кичээнгейни угандырары	Бөлүктеп база эжеш ажылдаарынга чаңчыгар.	Өөренип алгаш чүүлдерин катаптап, быжыглаары.
74	29.03		«Чүве ады» деп темага хыналда ажыл			Бердинген хыналда айтырыгларга шын, тода харыыларны бээр.
75	30.03		Демдек адының грамматиктиг утказы	Чылгы малга ынак, аңаа кичээнгейлиг болуру.	Схемалар-биле ажылдаар	Чылгы малдың чүзүнүн илереткен декмдек аттары бижиир.
76	01.04		Демдек аттарының тургузуунуң аайы-биле бөлүктери болгаш чогаадылгазы	Арыг агаарның кадыкшылга үнелиин медереп билири.	Орус дыл-биле деңнелге кылыр	Укталган болгаш укталбаан демдек аттарын ылгаар.
77	05.04		Шынарның демдек аттары, оларның чадалары	Номнуң эртем-билиг чедип алырынга ажыктыын билир болуру.	Орус дыл-биле деңнелге кылыр	Демдек аттарының чадаларын тургузар.
78	06.04		Демдек аттарының тематиктиг бөлүктери	Өске чоннарның онзагай талаларын билир алыры.	Портрет, пейзаж, интерьер деп сөстерни тайылбырлаар.	Бөлүк бүрүзүнүң онзагай ылгалдыын хайгаараар.
79	08.04		Хамаарылганың демдек аттары	Төрээн черинге ынак болуру.	Сөс каттыжыышкыннарын орус дылче очулдурар.	Демдек аттарының кожумактарын тодарадыр.
80	12.04		Демдек адының синтаксистиг хүлээлгези.	Эш-өөрү-биле эп-найыралдыг болуру.	Орус дыл-биле деңнелге кылыр. Кыска сөзүглелди орус дылче очулдурар.	Домактарның синтаксистиг сайгарылгазын чорудар.
81	13.04		Демдек адының морфологтуг сайгарылгазы	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү үлгере ёзугаар сайгарып өөренир.	Сөстерниң морфологтуг сайгарылгазын чорудар.
82	15.04		Демдек адынга катаптаашкын	Чараш аажы-чаңныг болуру	Бөлүктеп база эжеш ажылдаарынга чаңчыгар.	Өөренип алгаш чүүлдерин катаптап, быжыглаары.
83	19.04		«Демдек ады» деп темага зачёт			Сөзүглелдерден бердинген онаалгаларны кылыр.
84	20.04		«Демдек ады» деп темага хыналда ажыл			Бердинген хыналда айтырыгларга шын, тода харыыларны бээр.
85	22.04		ЧСК. Кыска хемчээлдиг чогаадыг-хууда бодал «Ном – билиглерниң үнер дөзү»	Номнуң эртем-билиг чедип алырынга ажыктыын билир болуру.		Демдек аттарын ажыглаар. Бодалдарын шын, тода илередир.
86	26.04		Сан адының утказы	Төрээн чериниң төөгүзүнге сонуургалдыг болуру.	Араб, рим чурагайларның шын бижилгезинде ылгалдарын хайгаараар.	Сан аттарынга кожумактар немешкенде шын бижилгезин хайгаараар. Сан аттарын тургузуг аайы-биле аңгылап өөренир.
87	27.04		Сан адының морфологтуг тургузуу. Бөдүүн, нарын, каттышкан сан аттары.	Өөредигеге сундулуг болуру.	Санны эптиг арга-биле дүрген бодаар. Тывызык хаыызы чуруур.	Сан аттарын шын тургузар. Тургузуун сактып алыр. Домакка ролюн шиңгээдир.
88	29.04		Сан адының бөлүктери. Түң сан ады.	Күш-культурага ынак болуру.	Чижектер бодаар.	Сан аттарының утка талазы-биле бөлүктерин тодарадыр.
89	03.05		Аңгылаар сан аттары	Аас чогаалының хевирлеринге сонуургалдыг болуру.	Харылзаалыг кыска сөзүглел тургузар.	Сан аттарының шын бижилгезин тайылбырлаар.
90	04.05		Чоокшуладыр сан аттары	Күш-ажылга ынак болуру.	Сан аттарында морфемаларны айтыр.	Сан аттарыны уткаларын тодарадыр.
91	06.05		Чыыр болгаш дугаар сан аттары.	Аас чогаалының хевирлеринге сонуургалдыг болуру.	Чижекте частырыгны тыпкаш, эдер.	Дугаар сан аттарының шын бижилгезин хайгаараар.
92	10.05		Сан аттарының домакка хүлээлгелери	Өөредигеге сундулуг болуру.	Бодаан чижекте частырыгны тыпкаш, эдер.	Домактарның синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.
93	11.05		Сан адының морфологтуг сайгарылгазы.	Сайгарылганың чурумун сактып алыры.	Сөстү үлегер ёзугаар сайгарып өөренир.	Сан аттарының морфологтуг сайгарылгазын кылыр.
94	13.05		Сан адының нарын сөстер тургузары болгаш быжыг сөс каттыжыышкыннарынга киржилгези.	Тыва улустуң ыдык саннарын билири.	Чылдың айларын тыва улустуң адап чорааны-биле сактып алыр.	Чаңгыс деп сан адының ажыглалын хайгаараар.
95	17.05		Сан адын чугаага шын ажыглаары. Сан адынга катаптаашкын.	Сан аттарын чугаага шын ажыглап билири.	Айыткан шак үени тыва болгаш орус дылдарга номчуур. Бөлүктеп база эжеш ажылдаарынга чаңчыгар.	Сан аттарының шын бижилгезин тайылбырлаар. Өөренип алгаш чүүлдерин катаптап, быжыглаары.
96	18.05		ЧСК. Чогаадыг-тоожуушкун «Саннарның амыдыралга ажык-дузазы»			Бодалдарны шын, тода илередип билири.
97	20.05		«Сан ады» деп темага хыналда ажыл			Бердинген хыналда айтырыгларга шын, тода харыыларны бээр.
98	24.05		Сөс каттыжыышкыны. Сөс каттыжыышкыннарының грамматиктиг уткалары.	Чурулгага сундулуг болуру.	Харылзаалыг чугаа тургузар. Орус дыл-биле деңнелге кылыр.	Домактан ылгагын сактып алыр. Чижекткрде чугула, чагырткан сөстерни тывар.
99	25.05		Сөс каттыжыышкыннарында сөстерниң холбаалары. Каттыжылга холбаазы	Өөредилгеге сундулуг болуру.	Орус дылда сөс каттыжыышкыннарын тыва дылче очурдурар.	Схемаларын тургузуп чаңчугар. Сайгарылгалар кылыр.
100	28.05		Хамааржылга холбаазы Башкарылга холбаазы	Номчулгага сундулуг, хандыкшылдг болуру.	Кыска сөзүглелди улаштыр чогаадып төндүрер. Орус дыл-биле деңнелге кылыр.	Схемаларны тургузуп чаңчыгар. Сайгарылга кылыр.
101	29.05		Хыналда диктант «Тывыш» (ДЧ, ар. 70)	Күш-ажылга ынак болуру.		Схемаларны тургузуп чаңчыгар. Сайгарылга кылыр.
102	31.05		Чыл дургузунда өөренген чүүлдерин катаптаары	Өөредилгеге сундулуг болуру.	Схемалар-биле ажылдаар. Кыска сөзүглелдер тургузар.	Сөзүглелдер-биле ажылдаар. Карточкалар, тестилер-биле ажылдаар

Литература данзызы:

1. А.К.Ойдан-оол, С.К.Тадар-оол « Эдертиглер чыындызы» 5-9 класстарга. – Кызыл, 1992 ч

2. А.К.Ойдан-оол, Ш.Ч. Сат, Н.Д. Сувандии «Тыва дыл болгаш харылзаалыг чугаа сайзырадылгазы» 5 -11 класстар. – Кызыл, 2008ч.

3. А.К. Ойдан-оол, М.Ч. Ооржак, С.Т-С. Ооржак «Диктантылар чыындызы». – Кызыл, 2003 ч

4. К.Б. Доржу, Н.Д. Сувандии, А.Б. Хертек, Б.Ч. Ооржак, Ч.А. Сарыглар, М.В. Бавуу-Сюрюн «Тыва дыл» 5 класс. – Кызыл, 2014ч.

5. К.Б. Март-оол, Д.А. Кимова, А.А. Алдын-оол «Методиктиг сүмелер». – Кызыл,1992ч

Предварительный просмотр:

Тайылбыр бижик

5-11 класстарныӊ тыва аас чогаалы болгаш литературага чижек программа ортумак (долу) ниити ѳоредилгеге хамаарыштыр РФ-тин ФКѲС-түң негелделеринге, сорулгаларынга даянып, Тыва Республиканың ѳѳредилге болгаш эртем яамызының Национал школа хѳгжүдер институдунуӊ 2012 чылда үндүргени «Тѳрээн чогаалга күрүне стандартының» сорулгаларынга болгаш негелделеринге дүүштүр кылдынган.

Тайылбыр бижикте ортумак (долу) ниити ѳѳредилге системазында тыва чогаал эртеминиң ниити характеристиказын берип, үндезин ѳѳредилге планында туружун тодараткан. Кол ниити ѳѳредилгениңн системазында тыва чогаалдынң ролюн айтып, ниити ѳѳредилгениң ѳѳредилге-кижизидилгелиг сорулгаларынче болгаш негелделеринче кичээнгейни угландырган. Чижек программа ортумак (долу) ниити өөредилгениң тыва чогаал эртеминге вариативтиг программа ажылдап кылырының уг-шиин тодарадып турар. Программаларның база ѳѳредилге номнарының авторлары бердинген чижек программаның утка болгаш тургузуунга, темаларны ѳѳредириниң дес-дараалашкаанга, оон иштики хемчээлинге, ѳѳреникчилерниң билиин хынаарынга хамаарыштыр боттарыныңн кѳрүжуүн илердип болур.

Тыва чогаал ѳѳредириниң сорулгалары болгаш ѳѳреникчилерниң чедип алыр билиглериниң түңнелдери бот-тускайлаң, предметтиг болгаш метапредметтиг угланыышкынныг чадаларлыг бердинген.

Школага тыва аас чогаалы болгаш литератураны өөредириниң сорулгалары:

Өөредиглиг:

- чогаал сөзүглелиниң тургузуун, уран-чеченин, ооң дылының онзагай талаларын, идей-тематиктиг утказын, композициязын ханы сайгартып;

- чогаал теориязының эге билиглеринге даянып, чечен чогаалдың аймаан, жанрын, хевирин, ооң бижиттинген төөгүзүн ылгап;

-чечен чогаалдың онзагайын уран чүүлдүң өске хевирлери-биле деңнеп, орус болгаш ѳске-даа чоннарның литературазында тыва чогаалдарның идей-тематиказы-биле хөөнеш уткалыг чогаалдарны деңнеп;

- чогаал сайгарарынга ажыглаар янзы-бүрү медээ-сүмелерни (Интернет четкизи, словарьлар, библиографтыг справочниктер, энциклопедиялар) ажыглап сайгарарын өөредир.

Сайзырадыр:

- уругларның амыдыралче бот-тускайлаң медерелдиг көрүжүн хевирлеп, чогаадыкчы арга-шинээн;

- аас болгаш бижимел чугааны делгереңгей, утказынга дүүштүр шын ажыглап, сайгарарын сайзырадыр.

Кижизидилгелиг:

- сагыш-сеткили байлак, мөзү-бүдүжү чаагай, эптиг-чөптүг;

- кижилерге, төрээн черинге, бойдузунга ынак, хумагалыг; хамааты бот-медерели бедик; ада-чурт төөгүзүн үнелеп билир;

- номчулгага сонуургалдыг, чогаадыкчы ёзу-биле боданып, бодунуң туружун амыдыралдың кандыг-даа байдалдарында камгалап билир кижини кижизидер.

5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниң утказы болгаш тургузуу

Чечен чогаал кижиниң сагыш-сеткилиниң хөй янзы талаларын эскерип шинчилээринге, амыдыралды үнелээринге, долгандыр турар бойдуска хумагалыг болурунга өөредир. Ынчангаш литература уран чүүлдүң өске-даа хевирлери дег, уругларның мөзү-бүдүжүн хевирлээринге болгаш эстетиктиг көрүжүн быжыглаарынга салдарлыг.

Тыва аас чогаалы болгаш литература – Тыва Республиканың школаларында кол эртемнерниң бирээзи. Ук эртемнерниң өөредир сорулгазы – аас чогаалы тыва чоннуң ада-өгбелериниң чүс-чүс чылдарда чогаадып, сайзырадып келген сөстүң уран чүүлү деп билиндирбишаан, чогаалды амыдырал-биле холбап, ханы сайгарып билир; бүгү талалыг сайзыраңгай, бедик культуралыг, тыва болгаш хөй националдыг Россия чоннарының культуразын, ооң байлаан, найыралын үнелеп билир; чараш мөзү-бүдүштүг, бодунуң үзел-бодалын, хамааты туружун камгалап шыдаар кижини хевирлээри.

Тыва чогаалдың өзээн национал литератураның алдын фондузунда кирген чогаалдар тургузуп турар. Уругларның делегей көрүүшкүнүн, эстетиктиг негелделерин, хамааты туружун хевирлевишаан, бодунга болгаш долгандыр хүрээлелге чөптүг хамааарылгалыг, шүгүмчүлелдиг болурун чогаал кижизидер. Чечен чогаал-биле харылзаа угаап-боданырының арга-шинээн сайзырадыр, чогаалчының делегейи-биле, ооң чогаал бижиир аян-хөөнү-биле чоок таныжары болур.Чоннуң амыдыралчы байлак дуржулгазындан укталган аас чогаалы, орус болгаш делегейниң классиктиг литературазы, тыва чоннүң эрте-бурунгудан бээр онзагай культуразы кижиниң мөзүлүг аажы-чаңының үнезин хевирлээр, чогаал делегейи-биле харылзааны быжыг тудар. Ук харылзаалар уругларны орус болгаш делегей литературазының шылгараңгай чогаалдары-биле таныштырарынга, тыва чогаалды кожа-хелбээ чоннарның чогаалдары-биле деңнеп сайгарарынга, оларның чоок болгаш ылгалдыг талаларын тодарадып билиринге өөредир.

Чечен чогаалда уран сөстүң дузазы-биле чураан амыдыралдың илереп келирин чүгле сеткил хөлзээшкинниг эвес, а медерелдии-биле сайгарып билир кылдыр өөредир. Чечен чогаалды төөгү, философия, психология, педагогика, уран чурулга эртемнери-биле чергелештир көрүп турар. Ону «кижи дугайында эртем», «амыдыралдың ному», «уран-чечен шинчилел» деп адап турары анаа эвес.

Тыва чогаал эртеми ниити филологияның тыва дыл эртеми-биле сырый холбаалыг. Уругларның чугаа сайзыралынга, чугаа культуразынга, хөй ниити харылзажылгага тыва чогаал эртеминиң салдары улуг. Чечен чогаалдың дылы дыл эртеминиң бүгү адырлары-биле холбаалыг болганда, уруглар сөстүң эстетиктиг функцияларын сайгарар ужурлуг.

Тыва чогаал эртемин өөрдириниң түңнелдери

Ѳѳредилгениң бот-тускайлаң түңнелдери ѳѳреникчиниң бодунуң үзел-бодалын бот-тодарадып, бот-сайзырадып, бот-углап билиринче, ѳѳренириниң чугулазын, чаа билиглер шингээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, хѳй чоннарның аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузуп, ону боттандырарынче угланган болур.

Предметтиг түңнелдер: кижиниң ажыл-херээниң дараазында байдалдарынче: эртемниң спецификазын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип аларынынң янзы-бүрү аргаларын ажыглап шингээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап ѳѳрениринче, эстетиктиг кѳрүштү хевирлээринче угланган болур.

Метапедметтиг түңнелдер: ѳѳреникчилерге чогаал эртемин ѳске эртемнерниң теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир ѳѳредиринче, ѳѳреникчилерниң бот-тускайлаң, коммуникативтиг (бот-угланыышкынныг), чаа билиг алырының аргаларын шингээттиреринче угланган болур.

Календарь-тематиктиг планнаашкын. Төрээн чогаал. 5 класс (неделяда 1 шак)

№	Үези		Кичээлдиң темазы	Шагы	Планнаттынган чүүлдер
№	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдиң темазы	Шагы	бот-тускайлаң	метапредметтиг	Предметтиг
1	08.09		Киирилде кичээл. Ном дугайында сөс. С.Сарыг-оол «Ном»	1	Номнуң болгаш чечен чогаалдың ажык дузазының дугайында медереп билири.	Ном дугайында тыва үлегер домактарны орус дылче очулдурар.	Сөзүглелге хамаарышкан айтырыгларга харыылаар.
2	15.09		Ю.Кюнзегеш «Сиген шөлүнде». Чогаал теориязы. Деңнелге дугайында билиг.	1	Күш-ажылдың амыдыралга ролюн билир болуру.	Кадыыр, шалыыш чуруур. Орус дылда кыска сөзүглелдер дамчыштыр деңнелге чорудар.	Күш-ажылдың амыдыралга ролюн тайылбырлаар. Деңнелгениң илереттинер аргаларын тодарадыр.
3	22.09		Чогаал теориязы. Улустуң аас чогаалы.	1	Улустуң аас чогаалынга хандыкшылын күштелдирери.	Узун-тыныш, дүрген чугаага мөөрейлежир	Фольклор деп термин-биле таныжар. Аас чогаалының биче, улуг хевирлерин аңгылап өөренир.
4	29.09		«Балыкчы Багай-оол» деп тоолга катаптаашкын. Хыналда тестилер.	1	Өөредилгеге сонуургалдыг болуру		Бердинген айтырыгларга шын, тодаргай харыыларны бээр.
5	06.10		«Кускун биле Үгү». Чогаал теориязы. Эпитет дугайында бидиг.	1	Мактаныкчы чоруктуң салдары багай деп түңнэээри.	Куштарның аттарын орус дылче очулдурар. Таблица-биле ажылдаар.	Диалогтарның ажыглалының онзагайын хайгаараар. Эпитеттерге чижектер тывар.
6	13.10		КНД. «Алдын кушкаш»	1	Хоптак чорктун багай салдарын медереп билири.	А. Пушкинниң «Алдын балык» деп тоолу-биле деңнээр.	Маадырларның сөстерин үн аянын сагып тургаш номчуур. Айтырыгларга харыылаар.
7	20.10		Тоолдарга катаптаашкын. Хыналда ажыл.	1			Хыналда тестилерге шын, тода харыыны бээр.
8	10.11		ЧКС. Кичээл мөөрей. «Кым эң эки билирил?»	1		Чуруктар-биле ажылдаар	Айтырыгларга, тестилерге шын. Тода харыыны берип, чижектер-биле бадыткаар.
9	17.11		ЧСК Чогаадыг-үнелел «Мээң ынак тоолум».	1			Бодунуң бодалын шын илередип бижиир.
10	24.11		Үлегер домактар болгаш чечен сөстер дугайында билиг.	1	Төрээн чуртунга ынак болуру.	Үлегер домактар болгаш чечен сөстерниң ылгалын хайгаарап, деңнеп өөренир.	Үлегер домактар чогаадыр.
11	01.12		Чогаал теориязы. Тывызыктар дугайында билиг.	1	Тывызыктың баажызы болгаш догааштырарыдеп арганың онзагайынтускайлар көөрү	Чаа тывызыктар чогаадыр.	Тывызыктарның тывылган үезин барымдаалаан бөлүктерин көөр.
12	08.12		К-Э. Кудажы «Кым эң ажыктыгыл?»	1		Эпиграфдеп термин-биле таныжар. Тоолдуң эпигравы-биле ажылдаар.	Тоолдуң планын тургузар.
13	15.12		КДН М.Эргеп «Ыраажы оолдуӊ өлгени»	1	Кээргээчел, биче сеткилдиг болуру.	Чечен чугаага чурук чуруур.	«Кижи чурту кидирээштиг» деп үлегер домактыӊ утказын чечен чугаага дүүштүр тайылбырлаар.
14	22.12		Ч.Чүлдүм «Тарааның тывылганы»	1	Төрээн чуртунга ынак болуру.
15	12.01		ЧСК. Кыска хемчээлдиг эдертиг «Тарааның тывылганы»	1		Согааш, бала чуруур.	Дыңнаан чүүлүнүң утказын кыска, тода кылдыр дамчыдар.
16	19.01		М. Эргеп «Хек чүге ыраажы апарганыл?». Чогаал теориязы. Авторлуг тоолдар.	1	Чоок кижилеринге кичээнгейлиг болуру.	Сөс каттыжыышкыннарның утказын тайылбырлаар.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар. Айтырыгларга харыылаар.
17	26.01		Авторлуг тоолдарга катаптаашкын. Хыналда ажыл.	1		Ынак тоолунга чурук чуруур.	Өөренген тоолдарындан айтырыгларга шын, тода харыыны бээр.
18	02.02		Диригжидилге дугайында билиг.	1	Сайгарылгалыг номчулга чорудар	Басняны рольдап номчуур.	Диригжижилгелерни тывар.
19	09.02		Чогаал теориязы. Басня дугайында билиг.	1		И.Крыловтуң баснялары-биле деңнелге кылыр.	Айтырыгларга харыылаар.
20	16.02		Л.Чадамба «Аян-чорук» (тоожудан үзүндүлер) «Ужар»	1	Улуг улустуң чагыг-сүмезин дыңнап билири.	Диалектилерни тывар.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар.
21	23.02		«Кайгамчык-ла», «Азас» деп эгелер.	1	Бойдуска ынак болуру.	Эгелерден деңнелгелерни тыпкаш, тайылбырлаар.	Номчаан эгелерини утказын эдерти чугаалаар.
22	02.03		Катаптаашкын. Хынада ажыл	1			Номчаан эгелеринден айтырыгларга шын, тода харыыны бээр.
23	09.03		КДН. Ф. Сеглеңмей «Нина Салчак каникулда»	1	Эрес-дидим болуп, мал-маганга ынак болуру.	Чечен чугааның эгелеринге аттар бээр.	Эгелерни тода, билдингир кылдыр. Утказын эдерти чугаалаар.
24	16.03		Чогаал теориязы. Пейзаж дугайында билиг.	1	Чараш чүүлге сонуургалдыг болуру.	Чуруктар-биле ажылдаар.	Чогаалдардан пейзаж чураан одуругларны тывар.
25	30.03		ЧСК. Чогаадыг-тоожуушкун «Маадыр – ёзулуг эш»	1			Бодунуң бодалдарын илередип бижиир.
26	06.04		О.Сувакпит «Аът чарыжы»	1	Аътка ынак болуп, аңаа хумагалыг болуру.	Тываның сүлде демдээнде аътты кииргенин тайылбырлаар	Сайгарылгалыг номчулга чорудар.
27	13.04		М.Эргеп «Өдүгенде чайлаг». «Өдүгенде чайлаг», «Чараш мал».	1	Эш-өөрү-биле найыралдыг болуру.	Номчаан чүүлүнүң утказын чугаалаар, түңнеп катаптаар.	Ивиниң эр-кызының, назы-харының аайы-биле аттарының онзагайын хайгаараар.
28	20.04		«Изиг маргылдаадыг кичээлдер», «Аъттаныптым».	1	Өөредилгезинге сундулуг болуру.	Кыска чижектер бодаар.	Тожунуң бойдузунуң онзагайын номчаан одуругларындан хайгаараар.
29	27.04		Ш.Суван “Хүн-Херелден аалчылар”	1	Төрээн черинге ынак болуру.	Чер дугайында бодалдарын илередир.	Тестилер-биле ажылдаар. Айтырыгларга харыылаар.
30	04.05		Н.Куулар «Танаа-херелдиң чуртунда» (тоожудан эгелер).	1	Бойдустуң каас-чаражын үнелеп билири.	Сөстерниң уткаларын тайылбырлаар.	Айтырыгларга харыылаар.
31	11.05		Э.Донгак «Буянныг араатаннар».	1	Бойдуска ынак болуру. Найыралды үнелеп билири.	Рольдап номчулганы чорудар.	Аңчының араатаннар-биле чугаазын хайгаараар.
32	18.05		С. Пюрбю «Ынак Тывам»	1	Төрээн дылынга ынак, аңаа чоргаарланып чоруур болуру.	Аянныг номчулга чорудар. Тургузуун хайгаараар.	Уран аргаларга чижектер тывар.
33	25.05		Ю. Кюнзегеш «Эзимнерниң ыры»	1	Бойдусту чарашсынып, ону кагалап билири.	Бердинген сөстерге синонимнер тывар.	Аң-меңнерниң, хем-сугларның даажы ыры болу бээр деп бодалды илереткен одуругларны тывар.
34	26.05		Ниити катаптаашкын. Түңнел кичээл.	1	Өөредилгезинге сундулуг болуру.	Чуруктар-биле ажылдаар.	Чыл дургузунда өөренген чүүлдерин катаптаар.

Литература данзызы:

1. А.К. Калзан «Тыва литература». – Кызыл, 1982 ч.

2. В.С. Кызыл-оол, Д.С.Куулар «Методиктиг сүмелер». – Кызыл, 1992 ч.

3. Е.Т. Чамзырын, М.А. Күжүгет, Л.Х. Ооржак « Тыва аас чогаалы болгаш литература». – Кызыл, 2012ч.

4. М.А. Күжүгет, Л.Х. Ооржак, Е.Т. Чамзырын, А.С. Шаалы «Төрээн чогаал» 5 класс. – Кызыл, 2013ч.

5 М.Б. Ховалыг «Тыва Республиканыӊ чогаалчылары». – Кызыл, 2000 ч.

Предварительный просмотр:

Календарь-тематиктиг планнаашкын. ОДНКНР 5 класс (неделяда 1 шак)

№	Үези		Кичээлдиң темазы	Шагы	Планнаттынган чүүлдер
№	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдиң темазы	Шагы	бот-тускайлаң	метапредметтиг	Предметтиг
1	04.09		Киирилде кичээл. Мөзү-бүдүш деп чүл?	1	Номнуң болгаш чечен чогаалдың ажык дузазының дугайында медереп билири.	Ном дугайында тыва үлегер домактарны орус дылче очулдурар.	Сөзүглелге хамаарышкан айтырыгларга харыылаар.
2	11.09		Номчулга аргазының хыналдазы.	1	Төрээн дылын хүндүлээри		Айыттынган үе иштинде сөзүглелди шын, тода номчуур.
3	18.09		Тоолдар. Тоолдарның хевирлери.	1	Бодун чонунуң культуразының бир кезии деп медереп билири.	Номчаан тоолдарының кыска утказын чугаалаар	Номчаан тоолдарын бөлүктерге чарар.
4	25.09		Анаа тоолдар. «Балыкчы Багай-оол»	1	Эки болгаш багай деп чүүлдерни ылгап көөрү.	Словарь-биле ажыл чорудар.	Сайгарылгалыг номчулга кылыр.
5	02.10		«Чаңгыс ой аъттыг үш алышкы».	1	Бөдүүн чоннуң сагынгыр-тывынгыр, кижизиг чоруун үнелеп билири.	Тоолга чурук чуруур.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар.
6	09.10		Дириг амытаннар дугайында тоолдар. «Чеди иелиг Чес-Мыйыс»	1	Ава, ие кижини хүндүлеп көөрү.	Ава дугайында үлегер домактарны орус дылче очулдурар.	«Аваларның сөзүн дыңнаваска – азарының демдээ…» деп бодалдың илереттингенин тайылбырлаар
7	16.10		Хуулгаазын тоолдар. «Тос оолдуг доктагана кадай».	1	Эртем-билигниң амыдыралга ажык-дузазын билир болуру.	Кыдат улустуң «Лю алышкылар» деп тоолу-биле деңнелге чорудар.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар. Айтырыгларга харыылаар.
8	23.10		«Тос шилги аъттыг Өскүс-оол»	1	Кижизиг аажы-чаңныг болуру.	Орус улустуң «Царевна-лягушка» деп тоолу-биле деңнээр.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар. Айтырыгларга харыылаар.
9	06.11		Үлегер домактарны тема аайы-биле бөлүктээри, оларның тургузуу.	1	Кижиниң амыдыралының дугайында тыва улустуң үзел-бодалының илерээшкинин үлегер домактарда илереткенин онзалап көөрү.	Бөлүтеп ажылдаарынга чаңчыгары. Үлегер домактарның уткаларын тайылбырлаар.	Үлегер домактарның темаларын тодарадыр, тургузуун хайгаараар.
10	13.11		Тывызыктарның уран-чечени, тема аайы-биле бөлүктээшкини.	1	Бойдуска ынак болуру.	Тывызыктарның харыыларын чуруур.	Тывызыктарның темазын тодарадыр.
11	20.11		М. Эргеп «Чартык арбай»	1	Чараш мөзү-шынарлыг болуру.	Айтырыгларга харыылаар.	Таблица долдурар.
12	27.11		С.Сүрүң-оол «Карактар дугайында маргылдаа»	1	Чараш мөзү-шынарлыг болуру.	Тестилер-биле ажылдаар.	Үлегер домактарның уткаларын тоолга хамаарыштыр тайылбырлаар.
13	04.12		КДН С.Сүрүң-оол «Хунажык»	1	Мактаныкчы чоруктуң багай салдарын медереп билири.	Домактарда тоолдуң утказынга дүүшпес частырыгларны тыпкаш, эдер.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар. Маадырларга характеристика бээр.
14	11.12		О.Сувакпит «Арзылаң биле Пар	1	Даанган ажылдынга кызымак болуру.	Маадырларга хамаарыштыр кластерлер тургузар.	Басняның тема, итдеязы-блие таныжар. Сайгарылгалыг номчулга чорудар.
15	18.12		С.Серен «Ном биле Портфель».	1	Бардам, мактаныкчы кижилерниң четпестерин сойгалап билири.	Басняны рольдап номчуур.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар.
16	25.12		Л. Иргит «Теве»	1	Чазый, хоптак чоруктуң амыдыралга багай салдары.	Баснядан үзүндүнү орус дылче очулдурар.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар. Айтырыгларга харыылаар.
17	15.01		КДН. В.Эренчин «Ийи өңнүк»	1	Өөредилгезинге кызымак болуру.	Өөредилге, эртем-билигниң амыдыралынга ролюн тайылбырлаар.	Эжишкилерге кыска характеристикалар бээр.
18	22.01		КДН. Ф. Сеглеңмей «Нина Салчак каникулда»	1	Эрес-дидим болуп, мал-маганга ынак болуру.	Чечен чугааның эгелеринге аттар бээр.	Эгелерни тода, билдингир кылдыр. Утказын эдерти чугаалаар.
19	29.01		КДН. О.Сувакпит «Ногаан таңныыл»	1	Бойдусту камгалаары – кижи бүрүзүнүң хүлээлгези деп чүүлдү медереп билири.	«Биче чазыг улуг чазыгга дүжер» деп үлегер домакты үрегдекчиге хамаарыштыр тайылбырлаар.	Бердинген айтырыгларга харыылаар.
20	05.02		О.Сувакпит “Эжишкилер”	1	Эштиг хөглүг, эптигде күштүг деп угаадыгны медереп билири.	Сөзүглелден үегерлээн сөстерни ушта бижиир.	Эжишкилерниң бот-боттарынга эптиг, кижизиг хамаарылгазын чижектерге бадыткаар.
21	12.02		ЧСК. Чогаадыг-үнелел Өдүгенде чайлаг» деп тоожуда мээң ынак маадырым.	1			Эң-не сонуургаан ынак маадырының дугайында бодалдарын илередип бижиир.
22	19.02		Ш.Суваң «Кара-Баштыг»	1	Төрээн чериниң төөгүзүн билир болуру.	Доскуул, хараал, кириш… деп сөстерни уткаларын тайылбырлаар.	Кара-Баштыгның маадырлыг чоруунуң дугайында чугаалаар.
23	26.02		Ш.Суваң «Хүн-Херелден аалчы». Бирги эге	1	Эш-өөрү-биле найыралдыг болуру.	Планеталар аттары бижиир.	Хүн-Херелдиң база Черниң чурттакчыларының ылгалдарын тодарадыр.
24	05.03		С. Сарыг-оол «Маадыр Чүргүй-оол»	1	Чоннар аразында найыралды үнелеп билири.	Сөстерниң болгаш айыттынган одуругларның уткаларын тайылбырлаар.	Сайгарылгалы номчулга чорудар. Дайынның дошкун байдалын көргүскен одуругларны тывар.
25	12.03		О. Сувакпит «Кечил-оолдуң солдаттары»	1	Берге үеде бот-боттарын деткижерин; эптиг-демниг чорукту медереп билири.	Тыва эки турачыларның эрткен оруктарын картадан айтыр.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар. Шүлүктүң кол бодалын тодарадыр.
26	19.03		КДН. М. Кенин-Лопсан «Эки турачы тыва кыстарга»	1	Чонунга чоргааралдыг болуру.	Эки турачы тыва кыстарның дугайында билир чүүлдерин чугаалаар.	Уран аргаларга чижектер тывар.
27	02.04		С. Сүрүң-оол «Ус-кушкаш»	1	Мөзүлүг аажы-чаңныг болуру.	Куштарның аттарын орус дылче очулдурар.	Бердинге айтырыгларга харыылаар.
28	09.04		А. Үержаа «Ие дылым»	1	Төрээн дылынга ынак болуру.	Шүлүктүң бижиттинге аянын, дыл-домаан сайгарар.	Айтырыгларга харыылаар
			О. Сувакпит «Россияга алдар»	1	Хамааты медерелдиг болуру	Аянныг номчулга чорудар	Бижиттинген аянының онзагайын көөр
29	16.04		Р.Лудуп «Таваар, маажым бадып келгеш»	1	Аъттың кижиге ажык-дузазын үнелеп билири.	Берлинген сөстерни тайылбырлаар. Шүлүкке чурук чуруур.	Кулуннуң овур-хевириниң онзагайын чугаалаар
30	23.04		С. Сарыг-оол «Эдер амытаннар»	1	Бойдусту чарашсынып, ону кагалап билири.
31	30.04		М. Кужугет «Азыранчып чорааш…»	1	Күш-ажылга ынак болуру.	Чодураажыктың даштыкы хевирин чугаалаар.	Сайгарылгалыг номчулга чорудар.
32	07.05		Чечен-чугааның ужур-дузазы.	1	Өскениң кылган ажылын үнелеп билири.	Чогаалдың кыска планын эжи-биле демнежип тургузар.	Чечен чугааның адын бодунуң билип алганы-биле тайылбырлаар.
33	14.05		Чогаадыг “Мээң ынак маадырым”	1	Бодунуң сеткилинге кирген маадырының овур-хевирин дамчыдары	Мөзүлүг, мөзү чокдеп билиишкиннерни ылгап өөредир	Ажык, чараш сеткилди оттурар
34	21.05		Ниити катаптаашкын. Түңнел кичээл.	1	Өөредилгезинге сундулуг болуру.	Чуруктар-биле ажылдаар.	Чыл дургузунда өөренген чүүлдерин катаптаар.

Предварительный просмотр:

Тайылбыр бижик

5-11 класстарга тыва дыл программазын Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң кол (долу эвес) школага тыва дыл талазы-биле күрүне стандарттарынга дүүштүр тургускан.

Тыва дыл – тыва нацияның дылы болур. Ында тыва улустуң төрээн дылын сайзырадып келген байлак дуржулгазы, мерген угааны, угаан-бодалының чедиишкиннери мөөңнеттинген. Ол дээрге тыва культураның – улустуң аас чогаалының, өске-даа янзыларының, театр уран чүүлүнүң болгаш уран чүүлдүң өске-даа янзыларының, парлалганың, эртемниң, ажыл-херекти чорударының, өөредилгениң болгаш кижизидилгениң дылы апарган. Амгы үеде тыва дыл улустуң амыдыралының, ажыл-чорудулгазының бүгү-ле талалрында калбаа-биле ажыглаттынынп турар. Тыва школаларга азы класстарга, өске-даа өөредилге черлеринге төрээн дылды өөредири уругларның угаан-медерелин сайзырадырынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге хөй-хөй таарымчалыг аргаларлыг. Төрээн дылын шиңгээдип алыры - өөреникчилерге өске эртемнерни чедиишкинниг билип албышаан, долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус дугайында билиглерни калбартып, улуг салгалдың байлак дуржулгазын ажыглап билиринге чаңчыктырар.

5-9 класстарга тыва дыл эртеминиң утказы

Школага тыва дыл эртемин (курузун) өөредириниң программазында лексика, фонетика, сөс чогаадылгазы, грамматика (морфология, синтаксис) дугайында билиглерни, шын бижиириниң болгаш бижик демдектерин салырының чаңчылдарын, аас болгаш бижимел чугааның чаңчылдарын, стилистика элементилерин, дыл дугайында чамдык билиглерни киирген.

Төрээн дылдың школа курузунда теория талазы-биле билиглерни ниити дыл эртеминиң база амгы үеде тыва дыл эртеминиң чедиишкиннерин барымдаалап тайылбырлаан.

Тыва дыл эртеминиң тургузуу (6 класс)

Программаны колдуунда шуушкак принцип езугаар тургускан. Чамдык берге болгаш улуг темаларны, чижээ, лексика, сөс чогаадылгазын чаңгыс эвес, аңгы-аңгы класстарга чадаланчак кылдыр өөредири көрдүнген.

6-гы класска баштай «Тыва дыл – тыва чоннуң төрээн дылы» деп эгени өөренгеш, 5-ки класска өөренген чүүлдерин катаптаар. Ооң соонда «Лексика болгаш чугаа культуразы», «Сөс чогаадылгазы болгаш орфография. Чугаа культуразы», аңаа улай «Морфология болгаш орфография. Чугаа культуразы» деп бөлүктүң «Ат орну», «Кылыг сөзү», «Наречие» деп чугаа кезектерин өөренип доозар.

Школага тыва дылды өөредириниң сорулгалары болгаш кылыр ажылдары:

Школага тыва дылды башкылаарының сорулгалары мындыг:

- өөреникчилерге лексика, фонетика, сөс чогаадылгазы, грамматика (морфологи болгаш синтаксис), стилистика аймаандан тодаргай билиглерни бээр, алган билиглерни практика кырынга ажыглап билириниң мергежилдерин болгаш чаңчылдарын хевирлээр;

- шын бижиириниң болгаш бижик демдектерин салырынын быжыг чаңчылдарын бээр;

- теория талазы-биле алган билиглеринге даянып, программма негелдезинге дүүштүр боттарынының аас болгаш бижимел-биле харылзаалыг илеридиниң мергежилдери-биле чепсеглээр;

- өөреникчилерни литературлуг дылдың нормаларынга чаңчыктырар, оларның сөс курлавырын байыдар болгаш чугаазының культуразын бедидер;

- өөреникчилерниң ниитилел амыдыралынга дылдың ужур-дузазының, хөгжүлдезиниң дугайында база тыва дылдың өске дылдарның аразында туружунуң дугайында бөдүүн билиглери-биле таныштырар;

- оларның логиктиг боданыышкын болгаш чугаазын сайзырадыр;

- төрээн дылынга камныг болгаш хандыкшылдыг болурунга кижизидер, дылдың байлаан шиңгээдип алырынга өөреникчилерниң сонуургалын күштелдирер;

- өөреникчилерни патриотзмниң болгаш интернационализмниң ңзузунга кижизидер, оларның материалисчи үзел-бодалдарын хевирлээр;

- ном болгаш билиглерниң өске-даа үндезиннери-биле ажылдаарынга өөреникичлерни чаңчыктырар;

- өөреникчилерни боттары боданып өөрениринге чаңчыктырар;

- шын, медерелдиг, аянныг номчуурунуң мергежилдерин сайзырадыр;

- төрээн дыл кичээлдерин өөреникчилерниң мөзү-шынар, күш-ажыл болгаш эстетика талазы-биле кижизидилгезин боттандырарынга бүрүн- биле ажыглаар;

- өөреникчилерни харыысалгалыг болурунга, өөредилгениң болгаш күш-ажылдың сагыл-чурумун сагыырынга кижизидер.

6-гы класстың өөреникчилериниң тыва дылга шиңгээдип алыр кол-кол билиглери:

Сөс чогаадылгазының сайгарылгазын кылыр. Ийи чугула кежигүннүг домактарның синтаксистиг сайгарылгазын кылыр. Диалект сөстерни, эргижирээн сөстерни, неологизмнерни ылгап, чугаага шын ажыглап билир.

5-6 класстарга өөренген чугаа кезектеринге хамаарышкан сөстерни тывар болгаш оларның грамматиктиг демдектерин тодарадып билир.

Орфографиядан болгаш орфоэпиядан. Нарын кылыг сөстерин, наречие, ат оруннарын шын адаар болгаш бижиир. Тодаргай эвес ат оруннарында артынчыларны аңгылап болгаш дефистеп бижиир.

Пунктуациядан. Домакка удурланыштырар болгаш чагырыштырар эвилелдер мурнунга биче секти салып билир.

Календарь-тематиктиг планнаашкын

№	Үези		Кичээлдиң темазы	Шагы	Планнаттынган чүүлдер
№	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдиң темазы	Шагы	бот-тускайлаң	предметтиг	метапредметтиг
1	04.09		Киирилде кичээл «Тыва дыл – тыва чоннуң тѳрээн дылы».	1	Тыва дыл, тыва чон.	Тыва дыл, тыва чон дугайында эге билиг.	Бодап турар чуулун бадыткан ооренир.
2	11.09		Ниити түрк лексика	1	Түрк дылдар, ниити түрк лексика дугайында чаа билиишкин	Тыва дылдың төрел дылдарын билип алыр. Ниити түрк сөстерниң темалыг бөлүктерин сактып алыр.	Өске түрк чоннарның словарь сөстери-биле таныжылга
3	18.09		Ɵске дылдардан сѳстерни үлегерлеп алыры	1	Үлегерлеп алыышныда сөстерни сактып алыр	Темага хамаарышкан айтырыгларга харыылап билир	Сѳзүглел, таблица, слайдылар база карта-биле ажыл
4	25.09		Ниити ажыглалдың сɵстери	1	Сɵс курлавыры, социал бɵлүк, ниити ажыглалдың, ховар ажыглалдың сɵстери.	Темага хамаарышкан айтырыгларга харыылап билир	Ном-биле ажыл
5	02.10		Кызыгаарлыг ажыглалдың сɵстери	1	Профессионализм-нер, диалектизмнер: даспан, дɵңгүр, мынды, мындычак.	Темага хамаарышкан айтырыгларга харыылап билир.	Сѳзүглел-биле ажыл
6	09.10		Ховар ажыглалдың сѳстери.	2	Эргижирээн сөстер, архаизмнер, историзмнер Чаа сөстер, неологизмнер.	Сөс курлавырынга архаизм, историзм сөстерниң ролю. Эргижирээн сөстерниң амыдыралга ужур-дузазы.	Сѳзүглел-биле ажыл
7	16.10		Ч.С. Чогаадыг «Сɵстер делегейи»	1	Лексиктиг сайгарылга, мөөрей, сөстер делегейи	Словарьлар дузазы-биле сөстерниң тывылган угун тодарадып билири	Диктант бижиири, грамматиктиг сайгарылга
8	23.10		Хуу аттар Топонимнер.	1	Топонимнер, гидронимнер.	Хуу аттар дугайында билиг, оларның янзылары. Хуу аттарны шын бижиири.	Сѳзүглел-биле ажыл
9	06.11		Антропонимнер	1	Топонимнер, гидронимнер, .	Антропонимнер дугайында билиг, оларның янзылары. Хуу аттарны шын бижиири.	Карта, словарь-биле ажыл. Словарьлыг диктант.
10	13.11		Этнонимнер.	1	Этнонимнер этнос, чон, тɵрел аймактар.	Этнонимнер дугайында билиг, оларның янзылары. Хуу аттарны шын бижиири..	Словарьлыг диктант. Сѳзүглел-биле ажыл
11	20.11		Зоонимнер	1	Зооним, шола ат..	Зоонимнер дугайында билиг, оларның янзылары. Хуу аттарны шын бижиири..	Сѳзүглел-биле база карточкалар-биле ажыл
12	27.11		Лексикага катаптаашкын.	1	Лексика деп темалыг бɵлүкке хамаарышкан билиглерни катаптаар, быжыглаар.	Зачет.	Катаптаар
13	04.12		Кылыг сɵзүнүң утказы	1	Кылыг сөзү, үелери, арын, саны	Кылыг сөзүнүң ниити утказын, морфологтуг демдектерин, синтаксистиг ролюн билир.	Конспект, сѳзүглел-биле ажыл.
14	11.12		Кылыг сɵзүнүң уткалыг бɵлүктери	2	1. Кижинин болгаш дириг амытаннарнын кылдыныын илередир кылыг сɵстери.	Кижинин болгаш дириг амытаннарнын кылдыныын илередир кылыг сɵстериниң ылгалдарын билир.	Конспект, сѳзүглел-биле ажыл
15	18.12		Кылыг сɵзүнүң тургузуу	1	Бѳдүүн, нарын, составтыг кылыг сөстери.	Нарын кылыг сөстериниң тургустунары болгаш оларның шын бижилгезин билир.	Схемалар аайы-биле чижектер тывар, сѳзүглел-биле ажыл.
16	27.12		Кылыг сѳзүнге катаптаашкын	1		134-кү арында айтырыгларга аас-биле харыылаар	Зачетка белеткенир.
17	25.12		Кылыг сѳзүнге хыналда ажыл	1			Зачет
18	15.01		Наречиениң утказы болгаш грамматиктиг демдектери.	1	Наречие дугайында чаа билиг, оларның чугаага ажыглалы	Наречие – тускай чугаа кезээ. Ооң ниити утказы, грамматиктиг демдектери..	Домактар-биле ажыл, синтаксистиг сайгарылга, шилилгелиг диктант.
19	22.01		Наречиениң бѳлүктери	1	Наречиениң бѳлүктерин танып билири	Наречиениң бѳлүктерин билир..	Домактар-биле ажыл, морфемниг сайгарылга, шилилгелиг диктант.
20	29.01		Наречиелерге катаптаашкын	1			.
21	05.02		Хыналда диктант “Азас”	1	Наречиелерни шын бижиири.	Наречиелерни шын бижиири.	Карточкалар-биле ажыл, Словарьлыг диктант, сѳс-биле ажыл.
22	12.02		Частырыглар-биле ажыл	1
23	19.02		Ат орнунуң утказы, грамматиктиг демдектери, бѳлүктери	1	Ат орну, ооң бөлүктери	Ооң ниити утказы, морфологтуг демдектери, синтаксистиг ролю. Ат орнунуң бөлүктерин билир.	Конспект, Сѳзүглел-биле ажыл
24	26.02		Арынның ат оруннары	1		Арыннын ат оруннары домакка кол сɵс болгаш немелде болуп чоруур.	Сѳзүглел, таблица база чуруктар-биле ажыл
25	05.03		Ат оруннарынга катаптаашкын.	1	.	Ат оруннарын аас болгаш бижимел чугаага болгаш ажыглап билири.	.
26	12.03		Сɵс каттыжыышкыны	1	Чугула сɵс, чагырткан сɵс дугайында билири	Сөс каттыжыышкыннарын домактан база сɵстен ылгап билири.	Сɵзүглел-биле ажыл.
27	19.03		Домак. Домактарның сорулгазының аайы-биле янзылары.	1	Медээ домаа. Айтырыг домаа. Кыйгырыг домаа.	Домактарны сорулгаларынын аайы-биле ылгап билири.	Сɵзүглел-биле ажыл
28	09.04		Домактың чугула кежигүннери	1	Кол сɵс, сɵглекчи Кол сɵстүң кɵргүзүкчүлери: болза, дээрге		Сɵзүглел-биле ажыл.
30	16.04		Сɵс каттыжыышкыны биле домакка катаптаашкын	3	Медээ домаа. Айтырыг домаа. Кыйгырыг домаа.	Домактарны сорулгаларынын аайы-биле ылгап билири..	Сɵзүглел-биле ажыл
31	30.04		Лексикага катаптаашкын	1	Түрк дылдар, ниити түрк лексика	Тыва дылдың төрел дылдарын билип алыр. Ниити түрк сөстерниң темалыгбөлүктерин сактып алыр..	Сɵзүглел-биле ажыл.
32	14.05		Кылыг сɵзүнге катаптаашкын	1	Кылыг сөзү, үелери, арын, саны.	Кылыг сөзүнүң ниити утказын, морфологтуг демдектерин, синтаксистиг ролюн билир.	Сɵзүглел-биле ажыл.
33	21.05		Ат орнунга катаптаашкын	1	Ат орну, ооң бөлүктери.	Ооң ниити утказы, морфологтуг демдектери, синтаксистиг ролю.	Сɵзүглел-биле ажыл
34	28.05		Хыналда тест. Түңнел к ичээл	1			Таблица-биле ажыл.

Немелде литература:

1. А. К. Ойдан-оол, М.Ч. Ооржак., С.-C.Т. Ооржак. Диктантылар чыындызы. 5-9 класстарга. Башкыларга дузаламчы.- Кызыл, 2003.

2. А. К. Ойдан-оол, С.К. Тадар-оол. Эдертиглер чыындызы. 5-9 класс. Башкыларга дузаламчы. –Кызыл, ТывН/Ч, 2004.

3. Д. А. Монгуш, А. К. Ойдан-оол. Методиктиг сүмелер. 6-7 класстарның «Тыва дыл» ному-биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. Кызыл: ТывН/Ч, 1992.

4. Д. Х. Ооржак болгаш өскелер-даа. 5-6 класстарның «Тыва дыл» деп өөредилге номнарынга дидактиктиг материал. Кызыл, 1994.

5. Е.Б. Салзынмаа. Грамматиктиг сайгарылгалар чуруму. Кызыл: ТывКУ, 2004.

6. К. Б. Март-оол. 5-9 класстарга тыва дылды башкылаарының методиказы. Кызыл, 2002.

7. Тыва орфографияның болгаш пунктуацияның дүрүмнери. Кызыл: Республика типографиязы, 2001.

8. Ш.Ч. Сат. Тыва диалектология. Кызыл: ТывН/Ч, 1987.

Предварительный просмотр:

Тайылбыр бижик

5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниң утказы болгаш тургузуу

Тыва чогаал эртемин өөрдириниң түңнелдери

Календарь-тематиктиг планнаашкын. Төрээн чогаал. 6 класс

№	Үези		Кичээлдиң темазы	Шагы	Планнаттынган чүүлдер
№	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдиң темазы	Шагы	бот-тускайлаң	Метапредметтиг	Предметтиг
1	07.09		Литература – сөстүң уран чүүлү.	1	Чаа өөредилге чылында өөренир чогаалдар-биле кыска таныжылга.	Чогаал – амыдырал.Дыл ниитилелдиң арны, ооң камгалакчызы	Чогаал дугайында мерген сөстер, цитаталар
2	14.09		Тоолчургу болгаш төөгү чугаалар.	1	Тыва тоолчургу чугааларны тема аайы-биле бөлүктери, тургузуунуң онзагайы. .	Төөгү болгаш тоолчургу чугааларныӊ аразында ылгалы, мультимедийлиг проектилерден кылгаш, камгалаңар.	“Тыва улустуӊ тоолчургу болгаш төөгү чугааларын...” номчуур,
3	21.09		“Kүскениң чылга киргени” “Теве-Адар”	1	Мерген угаан кедилиг дугайында чугаа. Черлер аттарының тывывлган төөгүзүнүң барымдаалыг бооп болуру.	Сөзүглелдиӊ планын тургузар.	Чылдың 12 аттарын дес-дараалаан чурум ңзугаар шээжилээр
4	28.09		С. Сарыг-оол «Күс».	1	Шүлүктүӊ тургузуунда онзагай талалары. Шүлүкте күскү бойдустуң.	Чогаалдың уран аргаларын сайгарары. деп	Орус дылда күс дугайында шүлүк-биле деңнээр
5	05.10		Тыва улустуң ырлары. Төрээн чер дугайында ырлар..	1	Тыва улустуң ырларының тывылганы. Оларның темалары, утказы, тургузуу, дылының уран-чечени.	Улусчу чаңчылдарның илереп кээри.	Ырларны шилилге-биле ырлап өөренир.
6	12.10		Улустуң ырларынга практиктиг кичээл.	1	Тыва улустуң ырларын ырлажып өөренири.	Тываныӊ улустуӊ ыраажыларын,хөөмейжилерин таныштырар..	Ыраажылар дугайында альбомдан долдурар
7	19.10		ЧТ Ыр, кожамык дугайында билиг.	1	Ырларның, кожамык аялгаларының онзагайы. Ыр, кожамыктарның темалары.	Улустуӊ ырларының, кожамыктарының дылы.	Тыва хөгжүм ансамбльдары дугайында медээ
8	26.10		ЧТ Алгыш йөрээлдер.	1	Алгыш-йөрээлдерниң утказы, тургузуу болгаш темалары.	Алгыш-йөрээлдерниң бөлүктери.	“Дөжек дой” база “Хылбык дой” байырлалдарга алгыш-йөрээлдерден
9	09.11		Авторлуг тоолдар С.Сарыг-оол “Агар-Сандан ыяш”	1	“Агар-Сандан ыяш” – тыва литературада бирги авторлуг тоол.	Ниитилелде аңгы демиселин болгаш ак, кара күштерни көргүскени.	Ховар ажыглаттынып турар сөстерниң утказын билип алыры
10	16.11		ЧТ Гипербола болгаш литота дугайында билиг	1	Хөөредиишкин болгаш бичеледир көргүскен аргалар дугайында билиишкин	Гипребола, литота.	Чогаалчыларның гиперболаны, литотаны ажыглап турарының чижектери
11	23.11		К-Э.Кудажы “Маргылдаа”.	1	Маска, Дөжү, Хөрүктүң овур-хевирлериниң чуруттунганы, басняның элдээртиглиг утказы. Басняның дылының уран-чечени.	Чогаал маадырдарыныӊ портреди, овур-хевири.	Басняныӊ утказынга чүүлдеш үлегер домактардан тып бижиир.
12	30.11		С.Сүрүң-оол «Аът биле оор»	1	Мөзү-бүдүш проблемазын чидии-биле көдүргени. Басняның кол утказы, ооң амгы үе-биле харылзаазы.	“Бодун боду билинмес, морзук калчанын билинмес” дээн үлегер домактың утказы.	Орус дылдыг чогаалчыларның баснялары-биле деңнээр
13	07.12		КДН Иван Крылов “Шиижек биле Көге-буга”	1	Маадырларның мөзүзүн илереткен эпитеттер-биле ажыл.	Иван Крылов кижиниң мөзү-бүдүжүнге хамаарыштыр кандыг ниити бодалдар	Орус болгаш өске-даа чоннарның баснязын тып номчуур, утказын таныштырар.
14	14.12		ЧТ Басня дугайында билиг.	1	Басня дугайында билиг. Басня болгаш үлегер домактар. Басня бижип чоруур тыва чогаалчылар.	Басня — эң-не бурунгу литературлуг жанр.	Чогаал теориязын конспектилээр.
15	21.12		С.Тока “Мерген” “Тас-Баштыг”	1	Аваның уругларынга ынакшылы маадырлыг чоруу, амыдырал дээш демисели. Орус, тыва улустар аразында найыралды чурааны	Тыва ава херээжен кижини алдаржытканы.	«Мерген» деп эгеден үзүндүнү шээжилээр.
16	11.01		С.Тока «База кыш».	1	Кышкы бойдус чурумалы	Чогаалда черлер аттары	Эгеге таарыштыр чурук чуруур, ону камгалаар.
17	18.01		С.Сарыг-оол «Ол-ла Маскажык»	1	Чечен чугаада Тывага хувискаал мурнунда ядыы араттарның түреңги амыдыралын Ууштаарның өг-бүлезин дамчыштыр чуруп көргүскени.	Тываның төөгүзүн чуруп көргүскениниң онзагайы.	Күскү бойдусту чураан метафоралар
18	25.01		Чечен чогаалдың маадырының дугайында билиг.	1	Чогаал маадыры дугайында билиг.	Чогаал маадырларының ажыл-херектерин болгаш тоожукчу чугаазын дамчыштыр идей-тематиканы илередири.	«Мээң ынак маадырым» деп темага кыска чогаадыг бижиир.
19	01.02		О.Сувакпит «Буянның сергези».	1	Буянның ырызы, уругларның оюну болгаш төөгү темазы. Чогаалдың идея, темазы.	Чогаалдың дылының онзагайы. Чогаалга план тургузары.	«Буян келир үеде» деп чогаалга түңнел
20	08.02		М.Дуюнгар «Хлеб»	1	Дайын сөөлүнде чылдарда амыдырал, хлебтиң үнези. Чогаалдың кижизидикчи салдары, уран-чечени.	Кижилерниң хлебке хамаарылгазы, ону үнелеп билири.	Чогаалды аянныг, рольдап номчууру.
21	15.02		Ш.Суван «Кижи-Бүрүс»	1	Чогаалчының тыва литературага тоолчургу чугааларга үндезилээн, элдептиг кижи-биле ужуражылга темазын бир онзагай кылдыр ажытканы.	Чогаалды аянныг номчууру. Утказын чугаалаары.	Кижи-бүрүс дугайында эртемде медээлер
22	22.02		Х.Ойдан-оол «Эзир	1	Чогаалдыӊ тема, идеязы, уран-чечени «Кижи биле бойдус» деп теманы чечен чугаада көдүргени.	Найырал темазын чурааны.	Орус-тыва кижилер аразында найырал.
23	01.03		Ш.Суван «Азыранды».	1	Чогаалдың адының идейлиг утказы. Чогаалчының улуг болгаш бичии кижилерниң иштики делегейин ылгалдыг кылдыр чурааны.	Соктайның овур-хевири. Ооң психологтуг овур-хевири.	Чечен чугааның кижизидикчиужур-дузазы. Дылы болгаш уран-чечени. .
24	08.03		Чогаадыг “Ыт – кижиниң өңнүү”	1	«Ыт — кижиниң өңнүү» деп темага номчаан чогаалдарынга даянып чогаадыг бижиири.		Орус литературада ыт дугайында чогаалдар-биле деңнелге
25	15.03		КДН Улуг чурукчунуң уран тоолдары («Эр чол», ар113»)	1	“Шыдамык элчиген”, “Итпиктер болгаш оларның оолдары”	Кыска тоолдарның ужур-утказын сайгарып чугаалажыр.	Леонардо да Винчи дугайында медээни интернеттен тывар, эштеринге чугаалап бээр..
26	22.03		А.Даржай «Өгге йөрээл».	1	Уран-чечени, стиль аянныы, эстетиктиг дээштии, авторнуӊ дылыныӊ бот-тускайлаӊы Шүлүктүң тема, кол бодал. Бижиттингениниң онзагайы, тургузуу.	Чогаалдыңдылының уран-чечени, аас чогаалы-биле холбаалыы. Бижиттингениниң онзагайы, тургузуун сайгарар.	Тыва өгнүң тургузуун, өг иштиниң эдилелдерин бижиир. Өгге тураскааткан өске чогаалдарны тып номчуур.
26	05.04		ЧТ Проза болгаш шүлүк чогааалдарының ылгавырлыг талалары.	1	Проза чогаалының онзагайы. Шүлүк чогаалының онзагайы.	Улегер аяннажылгаларны домактарда, тывызыктарда тывыңар.	Ава, төрээн чер, найырал, эш-өөр дугайында шүлүктен чогаадыр.
27			Е.Танова «Илбилиг согун».	1	Чогаалда төөгү темазын чурааны. Номчаан чогаалдары-биле деңнелге кылып сайгарары...	Овур-хевирлер-биле ажыл. Билдинмес сөстер словары тургазар.	Шииниң дылының онзагайын сайгарар.
28	12.04		Е.Танова «Илбилиг согун». Шииниң бижиттингениниң онзагайы.	1	Бай аңгының төлээлериниң овур-хевириниң чүүлдешкээ. Эрткен үениң кижилери-биле амгы үениң кижилериниң аажы-чаңында, чуртталгазында ылгал.	Этркен үени көргүскен сөстерни ушта бижиир..	Автор маадырларныка нчаар көргүскенил, чижектер-биле бадыткап ушта бижиир.
29	19.04		Е.Танова «Илбилиг согун» Шииниң кижизидикчи ужур-утказы.	1	Шииниң кол кижизидикчи ужур-утказы. Сөстер-биле ажыл	Чогаалда чугула бодал. Мерген биле Чеченмааның аразында чугаазы.	. “Шииден сонуургаан көргүзүүм” деп шилигелгелиг аас чугаадан план
30	26.04		Тест-биле ажыл.	1	Чыл дургузунда өөренген чогаалдарын билиринге билиин хынаар.	Харыыларны чижектер-биле бадыткап өөренир.	«Мээң сонуургаан чогаалым» деп темага ажык чугаага белеткенир.
31	03.05		Катаптаашкын. Хыналда ажыл.	1			Номчаан эгелеринден айтырыгларга шын, тода харыыны бээр.
32	17.05		Ниити катаптаашкын.	1	Өөредилгезинге сундулуг болуру..	Чуруктар-биле ажылдаар.	Чыл дургузунда өөренген чүүлдерин катаптаар
33	24.05		Тыва дитературада уруглар чогаалчылары		Тыва дитературада уруглар чогаалчылары, оларның чогаалдары-биле кыска таныжылга	Амгы үеде бичии уругларга бижип чоруур чогаалчылар дугайында	Агния Бартонуң шүлүктеринге аянныг номчулга
34	31.05		Түннел кичээл. «Мээң эң сонуургаан чогаалым».	1	Чыл дургузунда өөренгенин катаптаар.	Чогаалдар сайгарылгазы. Литератураның амыдыралга чугулазының дугайында чугаа.	Чайгы үеде номчуур номнар шилиир.

Ажыглаар литература:

1. Б.К. Будуп. Тыва үлегер домактар болгаш чечен сөстер. Кызыл,2010.

2. Д.Ч. Сүндүп. Тыва улустуң аас чогаалын школаларга өөредириниң методиказы. Кызыл, 1992.

3. Е.Т.Чамзырын. Этнопоэтические особенности тувинской детской прозы. Кызыл, 2009.

4. Матпаадыр. Уругларга аас чогаалы. Кызыл, 2006.

5. С.С. Комбу. Тувинская литература. – Новосибирск: Наука, 2012.

6. Тувинские народные сказки (Сост. З.Б.Самдан).-Новосибирск: ВО «Наука», Сибирская издательская фирма, 1994.

7. Тыва Республиканың чогаалчылары (М.Б.Ховалыг тургускан. Кызыл, 2000)

8. Тываның чогаалчылары – Писатели Тувы (М.Б.Ховалыг тургускан. Кызыл, 2001)

9. Тыва улустуң тоолдары. Кызыл, 2012.

10. Тыва тывызыктар (Г.Н.Курбатский тург.-н.). Кызыл, 2002.

11. Тыва улустуң тывызыктары. (А.Т.Дугаржап чыып тург.-н.). Кызыл, 2011. болгаш о.ө.

Предварительный просмотр:

№	хүнү		Кичээлдиӊ темазы	Бот-тускайлан	Метапредметтиг	Предметтиг
№	план	факт	Кичээлдиӊ темазы	Бот-тускайлан	Метапредметтиг	Предметтиг
1	03.09		Тыва дыл болгаш ѳске дылдар	Киирилде кичээл	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Литературлуг тыва дыл, ооӊ диалектилериниӊ дугайында билиглерин быжыглаары.
2	07.09		Лексика.Сѳс чогаадылгазы болгаш орфография. Фразеологизмнер	Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли	Ном-биле ажыл	Лексига алган билиглерин быжыглаары.
3	08.09		Сѳс чогаадылгазы.Сѳстерниӊ тыптыр аргалары	Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли	Ном-биле ажыл,сѳс тургузуунга сайгарылга	Сѳстерниӊ тыптыр аргаларын тодарадып билири, шын бижиири.Ѳскертилге, чогаадылга кожумактарыныӊ уткаларын шын тодарадып билири.
4	10.09		Хурааӊгай сѳстерни шын бижиири	Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли	Ном-биле ажыл	Хураангай,нарын сѳстерниӊ шын бижилгези, шын адалгазы.
5	14.09		Морфология болгаш орфография.Ат орнунуӊ бѳлүктери	Катаптаашкын, Быжыглаашкын кичээли	Морфологтуг сайгарылга	Ат орну, бѳлүктери.Ону чугаага шын ажыглаары
6	15.09		Кылыг сѳзүнүӊ ѳске чугаа кезектеринден ылгалы	Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли	Мергежилгелер күүселдези	Кылыг сѳзүнүӊ ѳске чугаа кезектеринден ылгалы: залог вид хевиринге кылыг сѳстерин шын бижиири
7	17.09		Наречиелерниӊ бѳлүктери. Оларны шын бижиири	Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли	Карточкалар-биле ажыл мергежилгелер кууселдези	Наречиелерниӊ бѳлүктери. Оларны шын бижиири.Синоним,антоним наречиелерни чугаага шын ажыглаары.
8	21.09		ЧСК. «Тѳрээн черим чурумалы»	ЧСК	Чогаадыкчы ажыл	сѳзүглел кезектериниӊ харылзашкак аргаларын шингээдири.
9	22.09		Дузалал чугаа кезектери. Эвилелдер. Аян сѳстери	Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Дузалал чугаа кезектери. Эвилелдер. Аян сѳстери. Оларныӊ уткалары болгаш грамматиктиг демдектери
10	24.09		Диктант «Алышкылар»	Хыналда ажыл	Сѳзүглел-биле ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
11	28.09		Частырыглар-биле ажыл.	ЧСК	катаптаашкын	Алган билиглеринин быжыглаары
12	29.09		Практиктиг ажыл: морфологтуг сайгарылгалар.	ЧСК	Сайгарылга кичээли	Чугаа кезектерин ылгап ѳѳренири
13	01.10		Сѳс каттыжыышкыныныӊ сѳстен болгаш домактан ылгалы	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Сѳс каттыжыышкыныныӊ сѳстен болгаш домактан ылгалы.
14	05.10		Сѳс каттыжыышкыннарыныӊ тургузуу болгаш грамматиктиг уткалары	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Сѳс каттыжыышкыннарыныӊ тургузуу болгаш грамматиктиг уткалары: ѳзек болшаш чагырткан сѳстер.
15	06.10		Сѳс каттыжыышкыннарында болгаш домакта сѳстерниӊ холбаалары: каттыжылга, башкарылга	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Сѳзүглел-биле ажыл,сѳстерниӊ холбааларын тодарадып билири
16	08.10		Сѳс каттыжыышкыннарында болгаш домакта сѳстерниӊ холбаалары: хамааржылга, тааржылга	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Сѳзүглел-биле ажыл,сѳстерниӊ холбааларын тодарадып билири
17	12.10		Катаптаашкын: сѳс каттыжыышкыны болгаш домакта сѳстерниӊ холбаалары	катаптаашкын	Мергежилгелер кууселдези	Сѳс каттыжыышкыныныӊ сѳстен болгаш домактан ылгалы
18	13.10		Грамматиктиг чогаадыг «Сѳс каттыжыышкыныныӊ дугайында чүнү билир мен?»	ЧСК	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
19	15.10		Кичээл-зачет: сѳстерниӊ холбаалары	Хыналда ажыл кичээли	Сайгарылга кичээли	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы.
20	19.10		Диктант «Кыштыӊ демдээ»	Хыналда ажыл кичээли	Сѳзүглел-биле ажыл, катаптаашкын	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы
21	20.10		Частырыглар-биле ажыл	Сайгарылга кичээли	Башкыныӊ тайылбыры.	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
22	22.10		Домак. Домактыӊ тургузуу болгаш грамматиктиг уткалары	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Домак дугайында билиг, оон тургузуу
23	09.11		Кичээл-практикум: домактар сайгарылгазы.	ЧСК	Карточкалар-биле ажыл	Домактарныӊ сайгарылгазын шын кылыры
24	10.11		Домактыӊ чугула кежигүннери	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Домактын чугула кежигуннеринин илереттинери
25	12.11		Кол сѳс	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Кол сѳстүӊ утказы.
26	16.11		Сѳглекчи	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Сѳглекчиниӊ грамматиктиг утказы.
27	17.11		Кол сос биле соглекчинин аразында тааржылга.	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Удур-дедир хынажылга	Тааржылга холбаазын ылгап билири
28	19.11		Кол состун илереттинери	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Созуглел-биле ажыл. Кол состун илереттинер аргалары
29	23.11		Кол состун илереттинери.Дыннаан чуулунун дугайында кыска чечен чугаа.	ЧСК	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглеринин быжыглаары
30	24.11		Кол состун коргузукчулери	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Удур-дедир хынажылга	Кол состун коргузукчулерин тодарадыры
31	26.11		Соглекчинин илереттинери	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Ном-биле ажыл	Созуглел-биле ажыл. Соглекчинин илереттинер аргалары
32	30.11		Соглекчинин илереттинери. Школанын куш-ажыл хоочунунга дуза дугайында дыннадыг «Демниг сааскан теве тудуп чиир».	Холушкак хевирниӊ кичээли. ЧСК	Шилигелиг диктант	Алган билиглерин быжыглаары
33	01.12		Практиктиг кичээл (сѳглекчи, кол сѳс)	ЧСК	Сайгарылга кичээли	Алган билиглеринин быжыглаары
34	03.12		Частырыглар-биле ажыл	ЧСК	катаптаашкын
35	07.12		Кылыг состуг бодуун болгаш составтыг соглекчилер	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Ном-биле ажыл	Кылыг состуг бодуун болгаш составтыг соглекчилер
36	08.12		Кылыг состуг бодуун болгаш составтыг соглекчилер. Спорт дугайында ном унелели. Литературлуг маадырнын характеристиказы.	Холушкак кичээл	Чогаадыкчы ажыл	Кылыг состуг бодуун болгаш составтыг соглекчилерни ылгап билири
37	10.12		Ат состуг составтыг соглекчилер	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер күүселдези	Созуглел-биле ажыл. Ат состуг составтыг соглекчилерни тодарадып билири
38	14.12		Ат состуг составтыг соглекчилер. Публицистика дугайында ниити билиг.	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Мергежилгелер кууселдези	Ат состуг составтыг соглекчи-лерни тодарадыры. Публицистика стилинде созуглелди сайгарып билири
39	15.12		Кол сос биле соглекчинин аразынга тире	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Сѳзүглел-биле ажыл	Кол сос биле соглекчинин аразынга тире салыр дурум
40	17.12		Кол сос биле соглекчинин аразынга тире	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Мергежилгелер кууселдези	Алган билиглеринин быжыглаары
41	21.12		Соглекчинин составында модальдыг состер	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Соглекчинин составында модальдыг состерни ылгап билири
42	22.12		Соглекчинин составында модальдыг состер. Дириг амытаннар дугайында номнун унелели. Литературлуг маадырнын характеристиказы.	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези, чурук-биле ажыл	Соглекчинин составында модальдыг состерни ылгап билири
43	24.12		Хыналда ажыл: ат сѳстүг,кылыг сѳстүг сѳглекчилер	Хыналда кичээл	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
44	11.01		Частырыглар-биле ажыл.К.Кудажынын «Сарыг-оолдун плантациязы» деп созуглелден оон даштыкы овур-хевирин номчууру,сайгарары.	ЧСК	Удур-дедир хынажылга	Алган билиглеринин быжыглаары
45	12.01		Домактын ийиги черге кежигуннери.	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Тайылбыр диктант	Домактын ийиги черге кежигуннерин тодарадып, ылгап билири
46	14.01		Немелде	Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Домактын ийиги черге кежигуннерин тодарадып, ылгап билири
47			Немелде. Хемчиктин чурумалын аас болгаш бижимел чугаа-биле дамчыдары.	ЧСК	Мергежилгелер кууселдези	Домактын ийиги черге кежигуннерин тодарадып, ылгап билири
48			Тодарадылга	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Созуглел-биле ажыл. Домактын ийиги черге кежигуннерин тодарадып, ылгап билири
49			Тодарадылга	Быжыглаашкын	Удур-дедир хынажылга	Созуглел-биле ажыл. Домактын ийиги черге кежигуну-тодарадыл-ганы тодарадып, ылгап билири
50			Капсырылга	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Домак сайгарылгазы	Дурум-биле ажыл. Домактын ийиги черге кежигуннеринден капсырылганы тодарадып, ылгап билири
51			Капсырылга. Шынчы чорук дугайында номнун унелели. Литературлуг маадырнын характеристиказы.	ЧСК	Мергежилгелер кууселдези	Дурум-биле ажыл. Домактын ийиги черге кежигуннеринден капсырылганы тодарадып, ылгап билири
52			Байдалдар. Оларнын утка аайы-биле болуктери: уенин, туруштун, чылдагааннын, сорулганын, кылдыныг аргазынын байдалдары	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Созуглел-биле ажыл Домактын ийиги черге кежигуннеринден байдалдарнын илереттинери болгаш оларны тодарадып, ылгап билири
53			Байдалдар. Оларнын утка аайы-биле болуктери: уенин, туруштун, чылдагааннын, сорулганын, кылдыныг аргазынын байдалдары. Башкынын куш-ажылынын чурумалы.	ЧСК,быжыглаашкын	Чогаадыкчы ажыл	Созуглел-биле ажыл Домактын ийиги черге кежигуннеринден байдалдарнын илереттинери болгаш оларны тодарадып, ылгап билири
54			Деннелгелиг болуглел, анаа биче сек салыры.	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Чогаадыкчы ажыл	Созуглел-биле ажыл. Деннелге-лиг болуглелдерни ылгап, тып, анаа биче сек салыры
55			Деннелгелиг болуглел, анаа биче сек салыры. Домактын ийиги черге кежигуннери	Катаптаашкын	Шилигелиг диктант	Алган билиглеринин быжыглаары
56			Хыналда ажыл	Хыналда кичээл	Проект-биле ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
57			Частырыглар-биле ажыл. Чугаа этикединин дугайында дыннадыг-сайгарылга.	ЧСК	Удур-дедир хынажылга	Алган билиглеринин быжыглаары
58			Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында ниити билиг.	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында билиг
59			Чангыс чугула кежигуннуг домактар: тодаргай арынныг, тодаргай эвес арынныг домактар	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Башкыныӊ тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл	Синтаксистиг синонимнер болур ИЧК, ЧЧК домактарны ажыглап, эсолуштуруп билири.
60			Чангыс чугула кежигуннуг домактар: тодаргай арынныг, тодаргай эвес арынныг домактар	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Синтаксистиг синонимнер болур ИЧК, ЧЧК домактарны ажыглап, солуштуруп билири.
61			Арын чок домактар	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Созуглел-биле ажыл. Синтаксистиг синонимнер болур ИЧК, ЧЧК домактарны ажыглап, солуштуруп билири.
62			Ат домактары	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Шилилгелиг диктант	Чувелернин, байдалдын, пейзажтын чурумалын коргузерде ат домактарын ажыглаары
63			Эдертиг	Хыналда кичээл	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
64			Частырыглар-биле ажыл Кыска созуглелдин кол бодалын тып илередири, уткалыг кезектерге чарары, ат бээри.	ЧСК	Проект-биле ажыл	Орфогрфтыг, пунктуастыг дурумнер
65			Долу болгаш долу эвес домактар дугайында билиг	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Удур-дедир хынажылга	Долу болгаш долу эвес домактарны диалогка, янзы-буру байдалдарга ажыглап билири
66			Долу болгаш долу эвес домактар дугайында билиг	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Мергежилгелер кууселдези	Долу болгаш долу эвес домактарны диалогка, янзы-буру байдалдарга ажыглап билири
67			Домак состер. Бердинген созуглелге аттан берип, бодуун планын тургузар.	Чаа чуул ооредиринин, ЧСК	Мергежилгелер кууселдези	Домак состерни диалогка, янзы-буру байдалдарга ажыглап билири
68			Чангыс аймак кежигуннерлиг домактар дугайында билиг	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Тайылбыр диктант	Чангыс аймак кежигуннерлиг домактар дугайында ниити билиг
69			Каттыштырар аялга (интонация), дузазы-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннер	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Шилигелиг диктант	Каттыштырар аялга дузазы-биле холбашкан ЧАК-ни домактан тодарадып, бижик демдектерин шын салыры
70			Каттыштырар аялга (интонация), дузазы-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннер	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Мергежилгелер кууселдези	Каттыштырар аялга дузазы-биле холбашкан ЧАК-ни домактан тодарадып, бижик демдектерин шын салыры
71			Эвилелдер дузазы-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннер	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Мергежилгелер кууселдези	Эвилелдер дузазы-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннерни домактан тып, шын тодарадыры
72			Эвилелдер дузазы-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннер. Бердинген созуглелди ун доктаашкыннарын кылып, логиктиг ударениелиг состерни ылгап, аянныг номчууру.	ЧСК	Чогаадыкчы ажыл	Эвилелдер дузазы-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннерни домактан тып, шын тодарадыры
73			Хыналда ажыл: домактарныӊ синтаксистиг сайгарылгазы	Хыналда кичээл	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
74			Частырыглар-биле ажыл. Номчаан созуглелге коллективтиг план тургузары, утказын план ёзугаар дамчыдары.	ЧСК	ИКТ-лиг проект	Алган билиглеринин быжыглаары
75			Чангыс аймак болгаш чангыс аймак эвес тодарадылгалар	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Тайылбыр диктант	Чангыс аймак болгаш чангыс аймак эвес тодарадылгаларны тодарадыры, ылгап билири
76			Чангыс аймак болгаш чангыс аймак эвес тодарадылгалар	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Удур-дедир хынажылга	Чангыс аймак болгаш чангыс аймак эвес тодарадылгаларны тодарадыры, ылгап билири
77			Чангыс аймак кежигуннернин туннекчи состери	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Удур-дедир хынажылга	ЧАК-де туннекчи состерде ийи сек болгаш тире салыры
78			Чангыс аймак кежигуннернин туннекчи состери	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Чогаадыкчы ажыл	ЧАК-де туннекчи состерде ийи сек болгаш тире салыры
79			Хыналда ажыл	Хыналда кичээл	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
80			Частырыглар-биле ажыл. Аянныг номчулга.	ЧСК	ИКТ-лиг проект	Алган билиглеринин быжыглаары
81			Адалгаларлыг, киирилде состерлиг болгаш киирилде домактарлыг домактар. Адалга	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Тайылбыр диктант	Адалгаларлыг, киирилде состерлиг болгаш киирилде домактарлыг домакта дугайында ниити билиг. Делгеренгей адалга, анаа бижик демдээ
82			Адалгаларлыг, киирилде состерлиг болгаш киирилде домактарлыг домактар. Студент акы-угбазынче чагаа бижиири.	ЧСК.	Шилигелиг диктант	Адалгаларлыг, киирилде состерлиг болгаш киирилде домактарлыг домакта дугайында ниити билиг. Делгеренгей адалга, анаа бижик демдээ
83			Киирилде состер болгаш киирилде домактар	Чаа чуул ооредиринин кичээли	Чагаа созуглелин негелде ёзугаар тургузуп бижиири.	Киирилде состер болгаш киирилде домактар барда бижик демдек-тери
84			Киирилде состер болгаш киирилде домактар		Мергежилгелер кууселдези	Киирилде состер болгаш киирилде домактар барда бижик демдек-тери
85			Адалга. Киирилде состер болгаш киирилде домактар.. «Солун таварылга» деп темага улуг эвес хемчээлдиг харылзаалыг чугаа тургузар.	ЧСК	Мергежилгелер кууселдези	Чугаанын байдалынга дууштур адалга, киирилде состер болгаш киирилде домактарны ажыглап билири, оларнын тускайлаар аял-газын сагыыры, бижик демдек-терин салыры.
86			Экскурсия кичээл «Чадаана хем тааланчыг ырызы»	ЧСК	Беседа, башкыныӊ тайылбыры	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
87			Адалгаларлыг созуглелдин аянныг номчулгазы.	ЧСК	Проект	Алган билиглеринин быжыглаары
88			Чыл дургузунда ооренгенин катаптаары Сос каттыжыышкыны болгаш домак	Катаптаашкын	Шилигелиг диктант	Домактан сос каттыжыыш-кынын тып, сайгарып билири
89			Чугаанын сорулгазынын аайы-биле домактарнын хевирлери	Быжыглаашкын	Мергежилгелер кууселдези	Чугаанын сорулгазынын аайы-биле бодуун домактарнын хевир-лерин ылгаары
90			Домактын чугула кежигуннери	Быжыглаашкын	Шилилгелиг диктант	Кол сос, соглекчинин илереттинери Кол состун коргузукчулери. Сог-лекчинин составында модальдыг состерни тодарадыры
91			Домактын ийиги черге кежигуннери	Быжыглаашкын	Сайгарылга кичээли	Делгеренгей эвес домакты ийиги черге кежигуннер-биле делгередип билири.
92			Чогаадыг «Тыва дыл- тыва нацияныӊ тѳрээн дылы»	Быжыглаашкын	Сѳзүглел-биле ажыл	Алган билиглерин системчидери, хыналдазы, билиглернин четпестерин эдери
93			Частырыглар-биле ажыл. Улуг эвес хемчээлдиг шулуктун, созуглелдин орус дылче очулгазы.	ЧСК	Шилилгелиг диктант	Алган билиглеринин быжыглаары
94			Чангыс чугула кежигуннуг домактар	Быжыглаашкын	Чогаадыкчы ажыл	Синтаксистиг синонимнер болур ИЧК, ЧЧК домактарны ажыглап, солуштуруп билири.
95			Ийи чугула кежигуннуг домактар		Мергежилгелер кууселдези	Синтаксистиг синонимнер болур ИЧК, ЧЧК домактарны ажыглап, солуштуруп билири.
96			Чангыс аймак кежигуннерге бижик демдектери	Быжыглаашкын	Шилигелиг диктант	ЧАК-ни домактан тодарадып, Туннекчи состер барда бижик демдектерин шын салыры
97			Адалгалар болгаш киирилде состер, домактар	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Удур-дедир хынажылга	Чугаанын байдалынга дууштур адалга, киирилде состер болгаш киирилде домактарны ажыглап билири, оларнын тускайлаар аялгазын сагыыры, бижик демдек-терин салыры.
98			Домак состер	Холушкак хевирниӊ кичээли.	Мергежилгелер кууселдези	Домак состерни диалогка, янзы-буру байдалдарга ажыглап билири
99			ИЧК., ЧЧК., ЧАК-ге туннел-зачёт	Хыналда кичээл	Чогаадыкчы ажыл	Алган билиглеринин быжыглаары
100			Частырыглар-биле ажыл. Туннел кичээл. Башкынын салган солун айтырыгларынга долу,шын,чиге харыылар бээри.	ЧСК	Тайылбыр диктант	Алган билиглеринин быжыглаары
101			Тестилиг ажыл	Билиг хыналдазы	Бот ажылдаарын чедип алыр	Алган билиглеринин быжыглаары
102			Түӊнел-кичээл	Түӊнел кичээл	Сайгарылга кичээли	Алган билиглеринин быжыглаары

Предварительный просмотр:

№	Эрттирер үези		Шагы	Кичээлдиң темазы	Планнаттынган түңнелдер
№	План ёзугаар	Херек кырында	Шагы	Кичээлдиң темазы	бот-тускайлаң	предметтиг	метапредметтиг
1	07.09		1	Киирилде кичээл. Литература- амыдыралдың көрүнчүү	Литератураның ролюн амыдыралга медереп билири	Чогаалчының чечен чогаадылгазы болгаш боттуг амыдыралдың илерээри	Аас чогаалы-биле харылзаазын тайылбырлаар
2	14.09		1	Маадырлыг тоолдар. “Танаа-Херел”	Берген сөзүнге ээ болуру	Маадырлыг чоруктарының хайгааралы	Утказын эдерти чугаалаар
3	21.09		1	В.Серен-оол “Кан-кыс”	Чоннуң ёзу-чаңчылдарын үнелеп билири	Сайгарылгалыг номчулга чорудар	Сөстерниң уткаларын тайылбырлаар
4	28.09		1	М.Кенин-Лопсан “Хайыралыг Калчан-Шилги”	Чер-чуртунуң төөгүзүнге сонуургалдыг болуру	Эгелерниң сайгарылгалыг номчулгазы	Сөстерниң уткаларын тайылбырлаар
5	05.10		1	Хыналда тест	Бодунуң билиглерин шүүп өөредири	Өөренип эркен темаларынга тест айтырыглары
6	12.10		1	С.Тока “Араттың сөзү” (романдан эгелер)	Бай, ядыы улустуң аразында хамаарылгалары	Сайгарылгалыг номчулга чорудар	Чуруктар-биле ажылдаар
7	19.10		1	“Одаглар хып тур” деп эге	Сураанын тывар, күзээнин чедер деп угаадыгны медереп билири	Любошников биле Чолдак-Степанның бичии оолга хамаарылгазын деңнээр	Бодунуң бодалдарын шын, тода илередир
8	26.10		1	Чогаадыг “Мээң ынак чогаалым”	Бодап турар чүүлүн тодаргай кылдырдамчыдып билири	Ынакчогаалының дугайында тода, делгереңгей бижиир
9	09.11		1	С.Сарыг-оол “Аңгыр-оолдуң тоожузу” “Дагаа чылдыг мен”, “Шагаа”	Чоннуң ёзу-чаңчылдарын үнелеп билири	Төрүттүнген чылының онзагайын шынарларын чугаалаар	Сөстерниң уткаларын тайылбырлаар
10	16.11		1	Чогаадыг “Төрээн черимниң бойдузу”	Номну эртемнерниң үндезини деп медереп билири	Номчаан ынак номунуң дугайында бижиир
11	23.11		1	Б.Хөвеңмей “Чүү болганыл?”	Эрес, кежээ аажы-чаңныг болуру	Аскак өшкүнү камгалаанын сайгарып чугаалаар	Бодунуң бодалдарынилередир
12	30.11		1	С.Сарыг-оол “Соругга”	Тыва аңчыларның буянныг чаңчылдарын үнелеп билири	Сайгарылгалыг номчулга чорудар	Аңчы кижиниң хереглээр сөстерин ушта бижидер
13	07.12		1	Чечен чугаа дугайында билиг	Чаа чүүлдү билип алырынга сонуургалдыг болуру	Чечен чогаалдың өске хевирлеринден ылгалдарын тоарадып билир	Баштайгы чечен чугааның маадырларынга харакеристика бээр
14	14.12		1	О.Сувакпит “Ыылар”	Бойдуска хумагалыг болуру	Сөзүглелдер-биле ажылдаар, тургузуун сайгарар	Кроссворд тургузар. Сөстерниң уткаларын тайылбырлаар
15	21.12		1	Чогаадыг “Кижи- бойдустуң төлү”	Бойдуска хумагалыг болуру	Бойдуска хамаарылгазын долу илередип, сөс-биле бижиир
16	11.01		1	К.Кудажы “Кызыл-Бөрттүг”	Чоннуң төөгүзүн билир болуру	Кызыл-Бөрттүгге кыка характеристика бээр	Утказын эдерти чугаалаар
17	18.01		1	К.Кудажы “Кызыл-Бөрттүг” Чогаалдың эгелери	Кыска утказын эдертичугаалап өөренири	Чогаалдың эгелеринге сайгарылгалыг номчулга	Орус литературада чогаалдар-биле деңнелге чорудар
18	25.01		1	Чогаалга түңнел катаптаашкын	Өөредилгезинге сонуургалдыг болуру	Вариантылыг хыналда тестилерге шын харыыны бээри
19	01.02		1	Ш.Суван “Чээн оол”	Төрел бөлүүнүң кижилерингекичээнгейлиг, чоок болуру	Төрел бөлүк аттарын тайылбырлаар. Даайы биле чээниниң найыралы	Чогаалда аас чогаалының хевирлерин тыпкаш, ажыглаанын тайылбырлаар
20	08.02		1	Чогаадыг “Мээң ынак даайым”	Бодунга чоокка хүлээп ап турар даайы, акызының дугайында бодалдарын илередири	Чечен чугаа-биле деңнээр, сөзүглелден домактарны киирип, чижектерге бадыткаар
21	15.02		1	С.Пюрбю “Эргеппей дугайында тоожу”	Чоннуң эрткен оруун билири	Эргеппей-төөгүнүң херечизи дээрзин бадыткаар	Аъттың дериг-херекселиниң аттарын бижиир
22	22.02		1	Чогаалдың эгелеринге сайгарылгалыг номчулга	Төрээн чериниң бойдузунга ынак болуру	Чылгы күзеттээр деп билиишкин-биле таныжар	Аът чуруур
23	01.03		1	Чогаадыг “Эки аътка ээ хөй”	Аътка ынак, аңаа камныг болуру	Бодунуң бодалдарын илередип бижиир
24	15.08		1	Чогаал теориязы. Тоожу дугайында билиг	Чечен чогаалдың жарнларын ылгап билири	Айтырыгларга харыылаар	Орус литературада тоожулар-биле деңнээр
25	22.03		1	О.Саган-оол “Найырал”	Найыралды үнелеп билири	Бойдус чурумалын таварыштыр чүнү көргүскенин тайылбырлаар	Бораңныг хүннү чуруур
26	05.04		1	К.Кудажы “Степан Сарыг-оолдуң плантациязы”	Төрээн чериниң бойдузунга хумагалыг болуру	Кезектерге чаргаш, аттар бээр	Эдельвейс деп чечек чуруур
27	12.04		1	М.Доржу “Дайынныг кино көргеш”	Тайбың үени, амыдыралды үнелеп билири	Салгалдар аразында харылзааны көргүскенин тайылбырлаар	Утказын эдерти чугаалаар
28	19.04		1	Композиция болгаш сюжет дугайында билиг	Өөредилгезинге сонуургалдыг болуру	Сюжеттиң кезектериниң аразында ылгалга чижектер бадыткаар	Орус литература-биле деңнелге кылыр
29	26.04		1	А.Дайржай “Авамга”	Ие кижини үнелеп билири, ону хүндүлээри	Сайгарылгалыг номчулганы чорудар	Есенинниң “Письмо матери”деп шүлүү-биле деңнелге чорудар
30	03.05		1	Чогаадыг “Ава- делегейде эң буянныг кижи”	Чоок кижизинге кичээнгейлиг боору	Ук ажылдың дугайында билирин дамчыдып чугаалаар
31	10.05		1	М.Кужугет “Бак сагыш башка халдаар”	Кижилерге багайчүүлдү күзевези	Сайгарылгалыг номчулга чорудар	Уран аргаларны тывар
32	17.05		1	И.Бадра “Ужудукчу Кидиспей”	Тыва эки турачыларның маадырлыг чоруур мөңгежидип чорууру	Кидиспейниң чаа салгалды белеткээр буянныг ажылын тайылбырлаар	Эгелерни кысказы-биле номчуур
33	24.05		1	С.Пюрбю “Төрээн дылымга”	Төрээн дылынга ынак, ону хүндүлээр болуру	Тема, идеязын тодарадыр, чадаландыр бижээнин тайылбырлаар	Уран аргаларга чижектер тыпкаш, тайылбырлаар
34	31.05		1	Ниити түңнел катаптаашкын	Өөредилгезинге сонуургалдыг болуру	Карточкалар-биле ажылдаар	Сөзүглелдер-биле ажылдаар

Предварительный просмотр:

Тайылбыр бижик

Тыва школаларга азы класстарга, өске-даа өөредилге черлеринге төрээн дылды өөредири уругларның угаан-медерелин сайзырадырынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге хөй-хөй таарымчалыг аргаларлыг. Төрээн дылын шингээдип алыры – өөреникчилерге өске эртемнерни чедиишкинниг билип албышаан, долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус дугайында билиглерни калбартып, улуг салгалдың байлак дуржулгазын ажыглап билиринге чаңчыктырар.

Тыва дылды өөредириниң сорулгалары болгаш кылыр ажылдары

Школага тыва дылды башкылаарының сорулгалары:

өөреникчилерге лексика, фонетика, сөс чогаадылгазы, грамматика ( морфология болгаш синтаксис), стилистика аймаандан тодаргай билиглерни бээр, алган билиглерни практика кырынга ажыглап билириниң мергежилдерин болгаш чаңчылдарын хевирлээр;
шын бижиириниң болгаш бижик демдектерин салырының быжыг чаңчылдарын бээр;
теория талазы-биле алган билиглеринге даянып, программа негелдезинге дүүштүр боттарының бодалдарын аас болгаш бижимел-биле харылзаалыг илередириниң мергежилдери-биле чепсеглээр;
өөреникчилерни литературлуг дылдың нормаларынга чаңчыктырар, оларның сөс курлавырын байыдар болгаш чугаазының культуразын бедидер;
өөреникчилерни ниитилел амыдыралынга дылдың ужур-дузазының, хөгжүлдезиниң дугайында база тыва дылдың өске дылдарның аразында туружунуң дугайында бөдүүн билиглер-биле таныштырар;
оларның логиктиг боданыышкын болгаш чугаазын сайзырадыр;
төрээн дылынга камныг болгаш хандыкшылдыг болурунга кижизидер, дылдың байлаан шиңгээдип алырынга өөреникчилерниң сонуургалын күштелдирер;
өөреникчилерни патриотизмниң болгаш интернационализмниң ёзузунга кижизидер, оларның материалисчи үзел-бодалдарын хевирлээр;
ном болгаш билиглерниң өске-даа үндезиннери-биле ажылдаарынга өөреникчилерни чаңчыктырар;
өөреникчилерни боттары боданып өөрениринге чаңчыктырар;
шын, медерелдиг, аянныг номчуурунуң мергежилдерин сайзырадыр;
төрээн дыл кичээлдерин өөреникчилерниң мөзү-шынар, күш-ажыл болгаш эстетика талазы-биле кижизидилгезин боттандырарынга бүрүнү-биле ажыглаар;
өөреникчилерни харыысалгалыг болурунга, өөредилгениң болгаш күш-ажылдың сагылга-чурумун сагыырынга кижизидер.

Тыва дыл эртеминиң утказы болгаш тургузуу

Школага тыва дыл эртемин өөредириниң программазында лексика, фонетика, сөс чогаадылгазы, грмматика (морфология болгаш синтаксис) дугайында билиглерни, шын бижиириниң болгаш бижик демдектерин салырының чаңчылдарын, аас болгаш бижимел чугааның чаңчылдарын, стилистика элементилерин, дыл дугайында чамдык билиглерни киирген.

Программаны колдуунда шуушкак принцип ёзугаар тургускан. Чамдык берге болгаш улуг темаларны, чижээ, лексика, сөс чогаадылгазын чаңгыс эвес, аңгы-аңгы класстарга чадаланчак кылдыр өөредири көрдүнген.

Программа материалын класстар аайы-биле хуваарда, система-концентрастыг принципти база барымдаалааны өөредилге материалын улуг блоктар кылдыр шиңгээдип алыр арганы бээр. Бүдүн системаның кезектерин мөөңнээрде, оларның аразында харылзааларын болгаш бот-боттарындан хамааржылгазын өөренип, удуртулга болдурган.

Чыл эгезинде дыл дугайында киирилде кичээлдер эрттирер теманы киирген. Ол кичээл кижизидилге айтырыгларын шиитпирлээринге, төрээн дылынга өөреникчилерниң сонуургалын, аңаа чоргааралын күштелдиреринге ужур-дузалыг.

8-ки баштай “Тыва бижиктиң кыска төөгүзү” деп бичии эгени эрткеш, 7-ги класска өөренген чүүлдерин катаптаар Орта улай “Тускайлаан кежигүннерлиг домактар” деп эгени эрткеш, “Өске кижиниң чугаазын дамчыдар аргалар” деп эгени, аңаа улай “Нарын домак” деп бөлүктүң “Чагырышпаан нарын домак” деп эгелерин өөренир.

Программада өөредилге материалын быжыг шиңгээттирери-биле катаптаашкынче чугула кичээнгейни угландырган. Чылдың эгезинде болгаш төнчүзүнде ону чорударынга тускай шактар көрдүнген.

Программада класс бүрүзүнге шиңгээдип алыр кол-кол мергежилдерниң болгаш чаңчылдарның даңзызын база киирип каан. Программаның бөлүк азы тема бүрүзү ийи кезектен тургустунган. Бирги кезээнде теория талазы-биле билиглерни тодараткан, а ийиги кезээнде бөлүкке азы темага хамааржыр мергежилдерни болгаш чаңчылдарны айыткан. Мергежилдерни болгаш чаңчылдарны боттандырарда, теориялыг кезээнден хоорулдура бербейн, чергелештир чорудар. Теориялыг материалды тайылбырлавышаан, практиктиг негелделерни база боттандырар.

Төрээн дыл башкылаарының ажылының кол уг-шии өөреникчилерни литературлуг дылдың нормаларынга чаңчыктырар, оларнывң чугаазын, боданыр аргаларын сайзырадыры болур.

Кол-кол мергежилдер болгаш чаңчылдар

8-ки классты доозуп тура, өөреникчилер дараазында мергежилдерни болгаш чаңчылдарны чедип алыр. Өске кижиниң чугаазын дорт болгаш доора чугаа-биле дамчыдар. Дорт чугаалыг домактарга бижик демдектерин шын салыры. Цитата, диалог, оларга бижик демдектери. Монолог.

Чагырышпаан нарын домактарның кезектериниң харылзаазын тодарадыр, сайгарылгазын кылыр. Чагырышкан нарын домактарның кол болгаш тайылбыр кезектерин тып, оларның холбаазын шын тодарадып шыдаар. Тайылбыр домактарның янзыларын бот-бодундан ылгап, шын тодарадып билир.

Пунктуациядан: 7-8 класстарга өөренген бижик демдектерин сөзүглелден тывар болгаш бадыткаар. Тускайлаан кежигүннерлиг домактарга, нарын домактарга бижик демдектерин шын салыр.

Орфографиядан: 5-7 класстарга өөренген шын бижилге дүрүмнерин шиңгээдип алыр, оларның бижилгезин тайылбырлап билир ужурлуг.

Материал-техниктиг хандырылга көргүзүглери

Өөредилге номнары, техниктиг херекселдер, таблицалар, схемалар ортумак (долу) ниити өөредилгениң сорулгаларын күүседиринге чугула херектиг өөредилге-методиктиг комплексти тургузар. Материал-техниктиг хандырылга көргүзүглери санитар эпидемологтуг дүрүмнер болгаш нормаларга дүгжүп турар ужурлуг (СанПиН 2.4.2.1.178-02).

8-ки класстын тыва дыл кичээлиниң календарь-тематиктиг планы.

Тургузукчузу: А. К. Ойдан-оол,Ш. Ч. Сат,Н.Д.Сувандии

Ному: 8 кл. ниити өөредилге черлеринге /М.Д.Биче-оол, Д.А.Монгуш,М.В.Бавуу-Сюрюн.Тыва дыл. Кызыл 2001г.. –2-е издание.

Өөредилге планы-биле шупту- 68 шак, неделяда -2 шак

Киирилде кичээл-1 шак

7 класска өөренген чүүлдерни катаптаары-12 шак (ооң иштинден 1 хыналда ажыл)

Тускайлаан кежигүннерлиг домактар -14(оон иштинден 1 хыналда ажыл)

Дорт болгаш доора чугаа -7 (оон иштинден 1 хыналда ажыл)

Нарын домак дугайында билиг--1 шак (ооң иштинден 1 хыналда ажыл )

ЧНД.Чагырышпаан нарын домактар дугайында билиг -ң шак (ооң иштинден 1 хыналда ажыл)

Чагырышкан нарын домактар -4 шак

Тайылбыр домактарнын янзылары –17 шак (оон иштинден 1 хыналда ажыл )

Нарын домактарга будун чартык сек, ийи сек,тире -4 шак(ооң иштинден 1 хыналда ажыл)

Чыл дургузунда өөренгенин катаптаары 6 шак. . I-улдун-16 шак. (ХЧС-1 ш) II улдун-14 шак. (ХЧС-3 ш) III улдун-24 шак (ХЧС-1 ш) . IY улдун-15 шак.(ХЧС-1 шак)

№	Эрттирер хүнү		Кичээлдин темазы.	Бот-тускайлаң	Метапредметтиг	Предметтиг
	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдин темазы.	Бот-тускайлаң	Метапредметтиг	Предметтиг
1	03.09		Тыва бижиктин төөгүзү.	Тыва бижиктиң төөгүзүн хандыр медереп билири, аңаа чоргаарланыры. Бижик тыптырынга эртемденнерниң киирген үлүү	Тыва дылдын ролю, чоннун культуразы,тоогузу- дылда. Өске дылдар-биле деңнелге	Ном-биле таныжылга, оон тургузуу, тыва дылдын унелели, делегей дылдарынын аразында туружу
2	05.09		Эдеринчилер, оларнын шын бижилгези.	Шын бижилге дүрүмүнче кичээнгей салыры. Эвдеринчилерниң бөлүктерин шын медереп билири	Ном-биле ажыл, ск. сайгарылгазы, холбаалары	Дылдын кол адырларын, СК болгаш домак СК-да, домакта состернин холбаазын тодарадып билири.
3	10.09		Эвилелдерниң бөлүктери болгаш шын бижилгези.	Шын бижилге дүрүмүнче кичээнгей салыры. Эвилелдерниң бөлүктерин шын медереп билири	Ном-биле ажыл, Ийи болгаш чангыс чугула кежинуннуг домактар сайгарары	Ийи болгаш чангыс чугула кежинуннуг домактар, медээ, айтырыг, алгы домактарын ылгаары, сайгарары
4	12.09		Артынчыларнын бөлүктери болгаш шын бижилгези.	Ийи болгаш чангыс чугула кежинуннуг домактар, медээ, айтырыг, алгы домактарын ылгаары, сайгарары	Ном-биле ажыл, Ийи болгаш чангыс чугула кежинуннуг домактар сайгарары	Катаптаашкын.
5	17.09		Аян сөстер болгаш өттүнүг сөстери, оларнын шын бижилгези..	Домак кежигүннеринге сайгарылга, дурумнер-биле ажыл	Ном-биле ажыл, Ийи болгаш чангыс чугула кежинуннуг домактар сайгарары	Катаптаашкын.
6	19.09		Сөс каттыжыыкыны болгаш оларның шын бижилгези..	Домак кежигуннеринге сайгарылга, дурумнер-биле ажыл	Ном-биле ажыл, чогаадыкчы ажыл	Сөс каттыжыышкыннарының домактан ылгалы, холбаалары
7	24.09		Бөдүүн домак.	Алган билиглеринин быжыглаары, дылдын литературлуг нормаларын билири	Сөзүглел-биле ажыл, чечен чогаал номнарындан алган домактар сайгарылгазы.	Бөдүүн домактың нарын домактан ылгалы.
8	26.09		Ийи чугула кежигуннунг болгуш чангыс чугула кежигуннуг домактар.	Алган билиглеринин быжыглаары, литературлуг нормаларны билири	Домак кежигуннеринин янзыларын ылгаарынга созуглел-биле ажыл	Схема тургузар. Чаңгыс чугула кежигүннүг домактарны танып билири
9	01.10		Домактын чугула болгаш ийиг черге кежигуннери	Синтаксистиг синонимнер болур ИЧК, ЧЧК домактарны ажыглап, солуштуруп билири.	Чангыс чугула кежигуннер-лиг домактарнын янзы-ларын ылгаарынга созугле-биле ажыл	Домак дугайында билигни системажыдары, домак кежигүннери
10,11	03.10		Чангыс аймак кежигуннерлиг домактарга бижик демдектери..	Адалгаларлыг, киирилде состерлиг, киирилде домактарлыг домактарга бижик демдектери, оларны чугаага ажыглаары, чогаалдан шын тывары.	Ном-биле ажыл, Мергежил-гелер –биле ажыл. Шилилгелиг диктант	Катаптаашкын.
12	08.10		Адалгалар, киирилделер болгаш аян состерлин домактарга бижик демдектери.	Билиглерин системчидери, оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Орус дылдан сөзүглел ап, оларны деңнээр, сөзүглелди очулдурар	Ном-биле ажыл, Созуглел тургузары, чогаадыкчы ажыл
13	10.10		Хыналда ажыл.	Тускайлаашкыннын домакка,чугаага ролю	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
14	15.10		Частырыглар-биле ажыл.	Тускайлаашкыннын домакка, чугаага ролю.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
15	17.10		Тускайлааашкын дугайында билиг.	Билиглерин системчидери,оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Мергежилгелер –биле ажыл Шилилгелиг диктант тайылбыр диктант	Алган билиин системажыдар
16,17	22.10		Тускайлаан кежигуннерге бижик демдектери.	Алган билиглеринин быжыглаары литературлуг нормаларны билири	Ном-биле ажыл, Шилилгелиг диктант	Бижик демдектеринге билигни системажыдар
18	24.10		Кылдынынг аргазынын деннелгелиг байлалдарын тускалаары.	Деепричастие-биле илереттинген байдалдарны тускайлаарынын дуруму, бижик демдектери,домактар чогаадыры	Ном-биле ажыл, Мергежилелер-биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Кылдынынг аргазынын деннелгелиг байлалдарын тускалаарынга мергежил-ча4чылдар
19	05.11		Деепричастие-биле, причастие-биле илереттинген байдалдарны тускайлаары	Причастие-биле илереттинген байдалдарны тускайлаарынын дуруму, бижик демдектери, домактар чогаадыры	Ном-биле ажыл, Мергежилелер-биле ажыл Шилилгелиг диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
20	07.11		Домактын тайылбыр кежигуннерин тускайлаары.	Домактын тайылбыр кежигуннерин тускайлаары, бижик демдектери, домактар чогаадыры	Ном-биле ажыл, Мергежилелер-биле ажыл тайылбыр диктант	Бижик демдектериниң ажыглалының онзагайлары
21	12.11		Дорт болгаш доора чугаа дугайында билиг. Дорт чугаалыг домакка бижик демдектери.	Дорт болгаш доора чугаанын ылгалы. Дорт чугаалыг домакка бижик демдектернин дуруму.	Ном-биле ажыл, Мергежилелер-биле ажыл Шилилгелиг диктант	Дорт болгаш доора чугаага шын бижилге дүрүмүнүң салдары
22	14.11		Дорт болгаш доора чугаа дугайында билиг. Дорт чугаалыг домакка бижик демдектери.	Дорт болгаш доора чугаанын ылгалы. Дорт чугаалыг домакка бижик демдектернин дуруму.	Ном-биле ажыл, Мергежилелер-биле ажыл Шилилгелиг диктант	Пунктуацияның кол-кол билиглери
23	19.11		Диалог, цитата. Оларга бижик демдектери. ЧСК	Диалогтар тургузары, цитаталарны уезинде болгаш шын ажыглаары. Оларга бижик демдектери.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл Шилилгелиг диктант	Диалго, цитата деп терминнер-биле таныжылга
24	21.11		Нарын домак дугайында билиг.	Нарын домактын утка хамаарылга-зы, дуруму,	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер–биле ажыл Созуглел тургузары	Нарын домактың онзагайы, бөдүүн домактан ылгалы
25	26.11		Чагырышпаан нарын домак дугайында билиг. Эвилелдер чок чагырышпаан нарын домак.	Чагырышпаан нарын домактарнын дуруму, ролю. Эвилелдер чок чагырышпаан нарын домактарга бижик демдектери	Ном-биле ажыл, Мергежилелер –биле ажыл Созуглел тургузары	Чаа чуул ооредиринин кичээли
26	28.11		Эвилелдерлиг чагырышпаан нарын домак.	Чагырышпаан нарын домак тарда эвилелдерни ылгап билири, оларга бижик демдектери	Ном-биле ажыл, Мергежилелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
27	03.12		Чагырышпаан нарын домактар ЧСК	Чагырышпаан нарын домактарга синтаксистиг, пунктуастыг сайгарылгалар	Ном-биле ажыл, Шилилгелиг диктант	ЧСК
28	05.12		Диктант «Кузел».	Билиглерин системчидери, оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг, пунктуастыг дурумнер чогаадыкчы ажыл	хыналда ЧСК
29	10.12		Частырыглар-биле ажыл.	Билиглерин системчидери, оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг, пунктуастыг дурумнер чогаадыкчы ажыл	хыналда ЧСК
30	12.12		ЧНД. Чагырышкан нарын домакка тайылбыр домактын туружу.	Чагырышкан нарын домакка тайылбыр домактын туружун билип алыры, созуглелдин лингвистиктиг, синтак-систиг, пунктуастыг сайгарылгазы	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
31	17.12		Тайылбыр домактарнын янзылары. Уенин тайылбыр домаа.	Тайылбыр домактарнын янзыларында. Уенин тайылбыр домакты тып, ылгап билири	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер–биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
32	19.12	24.12	Уенин тайылбыр домаанын кол домакка каттыжар аргалары. У.т домаанын кол домакка я/буру аргалар-биле холбажыры.	Уенин тайылбыр домаанын кол домакка каттыжар аргалары. У.т домаанын кол д я/буру аргалар-биле холбажырын тодарадыры	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
33	14.01	26.12	Немелденин тайылбыр домаа.	Немелделернин тайылбыр домаан тып, ылгап билири, оон холбажыр аргалары	Домактаны очулдурар. Орус дылда немелдениң тайылбыр домаа деп билиишкин бар бе дээрзин тодарадыр	Терминни доктаадыр. Дүрүмнерни катаптаар. Бижик демдээнче кичээнгей салыр
34	16.01		Частырыглар-биле ажыл. Диктант «Тудугжунун оорушкузу».	Билиглерин системчидери,оларнын хыналдазы, литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер	хыналда ЧСК
35	21.01		Немелденин тайыл-быр домаанга бижик демдектери. Частырыглар-биле ажыл.	Немелделернин тайылбыр домаанга бижик демдектери, оон кол домак-биле холбажыр аргалары	Ном-биле ажыл, Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер	Чаа чуул ооредиринин кичээли
36	23.01		Тодарадылганын тайылбыр домаа. Немелделернин тайылбыр домаа	Тодарадылганын тайыбыр домаа. Немелделернин тайылбыр домаанда холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл Шилилгелиг диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
37	28.01		Даар байдалдарнын тайылбыр домаа.	Даар байдалдарнын тайылбыр домаанын кол домак-биле холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл,тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
38	30.01		Даар байдалдарнын тайылбыр домаа.	Даар байдалдарнын тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Катаптаашкын
39	04.02		Чөрүлдээниң тайылбыр домаа.	Чорулдээнин тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
40	06.02		Чорулдээнин тайылбыр домаа.	Чорулдээнин тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Катаптаашкын
41	11.02		Сорулганын тайылбыр домаа.	Сорулганын тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
42	13.02		Чылдагааннын тайылбыр домаа.	Чылдагааннын тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилелер –биле ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
43	18.02		Чылдагаанын тайылбыр домаанга быжыглаашкын.	Чылдагаанын тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилелер –биле ажыл Шилилгелиг диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли ЧСК
44	20.02		Деннелгенин тайылбыр домаа.	Деннелгенин тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
45	25.02		Туруштун тайылбыр домаа.	Туруштун тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
46	27.02		Кылдыныг аргазынын тайылбыр домаа.	Кылдыныг аргазынын тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
47	04.03		Кылдыныг аргазынын тайылбыр домаа.	Кылдыныг аргазынын тайылбыр домаанын кол домакка холбажыр аргалары.	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
48	06.03		Тайылбыр домактарынын янзылары.ЧСК	Тайылбыр домактарынын янзыларын ылгап билири	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли ЧСК
49	11.03		Тайылбыр домактарнын янзылары	Тайылбыр домактарынын янзыларын ылгап билири	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл Шилилгелиг диктант	Таарыштырган кичээл(комбинир
50	13.03		Хыналда ажыл.	Билиглерин системчидери,оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер	хыналда ЧСК
51	18.03		Частырыглар-биле ажыл. Хой тайылбыр домактарлыг чагы-рышкан нарын домактар.	Хой тайылбыр домактарлыг чагырышкан нарын домактарнын дуруму	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
52	20.03		Хой тайылбыр домактарлыг чагырышкан нарын домактар.	Хой тайылбыр домактарлыг чагырышкан нарын домактарнын дуруму	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чаа чуул ооредиринин кичээли
53	01.04		Хой тайылбыр домактарлыг чагырышкан нарын домактар.	Хой тайылбыр домактарлыг чагырышкан нарын домактарнын дуруму	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Быжыглаашкын
54	03.04		Диктант «Бугу кушту фронтуга».	Билиглерин системчидери,оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер	ЧСК хыналда
55	08.04		Частырыглар-биле ажыл. Кыска эдертиг.	Билиглерин системчидери,оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер Шилилгелиг диктант	хыналда ЧСК
56	10.04		Нарын домактарга будун чартык сек, ийи сек болгаш тире.	Нарын домактарга будун чартык сек, ийи сек болгаш тирени шын салыры	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл тайылбыр диктант	Чаа чуул ооредиринин кичээли
57	15.04		Нарын домактарга бижик демдектерин салырынга катаптаашкын.	Нарын домактарга бижик демдектерин шын салыры.	Ном-биле ажыл, Шилилгелиг диктант	ЧСК
58	17.04		Нарын домактарга бижик демдектерин салырынга катаптаашкын.	Нарын домактарга бижик демдектерин шын салыры.	Домактарны орус дылче очулдурар	Ном-биле ажыл. Шилилгелиг диктант
59	22.04		Нарын домактарга катаптаашкын ЧСК. Эдертиг «Игилчи кижи»	Билиин шенээр, литературлуг нормаларны сагыыр	Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер	Билиглерин системчидери,оларнын хыналдазы литературлуг нормаларны билири
60	24.04		Тускайлаан кежигүннер.	Тускайлаан кежигуннернин дүрүмү.	Мергежилгелер –биле ажыл Шилилгелиг диктант	Тускайлаан кежигүннени катаптаар, бижик демдектеринче кичээнгей салыр
61	29.04		Диалог, монолог, цитатага бижик демдектери	Диалог, монолог ,цитатага бижик демдектерин шын салыры,домактар чогаадыры	Орус дыл-биле деңнээр, орус дыл кырынга диалог тургузар	Ном-биле ажыл, Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер
62	06.05		ЧТК болгаш оларга бижик демдектери.	ЧТК болгаш оларга бижик демдектерин шын салыры	Ном-биле ажыл, Мергежилгелер –биле ажыл чогаадыкчы ажыл	Чарыгышкан нарын домактарга алган билиглерин системажыдар
63	08.05		Домактың долу синтаксистиг сайгарылгазы.	Билиглерин системчидери,оларның хыналдазы, литературлуг нормаларны билири	Сөзүглел тургузары, тайылбыр диктант	Синтаксистиң дүрүмнерин катаптаар, системажыдар
64	13.05.		Домактарга бижик демдектерин салыры. СК, бөдуун домак.	Сөзүглел тургузары, чогаадыкчы ажыл	Чечен чогаал номнарындан домактар тыпкаш, долу сайгарылгазын кылыр	Домактарга бижик демдектерин салыры. СК, бөдүүн домак.
65	15.05.		Тайылбыр домактарның янзылары.	Схема ёзугаар ажылдаар. Тыйылбыр домактарны сөзүглелден тывар	Сөзүглелди орус дылче очулдурар, домактарның тургузуун деңнээр	Тайылбыр домактарнын янзыларын ылгаары
66	20.05.		Диктант « Борбак-оол спортка ынак».	Билиглерин системажыдары, оларнын хыналдазы, литературлуг нормаларны билири	Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер	Тайылбыр домактарный янзыларын катаптаар
67	22.05.		Сөс тургузуунга сайгарылга. Домакка бижик демдектери		Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнерни словарьдан катаптаар. Тыва-орус словарь-биле ажыл	Сөс тургузуунга сайгарылга. Домакка бижик демдектери.
68	27.05.		Чугаа кезектеринин морфологтуг сайгарылгазы. Түңнел кичээл	Тыва дылдың адырын- морфологияны катаптаар, схема тургузар.	Созуглел тургузары, чогаадыкчы ажыл. Сөгүглелди орус дылче очулга кылыр	Чугаа кезектеринин морфологтуг сайгарылгазы. Орфографтыг, пунктуастыг дурумнер, сайгарылгалар

Предварительный просмотр:

Тайылбыр бижик

8 класска тыва чогаалга ажылчын программада кирген чогаалдарның даңзызын Куулар Д. С, Монгуш А. М оларның тургусканы “Тыва аас чогаалы болгаш литература” (Кызыл 1994) программазынга даянып тургускан. А амгы үениң негелдезин езугаар ажылчын программаның тургузуун бижиирде, ортумак ниити өөредилгеге хамаарыштыр РФ-тиң ФКӨС-түң негелделеринге, сорулгаларынга даянып, Е.Т.Чамзырын, М.А.Кужугет, Л.Х.Ооржак оларныё парлатканы “Тыва аас чогаалы болгаш литература” (Кызыл, 2012) деп чижек программазын удуртулга кылган.

Школага тыва аас чогаалы болгаш литератураны өөредириниң сорулгалары

Өөредиглиг:

- чогаалдың теориязының эге билиглеринге даянып, чечен чогаалдың аймаан, жанрын, хевирин, ооң бижиттинген төөгүзүн чыып;

- чечен чогаалдың онзагайын уран чүүлдүң өске хевирлери-биле деңнеп, орус болгаш өске-даа чоннарның литературазында тыва чогаалдарның идей-тематиказы-биле хөөннеш уткалыг чогаалдарны деңнеп;

- чогаал сайгарарынга ажыглаар янзы-бүрү медээ-сүмелерни ( Интернет четкизи, словарьлар, библиографтыг справочниктер, энциклопедиялар) ажыглап сайгарарын өөредир.

Сайзырадыр:

- уругларның амыдыралче бот-тускайлаң медерелдиг көрүжүн хевирлеп, чогаадыкчы арга-шинээн;

- аас болгаш бижимел чугааны делгереңгей, утказынга дүүштүр шын ажыглап, сайгарарын сайзырадыр.

Кижизидилгелиг:

- сагыш-сеткили байлак, мөзү-бүдүжү чаагай, эптиг-чөптүг;

- кижилерге, төрээн черинге, бойдузунга ынак, хумагалыг;

- хамааты бот-медерели бедик; ада-чурт төөгүзүн үнелеп билир;

- номчулгага сонуургалдыг, чогаадыкчы езу-биле боданып, бодунуң туружун амыдыралдың кандыг-даа байдалында камгалап билир кижини кижизидер.

8-ки класска өөреникчилерниң номчулга культуразын улам бедидип, чогаадыкчы арга-шинээн сайзырадыр үези: долгандыр турар амыдыралды эскерип, ону ханы сайгарып, чогаалчыларның намдарындан төөгү ужур-уткалыг арыннарын өөренип, чогаалдарның утказын делгем сайгарып өөредир. Программаның кол кезээнге элээди уругларның назы-харынга дүүштүр проблемалар көдүрген мөзү-бүдүш, этика темаларынга бижээн чогаалдар турар. Чечен чогаалга кижини, ооң иштики делегейин чуруурунуң аргаларын көргүскен чогаал теориязының айтырыгларын өөренир. Сөзүглелди бот-угланыышкынныг сайгарар, чогаалдарны сөстүң уран чүүлүнүң онзагай хевири кылдыр үнелеп билирин чедип алыр.

Тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниң утказы болгаш тургузуу

Чечен чогаал кижиниң сагыш-сеткилиниң хөй янзы талаларын эскерип шинчилээринге, амыдыралды үнелээринге, долгандыр турар бойдуска хумагалыг болурунга өөредир. Ынчангаш литература, уран чүүлдүң өске-даа хевирлери дег, уругларның мөзү-бүдүжүн хевирлээринге болгаш эстетиктиг көрүжүн быжыглаарынга салдарлыг.

Тыва аас чогаалы болгаш литература – Тыва Республиканыё школаларында кол эртемнерниң бирээзи. Ук эртемнерни өөредириниң кол сорулгазы – аас чогаалы тыва чоннуң ада-өгбелериниң чүс-чүс чылдарда чогаадып, сайзырадып келген сөстүң уран чүүлү деп билиндирбишаан, чогаалды амыдырал-биле холбап, ханы сайгарып билир; бүгү талалыг сайзыраңгай, бедик культуралыг, тыва болгаш хөй националдыг Россия чоннарының культуразын, ооң байлаан, найыралын үнелеп билир; чараш мөзү-бүдүштүг, бодунуң үзел-бодалын, хамааты туружун камгалап шыдаар хамааты кижини хевирлээри.

Тыва чогаалдың өзээн национал литератураның алдын фондузунда кирген чогаалдар тургузуп турар. Уругларның делегей көүүшкүнүн, эстетиктиг негелделерин, хамааты туружун хевирлевишаан, бодунга болгаш долгандыр хүрээлелге чөптүг хамаарылгалыг, шүгүмчүлелдиг болурун чогаал кижизидер. Чечен чогаал-биле харылзаа угаап-боданырының арга-шинээн сайзырадыр, чогаалчының делегейи-биле, ооң чогаал бижиир аян-хөөнү-биле чоок таныжары болур. Чоннуң амыдыралчы байлак дуржулгазындан укталган аас чогаалы, орус болгаш делегейниң классиктиг литературазы, тыва чоннуң эрте-бурунгудан бээр онзагай культуразы кижиниң мөзүлүг аажы-чаңын үнезин хевирлээр, чогаал делегейи-биле харылзааны быжыг тудар. Ук харылзаалар уругларны орус болгаш делегей литературазының шылгараңгай чогаалдары-биле таныштырарынга, тыва чогаалды кожа-хелбээ чоннарның чогаалдары-биле деңнеп сайгарарынга, оларның чоок болгаш ылгалдыг талаларын тодарадып билиринге өөредир.

Чечен чогаалда уран сөстүң дузазы-биле чураан амыдыралдың илереп келирин чүгле сеткил хөлзээшкинниг эвес, а медерелдии-биле сайгарып билирин өөредир. Чечен чогаалды төөгү, философия, психология, педагогика, уран чурулга эртемнери-биле чергелештир көрүп болур. Ону «кижи дугайында эртем», «амыдыралдың ному», «уран-чечен шинчилел» деп адап турары анаа эвес.

Тыва чогаал эртеми ниити филологияның тыва дыл эртеми-биле сырый холбаалыг. Уругларның чугаа сайзыралынга, чугаа культуразынга, хөй-ниити харылзажылгага тыва чогаал эртеминиң салдары улуг. Чечен чогаалдың дылы дыл эртеминиң бүгү адырлары-биле холбаалыг болганда, уруглар сөстүң эстетиктиг функцияларын сайгарар ужурлуг.

Кол ниити өөредилгениң 7-8 класстарынга өөреникчилерниң номчулга культуразын бедидип, чогаал сайгарылгазын делгемчидер. Чогаалды чогаал теориязындан тема, идея, сюжет, композицияның элементилерин тодарадып, шүлүк тургузуун сайгарып шыдаар кылдыр өөредир.

Уругларга чогаалчы болгаш чогаал дугайында медээни боду дилеп тывар, шинчилээр, эртем угланыышкынныг бот-тускайлаң ажылдаар арганы бээр. Интернеттен медээлерни литература кичээлдеринге уругларның интеллектуалдыг сайзыралын бедидеринге, номчулгага сонуургалын идепкейжидеринге, чогаал талазы-биле культуразын бедидеринге ажыглаар.

Тыва чогаал эртемин өөредириниң түңнелдери

Өөредилгениң бот-тускайлаң түңнелдери өөреникчиниң үзел-бодалын бот-тодарадып, бот-сайзырадып, бо-углап билиринче, өөренириниң чугулазын, чаа билиглер шиңгээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, хөй чоннарның аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузуп. Ону боттандырарынче угланган болур.

Предметтиг түңнелдер кижиниң ажыл-херээниң дараазында байдалдарынче: эртемниң спецификазын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырыныё янзы-бүрү аргаларын ажыглап шиңгээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап өөредиринче, эстетиктиг көрүштү хевирлээринче угланган болур.

Метапредметтиг түңнелдер өөреникчилерге чогаал эртемин өске эртемниң теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир өөредиринче, өөренириниң бот-тускайлаң, коммуникативтиг (харылзаа тудуп, чугаалажып билириниё) регулятивтиг (бот-угланыышкынныг), чаа билиг алырының аргаларын шиңгээттиреринче угланган болур.

Материал-техниктиг хандырылга көргүзүглери

8-ки класстың өөреникчилериниң билиинге негелделер

8-ки класска тыва чогаалга кичээнгейни дараазында чүүлдерже углаары чугула: чогаал маадыры – овур-хевир, литератураның темазы, чогаалда көдүрген проблема.

8-ки классты доозуп турар өөреникчилерниң билиглеринге негелделер:

-чогаалдың бижиттинген үези-биле харылзаазын тодарадып билир;

-чечен чогаалдың темазын, идеязын, сюжедин, композициязын тодарадып билир;

-чогаалда көдүрген проблеманы тодарадып билир;

-документалдыг чогаалдарның онзагай талаларын ылгап билир;

-чогаалдарның бүгү аймактарын болгаш хевирлерин аянныг номчуур;

-чогаал сөзүглелиниң планын тургузуп билир, ону езугаар аас-биле азы бижимел-биле үнелеп билир шыдаар;

-чогаал аймактарының жанр хевирлериниң ылгавырлыг талаларын илередип билир;

-дылдың уран чурумалдыг аргаларын тодарадып, оларның чогаалга ужур-дузазынтайылбырлап билир;

-номчаан номунга, көрген кинозунга, шиизинге аас-биле азы бижимел-биле үнелеп берип шыдаар;

-чогаалдыңуран-чечен онзагайынбарымдаалапдолу сайгарылгазынкылып билир;

-литературлуг терминнер словарьларын, энциклопедияларны ажыглап билир;

-чогаалдарга хамаарыштыр литература-сайгарылгаларлыг ажылдарны билир, оларны аас-биле харыыларга азы бижимел ажылдарга ажыглап билир;

-өөренген чогаалын бот-тускайлаң үнелээрде, литература төөгүзүнүң барымдааларын база литература теориязынажыглап билир;

-өөренген чогаалдарынга даянып, чараш мөзү-бүдүштүг, бедик культуралыг болур.

8-ки класстын тыва чогаал кичээлдеринин календарь-тематиктиг планы.

Өөредилге чылында шактарның хуваалдазы:

Шупту – 68 шак;

Неделяда – 2 шак.

Чечен чогаалдарны номчуур болгаш сайгарарынга – 45 шак;

Класстан дашкаар номчулгага – 13 шак;

Чугаа сайзырадылгазынга – 10 шак.

№	Эрттирер хүнү		Кичээлдиӊ темазы	Предметтиг	Метапредметтиг	Бот-тускайлаң
№	План ёзугаар	Херек кырында	Кичээлдиӊ темазы	Предметтиг	Метапредметтиг	Бот-тускайлаң
1	05.09		Чогаал дугайында сөс	Чечен чогаал, кижиниң иштики сагыш-сеткили, эстетиктиг көрүш	Орус литература билиглери-биле деңнелге, холбаа	Чогаалдын амыдыралга ужур-дузазын угаап билири.
2	08.09		С.Сарыг-оолдун “Улуг-Хемим”деп шүлүглелиниң темазы болгаш идейлиг утказы	Шүлүглел.Түлеп каапкаш, кадак ак-көк дээривисте, кастар далбый болу берген, эткин өйү,балар тунгаан чыды.	Чечен чогаал, бойдус болгаш гоеграфия эртемнери-биле холбаа	Словарь-фразеологтуг ажыл. Словарьдан утказын тайылбырлаар
3	12.0		“Улуг-Хемим” деп шүлүглелде пейзаж аргазын бижип ажыглааны.	Пейзаж аргазын ажыглаан үзүндү-биле ажыл. Пейзаж дугайында билигни быжыглаар	Шүлүглелдиң тургузуун сайгарып билири. Тургузуг талазы-биле теориялыг үндезиннер	Литературлуг троптар-биле ажыл
4	15.09		“Улуг-Хемим” деп шүлүглелдиң шүлүк тургузуу болгаш уран-чечени	Композиция, уран-чечен аргалар	Дылының онзагайы сайгарары.	1.Шүлүглелдиӊ 1-ги азы 3-кү эгезин доктаадыр 2.”Улуг-Хемим” деп чогаадыг-миниатюра
5	19.09		Чогаал теориязы. Шүлүглел дугайында билиг	Шүлүглел.	Шүлүглелди шын тодарадып билири.Орус дылда шүлүглел тывар	Тест тургузар
6	22.09		Эдертиг “Моол бижикке өөренгеним”.			катаптаашкын
7	26.09		В.Ш.Көк-оолдуң “ Самбажык” деп шиизиниң бижиттинген төөгүзү.	Алдан-маадырларнын тура-халыышкыны, «дургун» деп аттын тывылганы, социал чөрүлдээлер	Төөгүнүң арыннары. Төөгү материалдары-биле ажыл	Огаалчы дугайында немей чаа билиглер
8	29.09		Шии-драмада овур-хевирлер	Төре, амбын, дөрбет, имбии, эжен, лан, чангы, хүндү, бошка, албаты, чанчын, карачуул, черлик-шай, чинзе, одага.	Тургузуунуң онзагайы	1. Утказын чугаалап өөренир 2. 60 маадырларның тура-халыышкынының дугайында дыңнадыг
9	03.10		“Самбажык” деп шииниң дыл-домаа (3-кү көжеге)	Өөлет, шөө-бөрү, даа дарга, хоойлуну авыралдап, дуюкаа, чызаан чери, хөөрге.	Маадырларның дыл-домааның онзагайын сайгарары.	1.Дыл-домаан чедир сайгарар 2.Историзмнерни бөлүктээр.
10	06.10		Дөрткү көргүзүгнүң утказы.	«Чыланнын шокары даштында, кижинин каразы иштинде».	Көргүзүгде болуушкуннарны билип алыры.	1. План тургузар 2.Айтырыгларга харыылаар
11	10.10		Шии-драмага түңнел кичээл.	Төөгүлүг болуушкуннар.	Төөгүлүг ужур-дузазын билири.	1.Маадырларны бөлүктээр 2.Чогаадыг бижиир
12	13.10		Видеокичээл. “Алдан-дургун” деп кинофильм.		Уран чүүл-биле холбаа	Ю.Аранчыннын чогаалы-биле таныжылга
13	17.10		Эдертиг “Кээрген”		Кээрген куштуң кышка белеткенгенин билип алыры	Литературлуг норманың дүрүмнери
14	20.10		Чогаал теориязы. Шии дугайында билиг	Шии аймаанын жанрлары. Драма, трагедия, комедия.	Теорияны орус дыл-биле деңнээр	Шиини шын тодарадып билири. Шииниң жанрларын шиңгээдири.
15	24.10		Ю.Ш.Кюнзегештиң. “Чөөн чүктүң кижизи мен” деп шүлүктүң идейлиг утказы.	Лириктиг маадыр. Алажыга аадып каарга, айызап кээр, шандаа шыйган, талыгырда чивенгирлээн, шоглап келген, ай, бес, артыш, шаанак, хонак, хевек, кумзат, хүрээ-хиит, дөнгү.	Кижинин төрээн чери , бойдузу-биле харылзаазын билири. Лириктиг маадырнын салым-чаяанынын, чанчылдарынын төрээн черинден бодараанын билири.Чуртунга, чонунга ынакшылды оттурары.	1./з\нд\ доктаадыр 2.Диригжидилгелерни тыпкаш, ужур-дузазын тайылбырлаар.
16	27.10		“Дыт” деп шүлүктүң шүлүк тургузуу болгаш уран-чечен дылы.	Философчу лирика. Чапты берген, шүдүнзенин күгүрү, тайлы берди.	Кижиниң бойдусту дыңнап билир салым-чаяанныын шүлүктен билип көөрү. Шүлүкте диригжидилгени ылгап билири. Тургузуун сайгарып билири.	1.Шүлүктүӊ үзүндүзүн доктаадыр. 2.Чурук чуруур.
17-18	07.11		“Тараа” – К-Э.Кудажының бирги улуг тоожузу.	Тоожу. «Тараам турда тодуг-ла мен...» деп үлегер домактын утказы. Тарааныё хаайы кызар, мажак, уур	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры. Тараа – амыдыралдың, найыралдың, демиселдиң үнер дөстериниң бир кол чылдагааны деп чүүлдү билип алыры.	1.Арын 69-85, номчуур. 2.Чогаалчы дугайында дыёнадыг белеткээр
19-20	10.11		“Тараа” деп тоожунуң маадырларының овур-хевири.	Салам, бо-былаа, кастык, сегел салы, тогана, бөкселиг, шаң, мажак, уур, эзер бөктүргези, чазыыл-чурум, шопулак, хува, дуюг бастырар, бажының суун ижип.	Дылының онзагайы. Тоожуда болуушкуннарның уран-чечен девискээри.	1.Кыска утказын дамчыдар 2.Чогаалдыӊ эгелеринге аттар бээр.
21	14.11		Чогаадыг “Хлеб дугайында чүнү билир мен”		«Тараам турда тодуг-ла мен...» деп үлегер домактын утказын билип алыры, бодунуң бодалын дамчыдып билири	Катаптаар
22	17.11		Түңнел кичээл. “Тарааны камнаңар, ол дээш амы-тынывысты берип чораан бис”.	Амы-тын дугайында билиишкинни сайгарар, беседа чорудар	Кроссворд тургузуп ажылдаар	Чогаалда болуушкуннарның төөгүлүг ужур-дузазын билип алыры
23	21.11		Чогаал теориязы. Композиция болгаш сюжет дугайында билиг	Композиция болгаш сюжет	Чогаалдың сюжет болгаш композициязын шын сайгарып билири	”Тараа» деп чогаалдың композициязын, сюжедин тодарадыр
24	24.11		“Озалааш хем” – С.С.Сүрүң-оолдуң төөгү-биле холбашкан чогаалы.	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры	С.С.Сүрүң-оол дугайында солунга үнген материалдар-биле ажылдаар	Булчаан, кожай, ууру, үүлү, данчааты, солааннар, кызылдар.
25-26	28.11		“Озалааш хемниң ” тургузуунуң онзагайы.	Чогаалдың тургузуу	Чогаалдың сюжеттериниң очулгазы-биле ажыл	Тургузуунуң онзагайын сайгарары.
27-28	01.12		“ Озалааш хемниң” кол-кол овур-хевирлери, оларның бурунгаар хөгжүлдези, чөрүлдээлери.	Мөзүлүг маадырлар, мөзү чок маадырлар.	Чогаалда кирген маадырларның аажы-чаңын, ажыл-херээн сайгарары.	Кол маадырларныӊ овур хевирин тургузар.
29	05.12		“Озалааш хемниң” сөс –домааның ылгавырлыг талалары.	Диалект, диалект сөстер.	Дылының онзагайы: ук черниң диалектизин, ол үениң терминнерин ажыглаанын, маадыр бүрүзүнүң чугаазын тускайлаарын чогаалчының оралдашканын билип алыры.	1.Бирги эгениӊ уран-чечен аргаларын тодарадыр. 2.Викторина айтырыглары тургузар.
30	08.12		“Озалааш хемге” түңнел сайгарылга.	Мөзүлүг маадырлар, мөзү чок маадырлар.	Чогаалда маадырларның овур-хевирин сайгарып түңнел кылыры
31	12.12		КДН. Б.Хөвеңмей. “ Улуглар болгаш уруглар”	Улуглар	Чогаалдыӊ идейлиг утказын билип алыры.	Номчуур.
32	15.12		Чогаадыг «Солун чогаал»		Бердинген темага бодунуё бодалын дамчыдып билири	Зачетка белеткенир.
33	19.12		А.Үержааның “Үш чүс харлыг кырган кускуннуң чагыы” деп шүлүүнүң философчу утказы.	Очалаң, балар шаг, эзээргек, көстер, шамбыла.	Чогаалдың идейлиг утказын билип сайгарары.	Уран-чечен аргаларны сайгарар.
34	22.12		А.Үержааның “Ажыл” деп шүлүүнүң философчу утказы.	Философчу утка. Таалал, хинчек, олбукталган, иженири даржыктыг бе.	Ажыл-агый-биле холбашкан үлегер домактар, чалгынныг сөстер тып бижиир.	Чогаалдың философчу утказын билип алыры.
35	26.12		Ч.Ч.Кууларның “Шораан” деп тоожузунуң бижиттингени, кол маадырның прототиви.	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры	Прототип. Ууру, оргаа, адан, мөөрээр- словарь-биле ажыл	Автор дугайында чаа чүүл.Чогаалдың прототиви-биле таныжылга
36	29.12		“Шораан“ деп тоожунуң композициязының онзагайы.	Композиция дугайында билиг	Тургузуунуң онзагайын билип алыры	Композицияның кезектери-биле таныжылга
37	16.01		Тоожунуң катаптаттынмас овур-хевири	Хөкпер булут, човалаң, мандолин, чээн	Чогаалда кирген маадырлар-биле таныжылга	1.Кол маадырларнын овур-хевирин бижиир 2.Кол маадырыныё прототивиниё дугайында материал тып алыр
38-39	19.01		“Шораанның” уран-чечен дылы, аас чогаалы-биле холбаазы.	Аржаан дому, сорулдажыр, кулугурнуң кулуксаазын.	Дылының онзагайын сайгарары	1.1-ги эгениӊ уран-чечен дылын сайгарар. 2.Викторинага белеткел
40	23.01		“Шораан” деп тоожунуң амдыралчы ужур-дузазы		Чогаалдың амыдыралчы ужур-дузазын билип алыры	1.Арын 168, №3. 2.Чогаалга кроссворд тургузар.
41	26.01		Чогаадыг"Салымга чагыртыр бе?"		Харылзаалыг бижимел чугаазын сайзырадыр.
42	06.02		“Илбилиг согун” - Е.Т.Танованың фантастиктиг шиизиниң тургузуунуӊ онзагайы	Фантастиктиг чогаал дугайында билиг. Шииниң тургузуу	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры. Фантастиканың элементилерин тывары	Е.Танова дугайында немелде материал-биле таныжылга
43	09.02		Е.Т.Танова. “Илбилиг согунда” маадырларныӊ катаптаттынмас овур-хевири	Чогаалда кирген маадырларның овур-хевирин сайгарары.	Угаан, эртем дугайында үлегер домактар бижиир	Кол маадырларныӊ овур хевирин көргүскен аргала-биле таныжылга
44	13.02		Е.Т.Танова. « Илбилиг согуннуң” уран-чечени	Чогаалдың юижиттинген төөгүзү, адының онзагайы	Дылының онзагайын сайгарары. Орус дылда “бумеранг” деп сөстүң утказы	Уран-чечен аргаларны тывар.
45	16.02		Чогаадыг «Илбичи турган болзумза…”		Бердинген темага бодунуң бодалын дамчыдып билири	Чогаадыгга бот-үнелел бээр
46	20.02		А.А.Даржай «Авамга”	Оттуг суугу, шыва тон, агайлар, дээвиир деп сөстер-биле словарь-фразеологтуг ажыл	Чогаалчының ава дугайында ырлары-биле таныжары, ону күүседири.	Ава дугайында шүлүктериниң ниити идеязын билип алыры.
47	27.02		К.Д.Чамыяӊның намдары, чогаадыкчы ажыл-ижи. “Ханы дазыл”- школа амыдыралын көргүскен тоожу.	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры.		Шын амыдырал-биле холбаар. Школа амыдыралында чижектер-биле бадыткал
48	01.03		“Ханы дазылдың ” кол-кол овур-хевирлери.	Чогаалда кирген маадырларның овур-хевирин сайгарары.	Сууртулаңнаар, чырзаң, бүзүрел, хүлээлге- словарьлыг ажыл	Кол маадырларныӊ овур- хевиринге деңнелге
49	06.03		“Ханы дазылдың” уран-чечени.	Дылының онзагайын сайгарары.	Айгадаң, бүдээлгелээр, даалга- словарлыг ажыл.	Уран- чеченин сайгарар. Пейзаж чурумалын тывар
50	09.03		Чогаадыг "Өөредилгенин ужур-дузазы"		Харылзаалыг бижимел чугаазын сайзырадыр.өөредилгеге кызымак болурун кижизидер
51	13.03		КДН. С.Пюрбю “ Чаа үе шапкынчызы” утказыныӊ онзагайы З.Намзырайның чогаадыкчы ажыл-ижи. «Дуруяалыг шөл» - төрээн черинге кижиниң ынакшылын бижээн шүлүк.	хүн дурту,куруяк-чай, күзег, дүк кагар, уяраар, күзүнгү, сай-ла чүрек,саймаараар, тулаа, дунда-кара...	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры.	Уран-чечен аргаларны ушта бижип, сайгарары
52	16.03		Ч.С. Эдертиг			Өөренген чогаалдарын катаптаар
53	20.03		К.Д.Чамыяӊның намдары, чогаадыкчы ажыл-ижи. “Мөӊгүн оттук” – чурт-шинчилел ажылының дугайында чогаал.	Чурт-шинчилел ажылы. Музей дугайында билиг.	Чогаалдың идейлиг утказы. Музей деп сөстүң сайгарылгазы	Огаалдың адының онзагайын экерер, тывар
54	23.03		“Мөӊгүн оттуктуң” композициязының онзагайы.	Тургузуунуң онзагайын сайгарары	Оттук, экспонат, чавага, бурундук, ыңгыржак- словарьлыг ажыл	”Төөгү чугаа» деп эгениң планы-биле ажыл
55	03.04		К.Д.Чамыяӊ. Мөӊгүн оттук-сюжединиӊ онзагайы, кол-кол овур-хевирлери.	Сюжединиң онзагайын сайгарары	Те, чуңма, кожалаң, хая эңмээ- словарьлыг ажыл	Сюжедин билиглерин системажыдар.
56	06.04		“Мөӊгүн оттуктуң” уран-чечен дылы	Уран-чечен аргалар	Дылының онзагайын сайгарары	«Амыдырал улуг оруктуг...»
57	10.04		М.Б.Ховалыг- чогаалчы, альпинист. “Ыдыктаан тук” – публицистиг чогаал.	Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры. Ыдыктаан, сорунзалапкан	Күрүнениң ыдыктары. Ыдык деп чүл, ооң ужур-дузазы.Төөгү-биле холбаа	Далай-Лама, будисчи өөредиг дугайында медээ
58	13.04		КДН. М.Ховалыгның “Делегейниң шыпшыында тывалар” деп ному-биле таныжылга.	Чогаалдың онзагайы, бижиттинген төөгүзү	“7 шыпшык” деп төлевилел болгаш тыва альпинистер дугайында.	Төлевилел дугайында немей чаа билиишкин
59	17.04		Чогаал теориязы. Барымдаалыг чогаалдар дугайында билиг.	Барымдаалыг чогаалдарны шын тодарадып билири	Тыва чогаалда оон өске барымдаалыг чогаалдар-биле деңнелге	Тыва чогаалда бар барымдаалыг чогаалдарны даңзылаар
60	20.04		А.Х-О.Ховалыг.Кара-Даг дугайында баллада	Баллада. Алдан-маадырларнын тура халыышкыны Чогаалдың идейлиг утказын билип алыры	Троптар-биле ажыл. Деңнелге чорудар	А.Ховалыг дугайында немелде чаа материал
61	24.04		С.А Сарыг-оол "Чечен биле Белекмаа" (1-ги көжеге)	Чогаалдың күүселдезиниң онзагайы,каяа парлаттынып турганын билип алыры	Либретто, хөгжүмнүг шии. Шии уран-чүүлүнүң онзагайлары	Хөгжүмнүг шии дугайында немелде материалдар
62	27.04		С.А. Сарыг-оол "Чечен биле Белекмаа (2-ги көжеге)	Кол персонажтар	Овур-зевирлерниң дугайында дамчытканын билип алыры	Бир овур-хевирни сайгарар
63	04.05		СА Сарыг-оол "Чечен биле Белекмаа"(3-кү көжеге)	Сюжет	Чогаалда болуп турар болуушкуннарны билип алыры	Дыл-домаан сайгарар. "Чечен биле Белекиаа" Дугайында критиктерниң бодалы
64	08.05		КДН. С.Б.Пюрбюнүң “Кызыл кош ”деп чогаалында маадырларның овур-хевирлери	Кош, шимеп, ийи бора,чокпак салы, кадагалаар	Чогаалдың төөгү-биле харылзаазын билип алыры	Чогаалчы дугайында чаа материал
65	15.05		КДН. С.Б.Пюрбюнүң “Кызыл кош” деп чогаалының тургузуу, уран-чечени.	Чогаалдың тургузуун, уран-чеченин билип алыры	Фронтуга дузаламчы дугайында төөгү материалдары	Дыл-домааның сайгарылгазы
66	18.05		КДН. В.Арсеньев “Дерсу Узала”. Тоожудан эгелер.	Дерсу Узала, Максим Мунзук дугайында тода билиишкинер	”Дерсу Узала» деп кинонуң кол рольюнуң күүсекчизи М.Мунзук дугайында. Уран чүүл-биле холбаа	Автор-биле кыска таныжылга. Дерсу Узаланың база Максим Мунзуктуң дугайында билип алыры
67	22.05		Хыналда ажыл. Тест	Алган билиглернин системажыдар. Чогаал эртеминиң чажыттарынга сайгарылга	Чыл дургузунда өөренген Билиглерин хынаары
68	25.05		Чыл дургузунда өөренгенин катаптаары.Түңнелдер		Өөренген чогаалдарын билири. Орус болгаш өске чоннарның чогаалдары-биле кыска деңнелге	Чайгы дыштанылгада номчуур чогаалдарының даңзызын онаалга кылдыр бээри

Предварительный просмотр:

9 класска «Чечен чогаалдыӊ лингвистиктиг анализи»

деп элективтиг курс программазы

Тайылбыр бижик

Тыва аас чогаалы болгаш литература кижилерниӊ медерелин сайзырадырынга, сагыш-сеткилин байыдарынга, аажы-чаӊын хевирлээринге, чоннуӊ чаагай чаӊчылдарын эдереринге аажок улуг салдарны чедирип турар. Ынчангаш бо программаны тургузарда, школада чорудуп турар шенелде шинчилел ажылдыӊ литература-чурт-шинчилелин удуртулга кылып, эксперимент ажылдыӊ удуртукчузу ф.э.к. Донгак У.А. болгаш методизиниӊ п.э.к. Кунгаа М.Б. тургусканы «4-8 класстарга немелде номчулга программазы» (2008) программаларынга даянган.

Бо программа 9-ку классчыларныӊ билиг-мергежилдеринге чүүлдештир тургустунган:

- чечен чогаалдыӊ сѳзүглелин, темазын, идеязын, сюжедин, маадырларын тодарадып шыдаар;

- бүгү аймактарныӊ болгаш хевирлерниӊ чогаалдарын аянныг номчуур;

- бодунуӊ тургусканы план-биле аас болгаш бижимел-биле чечен чогаал маадырынга характеристика бээр болгаш чаӊгыс азы элээн каш чогаалдарныӊ маадырларын деӊнеп билир;

- дылдыӊ чурумалдыг аргаларын тыптар, оларныӊ чогаалга ужур-дузазын тайылбырлап билир;

- номчаан чогаалынга аас-биле азы бижимел-биле үнелел берип шыдаар;

- чогаалга чурук чуруур;

- литературлуг теория болгаш словарь номнарын ажыглап билир дээн ышкаш.

Кол сорулгалары:

- тыва улустуӊ аас чогаалы болгаш литература аныяк салгалды чаагай идеалдарга, улусчу моральга, ужур-чурумга кижизидер талазы-биле эвээш эвес курлавырлыг болганда, оларны тѳрээн чуртунга, чонунга, ооӊ тѳѳгүзүнге чоргааралды, бойдуска, кижиге, дириг амытаннарга гуманисчи езу-биле хамаарылгалыг болурунга кижизидер;

- чогаалдыӊ идейлиг утказында, уран-чеченинде эӊ-не чугула чүүлдерни илередип, ооӊ литература-тѳѳгүлүг болгаш амгы үеге ужур-дузазын тодарадып билиринге ѳѳредир;

- чогаалдыӊ дылын, чурумалдыг аргаларын сайгартып ѳѳредир;

- сѳс курлавырын болгаш амыдырал дугайында билиглерин байыдар;

- пунктуация, орфография талазы-биле алган теориялыг билиглерин быжыглаар.

Кичээлдерде ажыглаар чамдык аргалар болгаш методтар:

- киирилде беседа

- аянныг болгаш тайылбырлыг номчулга

- хостуг айтырыглар эдертир беседалар

- чурук чурууру

- шээжилээшкин

- боданып харыы тывар айтырыглар

- бижип харыылаар онаалгалар бээри

- шилилгелиг ушта бижилге

- чогаалчы болгаш чогаал дугайында шинчилел ажылдар кылыры.

Ниитизи-биле программада 1 чыл дургузунда 30 шак кѳрдүнген: теория - 10 шак, практиктиг кичээлдер – 20 шак. Шенелде программаны ф.э.к. Доржу К.Б. база ѳске-даа башкыларныӊ дуржулгазынга даянып кылган. Программада темаларны, шактарны чижеглей берген, ону башкы (ѳѳредилге чери) бодунуу-биле делгемчидип азы кыскаладып алыр эргелиг.

Ажыглаар литература:

- «Тыва улустуӊ аас чогаалы», Кызыл, 1976

- «Тыва тывызыктар», Курбатский Г.Н.; Кызыл, 2002

- «Дүрген чугаалар», Орус-оол С.М.; Кызыл, 1994

- «Матпаадыр», Кызыл, 1991

- «Аӊгыр-оолдуӊ тоожузу», Сарыг-оол С.А.; Кызыл, 2008

- «Кара-Ашактыӊ кускуну», Куулар А.С.; Кызыл, 1988

- «Шын» солундан материалдар (1994-2009)

- «Сылдысчыгаш» солундан материалдар (1996-2010)

- «Башкы» сеткүүлүнден материалдар (1993-2010)

№	Эрттирер хуусаазы		Шагы	Кичээл темазы
	План ёзугаар	Херек кырында	Шагы	Кичээл темазы
1.	08.09			Киирилде кичээл. ЛАТ дугайында.
2.	15.09			Улустуӊ аас чогаалы. Үлегер домактар. Тывызыктар. Дылдыӊ лексиктиг сайгарылгазы.
3	22.09			С.А.Сарыг-оол. «Аӊгыр-оолдуӊ тоожузу» деп романында тоолчургу чугаалар, оюннар
4	29.09			Дылдыӊ лексиктиг сайгарылгазы.
5	06.10			Сѳзүглелдер-биле ажыл.
6	13.10			Куулар Аракчаа. «Кара-Ашактыӊ кускуну» деп чогаалындан экологтуг темага бижиттинген чечен чугаалар.
7	20.10			Номчулга культуразы. Сюжет кезектеринге сайгарылга.
8	27.10			ЛАТ кичээли. Теориялыг билиглер (гипербола, литота, антитеза аргалары)
9	10.11			Ч.с. Чогаадыг «Ынак номум»
10	17.11			Кызыл-оол Т.Д. «Үнүп келем», «Агым» деп шүлүктериниӊ уран-чечени (эпитет, метафора, деӊнелге, диригжидилге)
11	24.11			«Серен-оол В.С. – тѳрээн чериниӊ алгакчызы» (беседа)
12,13	01,08.12			ЛАТ кичээли. Ономастика.
14	15.12			Сѳзүглелдиӊ грамматиктиг сайгарылгазы.
15	22.12			Пейзаж чурумалы. Интерьер чурумалы.
16	29.12			Практиктиг кичээл. Дылдыӊ лексиктиг курлавыры.

Навигация

Рабочие программы

Скачать:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр: