Методы , формы организации деятельности учащихся

Шойжолова Надежда Альбертовна
Опубликовано 29.03.2019 - 16:36 - Шойжолова Надежда Альбертовна

Методы, средства, формы организации деятельности

учащихся на уроках бурятского языка

На протяжении многих лет я работаю над проблемой дифференцированного подхода к учащимся в процессе обучения бурятскому языку. Кроме того, реализую личностно-ориентированный и системно-деятельностный подходы в обучении.

Приоритетным направлением сегодня является гуманистическая направленность обучения. Сегодня в центре – ученик, его личность, внутренний мир. Поэтому основная цель  - выбрать формы и методы организации учебной деятельности учащегося, которые оптимально соответствуют поставленной цели развития личности.

Я стремлюсь применять такие педагогические приѐмы, которые помогают создать для учащихся ситуацию успеха. Я ориентирую учащихся на развитие их интеллектуальных умений, а не только на запоминание учебной информации.

Хочется отметить, что у учащихся повысился интерес к изучению предмета, вырабатываются навыки использования знаний на практике, активизируются различные виды общения.

Основной целью обучения бурятскому языку является формирование и развитие коммуникативной культуры учащегося, обучение практическому овладению иностранным языком. Формы и методы, которые я использую в своей деятельности, направлены на формирование и развитие личности, соответствующей запросам общества и способствуют обеспечению достойного уровня и постоянному совершенствованию качества образования.

На мой взгляд, моя задача, как учителя, состоит в том, чтобы:

- создать условия практического овладения языком для каждого учащегося, выбрать такие методы обучения, которые позволили бы каждому ученику проявить свою активность, свое творчество;

- активизировать познавательную деятельность учащегося в процессе обучения бурятскому языку.

В своей педагогической деятельности я использую следующие педагогические технологии:

- сценарно – контекстная технология- создаю реальные настоящие жизненные ситуации, то есть то, что называется принципом аутентичности общения, которые стимулируют изучение материала и вырабатывают адекватное поведение. Данная технология основана на принципах делового общения.

-информационные технологии и интернет ресурсы- Формы работы с компьютерными обучающими программами на уроках бурятского языка включают изучение лексики, отработку произношения, обучение диалогической и монологической речи, обучение письму, отработку грамматического материала. Мои ученики принимают участие в тестированиях, викторинах, конкурсах, олимпиадах.

-технология интерактивного обучения- Одним из основных требований, предъявляемых к обучению бурятского языка с использованием интернет ресурсов - является создание взаимодействия на уроке - то, что принято называть в методике технологией интерактивного обучения.

Интерактивность - это объединение, координация и взаимодополнение усилий коммуникативной цели и результата речевыми средствами. Интерактивность не просто создает реальные ситуации из жизни, но и заставляет учащихся адекватно реагировать на них посредством бурятского языка. Эта работа в парах, группах, интервью, опросники. В парах мои ученики отрабатывают грамматику, чтение, аудирование с выполнением заданий. Методика интерактивного обучения предполагает учитывать следующие вопросы: что будем делать? как будем делать? сколько времени? в каком виде будем проводить? итог.

-проектная технология- Совместно со своими учениками я провожу большую работу по созданию проектов. Они делятся на: моно-проекты, коллективные, устно – речевые, видовые, письменные. Они способствуют развитию активного самостоятельного мышления у обучающихся, формируют у них коммуникативные навыки, культуру общения, умение кратко и доступно формулировать мысли, терпимо относиться к мнению партнеров по общению. При этом развивается умение добывать информацию из разных источников, обрабатывать ее с помощью современных компьютерных технологий.

Проектная форма работы является одной из актуальных, позволяющих моим учащимся применить накопленные знания по предмету. В курсе бурятского языка я использую метод проектов в рамках программного материала по любой теме. Это многоуровневый подход, охватывающий чтение, аудирование, говорение, грамматику.

-здоровьесберегающие технологии- это создание благоприятного психологического климата, мотивация учащихся к учебной деятельности, использование различных видов учебной деятельности.

Результатами применения этих технологий являются: снижение утомляемости обучающихся, профилактика заболеваний опорно-двигательной системы и органов зрения. Увеличение умственной нагрузки на уроках бурятского языка заставляют задуматься над тем, как поддержать активность обучающихся на протяжении всего урока.

Учитывая возрастные психологические и физиологические особенности детей использую следующие организационные формы обучения: фронтальные, групповые и индивидуальные.

Методы, которые я использую на уроках:

-Объяснительно-наглядный (репродуктивный) метод. На среднем и старшем этапах можно использовать графические средства (таблицы, схемы, кроссворды), видеофильмы, компьютерные обучающие программы, тестирование и ролевые игры, уроки с использованием интерактивной доски. Данный метод тренирует память и дает знания, но не обеспечивает радость исследовательской работы и не развивает творческое мышление.

-Проблемный метод учитель ставит проблему, показывает путь ее решения, ученик усваивает логику решения. Благодаря ему учащиеся приобретают навыки логического, критического мышления.

-Частично-поисковый (эвристический) метод при самостоятельной работе учащихся, беседе, популярной лекции, проектировании и т.п. предоставляет школьникам возможность принять участие в отдельных этапах поиска. При этом они знакомятся с определенными моментами научно-исследовательской работы.

-Исследовательский метод: учащиеся постепенно познают принципы и этапы научного исследования, изучают литературу по проблеме, проверяют гипотезы и оценивают полученные результаты.

Считаю, что выбранные мною методы, формы организации деятельности учащихся, средства помогают реализовать личностно – ориентированный подход в обучении, обеспечивают индивидуализацию и дифференциацию обучения с учетом способностей детей, их уровня обучения.

 

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл "Будамшуугай орон нютагаар Сережын аяншалhан тухай"20.04 КБ
Файл Хэшээл 6 класс17.01 КБ
Файл Хэшээл 6 класс буряад хэлэн17.7 КБ
Файл Хэшээл "Алта мунгэнhоо унэтэй адха хара шорой"23.75 КБ
Файл Рабочая программа 6 класс буряад хэлэн118.65 КБ
Файл Рабочая программа 6 класс бурятская литература37.51 КБ

Предварительный просмотр:

Шойжолова Надежда Альбертовна, Тʏнхэнэй аймагай

 Галбын hургуулиин буряад хэлэнэй багша

Предмет: буряад литература

Класс: 5

Хэшээлэй темэ: Ц.-Б.Бадмаев. «Будамшуугай орон нютагаар Серёжын аяншалга»

Хэшээлэй янза: дабталгын

Хэшээлэй тʏхэл: стандартна бэшэ (хэшээл- мʏрысѳѳн)

Хэшээлэй хэрэгсэлнууд: компьютер, проектор, презентаци, Ц.-Б.Бадмаевай портрет, карточканууд, лото нааданай тулам, 1-hээ 4 хʏрэтэр тоотой боошхонууд

Хэшээлэй зорилгонууд:

  1. hургалгын: hурагшадай зохёолой удхаар мэдэсыень шалгаха;
  2. хʏгжѳѳлгын: hурагшадай hанаа, ухаан бодолыень гʏйлгʏʏлхэ, аман хэлэлгэ, буряад уран зохёолдо hонирхол хʏгжѳѳхэ;
  3.  хʏмʏʏжʏʏлгын: ʏхибʏʏдэй хоорондохи нʏхэсэлэй, хани барисаанай, бэе бэедээ туhалха мэдэрэл хʏмʏʏжʏʏлхэ, буряад арадайнгаа ёhо заншал сахиха мэдэрэл тʏрʏʏлхэ.

          Мэндэ амар, хʏндэтэ ʏхибʏʏд, багшанар! Бидэ мʏнѳѳдэр Цырен-Базар Бадмаевай «Будамшуугай орон нютагаар Серёжын  аяншалга» гэжэ повестёор хэшээл-мʏрысѳѳн ʏнгэргэхэбди. Наадамнай 5 шатаhаа бʏридэнэ. Командануудта ба жюридэ амжалта хʏсэнэбди.

        1 шата. Амаршалга. Мʏнѳѳ хадаа команда бʏхэн ѳѳрынгѳѳ нэрэ, девизээ хэлэнэ, эмблемэеэ харуулна. Тиигээд жюри сэгнэлтэ табина (дээдэ сэгнэлтэ –«5»).

        2 шата. Тʏргэн харюу. Асуудалнуудтай слайд.

1-дэхи командын асуудалнууд:

  1. Серёжа Буда хоёр хаана танилсаhан байгааб? («Артек» лагерьта)
  2. Серёжа ямар станцида бууха байгааб? (71-дэхи разъезддэ)
  3. Серёжа ямар станцида буушооб? (Агада)
  4. Серёжа ямар футбольно командын тʏлѳѳ hанаагаа зобоноб? («Спартак»)
  5. Серёжые асарhан шофёрой нэрэ (Мʏнхэ абга)
  6. Будын ажаhуудаг колхозой нэрэ («Улаан малшан»)
  7. Москвагай хʏбʏʏн хаанаhаа олоо гээшэб гэжэ тэндэхид hонирхоно. Серёжа чемодан сооhоон тʏрʏʏшээр юу гаргааб? (зэрлиг мангир)
  8. Будын дʏʏ басаганай нэрэ (Галя)
  9. Будын аба хэн гэжэ нэрэтэйб? (Согто абга)
  10. Будын эжын нэрэ (Дулма абгай)
  11. Будын гэртэхин хʏндэтэй айлшандаа юу баряаб? (тѳѳлэй)
  12. Согто абга Москва шадар фашистнартай тэмсэhэн, тиигээд шархатаад байхадань, хэн гэжэ нэрэтэй эхэнэр амииень абарааб? (Агриппина)
  13. Серёжа Будын нʏхэдтэй танилсаад, илангаяа хэнтэй элдэб юумэн тухай хѳѳрэлдѳѳб? (Шагдартай)

2-дохи командын асуудалнууд:

  1. Хэн гэжэ нэрэтэй адуушан хʏбʏʏдтэ адуу hʏрэг харуулааб? (Дугар абга)
  2. «Улаан малшан» колхозой тʏрʏʏлэгшэ (Пʏрбэ Далаевич)
  3. Дамбар гэжэ юун бэ? (тарбаганай дотор)
  4. Ямар наадаар Серёжа hонирхооб? (шагай наадан)
  5. Адуугаа имнихэ гэхэдээ юун гэнэб? (тэмдэглэхэ)
  6. Москваhаа телеграмма ерэхэдэ, хʏбʏʏд юу хэжэ байгааб? (лагерьта ошохоёо тʏхеэржэ байгаа)
  7. Юундэ Серёжа хойто жэл ерэхэгʏйб гэнэ? (хойто жэл Буда Москва айлшалха)
  8. Серёжын унаhан мориной нэрэ (Шаргаадай)
  9. Серёжын фамили нэрлэгты (Мартынов)
  10. Конторо ерэхэдэнь, Пʏрбэ Далаевич Серёжодо юу ʏгѳѳб? (грамота, арhа, мʏнгэ)
  11. Серёжа хэды мʏнгэ салин абааб? (27 солхооб 31 мʏнгэн)
  12. Будын эжы юу оёжо, Серёжодо бэлэг баряаб? (буряад тэрлиг)
  13. Мʏнѳѳ зун августын эхеэр хэн Москва ошохоб гэнэ? (Дондог)  

3 шата. «Боошхын нюусанууд». Капитанууд ээлжээгээр тулам сооhоо лотогой боошхонуудые татана. Харюу бэлдэхэдээ, бʏхы команда хабаадана. Команда бʏхэн 2 асуудалда харюусаха.  

«1» тоотой лотогой даабари. Тѳѳлэй табилга тухай хѳѳрэгты.

«2» тоотой лотогой даабари. Даага дэллээн тухай хѳѳрэгты.

«3» тоотой лотогой даабари. Шагай наадан тухай хѳѳрэгты.

«4» тоотой лотогой даабари. Мори урилдаан тухай хѳѳрэгты.

4 шата. Зурагуудай конкурс. Команданууд хэшээлдээ 2-2 зураг бэлдээд асараа. Зурааша бʏхэн урагшаа гаража эдэ зурагууд дээрээ юу зураhанаа хѳѳрэжэ ʏгэнэ. 1 зурагай тʏлѳѳ дээдэ сэгнэлтэ – 5 балл. Энэ конкурсдо эгээ ехэнь-10 балл болоно.

 1) зурагай шанар шэнжэ, хэр зэргэ гоёор зурагдаhан байнаб;

2) зураг тухай хѳѳрѳѳн ямар байгааб гэжэ 2 юумэн хараада абагдана.

5 шата. Аукцион. Хэн олоор нэрлэнэб? Карточканууд дээрэ бэшэхэ. Саг 5 минута ʏгтэнэ. Зʏб харюу бʏхэнэй тʏлѳѳ 1 балл.

1-дэхи даабари. Буряад эдеэ нэрлэгты.

2-дохи даабари. Мориной зэр зэмсэгʏʏдые нэрлэгты.

Хэшээл-мʏрысѳѳнэй дʏн гаргалга, диилэhэн команда шагналга.

Ц.-Б.Бадмаев «Будамшуугай орон нютагаар Серёжын аяншалга», 5 класс



Предварительный просмотр:

АвторШойжолова Надежда Альбертовна, учитель бурятского языка и литературы

МБОУ «Галбайская основная общеобразовательная школа»

Тэмдэгэй нэрэ бэхижуулгын хэшээл

                                                                6 класс

Хэшээлэй гол зорилго: Тэмдэгэй нэрэ гэhэн хэлэлгын хубиие бэхижуулгэ

hуралсалай зорилго: тэмдэгэй  нэрын удха шанарые, шэнжэнуудые, уургыень зубоор илгажа hургаха, бэшэмэл болон аман  хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэхэ;

Хүгжэлгын зорилго: тэмдэгэй нэрые зуубоор буряад холбоо аман болон бэшэмэл хэлэлгыень хүгжөөхэ,  творческэ шадабарииень үргэдхэн хугжоохэ, аналитическэ болон синтетическэ хараа бодолыень хүгжөөхэ.

Хүмүүжэлгын зорилго: турэл нютагтаа, тойроод байhан байгаалидаа дурлал татаха, олон соо хүдэлхэ шадабарииень,  бэе бэеынгээ харюу шагнаха, сэгнэхэ, өөртөө сэгнэлтэ үгэхэ шадабаринуудыень үргэдхэхэ, буряад хэлэндээ hoнирхол татаха.

Этапы

Деятельность на уроке

Время

Примечание

Вводно-мотивационно этап:

Эмхидхэлэй уе.

    Cайн байна,ухибууд!

Бидэ ямар hайхан нютагта байна гээшэбэбди. (Ундэр хадануудтай, элдин тэнюун, гое hайхан, ургэлтэй мургэлтэй нютагта байнат).

Тиинэ бэзэт?

  Ухибууд, таанад ямар нютагта байнабди гэжэ hананат?Зай муноо энэ hайхан нютагаа зураглагты.

(Ухибуудэй хэлэхэдэ самбарта бэшэхэ)

гое,

hайхан,

сэбэр,

яларма,

хадалиг

хуhата . Зуб лэ даа.

  Эдэ угэнууд тухай юун гэжэ хэлэжэ болохоб?

Муноодэрэй хэшээлэй темэ: «Тэмдэгэй нэрэ бэхижуулгэ».Дэбтэрнуудээ нээгээд, hара удэроо бэшэгты.  Тэмдэгэй нэрэтэй таанад танилсаhан байнат, бидэ муноо бэхижуулхэбди. Бэхижуулхын тула, ямараар худэлхэ еhотойбибди.(эдэбхитэйгээр, эбтэйгээр, журамтайгаар, hайн харюу угэхэ, оролдосотойгоор). Зай бэрхэнуудтэ, иигээд лэ саашаа ургэлжэлуулэе.)

Тэмдэгэй нэрын ямар илгааень дабтахабибди. (удха шанарыень, морфологическэ шэнжэнуудыень,  уургыень).ушоо юуень...

Юунэй тулоо тэмдэгэй нэрэ дабтахабибди,  мэдэхэ еhотойбибди.

(уран гоеор бэшэхын тула, эли тодо, манай хэлэлгые дуурэн, хусэд болгоно).

1 мин.

3 мин

2 мин.

Самбарта бэшэхэ

Слайд

Операционно-содержательно этап:

работа в группах

тв. даабари

Зай муноо иигээд лэ  дабтажа эхилэе, анхаралаа наашань хандуулая.

схемээр худэлмэри.  дуургэхэбди.

Манай нютагай хуhата, шэнэhэтэ ой соогуур боро шандаган, шара унэгэн болон мантан  томо баабгай байрладаг.

Энэ мэдуулэл сооhоо тэмдэгэй нэрэнуудыень оложо, илгааень заагты. Энэ даабари дуургээд юу дабтаабибди? Саашаа ябая.

 Угтэhэн угэнуудые угын буридэлоор  шуулбэри хэгты:

хуhата, шэнэhэтэ, уhалиг, улаабтар, шадамар, таримал, сухалтай, гэгээн, божо. Угтэhэн угэнуудэй падежнуудыень  зэргэсуулхэ.

Эдэ угэнуудэй хамаадалыень, нюурыень ба тооень заагты.

Физминутка. Бугэдэ барандаа hууриhаа бодожо бэеынгээ шалаа гаргая даа.

Муноо саашаанхи даабаримнай халта дэлгэрэнгы байха, зай муноо таанар тэмдэгэй нэрэ ойлгоhон байнат, ургэлжэлуулэе. 7 минутын саг соо даабаряа дуургэхэт.

  • Тэмдэгэй нэрэнуудые хэрэглэн, нютаг тухайгаа богонихон рассказ бэшэгты.
  • Доро угтэhэн тэмдэгэй нэрэнуудые хэрэглэн, нютаг тухай шулэг зохеогты.

(арюун , тунгалаг, алтан, сэнхир, сэбэр, мунхэ).

Группа бухэнэй ажалнуудыетнай шагная. Бэрхэнуудтэ.

3 мин.

3 мин.

5 минут

1 мин.

12 мин.

Лексич. Разбор

интер. упр.

Рефлексивно-оценочный этап

Тест. Муноо таанадай стол дээрэ компьютернууд байна, хамта группоороо шалгалтын худэлмэри-тест дуургэхэт. Шалгая! Элируулая!

Хэшээлэй эхиндэ хуhата нютагта ажаhуудагбди гэжэ хэлээ hэнта, энэ хуhа шанар шэнжээр зураглан, набшаhаар гоеое .

Иимэ гоеор, тэмдэгэй нэрэнуудээр хуhаяа  зураглабат, хэшээл соогоо зубоор, уран гоеор, эли тодоор хэлэжэ, хэрэглэжэ шадаха болоо гээшэ гут?

(возвращаемся к записям на доске и к схеме, что повторяем: удха шанар, шэнжэнууд, уургэ г.м.)

Энэ хэшээл соо темэеэ ямараар, хэр зэргэ ойлгообта,  урэнуудые  хуhан дээрэ улгэгты.

  • Hайнаар - дээрэнь
  • дунда зэргээр - дундань
  • ушоо т. н. дабтаха хэрэгтэй — доронь

Гэрэй даабари

  • Толон газетэhээ 10 тэмдэгэй нэрэ   мэдуулэл туужэ бэшэхэ;
  • «Минии нухэд»  гэhэн найруулга бэшэхэ
  • Хабар тухай шулэг зохеохо.

Зай иигээд хэшээл дуурээ, баяртай!

5 мин.

1 мин.

1 мин.



Предварительный просмотр:

буряад хэлэн 6 класс

Хэшээл: буряад хэлэн (6-дахи класс)

Тэмдэгэй нэрын илгаанууд

Хэшээлэй зорилгонууд:

1)тэмдэгэй нэрэ гэһэн темэ дабтангаа, тэрэнэй илгаанууд тухай ойлгуулха;

2)аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ;

3)түрэл нютагтань дурлал түрүүлжэ, һайн ябадал хүмүүжүүлхэ;

Хэшээлэй ябаса:

І. Оролто үгэ

- Сайн байна, үхибүүд! Һуугты, мүнөөдэр хэн үгыб тэмдэглэе. Хэшээлдээ бидэ тэмдэгэй нэрэ гэһэн темэтэй танилсахабди, урда классудта гараһанаа һанаха ажал ябуулхабди. Шэнэ темэдэ орохынгоо урда, словарна хүдэлмэри ябуулая.

ІІ. Словарна диктант (Слайд №2)

Буряад орон, нютаг, Түнхэн, байгаали, аршаан, булаг, дэлхэй. (Слайд №3 шалгаха)

 ІІІ. Дабталга                   

Урда хэшээлдээ бидэ «Юумэнэй нэрэ » гэһэн темэ үзэжэ дүүргэһэн байнабди, тиимэһээ мүнөө дабталга үнгэргэе.  Танай урда саарһан дээрээ хэһэг тараагаатай, энэл хэһэг слайд дээрэ харанабди(Слайд № 4)

Даабари:

1)энэ хэһэг уншаад, юун тухайб гэжэ хэлэхэ;

2)хэһэг соо юумэнэй нэрэнүүдые түүжэ абаха; (Слайд №5 шалгалта)

ІV. Словарна хүдэлмэри

Онгосо

Гол

Орой

Домто

Мэдээжэ

 

 

V. Хэһэгээр ажал ябуулга

-Үхибүүд хэһэгтээ үшөө дахин анхаралаа хандуулая, эндэ илгаатай үгэнүүд байна, энэ ямар үгэнүүд гэжэ хэлхээр бэ?  Юумэнэй нэрэ гү? Үгы, тиигээ хадаа ямар хэлэлгын хубиб?

- зүб даа! Ямар гэһэн асуудалда харюусадаг хэлэлгын хуби «Тэмдэгэй нэрэ» гээшэ.(Слайд №6)

VІ. Шэнэ темэ ойлгуулга

Дэбтэрнүүдээ нээгээд, хэшээлэйнгээ темэ бэшэжэ абая. Хэшээлэймнай эпиграф хадаа  «өөрын дайда дулаан, хүнэй дайда хүйтэн». Энэ оньһон үгэ соо тэмдэгэй нэрэ бии гү?

Бидэ  хэшээлдээ тэмдэгэй нэрын удха шанар тухай хөөрэлдэхынгээ  хажуугаар тэмдэгэй нэрын илгаанууд  тухай хэлсэхэбди:

 Тэмдэгэй нэрэнүүд: (слайд № 7)

Шанарта                   Харилсаата

Хүхэ (хүб)                  наран- нарата

Ногоон (ноб)              хада-хадата

 

VІІ. Физминутка

VІІІ. Ребусы (слайд № 8)

ІΧ. Бэхижүүлгэ

Бүлэг бүлэгөөр даабаринууд үгтэнэ (3 бүлэг)

1-дэхи бүлэг – таблица соо шанарта ба харилсаата тэмдэгэй нэрэнүүдые бэшэхэ;

2-дохи бүлэг- юумэнэй нэрэнүүдтэ тэмдэгэй нэрэнүүдые тааруулан бэшэхэ;

3- дахи бүлэг – үгэнүүдые хэрэглэн мэдүүлэлнүүдые зохеохо.

Χ. Зурагаар ажал ябуулга

Уридшалһан даабари шалгалта. Уран зуралгын хэшээлдэ зураг зураһан байнабди, мүнөө энэ зурагаа шэрдэхэбди, харин Доржо самбарта гараад, шэрдэхэ. Тиигээд маанадта Доржо өөрынгөө бэшэһэн зохеолго уншаха, таанад анхаралтайгаар шагнаарайгты!

ΧІ. Тобшолол

- мүнөө дахин эпиграфтаа бусаад, хүүрэлдэе. Энэ оньһон үгэ хэһэг хоер таарана гү?

Юундэ тиигэжэ хэлэгдэнэб? Нэгэ бэрхэ һурагшада хэлүүлхэ, тиигээд 



Предварительный просмотр:

Тема :  Шүлэг « Алтан мүнгэнһөө үнэтэй адха хара шорой”

Зорилгонууд: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ буряад ороноймнай ямар шүлэгшэд – фронтовигууд алдар солын, габьяатай гайхамшагтай хуудаhануудые бэшэн байгааб гэжэ хөөрэлдэхэ, Д.Мадасоной “ Алта мүнгэнһөө үнэтэй адха хара шорой” гэһэн шүлэгтэй танилсаха; аман хэлэлгэ хүгжөөлгын ажал ябуулха.

Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд: дайн тухай зурагууд, планшет “ Агууехэ дайнда хабаадаһан буряад уран зохёолшод”

Хэшээлэй ябаса.

Мэндэшэлгэ. Зорилготой танилсуулга.

  1. Эмхидхэлэй үе. Амар сайн хүндэтэ үхибүүд! Хүндэтэ айлшад!

   Бидэ мүнөөдэрэй хэшээлдэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ буряад ороноймнай ямар шүлэгшэд – фронтовигууд алдар солын, габьяагай гайхамшагта хуудаһадые бэшэһэн байгааб гэжэ хөөрэлдэхэбди;

  Д.Мадасоной “ Алта мүнгэнһөө үнэтэй адха хара шорой” гэһэн шүлэгтэй танилсахабди; аман хэлэлгэ хүгжөөлгын ажал ябуулхабди.

 - Энэ хэшээлдээ бэлдэхэдээ, иимэнүүд бэлдэлгын ажал ябуулһан байнабди:

1- бүлэг үхибүүд дайнай үеын шүлэгүүдые сээжэлдэһэн байна;

2- дохи бүлэг – шүлэгшэд- фронтовигууд тухай сообщени бэлдээд;

3- дахи бүлэг үхибүүд зурагуудые зураһан, планшет гаргаһан байна.

 2. Багшын үгэ (аалиханаар дайнай үеын хүгжэм наадана) Дайнай түрүүшын сагһаа эхилээд совет уран зохёолшод өөһэдынь сэрэгтэ абахыень, фронт эльгээхыень һайн дура сэдьхэлээрээ дурадхаа. Манай Эхэ ороной мянга холо гаран уран зохёолшод сэрэгтэ ябаһан байна, хоёр зуун гаран уран зохёолшод баатараар дайнда унаһан байна. Хорёод уран зохёолшод Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртөө.

    Манай республикын хори гаран уран зохёолшод сэрэгэй албанда ябажа гараа. Немецкэ фашизамтай тэмсэһэн халуун дайнда Ц .Номтоев, А.Уланов, Д-Р Батожабай, Б .Мунгонов гэгшэд хабаадалсаа.

  1. Дайнай үеын поэзии

Һурагшад хэлэнэ.

  • Дайнай эхилһэн үедэ үндэһэн совет литературада шүлэг зохёолго түрүүлнэ. Энэ үеын бүхы зохёолнуудай шунал эрмэлзэлынь арад зониие илалтын хэрэгтэ уряална:
  • Ж.Тумунов “ Арад зомни, тэмсэлдэ бодыш!”, (19941 он) (һурагша уншана:
  • Сообщени Ж.Тумунов тухай богнихон намтартайн танилсуулха)

Асуудалнууд (шулэг парта дээрэ тараалтай байха).

-Дайнай һая эхилээд байхада, уран зохёолшо Ж.Тумунов арад зондоо, аба эжынэртээ юун гэжэ хандаһан байнаб?

- Бүхы хүсэеэ гаргажа, дайсанай урдаһаа тэмсэеэ гэһэн бодол ямар үгэнүүдэй хүсөөр харуулһан байнаб?

 Хоёр жэлдэ һойһон моридоо

 Хүбүүдтээ эмээлэхэ сагтнай ерээл.

 Хорин жэлдэ зангидаһан нюдаргаа

 Хоротондо шэглүүлхэ хаһамнай ороол.

-Добтолон ороһон дээрмэшэн фашистануудай урдаһаа зэбүүсэмэ зэбсэг болоһон үгэнүүдые үзүүрлэжэ харбаад. Эхэ ороноо хамгаалжа шадаха байһандаа бата этигэһэн тухайгаа “ Дайсан даргдаха” гэһэн шүлэг соо  Ц.Номтоев хэлэнэ.

 Һурагша хэлэнэ:

  • Ц. Номтоев хэлэнэ “дайсан дарагдаха!”, (1942он)

Һурагша уншана:

  -Сообщени. Цокто Номтоев тухай ( богнихон намтартайнь танилсуулха).

- Фашистануудта дураа гутажа, тэдэниие үзэн ядажа ябаһанаа Ц.Номтоев ямар үгэнүүдээр харуулнаб?

(Гуринха зольбо шоные, галзуу нэтэрүү харашаниие, алуурша тонуулша фашистаниие).

Һурагша уншана:

-Сообщени. А.Уланов тухай (богнихоноор намтартайнь танилсуулха).

 Шүлэг “ Алхала”, (1943 он).

-Үрэ һандаһатаа А.Уланов юун гэжэ найдааб?

( Бидэ- үрэ һадаһадынь- баатарнуудайнгаа солыень дуудажа. Магтажа, эрид зоригыень, баатар хэрэгыень хододо һанаха ёоһотойбди).

  1. Шэнэ материал
  • Та мүнөө шүлэгүүдые шагнабат, зарим шүлэгшэд фронтовигуудай наматартайнь богнихоноор танилсаат.
  • Юун гэжэ һанабта, юундэ поэзи хүнүүдтэ хэрэгтэй байгааб- фронтодо, тылдэ байһан хүнүүдтэ?

( Поэзи хадаа хүн бүхэнэй һанаан сэдьхэлдэ хандаһан байгаа, тэдэнэй бодол, мэдэрэл, һанааршахаһаниие, зобоһые харуулжа шадаһан байгаа; найдал,этигэл түрүүлжэ шададаг байгаа).

-Зүб. Гайхамшагтай үеын шүлэгүүд совет хүүнэй һанаан бодолынь, һайхан сэдьхэлынь зураглаһаан юм.

- Дольён Мадасоной “ Алта мүнгэнһөө үнэтэй адха хара шорой” гэһэн шүлэг баһал совет хүнэй         һайхан сэдьхэ зураглаһан лирическэ зохёол.

  Гэртээ конспект хэхэ байгаа,  һурагша уншана:

 -Нэн түрүүн Д.Мадасоной намтар тухай богнихоноор сообщени шагнаябди.

-Сообщени. Д.Мадасоной намтар.

-Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ Дольен Мадасоной лирическэ шүлэгүүдынь шэрүүн аялгатай байгаа. Түрэл Эхэ орондоо гүнзэгы сэдьхэлээр дурлаһанаа, нютаг дайдада, арад зондоо үнэн сэхэ ябаһанаа гэршэлэн, тангарилган бэшэнэ:

       Дайнда, хэрбэ унаа хадаа

       Дайдаяа, түрэһэн газараа

       Тэбэрин,озон унахаб.

( Д.Мадасон “Түрэл дайдаяа хамгаалсахаб”, 1944он)

  • Түрэл дайдаһаа, түрэһэн газарһаа үнэтэй юумэн үгы ха юм. Эдэ нангин, үнэтэй газараа манай баатарнууд хамгаалһан байна гээшэ.
  • Хрестоматинуудаа 311 нюурта нэгты, би танда шүлэг уншад үгэхэм. Энэмнай лирическэ зохёол.

Теории дабталга.

Лирическэ зохёолнууд (лирикэ) гэжэ юун бэ?

Лирик гэжэ ямар поэдые нэрлэдэг бэ?

  • “ Алтан мүнгэнһөө үнэтэй адха хара шорой” гэжэ шүлэг совет хүнэй сэдьхэлэй байдал харуулаа гэжэ тодорхойлобди. Дайнай газарта ябаһан солдадуудта шэнэ жэл угтуулһан эльгээһэн бэлэг абаһан ушар шүлэгэй сюжэт болонхой.

   Тэпхэрхэн харасгай бэлэгээ абажа, фронтовигай задалхадань, тэрээн сооһоонь амтатай эдихэ юумэн, дулаан хубсаһан гэхэ мэтээр холын Зүүн Сибирьтэ байһан эльгээгдэһэн совет сэрэгшэдтэ үнэн зүрхэнһөө энхэрэн дурлан байһанай гэршэ болоһон юумэнүүд гража ерэнэд.

     Зүгөөр тэдэнэйнь дундаһаа «Шэрээдһэтэй торгон соохоно шэрүүн юумэн» олдошоно. Барижа үзэхэдэнь, амтатай саахар, таряан бэшэ хэбэртэй. Уудалан үзэхэдэнь:

Алта мүнгэнһөө үнэтэй

Адха хара шорой.

    Энэ бэлэгһэнь фронтовигай сэдьхэл гүн ехээр доһолжо, тэрэ шоройгоо сээжэдээ тэбэринэ. Тэрэнь Эхэ оронойнь, нютагайнь үрэжэлтэй газарай шорой ха юм. Энэнь мүн лэ үнэтэй ондоо янзын бэлэг болоно.

   Шүлэгэй түгэсхэлдэ поэт тобшолол хэхэдээ фронтовиг Эхэ ороноо дурдажа, бэлэг эльгээһэн бэриие нюдэндөө хаража, амтатайгаар зүүдэлжэ нойрсоһыень хэлэнэ.

   Үнэхөөрөө, тэрэ бэлэгэй хайрсаг соо Эхэ орон, инаг нүхэдынь һануулха шадалтай , һайхан, удха түгэс бэлэгүүд багтаһан байгаа.

   Энэ шүлэг гүнзэгы патриотическа мэдэрэл түрүүлһэн лирикын жэшээ мүн.

  1. Шүлэгэй сюжет хэлэжэ үгэгты.
  2. Тэбхэрхэн хайрсагтай бэлэгээ абажа харахадань юуд байгааб? Хаанаһаа ерэһэн бэлэг байгааб?
  3. Тэрэ бэлэгүүдэй  дунда ямар юумэн байгааб?
  4. Адха хара шорой фронтовигой сэдьхэл доһолгоо гэжэ элирүүлэгты.
  5. Шүлэгэй түгэсхэлдэ поэт тобшоло хэхэдээ юун гэжэ хэлэнэб?

Местнэ материал

  • Энэ шүлэг гүнзэгы патриотическа мэдэрэл түрүүлһэн лирикын жэшээ мүн гэжэ ойлгохо ёһотойт.
  • Манайшье Түнхэн аймагһаа фронтодо посылкануудые эльгээдэг байгаа.

Һурагша теэбеэнгээ хөөрөөһые хэлэжэ үгэнэ.

 Һүүлшын һүрагша Чимит Цыдендамбаевай “Геройн эхэ” гэһэн шүлэг уншана.

Дайнда унаһан хүбүүдээ гээгээшье һаа, геройн эхэ уйлажа, хайлажа байхагуйб гэжэ, бэеэ шанга барижа, дайлдажа ябаһан хүбүүдтэ туһалхаб гэжэ хэлэһэн байгаа гэнэ.

  1. Тобшолол

-Иигэжэ дайнай үедэ буряад арадаймнай хүбүүд , басагаад Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай түүхэдэ алдар солын,  габьяагай гайхамшагта хуудаһануудые бэшэһэн байна.

  - Буряад арадаймнай баатар мэргэшүүл бүхы түрэл сэрэгүүдтэ оролсон, Москва болон Ленинграадай оршолондо, Курскэ эдэбхитэйгээр хабаадалсаһан, Волго болон Вислэ мүрэнүүдые гаталһан гараһан, Берлиниие дайлаһан абалсаһан түүхэтэй.

 -Тылдэ байһан хүнүүд шадаха зэргээрээ баһал илатые түргэдүүлхын түлөө оролдоһон байна.

 -Таанар үхибүүд, баатарнуудайнгаа солыень дуудажа, магтажа, баатар хэрэгыень хододоо һанаха ёһотойт.

 _ Мүнөө үедэ дайн дажар элдэб газарнуудта боложо дайн дахин бү тэхэрэг лэ гэжэ оролдохо ёһотойбди. Тиигээд бүмбэрсэг дэлхэйн хүн зон дай бү захалаг лэ гэжэ уряалжа энэ хэшээлээ “ Энхэ тайбан” гэһэн дуугаар түгэсхэл хэебди.

  1. Гэрэй даабари.

Д.Мадасоной шүлэгыень сэжэлдэхэ

  1.  сэгнэлтынүүдые табилга.



Предварительный просмотр:

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

           

            «Буряад хэлэн»  гэhэн курсын ажалай программа  хадаа Россиин Федерациин hуралсалай Министерствын тогтоолнууд дээрэ үндэhэлжэ зохёогдоhон hуралсалай программа болоно:

-Федерального закона  «Об образовании в Российской Федерации» от 29.12.2012 г;

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

 -Закона Республики Бурятия от 10 июня 1992 г. №221-XII«О языках народов Республики Бурятия» (с изменениями и дополнениями);

-Федерального государственного стандарта основного общего образования (утвержден приказом Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 г. № 1897 «Об утверждении и введении в действие федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (зарегистрирован в Минюсте России 6 февраля 2015 г., рег. номер 35915);

-приказа Министерства образования и науки Российской Федерации от 29.12.2014 г №1644 «О внесении изменений в приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 г №1897 «Об утверждении федерального государственного стандарта основного общего образования»;

-приказа Министерства образования и науки Российской Федерации от 31.12.2015 № 1577

«О внесении изменений в федеральный государственный образовательный стандарт основного общего образования, утвержденный приказом Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 г. № 1897» (Зарегистрирован в Минюсте России 02.02.2016 № 40937);

-Федеральных перечней учебников на 2017/2018 учебный год (утверждены приказом Минобрнауки России от 31 марта 2014 г №253 (ред. от 08.06.2015)с изменениями на 26 января 2016 года «Об утверждении федерального перечня учебников, рекомендуемых к использованию при реализации имеющих государственную аккредитацию образовательных программ начального общего, основного общего, среднего общего образования»);

- СанПиНа 2.4.2.2821-10 "Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях"» (утверждены постановлением Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29 декабря 2010 г. №189, зарегистрированным в Минюсте России 3 марта 2011 г., рег.номер 19983)

-Примерной основной образовательной программы основного общего образования протокол №1/15 от 08 апреля 2015 г;

-Основной образовательной программы основного общего образования МБОУ «Галбайская ООШ»;

-Устава МБОУ «Галбайская ООШ»

         

                Буряад хэлэнэй багшанарай, хyмүүжүүлэгшэдэй урда табигдаха шухала зорилгонууд:

          - ургажа ябаа залуу үетэндэ эрдэм болбосоролой үндэhэ hууриие гүнзэгыгөөр ба бата бэхеэр үгэхэ;

          - hурагшадые Буряад республикын гүрэнэй аман ба бэшэгэй хэлэтэй болгохо;

          - ниитын болон ажахын хэрэгтэ түрэлхи хэлэеэ хэрэглүүлжэ hургаха;

          - арадайнгаа түүхэ, аман зохеолойнь баялиг, ёhо заншал, соёл болбосорол – эдэ бүгэдэндэ түшэглэн, тэдэниие hургажа, хyгжөөжэ, хүмүүжүүлжэ, буряад үндэhэ яhатанай гүнзэгы мэдэрэл бүрилдүүлхэ.

          Тус зорилгорнуудhаа дулдыдан, буряад хэлэ заажа байhан багшанарай урда иимэ шухала эрилтэнүүд табигдана:

          1. Нэн тyрүүн түрэлхи хэлэеэ заажа байhан багша хадаа өөрөө хэлэ бэшэгэй талаар үндэр хэмжээнэй эрдэм мэдэсэтэй, болбосорол ехэтэй, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй, тэрэ тоодо буряад хэлэнэй саашанхи хүгжэлтын гол зорилгонуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо ёhотой;

          2. Һурагшадай эрдэм мэдэсын эрилтэнүүдэй стандарт ба программа шудалжа, багша буряад хэлэ заалгые тyсэблэхэ;

          3. Һуралсалай жэлэй эхиндэ багша класс бүхэндэ hурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ зорилготойгоор хэдэн ондоо түхэлэй шалгалтын хүдэлмэринүүдые дүүргүүлхэ: грамматическа даабаринуудтай диктантнуудые, зохёолго ба найруулгануудые бэшүүлжэ, тестнүүдые дүүргүүлжэ, анкетэнүүдэй асуудалнуудта харюусуулжа болохо; аман шалгалта үнгэргэхэ; үзэгдэhэн темээр шалгалтын асуудалнуудта харюунуудые шагнаха; хөөрэлдөө эмхидхэхэ болон бусад эдэ даабаринуудые дүүргэлгын дүнгүүд hурагшадай мэдэсэ, шадабари, хүгжэлтые гү, али программын эрилтэнүүдhээ гээгдэлхэ зүбөөр гэршэлдэг. Эндэhээ уламжалан, багща класс бүхэндэ hурагша бүхэнтэй hуралсалай жэл соо хэхэ ажалаа багсаан эмхидхэхэ.

          4. Һурагша бүхэнэй эрдэм мэдэсын хэмжээн адли бэшэ, тиимэhээ хэшээлэй алишье шатада hурагшын мэдэсын хэмжээндэ тааруугаар даабаринуудые дүүргүүлхэ.

          5. Һурагшадые hургаха, хyгжөөхэ, хүмүүжүүлхэ зорилгонууд түрэлхи хэлэнэй, уран зохёолой хэшээлнүүдтэ нягта холбоотойгоор элдэб онол аргануудаар, жэшээлхэдэ: интегрированнэ аргаар гэхэ гү, али заагдажа байгаа предмедүүд хоорондын харилсаанай аргаар бэелүүлэгдэхэ ушартай. Эндэ 2006, 2011 онуудта гараhан «Буряад хэлэнэй сахим hураха ном» (электронно ном) доторхи тон баян, хэрэгтэй материалнуудые зүбөөр бэе бэетэйнь тааруулан холбожо шадабал, багшанарташье, hурагшадташье нилээд аша үрэтэй ба hонирхолтой байха.

          6. Хэлэлгын культура (соёл) дээшэлүүлхэ, гүнзэгырүүлхэ, зохёохы ба холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэринүүдые хэшээлэй алишье шатада хараалха, түсэблэхэ.

          7. Һурагшадые hургалга, хүгжөөлгэ, хүмүүжүүлгын зорилгонуудые сагай эрилтэдэ таарамаар бэелүүлхын тула, буряад хэлэ ба уран зохёол заажа байhан багшанар өөрынгөө эрдэм мэдэсые, дүй дүршэлые саг үргэлжэ дээшэлүүлжэ, методикодо, психологидо ба дидактикада бии боложо, хэблэгдэжэ байдаг эрдэмтэдэй, шэнэдхэгшэ багшанарай шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые, шэнэ дурадхалнуудые ба түрүү дүй дүршэл үзэжэ, шүүмжэлжэ, ажал хүдэлмэридөө нэбтэрүүлжэ байха.

          Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан, программа зохёогдобо.

          Зорилгонууд

1.  Һурагшадые литературна хэлэндэ hургалга.  Абяануудые зүбөөр үгүүлхэ, үгэнүүдэй лексическэ удхые зүб ойлгохо, удхын сохилто зүбөөр хэрэгдэхэ дадалтай болгохо. Мэдүүлэл соо хэрэглэгдэhэн үгэнүүд hуури байраяа зүбөөр олоhон, удхынгаа талаар бэе бэетэеэ зүбөөр холболдонхой байха ёhотой. Нютаг хэлэнэй онсо илгаануудта анхаралаа хандуулха: алибаа нютагта тус үгые гү, али абяае иигээд үгүүлдэг, харин литературна хэлэндэ иимээр үгүүлдэг гэжэ зэргэсүүлэн ойлгуулха шухала.

2. Һурагшадай үгын нөөсые арьбажуулга ба мэдүүлэл зохёолгые хүгжөөлгэ. Уран зохёол, сонин, сэтгүүлнүүдые уншадаг hурагшын хэлэн тодо сэбэр, үгэ баянтай, мэдүүлэлнүүдые зүбөөр найруулха дадалтай байдаг. Хүшэр удхатай үгэнүүдые ойлгуулжа хэрэглүүлхэ шухала, словарна хүдэлмэри хэшээл бүхэндэ эмхидхэгдэжэ байха ёhотой. Хэрбэеэ hурагшада ойлгогдосогүй үгын байбалнь, «Буряад хэлэнэй сахим hураха ном» соо «Толи» гэhэн бүлэг нээбэл, багшанарай ба hурагшадай хэрэглэхэ 14 зүйлэй толинуудые ашаглан, хэрэгтэй үгэнүүдэй зүб бэшэлгэ, оршуулга, тайлбаринь олдохо аргатай.

          3. Холбоо хэлэлгэдэ hургалга. Буряад хэлэ заалгын гол зорилгонуудай нэгэн – хүнүүдэй хоорондоо харилсаха арга боломжо гүнзэгырүүлгэ, hанал бодолоо зүбөөр, үгэ баянтайгаар дамжуулха шадабари хүгжөөлгэ. Энэ шадабари болон дадал буряад хэлэнэй, уран зохёолой ба дунда hургуулида үзэгдэжэ байгаа бүхы предмедүүдээр хэшээлнүүдтэ хэлэлгэ хүгжөөхэ элдэб даабаринуудые hурагшадаар дүүргүүлхэдэ бэхижүүлэгдэдэг. Зохёолго болон найруулга бэшэхын тула hурагшад хүдэлмэрингөө сэдэб зүбөөр шэлэн олохо, гол удхыень тодоор ойлгохо, юрын гү, али орёо түсэб зохёожо шадаха дүршэлтэй болохо ёhотой. Үгэнүүдэй удхые, тэдэнэй холбоое, хэлэлгын уран аргануудые зүбөөр хэрэглэхэ. Оролто хубияа – шухала хубида, түгэсхэлдэ гуримтайгаар шэнжэлэн орожо, зохёолгоёо бэшэхэ.

Түсэблэһэн үрэ дүнгүүд үзэхэ һуралсалай курста

         Шухала шадабаритай ба дадалтай болголго

         Зургаадахи класс дүүргэхэдээ, hурагшад иимэ шадабаритай болон дадалтай болохо еhотой:

- Олон удхатай үгэнүүдэй илгаае мэдэхэ, хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэхэ. Словарь хэрэглэжэ, хүшэр үгэнүүдэй тайлбари хэжэ шадаха.

- Зургаадахи класста үзэhэн хэлэ үгын хубинууд ба тэдэнэй грамматическа шэнжэнүүдые hайнаар мэдэхэ. 6 класста үзэhэн хүшэр үгэнүүдэй бэшэгэй дүримүүдые мэдэхэ, хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ шадаха.

- hурагшад юумэнэй, тэмдэгэй, тоогой нэрэнүүдые,  дайбар үгэнүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ шадаха зэргэтэй.

- Орёо  түсэб зохеохо. Дэлхэйн байгаалида гү, али ямар нэгэн юумэн тухай тобшоор, зүбөөр юрэ хөөрэхэ, бэшэхэ.

- Сочинени бэшэхэ материалаа суглуулха, зүбөөр hанал бодолоо удаа дараалан бэшэхэ шадабаритай болохо.

       Тус программа соо лексикологи ба фразеологи гэһэн сэдэбүүдтэ онсо һуури үгтэнэ. Буряад хэлэнэй үгын баялиг, тэрэниие баяжуулха гол арганууд, хэлэнэй уран аргануудые: эпитет, метафора, синекдохэ, гиперболэ – эдэ бүгэдые һурагшад эдэбхитэйгээр хэрэглэжэ һураха ёһотой. Лексикологёор мэдэсэнүүд морфологи, синтаксисшье шудалха үедөө нэмэгдэхэ, бэхижүүлэгдэхэ. Буряад литературын хэшээлнүүдтэ зохёолой хэлэнэй шүүмжэлгэ хэхэдэ, лексикээр хүдэлмэри ябуулагдаха болоно. Түрэл хэлэнэйнгээ арга боломжые, тодо, хурса, ураниие улам бүри дүүрэнээр хэрэглэжэ һургаха шухала. Һурагшадые лексическэ шүүлбэридэ һургаха хэрэгтэй.

        Морфологи шудалан үзэхэдөө, һурагшад үгын бүридэл ба үгын бии болодог аргануудтайнь танилсана. Үгын удхата хубинууд – үндэһэн ба залгабаринуудай үүргэ тухай, үгэнүүдые холбодог арга зэбсэгынь болохо залгалта тухай ойлгосо һурагшадта үгэхэ, үгые ганса бүридэлөөрнь шүүлбэрилжэ һураха бэшэ, мүн баһа ямар үгэһөө яагаад бии болоһыень ойлгуулха шухала юм. Үгын бүридэлөөр ба үгын бии бололгоор шүүлбэридэ наринаар хандаха, зүб бэшэлгэтэйнь холбоотойгоор хараха. Хэлэлгын хубинуудай морфологическа шэнжэнүүдые ойлгон, тэдэнэй хоорондохи адли ба ондоо зүйлнүүдые мэдэжэ абаха зорилго табигдана.

  Үхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүүнгүүд (личностные результаты):

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ;

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые  

  дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрээ харуулха;

- өөрынгөө хэлэ уран, баян, тодо, сэбэр болгохоёо оролдохо;

- тоонтодоо, түрэл орондоо дуратай байһанаа, өөрынгөө хандаса харуулха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, буулгажа бэшэхэ, шагнажа абаад бэшэхэ, өөрөө зохёон бэшэхэ;

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнууд тухайгаа бэшэжэ (эссе жанрын түхэлөөр) харуулха;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД):

- өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ, зорилгыень табиха;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- өөрынгөө хэжэ байһан үйлэнүүдые түсэбэй, алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсуулхэ, тиин өөрынгөө

   ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, ондоо хүнүүдэй, классайнгаа ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болобобиб гэжэ элирүүлжэ һураха,

   критеринүүдые зохёохо;

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД):

- текстээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза (виды информации) ойлгохо; юун тухай хэлэгдэнэб, удхань амар бэ, идейнь ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй текстнууд (текст, схема, таблица, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

- үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр

   хэлэхэ;

- анализ, синтез хэхэ;

- шалтагаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха, тодоруулан зохёон тогтоохо;

- бодомжолхо.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- хэлэлгып зорилгоһөө дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол амин ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха;

- хэлэхэ, харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, хэрэгтэй сагта монолог үг, али диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

- хүнүүдэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгөө һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ;

- асуудалнуудье табиха.

           Энэ программа  соо буряад арадай соёл, болбосорол, түүхэ, абари зан, ёhо заншал гэхэ мэтэ ойлгосонууд багаханаар оруулагданхай.

  1. Буряад хэлэнэй грамматика сомороор, хуряангыгаар үгтэнхэй. Жэшээлхэдэ: морфологи ганса 6-дахи класста үзэхэ, синтаксис 7-8-дахи классуудта үзэхэ.
  2. Бэшэгэй дyримүүд тобшоор, богонёор үгтэжэ, тэдээндэ тааруулан, мэдүүлэлнүүд гол түлэб уран зохёол болон арадай аман зохёолhоо абтаа.
  3. Энэ шэнэ ном соо темэ бүхэнэй удаа упражненинүүд, даабаринууд дурадхагдана.  

Программын байгуулга (бүридэл) ба удха

6-дахи класс (68 час)

Оролто хэшээл. Буряад хэлэн- Буряад Республикын гүрэнэй хэлэн (1 час)

Табадахи класста үзэhэнөө дабталга (5час)

Дабтагдаха сэдэбүүд:Фонетикэ, графика, бэшэгэйдүрим.Лексикэ. Yгынбүридэл.Yгынбиибололго. Темэдабталга, бүридхэл.

Шалгалтын диктант (2 час).

Фразеологи(2час)

Фразелоги тухай юрэнхы ойлгосо. Фразеологическа тааралнуудай гол шэнжэнүүд.

Ямар хэлэнhээ абтаhан үгэб гэжэ мэдэхэ болохо. Абтаhан, нютагай, мэргэжэлтэнэй, хуушарhан үгэнүүдые илгаруулха шадабаритай болгохо. hурагшад хэлэлгэдээ фразеологическа тааралнуудые хэрэглэжэ hураха уялгатай.

Хэлэлгын хубинууд тухай ойлгосо (1 час)

Морфологи. Хэлэлгын хуби тухай ойлгосо. Бэеэ дааhан хэлэлгын хубинууд. Туhалагша хэлэлгын хубинууд. Тусхай хэлэлгын хуби.

Юумэнэй нэрэ (18  час)

Эхин классуудта үзэhэнөө дабталга.

Юумэнэй нэрын удха шанар ба грамматическа гол тэмдэгүүдынь. Юумэнэй нэрын синтаксическа үүргэ. Юумэнэй нэрые хандалга болгон хэрэглэлгэ.

Юумэнэй нэрэнүүдэй хүниие ба юумэнүүдые тэмдэглэлгэ.

Тусхайта ба юрын юумэнэй нэрэнүүд.

Газар зүйн  нэрэнүүдые (түби дэлхэйн, нуур далайн, хада уулын, орон нютагай, город тосхоной, талмай, гудамжа мэтын нэрэнүүдые), түүхын ушаралнуудай, hайндэрнүүдэй, дурасхаалта үдэрнүүдэй нэрэнүүдые ехэ үзэгөөр эхилжэ бэшэлгэ.

Ном, дэбтэр, газетэ журнал, зураг, кинофильм, зүжэг, литературын ба хүгжэмэй зохеолнуудай нэрэнүүдые ехэ үзэгөөр эхилжэ бэшэлгэ. Эдэ нэрэнүүдые кавычкаар текст соо илгалга.

Нэгэнэй ба олоной тоо.

Зохилдол. Падежэй залгалтануудай hууриин зөөлэн хашалганай, дифтонгын, удаан ба сохилтотой аялганай, хэлэнэй узуурай хашалганай удаа түхэлөө хубилгадаг ушарнууд. Падежнүүдэй залгалтануудые залгахада, зарим юумэнэй нэрэнүүдэй hуурида болодог хубилалтанууд. Падежэй залгалтануудые зүб бэшэлгэ.

Юумэнэй нэрын нюурта ба өөртэ хамадал, тэдэнэй залгалтануудые зүб бэшэлгэ.

Хэрэггүй газарта нэгэ үгэеэ дабтахагүйн тула дүтэрхы удхатай юумэнэй нэрэнүүдые хэлэлгэ соогоо хэрэглэжэ шадаха дадал.

Падежнүүдэй ба хамаадалай залгалтануудые зүбөөр хэлэхэ, бэшэхэ шадабаритай болгохо

Тэмдэгэй нэрэ (6 час)

Тэмдэгэй нэрын удха ба грамматическа шэнжэнь.

Шанарта ба харилсаата тэмдэгэй нэрэнүүд.

Тэмдэгэй нэрын бии бололго. Тэмдэгэй нэрэ бии болгодог суффикснуудые зүб бэшэлгэ.

Тэмдэгэй нэрэнүүдые зохилдуулха, хамаадуулха шадабаритай болголго.

Дүтэрхы удхатай тэмдэгэй нэрэнүүдые хэлэлгэ соогоо хэрэглэлгэ.

Тоогой нэрэ (8час)

Тоогой нэрэ тухай ойлгосо. Тоолоhон, дугаарлаhан, баглуулhан, суглуулhан тоогой нэрэнүүд. Тоолоhон тоогой нэрын һүүлэй хашалган.    

Дугаарлаhан, баглуулhан, суглуулhан тоогой нэрэнүүдые бии болгодог суффикснуудые зүб бэшэлгэ. Юрын ба бүридэмэл тоогой нэрэнүүд. Хэлэлгэ соо баглуулhан тоогой нэрын хубаарилhан ба баглуулhан удха шанар зүбөөр хэрэглэжэ шадалга.

Тоолооhон,  дугаарлаhан, баглуулhантоогой нэрэнүүдые элирхэйлэгшэ, суглуулhан тоогой нэрые нэрлүүлэгшэ болгон хэрэглэлгэ.

Тоогой нэрэнүүдые зүбөөрүгүүлэлгэ. Тоогой нэрэнүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэлэхэ, бэшэхэ шадабаритай болгохо.

Түлөөнэй нэрэ (8 час)

Түлөөнэй нэрэ тухай ойлгосо. Түлөөнэй нэрэнүүдэй илгарал. Түлөөнэй нэрэнүүдые мэдүүлэлэй элдэб гэшүүдэй үүргээр хэрэглэлгэ.

Түлөөнэй нэрэнүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэлгэ. Түлөөнэй нэрэнүүдые мэдүүлэлнүүдые холболгодо зүбөөр хэрэглэжэ hуралга.

Дайбар үгэ (4час)

Дайбар үгэнүүдэй удха ба грамматическа шэнжэнүүдынь. Дайбар үгэнүүдэй удхаараа илгарал. Дайбар үгэнүүдые мэдүүлэлэй ушарлагшадай ба хэлэгшын үүргээр хэрэглэлгэ.

Дайбар үгэнүүдэй бии болохо арганууд. Дайбар үгэнүүдые мэдүүлэлнүүд соо зүбөөр хэрэглэхэ шадабаритай болгохо.

Дабталга (5 час)

Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ (10 час)

Үзэhэн текстнүүдые (хуби хубяарнь), хэлэлгын стиль, темэ, холбоотой хөөрөөнэй гол удха дабталга. Хэрэгэй стиль тухай юрэнхы хөөрэлдэлгэ.    

Байгаалиие  гү, али ямар нэгэн бодото байдалые тодорхойлон харуулhан удхатай юрэ хөөрэhэн текстээр изложени бэшэлгэ.

Шудалан үзэжэ байгаа литературна зохеолой хэhэгээр дэлгэрэнгы ба хуряангы изложени бэшэлгэ.

Хараhан фильмын, зүжэгэй, радиодамжуулгын удхаар өөрынгөө hанамжа оруулалсан, дэлгэрэнгы ба хуряангы изложени бэшэлгэ.

Ямар нэгэн юумые, байгаалиие ажаглан хадуужа абаhанаа тодорхойлhон, мүн зураг хаража бэшэhэн сочинени.

Литературна геройн характеристикэ хөөрэжэ үгэлгэ.

Уншаhан рассказ, шүлэг, статья тухай hанамжаяа бэшэлгэ.

Юрын конструкцитай мэдүүлэлнүүдhээ бүридэhэн багахан рассказые ородhоо буряад хэлэн дээрэ оршуулга.

Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ Текст ба тэрэнэй хубинууд тухай ойлгосо үгэхэ. Текстын хубинуудай лексическэ аргаар холболдолго. Юрын түсэб. Темэ (ехэшэг ба багашаг) болон тэрэнэй гол бодол. Хэлэлгын найруулга тухай ойлгосо. Яряанай хэлэнэй ба уран зохёолой хэлэнэй найруулга тухай юрэнхы мэдээн. Юрэ хөөрэлгэ, зураглал ба бодомжололго тухай юрэнхы ойлгосо.

Үзэжэ байһан литературна зохёолоор, диафильм ба кинофильмын, радио болон теле-дамжуулгын удхаар юрэ хєєрэһэн удхатай дэлгэрэнгы изложени зохёолго ба бэшэлгэ.

Өөрынгөө ябадалда болоһон ямар нэгэн ушарал тухай, мүн зураг хаража, сочинени бэшэлгэ (жэшээнь: “Зунай амаралтын нэгэ үдэр”, “Манай экскурси” г.м.).

        Юрэ хѳѳрэћэн текстын ямар нэгэ хубидань хуряангы изложени бэшэлгэ.

        Ямар нэгэ юумые гү, али амитаниие тодорхойлон бэшэћэн юрэ хєєрэћэн текстээр дэлгэрэнгы изложени.

        Богонихон мэдүүлэлнүүдћээ бїридэћэн бишыхан рассказые ород хэлэнћээ буряад хэлэндэ оршуулга.

        Уншаћан рассказ, статья тухай ћанамжаяа хэлэжэ їгэлгэ. Уншаћан зохёолдо табигдаћан асуудалнуудта харюу бэшэлгэ.

        Уншаћан номой удхые тобшохоноор хєєрэжэ үгэлгэ. Ханын газетэдэ тэмдэглэл бэшэлгэ.

        Буряад хэлэ үзэлгэдэ 7 класста эрдэм hуралсалай түсэбѳѳр неделидэ 2 час үгтэнэ. 2016-2017 hуралсалай жэлдэ бүхыдээ 70 час болохо.  

          Тус программа 1 жэлдэ зохёогдоо. Багша программын «Каледарна – тематическа түсэблэлгэ»  хубилгаха эрхэтэй.

Һуралсалай мониторинг хэхэ эрилтэнүүд

 Буряад хэлээр һуралсалай мониторинг четвертьнүүдэй һүүлээр гү, али түрүүшын ба хоёрдохи һуралсалай хахад жэлнүүдэй дүнгүүдээр гэршэлэгдэдэг.

Мониторинг һурагшадай һуралгын дүнгүүдые сасуулан, зэргэсүүлэн, шүүлбэрилэн хэгдэхэ ёһотой. Удаадахи хүдэлмэринүүдэй дүнгүүдээр һуралсалай мониторинг элирүүлэгдэхэ: шалгалтын упражненинүүд, бэшэмэл харюунууд, тестнүүд, диктантнууд, шалгалтын холимог хүдэлмэри, аман шалгалта, хөөрэлдөөн, һурагшадтай уридшалан хүдэлэлгэ, хүсэд шиидхэгдээгүй асуудалнуудые шэнжэлүүлэн тайлбарилга, реферадуудые бэшэлгэ, олониитын ажалда хабаадалга, элидхэл хэлгэ ба бусад.

Аман шалгалтаар элирүүлэгдэхэ үрэ дүнгүүд: һурагшадай хэлэн тодо сэбэр, уян нугархай, һанал бодолоо эли тодоор холбожо, мэдүүлэл, үгүүлэл болгон хэрэглэжэ шадаха ёһотой. Һуралсалай мониторинг элирүүлгэдэ холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэриин дүнгүүд оролсодог.

Нэгэдэмэл шалгалтын хүдэлмэри

Диктантhаа ба нэмэлтэ грамматическэ болон бэшэгэй дүримоор гү,али лексическэ даабариhаа бүридэhэн шалгалтын хүдэлмэридэ түд бүридэнь сэгнэhэн хоёр сэгнэлтэ табиха.

Нэмэлтэ даабари дүүргэhые иимээр сэгнэхэ:

«5» сэгнэлтэ-hурагшадай бүхы даабарияа дүүргэhэн байгаа hаань;

«4»- сэгнэлтэ –даабариин гурбанай хоёр хубиие зүбоор дүүргэhэн байгаа hаань;

«3»- сэгнэлтэ даабариин хахадые зүбоор дүүргэhэн хүдэлмэриин түлоо;

«2»- сэгнэлтэ даабариин гурбанай нэгэ хуби зүбоор дүүргэжэ шадаагүй гү,али даабари дүүргэжэ шадаагүй гү,али даабари дүүргэжэ шадаагүй байгаа hаань табиха.

Найруулга сэгнэлгэ

Найруулга бэшүүлхэ текст hургалгын, болбосоролой, хүмүүжүүлгын зорилго хангаhан, удхынгаа ба үгэ хэлэнэйнгээ талаар hурагшадай бэшэжэ шадахаар байха ёhотой.

Һурагшадай найруулгада хоёр сэгнэлтэ табиха.Тэдэнэй бэшэhэн найруулга сэгнэхэдээ, иимэ эрилтэ хараадаа абаха:

-hурагшын хэр зэргэ текстын гол удха ойлгоhые;

-текстын удха хэр зэргээр дамжуулааб;

-найруулгын удаа дара ба холбоое;

-үгэ шэлэн абаhые , мэдүүлэл зүбоор зохёоhые, мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холбоо болон гүрим, олон янзын мэдүүлэл хэрэглэhэниие, сэхэ болон ооршэлэн хэлэлгэ тааруулан зохёоhые;

-найруулгын стилистичекэ hайн талые (үгэ, мэдүүлэлэй олон янза, хэлэнэй баялиг зүбоор хэрэглэлгэ);

-бэшэгэй дүримдэ, сэглэлтын тэмдэгтэ гаргаhан алдуу

Зохёолго, найруулга сэгнэхэдээ, хоёр сэгнэлтэ табиха:

1)удхын болон хэлэлгын түлөө;

2) зүб бэшэлгын түлөө

Буряад хэлээр hурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ

hурагшадай аман харюу сэгнэлтэ

         Грамматикаар hурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал элирүүлхэ аргын нэгэн хадаа аман асуудал болоно.

         Тусхай темээр hурагшын аман харюу холбоо удхатай мэдээсэл боложо, грамматика хэр зэргэ тодорхойгоор мэдэдэг, ойлгодог байhыень элирүүлнэ.

          Һурагшын аман харюу удаа дараалан hубариhан байха ёhотой.

          Һурагшадай аман харюу сэгнэхэдээ, иимэ юумэндэ анхаралаа хандуулха:

     - харюунь зүб, дүүрэн гү;

     - үзэhэн материала хэр зэргэ ойлгооб;

     - үгэ хэлэеэ хэр зэргэ найрулжа харюусааб;

     - мэдүүлэл hайнаар зохёожо, мэдүүлэл соо аялга (интонаци) зүб табижа, үгэ зyбөөр хэрэглэжэ, грамматическа шүүлбэри хэжэ шадана гү;

      - hурагшын зохёоhон мэдүүлэлэй стиль зүб гү.

            Аман харюу сэгнэхэдээ, иимэ эрилтэ баримталха:

     «5» сэгнэлтэ хэрбээ hурагшын шудалан үзэhэн материалаа хүсэд дүүрэнээр мэдэхэ, тодорхой hайнаар найруулжа, хэлэн тухай ойлгосодо зүб тодорхойлго  үгэжэ, hанамжаяа үндэhэ баримтатай болгожо, өөрынгөө зохёоhон жэшээ харуулжа, материалай удаа дараае алдангүй, литературна хэлээр, эли тодоор дамжуулжа шадаха байхадань;

     «4» сэгнэлтэ хэрбээ hурагшын харюу «5» гэhэн сэгнэлтэдэ табигдадаг эрилтэ хангамаар аад, зүгөөр 1-3 алдуутай, багшын ажаглаhанай хойно, тэрэнээ өөрөө заhажа, найруулан хэлэхэдээ, удаа дараагай ба хэлэнэй 1-3 алдуу гаргаhан байхадань;

     «3» сэгнэлтэ хэрбээ hурагша тус темын гол зүйл мэдэхэ ба ойлгохо байhанаа харуулжа, материалаа дутуу найруулhан, ойлгосо тодорхойлгодо гү, али дүрим дутуу мэдэхэ, hанамжаяа үндэhэ баримтатай болгожо, өөрөө жэшээ үгэжэ шадаагүй, материал найруулхадаа удаа дарааень эбдэhэн, хэлэнэй талаар алдуу гаргаhан байхадань;

     «2» сэгнэлтэ хэрбээ hурагша үзэhэн материалаа ехэнхииень мэдэхэгүй, тодорхойлго ба дүрим хэлэхэдээ удхыень хазагайруулhан, материал ойлгожо ядангяар, гуримгүйгөөр найруулhан байхадань табиха.

          Диктант сэгнэлгэ

          Диктант бэшэлгэ хаадаа hурагшадые бэшэгэй дүримдэ, сэглэлтын тэмдэгүүдтэ, стильдэ, бэшэмэл хэлэлгэдэ hургаха арга зэбсэгэй нэгэн болоно. Диктант hурагшадай анхарал дээшэлүүлдэг, hанал бодолыень зүбөөр эмхидхэдэг, өөhэдыгөө шалгаха дүршэлтэй болгодог.  Диктант бэшүүлхын тула холбоотой текст хэрэглэбэл зохистой. Энэ текст мүнөө үеын литературна хэлэнэй эрилтэ баримталhан байха ёhотой.

                Диктантын текст класс класста таараhан, hурагшадай бэшэжэ шадахаар байха.

     Диктант бэшүүлхэ текстын юрэнхы хэмжээн:

     5 класста – 70-80 үгэ;

     6 класста – 80-90 үгэ;

              Словарна диктант хүндэ бэшэлгэтэй үгэ hурагшадай хэр зэргэ зүбөөр бэшэхэ шадаха болоhыень шалгадаг.

              Словарна  диктантын үгэнүүдэй тоо:

     6 класста – 15-20 үгэ;

               Словарна диктант сэгнэхэдээ, иимэ сэгнэлтэ табиха:

     «5» сэгнэлтэ алдуугүй диктантын түлөө;

     «4» сэгнэлтэ 2-3 алдуутай диктантын түлөө;

     «3» сэгнэлтэ 4-5 алдуутай диктантын түлөө;

     «2» сэгнэлтэ 6-hаа дээшэ алдуутай диктантын түлөө.

            Бүхы дээрээ бэшэгэй дүримөөр, сэглэлтын тэмдэгээр ороhон дүрим 6 –дахи класста эдээнhээ олон бэшэ байха:

Класс

Тоо

Бэшэгэй дүрим

Сэглэлтын тэмдэг

6

8-9

3-4

Найруулга (изложени) сэгнэлгэ

           Найруулга бэшүүлхэ текст hургалгын, болбосоролой, хүмүүжүүлгын зорилго хангаhан, удхынгаа ба үгэ хэлэнэйнгээ талаар hурагшадай бэшэжэ шадахаар байха ёhотой.

         6-дахи класста найруулга бэшүүлхэдээ, багашаг рассказ гү, али уран зохёол сооhоо богонихон зураглал үгэдэг. Найруулгын текстын удха ойлгосотой бэшэгдэhэн, авторай тайлбарилгатай, зохёолой геройн hанал бодол, тэрэнэй сэдьхэл элеэр харуулагдаhан байха ёhотой.

          6-дахи классудта бэшүүлхэ текст адлирхуу байхадаа болохо. Мүн багахан характеристикэ, дэлгэрэнгыгээр зураглаhан уран зохёолой хэhэг үгэхэдэ болохо. Хэhэг гол түлэб юрэ хөөрэhэн байха зэргэтэй.

          Найруулга бэшэхэ тектын хэмжээ:

     6 класста – 100-130 үгэ;

          Шалгалтын найруулгын текст багша хоёр дахин эли тодоор, яаралгүйгөөр уншаха ёhотой.  

         Мүнөө үедэ шабинарай бэе махабад бэхижүүлхэ, элүүр энхые сахиха тухай асуудал гол асуудал болоод байна. Тиимэһээ энэ һуралсалай программаар үзэгдэхэ материал  үхибүүдэй ухаан бодол болон наһандань таарамжатайгаар зохёогдонхой.

           Энэ тайлбари бэшэг соо үгтэhэн дурадхалнуудта багша творческо хандажа, hурагшадайнгаа наhа, бэлэдхэл, мэдэсэ, шадабари хараадаа ябан ажаллаха.  Сээжэлдэхэ зохёолнууд класс бүхэндэ багшын үзэмжөөр үгтэхэ  гэжэ хараалагдана.

            Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан, программа зохёогдобо. Буряад хэлэ үзэлгэдэ 6 класста эрдэм hуралсалай түсэбѳѳр неделидэ 3 час үгтэнэ. 2018-2019 hуралсалай жэлдэ бүхыдээ 102 час болохо.  

          Тус программа 1 жэлдэ зохёогдоо. Багша программын «Каледарна – тематическа түсэблэлгэ»  хубилгаха эрхэтэй.

Календарно-тематическа түсэблэлгэ /6-дахи класс/

Һара, үдэр

Раздел

Хэшээлэй темэ

Часууд

Түсэблэhэн үрэ дүнгүүд

Элдэб практическа даабаринууд

Гэрэй даабари

түсэб

факт

Үхибүүнэй ѳѳрын хүгжэлтын дүнгүүд 

Метапредметнэ үрэ дүнгүүд

Буряад хэлээр  шадабари, мэдэсэ   

04.09

5-дахи классата үзэhэнѳѳ дабталга

Буряад хэлэн ХХI –дэхи зуун жэлэй эхиндэ

1

Өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ

Өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ зорилгыень өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха.

Хэлэн гэжэ юун бэ? Хэлэн тухай юрэнхы ойлгосо үгэхэ.

Буряад литературна хэлэн, нютаг хэлэнүүд.

даабари  1,2

«Буряад хэлэн 21 зуун жэдэ» гэhэн сэдэбтэ  өөрынгөө hанамжа бэшэхэ

томьён нэрэнүүдые сээжээр тааруулха.

упр. 8 н. 7

06.09

Фонетикэ, графика, бэшэгэй дүрим

1

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари: Багшатаяа сугтаа һуралсалай  проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа түсэб табиха

Познавательна: анализ, синтез хэхэ

Коммуникативна: Хэлэхэ, харилсаха

Түргэн, удаан аялгануудтай, зөөлэн хашалгануудтай, йотированна ба дифтонгтой үгэ зүбөөр хэлэжэ ба бэшэжэ шадаха.

Абяан ба үзэгүүдые илгаруулха

Абяан ба үзэгүүд тухай ойлгосо. Эрэ, эмэ, эрсэ аялганууд тухай.

Түргэн, удаан аялгануудтай үгэнүүдые зүбөөр хэлэлгэ ба бэшэлгэ.

даабари 7,12

даабари  11 текст ямар hургаалтайб

фонетическэ шүүлбэри

уар. 12 н. 8.

11.09

Лексикэ

2

Өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха

Оршон тойрониие шудалха шадабари: ѳѳрынгѳѳ hанаа бодол аман хэлэлгээр, харуулха;

Харилсаха шадабари:

өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха.

Мэдэсэ: Юумэнэй, тэмдэгэй, тоогой,

үйлэ үгэ  тухай.

Шадабари: хубинуудые илгаруулжа шадаха;

Үйлэ үгэ  тухай ойлгосо бэхижүүлгэ. 

Дидактическа материалнуудые хэрэглэлгэ. Лексическэ кроссворд

Даабари 22 н. 11

13.09

Yгын бүридэл

2

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха

өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха.

Yгын бии бололго дабталга. Залгабари, үндэhэн, залгалта, hуури дабталга.

Дидактическа материалнуудые хэрэглэлгэ.

даабари 43

Yгын бүридэлөөр шүүлбэри.

Нюур 19, Д-19

18.09

Синтаксис

2

Өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха

Регулятивна:

Хараhанаа найруулан хэлэжэ, бэшэжэ үгэжэ, удхыень тааруулан харуулжа шадаха.

Коммуникативна: һанаһан бодолоо аман ба бэшэмэл хэлэлгэ дээрэ хэрэглэхэ

Мэдэсэ: үзэһэнөө хэрэглэхэ

Шадабари:

Алдуугүйгөөр, орфографическа . ба пунктуационно нормонуудые баримталан,  сэбэрээр, наринаар бэшэжэ hураха.  

тест 45 н. 18

схемээр ажал (н. 18)

схемээр ажал (н. 19)

комплекснэ анализ (д. 54 н. 21)

д. 52 н. 20

20.09

Диктант «5 класста үзэhэнөө дабталга»

1

Буряад ороной байгаали, Байгал далай хамгаалха, сэгнэхэ гээшэ хүн бүхэнэй уялга гэhэн бодол түрүүлхэ.

Познавательна: шалтагаан хойшолон хоерой хоорондохи холбоо харуулха , тодоруулан зохеон тогтоохо, бодомжолхо.

Коммуникативна: багшын уншахада, зүбѳѳр бэшэжэ hураха.

Багшын уншахада, дүримүүдые хэрэглэн бэшэжэ hураха.

Диктант. Фонетическэ

шүүлбэри

упр. 50 н. 19.

25.09

Фразеологи тухай ойлгосо

1

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха

Оршон тойрониие шудалха шадабари: ѳѳрынгѳѳ hанаа бодол аман хэлэлгээр, харуулха;

Харилсаха шадабари:

өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха.

Мэдэсэ: Тогтомол холбуулал  тухай ойлгосо

Шадабари: Фразеологи гэжэ юуб?

Тогтомол холбуулануудай удха тайлбарилжа hураха.

Холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ.

Упражнени 55,56,58,

фразеологическэ толи бэшэхэ

тест  57 нюур 23

27.09

Фразеологи тухай юрэнхы ойголсо.

 

1

Уншаха,  харилсаха дуратай байха

Регулятивна:

Өөрынгөө хэжэ байһан үйлэнүүдые

түсэбэй, алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсүүлхэ, тиин өөрынгөө

ажаябуулга шагнаха, сэгнэхэ, зүб болгохо.

Мэдэсэ : Фразеологи тухай юрэнхы ойголсо.

Шадабари: тогтомол холбуулануудай удха тайлбарилжа hураха.

Бэхижүүлгын даабаринууд

«Фразеологи» Упражнени 59, 60 шог ёгто асуудалнуудта харюу (63 н. 25)

д. 65 фрезеологизмэй удхаар хөөрөө зохёохо

ород хэлэнтэй зэргэсүүлхэ

д. 61 н. 24

02.10

Хэлэлгын хубинууд

Хэлэлгын хубинууд тухай ойлгосо.

2

Түрэлхи хэлэнэй удха шанар тухай тобшо-хоноор хөөрэлдэлгэ.

Регулятивна:

Өөрынгөөхэжэ байһан үйлэнүүдые

алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсүүлхэ, тиин өөрынгөө

ажаябуулга сэгнэхэ.

Хэлэлгын хубинууд тухай ойлгосо. Хэлэлгын хубинуудай илгарал

Түрэлхи хэлэнэй удха шанар тухай тобшо-хоноор хөөрэлдэлгэ.

Аялгануудай бэшэлгын ба түрэлэйнь илгаа ойлгожо абаха 

Буряад ород томьёонуудые тааруулха.

Таблицаар ажал (д. 70 н. 27)

тест 69 н.27

04.10

Юумэнэй нэрэ

Юумэнэй нэрэ тухай ойлгосо

1

Өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- хэшээлдээ юу хэхэеэ байhанаа хойно хойноhоонь тоолохо.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- дүн гаргаха;

Харилсаха шадабари:

- ѳѳрынгѳѳ hанаа бодол аман хэлэлгээр харуулха.

Юумэнэй нэрэ юу тэмдэглэдэг бэ?

Юумэнэй нэрын удха шанар, грамматическа гол шэнжэнуудынь ба синтаксическа үүргэнь. Ород хэлэнhээ буряадта оршуулга хэжэ  hургаха.

зурагаар ажал хэхэ (н.29)

тест 72 н. 30

даабари 77, 79  н. 32

Д-74 н. 31

09.10

Юрын юумэнэй нэрэнүүд

2

Буряад Уласай байгаали, аймагууд, хизаар - ямар ехэ баялигай эзэн гээшэбиб гэhэн бодол түрүүлхэ.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

Харилсаха шадабари :

- ѳѳрынгѳѳ hанаа бодол аман хэлэлгээр харуулха.

Шадабари: Юрын ба тусхайта юумэнэй нэрэнүүдые зүб бэшэлгэ.

Мэдэсэ:  Хүниие ба хүнhөө бэшэ юумэ тэмдэглэhэн юумэнэй нэрэнүүд тухай ойлгосо.

 Буряадhаа ородто оршуулха (д. 82 н. 35)

картаар ажал (н.36)

ура гоёор уншалга (д. 81 н. 340

д. 86 н. 36.

11.10

Тусхайта юумэнэй нэрэнүүд тухай.  

2

Россиин герой- Алдар Цыденжапов-   Буряад Уласай, Россиин омогорхол гэhэн бодол түрүүлхэ.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- номоор хүдэлхэ.

 Харилсаха шадабари:

- хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэhэниие ойлгохо;

Зүбөөр бэшэхэ шадабаритай болохо.

 Юрын ба тусхайта юумэнэй нэрэнүүдые зүб бэшэлгэ.

үгүүлхэдээ илгаруулжа һураха.

даабари 87 н. 37

д.89 н. 38

Д. 92 н. 39 (Байгал далай )

д. 94 н. 40 (оршуулга)

16.10

Юумэнэй нэрын  бии болого

Хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно.

Регулятивна:

Ажаябуулга шагнаха,сэгнэхэ;

Коммуникативна:

Һанамжа хэлэхэ

Мэдэсэ: Юумэнэй нэрын бии болохо арганууд тухай: морфологическа, синтаксическа, фонетическэ, лексическэ.

Шадабари: Yгын бүридэлөөр шүүлбэри,  дүрим хэрэглэхэ

Үгын үе ололго, үгэ таһалжа һургалга.

таблицаар ажал (н. 42)

д. 103 н. 42

д. 112 н. 45

18.10

Юумэнэй нэрэнүүдэй нэгэнэй ба олоной тоо.

2

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха. Дүримүүдые һайса хадуужа абаха.

Регулятивна :

Һуралсалай зорилго табижа һураха

Познавательна: шалтагаан хойшолон хоерой хоорондохи холбоо харуулха

Коммуникативна:  асуудалнуудые табиха.

Мэдэсэ: Нэгэнэй тоо, олоной тоо тухай ойлгосо. Олоной тоогой залгалтануудые бэшэхэ дүримүүд.

-нууд, -нар – залгалтанууд

падежнэ залгалтанууд тухай ойлгосо. 

д. 114, 117  н. 46-47

таблицаар ажал н. 46

тест 122 н. 47

д. 116 н. 46

Юумэнэй нэрын олоной тоогой залгалтанууд

2

Өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгүүдэй үүргэ ойлгохо).

Юумэнэй нэрын олоной тоогой залгалтануудые зүб бэшэлгэ.  Бэшэхэ дүримүүд тухай. Ород хэлэнһээ дамжажа,  буряад хэлэндэ ороһон уласхоорондын үгэнүүдые мэдэхэ

Абтаһан үгэнүүдые хэрэглэн, сүлөөтэ сэдэбээр найруулга бэшэлгэ.

упр. 123, 124  н. 48

д. 119 н. 47 холбуулалнуудые оршуулха

Абтаhан үгэнүүдые олоной тоодо зүб бэшэлгэ

1

130-дахи  даабари хэхэдээ, би ямар зан абаритай гээшэбиб гэжэ бодомжолхо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- ямар ажал хэhэнээ тайлбарилха;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- номоор хүдэлхэ

Юумэнэй нэрын олоной тоогой залгалтануудые зүб бэшэлгэ.  Бэшэхэ дүримүүд тухай Һуурида болодог хубилалтанууд

Географическа нэрэнүүд, түүхэтэ событинуудай нэрэнүүд. Газетэ, журнал, номой нэрэнүүд.

Ородоор бэшэгдэдэг үгэнүүд тухай ойлгосо.

д. 125, 126, 128

таблицаар ажал (н. 50)

д. 130 н. 51

уншаад, үргэлжэлэл бэшэхэ

30.10

Шалгалтын хүдэлмэри

1

Дэмжэһэнээ түрэл хэлэн дээрээ харуулха

Регулятивна :

Багшатайгаа хамта һуралсалай

проблемэ табиха

Коммуникативна: холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ

Мэдэсэ: Юумэнэй нэрын олоной тоогой залгалтануудые зүб бэшэлгэ.  Юрын ба тусхайта Юумэнэй нэрэ зүб бэшэлгэ.

Шадабари: холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ

Хэлэлгэдээ хэрэглэхэ.

Зорилго: дадал шадабари шалгалта.

Изложени

д. 121 н. 47

.  

Юумэнэй нэрын зохилдол

2

Хасуури хаялтай гү? (д. 134 н. 53) Энэ асуудал дээрэ бодомжолжо, байгаали хамгаална гүб гэжэ бодохо, ѳѳрыгѳѳ сэгнэхэ.

Регулятивна:

Тусхай түсэб табиха

Познавательна: шалтагаан хойшолон хоерой хоорондохи  холбоо харуулха

Мэдэсэ: Юумэнэй нэрын зохилдол тухай ойлгосо.  Юумэнэй нэрын зохилдол.

Шадабари:

тогтууригүй Н хашалганаар hүүлтэhэн үгэнүүдые зүб бэшэхэ hургаха.

Буулгажа бэшэхэ, шагнажа абаад бэшэхэ.

таблицаар ажал (н. 52,53)

 

Упражнени 132,  нюур 53

Нэрын, хамаанай падежнүүд

2

Өөрынгөө сэдьхэлэй байдал

түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ

Регулятивна:

Хэшээлэй темэ, зорилго табиха.

Познавательна

Хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ модель болгохо.

Коммуникативна:

хүнүүдэй хэлэһые шагнаха,

ойлгохо.

Мэдэсэ: Юумэнэй нэрын зохилдол тухай ойлгосо.  Хамаанай падежэй залгатануудые зүбѳѳр зохилдуулжа hургаха.

Шадабари:

тогтууригүй Н хашалганаар hүүлтэhэн үгэнүүдые зүб бэшэхэ hургаха.

даабари 138, 146, 152.

оршуулга – 151 н. 61

тест 148  нюур 60

Шалгалтын ажал

1

Ɵөрынгөө бэе махабадта  хандаса харуулха.

Регулятивна:

Һурагша хэшээлэйнгээ

темэ,зорилго табиха.

Познавательна: тамхи таталга – бэе махабадта хорон гэжэ ойлгуулха.

Коммуникативна: текстэ дүтэрхыгээр бэшэхэ.

Мэдэсэ: Хамаанай падежэй залгатануудые зүбѳѳр зохилдуулжа hургаха.

Шадабари:  изложени бэшэжэ, дадал, дүршэл шалгаха.

Изложени «Тамхинай хорон»

д. 153 н. 61

Зүгэй, үйлын, зэбсэгэй падежнүүд

2

Өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха

Регулятивна:  

ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо

Познавательна:

олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ

Коммуникативна: хэлэхэ, харилсаха, хэрэгтэй сагтаа монолог, диалог хэрэглэхэ

Мэдэсэ:  Зугэй падеж, тэрэнэй залгалтанууд.

Үйлын падеж, тэрэнэй залгалтанууд.

К,Т хашалгануудаар hүүлтэhэн абтаhан үгэнуудэй зүгэйн, үйлын падежнүүдэй залгалтануудые зүб бэшэхэ дурим.

Шадабари: Yгтэhэн падежнүүдээр  зохилдуулжа hургаха.

Тестовэ шалгалта хэжэ, үхибүүдэй дадал, шадабари шалгаха.

даабаринууд 155 н.62

160 н. 64

д. 165 н. 67

д.172 н. 69

Упражнени 166

нюур 67

Хамтын ба гаралай падежнүүд.

2

Хэр зэргэ падежнүүдэй залгалтануудые зүбѳѳр хэрэглэжэ шаданабиб гэжэ сэгнэхэ.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

-текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо.

Мэдэсэ: Хамтын ба гаралай  падежнүүдэй залгалтануудые зүб бэшэлгэ.

Шадабари: Падежэй залгалтануудые зүб бэшэлгэ. Хамтын ба гаралай падежнүүдэй залгалтануудые  бэшэжэ hураhан дадал шадабари шалгаха.

даабари 174, 175, 177

даабари 179 удхаар ажал

«Нютаг үгэнүүд» сэдэб дабатаха

д. 180 н. 72

Тобшолол «Юумэнэй нэрын зохилдол»

1

Хэлэеэ баян, тодо сэбэр болгохо

Регулятивна:

Ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо

Познавательна:

Олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ.

Коммуникативна: Асуудал табиха, һанамжаяа хэлэхэ

Мэдэсэ:

Юумэнэй нэрын зохилдол дабтаха. Шадабари:

Дүрим баримталжа

бэшэхэ.

Дидактическа материалнуудые хэрэглэлгэ. «Буряад хэлээр тестнүүд».

даабаринууд: 178 н. 71, 172  н. 69

нюур 179  н. 72

Шалгатын ажал

1

Бэшэхэ шадабаритай байха

Холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ.  

Мэдэсэ:

юумэнэй нэрын зохилдол дабтаха. Шадабари:

Текст зүбөөр буряадшалжа бэшэхэдээ, дүримүүдые хэрэглэхэ.

 Һурагшадай дадал шадабари шалгалта

Творческо хүдэлмэри. Оршуулга

Д-332, н-142

Юумэнэй нэрын нюурта хамаадал

2

Багшатайгаа түсэб, зорилго табиха

Регулятивна: Хараhанаа

зүбөөр бэшэжэ шадаха.

Познавательна:

Словарна баялиг баяжуулха.

Мэдэсэ:

юумэнэй нэрэнүүдэй нюурта хамаадал, хамаадалай залгалтанууд тухай мэдэсэ.  

Шадабари:  юумэнэй нэрэнүүдэй нюурта  хамаадалай залгалтануудые хэрэглэжэ hураха.

даабари 181,182

таблицаар ажал

Упражнени , 183 нюур 73

Нюурта хамаадалай залгалтанууд

2

185-дахи даабари хэхэдээ, нүндэ хайшан гээд ханданабиб гэжэ бодомжолхо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

буряад арадай наадануудые ойлгожо абаха

Мэдэсэ:

юумэнэй нэрэнүүдэй нюурта хамаадалай залгалтанууд тухай мэдэсэ.  буряадшалха

Шадабари:  юумэнэй нэрэнүүдэй нюурта  хамаадалай залгалтануудые

алдуугүйгөөр     хөөрэжэшье,   бэшэжэшье    шадаха    

 ёhотой.

даабаринууд 189, 192, 191, 195

д. 197 н. 80

11.12

Юумэнэй нэрын  өөртэ хамаадал

2

Хүнэй ябадалда болоhон ямар нэгэн ушарал тухай бодомжолго

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

- ѳѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха. .

Мэдэсэ:  Юумэнэй нэрын  өөртэ хамаадал. үгэнүүдые буряадшалжа бэшэхэ тухай  ойлгосо.  

Шадабари: Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ.  Юумэнэй нэрын  өөртэ хамаадалай залгалтанууд тухай, тэрэниие бэшэжэ hураха.

падежэй зохилдол дабтаха.

даабари 201,202

сэбэрээр зүб бэшэлгэ.

упражнени 203 нюур 82

Ɵѳртэ хамаадалай залгалтануудые зүб бэшэлгэ

2

Тоонтодоо дуратай

байһанаа,өөрынгөө хандаса харуулха

Регулятивна:

Багшатаяа

хамта

һуралсалай түсэб табилга

Познавательна: схемэ таблица модель болгохо.

Коммуникативна: өөрынгөө һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха.

Мэдэсэ:  Юумэнэй нэрын  өөртэ хамаадалай залгалтануудые бэшэхэ тухай  ойлгосо.  

Шадабари: Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ.  Юумэнэй нэрын  өөртэ хамаадалай залгалтанууд тухай, тэрэниие бэшэжэ hураха.

Падежэй зохилдол дабтаха.

даабаринууд 205, 207, 208

таблицануудаар ажал – н. 83-84

д. 209 н. 85

-Ээ  -эй, ээ-ѳѳ аялганануудые зүб бэшэлгэ

2

 Түрэл хэлэндээ дуратай

байһанаа,өөрынгөө хандаса харуулха

Регулятивна:

Багшатаяа

хамта

һуралсалай түсэб табилга

Познавательна: схемэ таблица модель болгохо.

Коммуникативна: ородhоо буряадта оршуулга хэхэдээ, дүрим хэрэглэхэ.

Мэдэсэ: Ээ  -эй, ээ-ѳѳ аялганануудые зүб бэшэлгэ

Үгэнүүдые зүбөөр хэрэглэхэ  шадабаритай болгохо.

Шадабари: Ээ  -эй, ээ-ѳѳ аялганануудые зүб бэшэлгэ.

даабари 215, 216, 217.

220 - оршуулга

оньhон үгэ тайлбарилга

даабари 219- наадажа туршаха .

таблицаар ажал (н. 92)

д. 226 н. 92

Юумэнэй нэрын морфологическа шүүлбэри.

1

Уншаха харилсаха дуратай байха

Регулятивна:

алгоритмын үйлэнүүдтэй

тааруулха, зэргэсүүлхэ.

Познавательна: анализ хэхэ

Коммуникативна:

Хүнүүдэй хэлэхые шагнаха, ойлгохо.

Мэдэсэ: морфологическа шүүлбэриин алгоритм.

Шадабари:

морфологическа шүүлбэри хэжэ hураха.

Дидактическа материалнуудые хэрэглэлгэ,

морфологическа шүүлбэри.

Упражнени 224 , нюур 92

Тобшолол «Юумэнэй нэрэ»

1

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха

Регулятивна :

Өөрөө хэшээлэй темэ харуулха

Олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ

Познавательна : үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо

схемэ,таблиц,а,модель болгохо

Коммуникативна: Өөрынгөө һанамжа хэлэхэ

Юумэнэй нэрэ  дабтаха. Нюурта хамаа- дал тухай ойлгосо, тэрэнэй удха шанар. Тусхайта юумэнэй нэрэнүүдые дабталга.

Юумэнэй нэрын нюурта хамаадалай залгалтануудые зүб бэшэлгэ. Шалгалта хэжэ, үхибүүдэй дадал, шадабари шалгаха.. Өөртэ хамаадал тухай ойлгосо. Өөртэ хамаада- лай залгалтанууд, зохилдол. Тусхайта юумэнэй нэрэнүүдые дабтаха. ЭЭ ба ЭЙ залгалтануудые зүб бэшэжэ hургаха. Падежнүүые дабтангаа, Рос- си, жюри, такси – эдэ үгэнүүдые зохилдуулжа hургаха,  Өөртэ ба нюурта хамаадалай  залгалтануудые зүб бэшэжэ hургаха.

Дидактическа материалнуудые хэрэглэлгэ

электронно сахим бэшэг хэрэглэлгэ

Упражнен 371, нюур 161

Шалгалтын хүдэлмэри «Юумэнэй нэрэ»

1

Бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгохо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.  

hурагшадай мэдэсэ,  дадал,  шадабари шалгалта

Шалгалтын хүдэлмэри

Упражнени 223 н. 91

Тэмдэгэй нэрэ.

Тэмдэгэй нэрын удха

2

Дэмжэһэнээ, туһалһанаа харуулалга

Регулятивна:

Ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо.

Познавательна: ондоо түхэлтэй текст сооһоо схемэ, таблица, зураг сооһоо мэдээсэл олохо.

Коммуникативна: өөрынгөө һанамжа хэлэжэ,баталжа шадаха.

Мэдэсэ: Тэмдэгэй нэрын удха ба грамматическа шэнжэнь.

Шадабари: Тэмдэгэй нэрын удха ба грамматическа шэнжэ илгаруулха. Асуудал табижа hураха.

даабари 230, 231, 233, 234 үгэ  диктант

Баир Барадиев “Гурбан зөөлэн”

Шанарта ба харилсаата тэмдэгэй нэрэнүүд

2

Уншаха, харилсаха дуратай байха

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ, зорилгыень табиха.

Коммуникативна: сээжээр харилсаха хэрэгтэй сагта монолог зохеохо.

Мэдэсэ: Шанарта ба харилсаата тэмдэгэй нэрэнүүд

Yгын сэхэ ба шэлжэhэн удха.

Шадабари: Шанарта ба харилсаата тэмдэгэй нэрэнүүдые илгаруулжа hургаха.

Даабари:  237,  238, 239, 240, 242, 246 (бэшэмэл болон сээжээр)

Упражнени 241 , нюур 100

Тэмдэгэй нэрын шанарай зэргэнүүд

1

Уншаха, харилсаха дуратай байха

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй зорилго табиха.

Коммуникативна: холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ.

Мэдэсэ:  Тэмдэгэй нэрын шанарай зэргэнүүд: юрэнхы, сасуулhан, үлүүлhэн зэргэ тухай.

Шадабари: илгаруулжа hураха.

даабари 251,253,  254. Оршуулга хэхэ.

Упражнени 252, нюур 104

22.01

Тэмдэгэй нэрые юумэнэй нэрын орондо хэрэглэлгэ

1

Оньhон хошоо үгэнүүдэй удха  дээрэ ажал

Регулятивна

Өөрынгөө хэжэ байһан юумэ түсэблэхэ

Познавательна: Оньhон хошоо үгэнүүдэй гүнзэгы  удха  ойлгуулха.    

Зурагаар найруулга бэшэлгэ, алдуугүйгөөр хөөрэжэшье, бэшэшье шадаха еһотой

даабари 255 256. 257(сээжээр)

д. 259 н. 107

24.01

Тэмдэгэй нэрын зохилдол ба хамаадал

1

Уншаха , харилсаха  дуратай байха

Регулятивна: Өөрөө хэшээлэй темэ зорилго табиха

Познавательна: Анализ .синтез хэхэ

Коммуникативна : Ойлгоһон юумэеэ сээжээ хэрэглэхэ

Мэдэсэ:  Тэмдэгэй нэрын зохилдол ба хамаадал тухай.

Шадабари: Тэмдэгэй нэрын зохилдол ба хамаадал. Падежэй болон хамаадалай залгалтанууде  алдуугүйгѳѳр хэрэглэхэ.

даабари 260,261,262,

265

д. 263 н. 109

29.01

Тэмдэгэй нэрэнүүдые хэлэлгэдээ хэрэглэлгэ

1

Өөрынгөө хэлэ баян, уран болгохоео оролдохо

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

-текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо;

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

- текстын удха дамжуулха.

 Харилсаха шадабари:

- уран гоёор уншаха, хѳѳрэхэ.

Шадабари: Тэмдэгэй нэрэнүүдые хэлэлгэдээ хэрэглэлгэ, зүбѳѳр бэшэлгэ.

даабари 273,  276 нютагайнгаа ой модод тухай хөөрэхэ

д.271 н. 112

31.01

Шалгалтын хүдэлмэри

1

Бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

Харилсаха шадабари:

ямар журамуудые сахиха тухайгаа хэлсэхэ.

hурагшадай мэдэсэ,  дадал,  шадабари шалгалта.

диктант, морфологическа шүүлбэри

д. 279 н. 116

05.02

Тоогой нэрэ

Тоогой нэрын удха

1

Өөрынгөө хэhэн ажал сэгнэжэ шадаха

Регулятивна:

Багшатаяа хамта һуралсалай түсэб табилга

Познавательна

Юумэ шэнжэлхэ

Коммуникативна: хэлэхэ монолог ба диалог зохеохо

Мэдэсэ: Тоогой нэрын удха. Тоогой нэрын удха шанар.

Шадабари: Тоогой нэрэнүүдые үзэгөөр бэшэжэ hургаха.

даабари 280,281 зурагаар хөөрөөн соо тоогой нэрэ хэрэглэлгэ

д. 280 н. 120

07.02

Тоолоhон тоогой нэрын hүүлэй Н хашалганиие  зүб бэшэлгэ

1

Өөрынгөө хэhэн ажал сэгнэжэ шадаха

Регулятивна:

Өөрынгөө хэжэ байһан юумэ үйлэнүүдые түсэбэй хүсөөр , алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсүүлхэ.

Познавательна: Анализ синтез хэхэ.

Коммуникативна: хүнэй хэлэхые шагнаха.

Мэдэсэ: Тоогой нэрэ тухай ойлгосо.

Шадабари: Тоолоhон т.н. hүүлэй –н- хашалганиие зүб бэшүүлжэ hургаха.

Тоогой нэрэнүүдые зүбөөр үгүүлэлжэ hургаха

даабари 283,284,287

д. 285 н. 121

12.02

Тоогой нэрын илгарал

1

Өөрынгөө сэдьхэлэй байдал харуулха

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй темэ шэлэхэ

Познавательна: Анализ синтез хэхэ

Коммуникативна:

Хэлэһэн зорилгоео аман бэшэгэй хэлэн дээрэ хэлэхэ

Мэдэсэ: Тоолоhон, дугаарлаhан, суглуулhан, байлуулhан тоогой нэрэнууд тухай ойлгосо.

Шадабари:

Хэлэлгэдээ хэрэглэхэ. Залгалтануудые хэрэглэжэ hураха.

даабари 288,289,290,

 296-оршуулга

д. 291 н. 123

14.02

Тоогой нэрын илгарал

1

Буряадууд тухай мэдээсэл бэлдэхэ. Би буряадби гэhэн мэдэрэл түрүүлхэ.

Регулятивна:

Һуралсалай түсэб табиха

Познавательна:Олон ондоо

уншалга хэрэглэхэ

Коммуникативна:монолог диалог зохеохо

Мэдэсэ: Нютаг үгэнүүд тухай

Шадабари :

Тэрэнээ хэрэглэжэ шадаха.

даабари 295-алдуу заhалга

даабари 301-англи хэлэнhээ  оршуулга

даабари 297 текстын удхаар ажал. Буряадууд тухай мэдээсэл бэлдэхэ

д. 302 н. 127

19.02

Тоогой нэрын падеждэ зохилдол

1

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха

Регулятивна:

Өөрынгөө хэжэ байһан юумэ түсэбэй еһоор хэрэглэхэ

Коммуникативна: 310-даабари хэхэдээ, жороо үгэнүүдые уншаха.  

Мэдэсэ: Тоогой нэрын падеждэ зохилдол

Шадабари: Падежэй залгалтануудые  зүбөөр хэрэглэлгэ

даабари 304,305,307

текстэ дүтэрхы хөөрэхэ

д. 308 н. 129

21.02

Тоогой нэрын хамаадал

1

Түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха

Регулятивна :

Багша һурагшатаяа түсэб табина

Познавательна: Мэдээсэлнүүдэй  янза ойлгохо.

Коммуникативна: өөрынгөө

Һанал бодол

хэрэглэхэ

Мэдэсэ: Уласхоорондын үгэнүүд тухай

Шадабари:

Үгэнүүдые хэрэглэхэ шадабаритай болохо

даабари 313,314 жэшээ hанаха

26.02

Тоогой нэрын хамаадал

1

Байгаали хамгаалгада ямар хуби оруулнабиб гэжэ бодомжолхо.

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй темэ зорилго табиха.

Познавательна:Олон ондоо уншалга хэрэглэхэ

Коммуникативна: уран гоёор хѳѳрэжэ hураха.

Мэдэсэ:  Тоогой нэрын хамаадал

Шадабари: Тоогой нэрэнүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэлэлгэ, бэшэлгэ.  Нюурта ба ѳѳртэ хамаадалай залгалтануудые  хэрэглэлгэ тухай мэдэхэ. Толи хэрэглэхэ.

даабари 313, 314. 322, 323 удхадань дүтэрхы хөөрэхэ

«Байгаали хамгаалга» мэдээсэл бэлдэхэ,хамгаалха

д. 324 н. 136

28.02

Шалгалтын хүдэлмэри

1

Байгал – бүмбэрсэг дэлхэйн шэмэг- манай баялиг гэhэн мэдэрэл түрүүлхэ.

Регулятивна: ажаябуулга шагнаха.

Познавательна: зүб

бэшэжэ шадаха.

Коммуникативна: текстэ дүтэрхыгѳѳр изложении бэшэхэ.  

Мэдэсэ: Тоогой нэрэ сэдэбээр дабталга.

Үгын бүридэл тухай

Шадабари:Үгэнүүдые

бүридэлөөрнь илгаха шадабаритай

болохо.

 сэбэрээр бэшэлгэ

Изложени «Байгал» стр. 135

д.328 н. 137

05.03

«Буряад хубсаhан» гэhэн проект

1

Ɵѳрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно.

Регулятивна :

Өөрөө хэшээлэйсэдэб нэрлэхэ,  зорилгыень табиха.

Познавательна:

Буряад хубсаhан тухай мэдээсэл абаха.

Коммуникативна: Өөрынгөө һанамжа хэлэхэ

Мэдэсэ: Буряад хубсаhан тухай проект хамгаалха.

Шадабари: Буряад хубсаhан тухай найруулга –хѳѳрѳѳ зохёохо.

даабари 321 удхаар хөөрэлдөөн

асуудалнуудта харюусалга, мэдээсэл хамгаалга

зурагуудые зураха

д.  327 н. 137

07.03

Түлөөнэй нэрэ

Түлөөнэй нэрэ

2

Текстын удха дээрэ буянтай, нүгэлтэй хэрэгүүд тухай бодомжолхо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо;

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- текстын удха дамжуулха.

 Харилсаха шадабари:

-уран гоёор уншаха, хѳѳрэхэ.

Мэдэсэ:  Түлөөнэй нэрын морфологическа шэнжэ тухай.

даабари 330,331 ураар уншалга

д.332 н. 142

12.03

Түлөөнэй нэрын удхаараа илгарал

1

 Хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Мэдэсэ: удха шанар ба илгарал.

 Нюурай түлөөнэй нэрэ

Зааhан түлөөнэй нэрэ. Асууhан түлөөнэй нэрэ. Хамтадхаhан түлөөнэй нэрэ. Тодо бэшэ түлөөнэй нэрэ Илгаhан түлөөнэй нэрэ.

таблица зохёолго

даабари 333,334,335 удхаарнь асуудалнуудые бэшэхэ

д.337  н. 144

14.03

Зурагаар зохёохы ажал

1

Эхэ эсэгэдээ үгын зѳѳлэниие, унтариин  зѳѳлэниие, эдеэнэй  зѳѳлэниие хүргэнэ гүб гэжэ бодомжолхо.

Регулятивна:

Багшатайгаа хамта түсэб табилга

Познавательна: «Гурбан зѳѳлэн» тухай мэдэсэ Коммуникативна: ажаябуулга эмхидхэхэ, хөөрэлдэхэ, хоорондоо хэлсэхэ, наруулга бэшэхэ.

Мэдэсэ:   Гурбан зѳѳлэн»  гэhэн ёhо заншал тухай.

Шадабари:  найруулга бэшэхэдээ дүримүүдые зүбѳѳр хэрэглэхэ.

Баир Барадиевай «Гурбан зѳѳлэн» зурагаар зохёолго

д. 336 н. 144

19.03

Түлөөнэй нэрын олоной тоо

1

339-дэхи даабари дүүргэхэдээ, командынгаа нүхэдтэ туhалжа, хани нүхэсэлэй мэдэрэл түрүүлхэ.  

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй темэ нэрлэхэ,  зорилго табиха.

Познавательна:анализ хэхэ.

Коммуникативна: хэлэхэ .диалог хэрэглэжэ шадаха.

Мэдэсэ: Түлөөнэй нэрын олоной тоогой залгалтанууд тухай.

Шадабари: Түлөөнэй нэрын олоной тоогой залгалтануудые зүб бэшүүлжэ hургаха.

даабари 341  буряад сахим бэшэгээр ажал

д. 339  н. 145

21.03

Түлөөнэй нэрын зохилдол

1

Багшатаяа хамта һуралсалай зорилго табиха

Регулятивна: багшатаяа хэшээлэй темэ, зорилго шэлэхэ.

Познавательна: Олон янзын уншалга хэхэ.

Коммуникативна: оршуулга хэхэдээ,

Өөрынгөө һанал бодол хэрэглэхэ.

Мэдэсэ: Нюурай, заа- hан, асууhан, хамталhан, тодо бэшэ, илгаhан түлөөнэй нэрэ дабтаха.

Шадабари: Түлѳѳнэй нэрэ  зохилдуулжа hургаха.

даабари 342, 344 оршуулга д.345

д. 343 н. 146

02.04

Түлөөнэй нэрын хамаадал

1

Уншаха, харилсаха дуратай байха

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ зорилгыень табиха.

Познавательна: ондоо текстнүүд сооһоо

өөртөө мэдээсэл олохо.

Коммуникативна: Өөрынгөө һанал бодол һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха.

Мэдэсэ:  Түлөөнэй нэрын хамаадал Шадабари: Түлөөнэй нэрын өөртэ ба нюурта хамаадалые илгаруулжа hургаха.

таблицаар ажал

даабари  348, 350, 351

д.353 н. 151

04.04

Тобшолол «Түлөөнэй нэрэ»

1

354-дэхи даабари – текст оршуулхадаа, эжы тухайгаа бодомжолхо, урин наринаар хандана гүб гэжэ ѳѳрыгѳѳ сэгнэхэ.

Регулятивна:

Багшатайгаа хамта түсэб табилга

Познавательна:анализ ,синтез хэхэ.

Коммуникативна: ажаябуулга эмхидхэхэ, хөөрэлдэхэ, хоорондоо хэлсэхэ

Шадабари: Түлөөнэй нэрэын  морфологическа  шүүлбэри хэжэ hургаха.

Нюурай, зааhан, асууhан, тодо бэшэ, илгаhан түлөөнэй нэрэ дабтаха.

Түлөөнэй нэрын олоной тоогой  залгалтануудые дабтаха. Түлөөнэй нэрэ»нюурта ба өөртэ хамаадал дабтаха, нюурай частицануудые зүбөөр хэлэлгэдээ хэрэглэжэ hургаха.

 Түлөөнэй нэрын зохидол дабтаха.

Мэдүүлэлэй гэ шүүдээр шүүлбэри хэжэ hургаха. Залгалтануудые зүбөөр бэшэхэ.

Үгын бүридэллоор шүүлбэри

даабари 358.355.богонихон үгүүлэл зохёолго.

 даабари 354 (оршуулга хэхэ)

асуудалнуудта харюусалга

д.350 н. 150

09.04

Шалгалтын ажал

1

365-дахи даабариин текст уншаад, хуралнуудта ямараар хубсалаад ябанабиб? Ямар алдуу хэнэбибди гэжэ бодомжолхо.

Регулятивна:

Өөрөө хэшээлэй темэ,  зорилго

табиха.

Познавательна: сэдэбээр ойлгоhоноо бэхижүүлхэ.

Коммуникативна: Өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэхэ

Мэдэсэ: «Түлөөнэй нэрэ» сэдэбээр бэхижүүлгэ.

Шадабари: дадал. Мэдэсэ, шадабари шалгаха.

Тест «Түлөөнэй нэрэ»

д. 365 н. 156

11.04

Дайбар үгэ

Дайбар үгын удха шанар

1

Хэлэеэ уран, баян,тодо болгохо.

Регулятивна: Өөрөө хэшээлэй зорилго табиха.

Познавательна: олон ондоо

уншалга хэрэглэхэ

Коммуникативна: өөрынгөө һанал бодол баталжа шадаха.

Мэдэсэ: Дайбар үгын удха шанар, анхан ба гараhан дайбар үгэ

тухай ойлгосо

Шадабари:  Дайбар үгын удха шанар, анхан ба гараhан дайбар үгэ

илгаруулха.

даабари 367, 368, 369

таблицаар ажал

д. 366 н. 159

16.04

Дайбар үгын удхаараа илгарал

2

Хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно (аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ).

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-ѳѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- текстын удха дамжуулха.

Мэдэсэ:Hаречинүүдэй анхан hуури тухай. Байрын, сагай, зорилгын, аргын, хэмжээнэй, зэргын дайбар үгэнүүд тухай.  

Шадабари: Байрын, сагай, зорилгын, аргын, хэмжээнэй, зэргын дабар үгэнүүдые илгаруулжа hураха.  

таблицаар ажал

даабари 370, 371 , 372, 375

д.373 н. 162

18.04

Дайбар үгын бии бололго

1

387-дохи даабариин удха дээрэ ажаллахадаа, ёhо заншалнуудаа хэр зэргэ мэдэнэбиб гэжэ бодомжолхо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-ѳѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- зураг хаража гү, али текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо;

- текстын удха дамжуулха.

Харилсаха шадабари:

-уран гоёор уншаха, хѳѳрэхэ.

Мэдэсэ: Юумэнэй, тэмдэгэй  нэрэнуудhээ, глаголнуудhаа гараhан тухай.

Хоер амяараа үгэhөө бүридэhэн наречинүүд тухай.

Шадабари: ЭЭ-Эй залгалтануудые зүб бэшэжэ hургаха.  

Дайбар үгэнүүдэй бии болохо арга йолгохо.

д. 387 н. 167

д. 379 н. 164

23.04

Дайбар үгэнүүдые хэрэглэлгэ

2

Хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-ѳѳрынгѳѳ ажал урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

Текстын удха дамжуулха.  

Мэдэсэ:  Дайбар үгэнүүдые мэдүүлэлэй ушарлагшын  ба хэлэгшын үүргээр хэрэглэлгэ.

Шадабари: Дайбар үгэнүүдые хэлэлгэ ба мэдүүлэл соо зүбөөр хэрэглэлгэ

даабари 375, 385,  386( ород, англи хэлэнүүдтэ дайбар үгые сасуулжа тобшолол хэхэ)

д. 382 н. 166

25.04

«Дайбар үгэ» сэдэбээр дабталга

1

Буряад, ород оньhон хошоо үгэнүүдэй удха  дээрэ ажаллажа,  hургаал заабари ойлгожо абаха (д. 381 н. 164)

багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха;

-хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо.

Коммуникативна: Дүтэрхы удхатай дайбар үгэнүүдые хэлэлгэ соогоо хэрэглэхэ.

Мэдэсэ:  Дайбар үгэнүүдые  мэдүүлэлнүүд соо зүбөөр хэрэглэхэ шадабаритай бололго.Наречинүүдые бүхы дээрэнь дабтаха.

Шадабари: Дүтэрхы удхатай дайбар үгэнүүдые хэлэлгэ соогоо хэрэглэжэ hургаха.

даабари 379

текстэ дүтэрхы хөөрэхэ –даабари 383

д. 378 -2 н. 163

30.04

Диктант «Хабар»

2

Ɵѳрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха;

Оршон тойрониие шудалха шадабари: - ѳѳрынгѳѳ hанаа бодол аман хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха.

Мэдүүлэлэй юрын гэшүүд тухай ойлгосо. Шадабари:

Юрэ  хөөрэhэн, асууhан ба идхаhан мэдүүлэлнүүдые илгаруулжа hураха. Грамматическа hуури оложо hураха.

Мэдүүлэлэй юрын гэшүүд: нэмэлтэ тухай ойлгосо. Падежэй асуудалнуудые дабтаха.

грамматическа даабаритай диктант

д. 377 н. 162

02.05

Дабталга

Лексикэ.  Юумэнэй нэрэ

2

 Аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ ойлгохо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха;

-юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгүүдэй үүргэ ойлгохо)

Мэдэсэ:. Хэлэлгын стиль нүүд тухай тобшо дабталга: уран зохеолой, эрдэм hуралсалай, ниитэ- толилолгын (пиблицистическэ), хөөрэлдөөнэй, яряанай, хэрэгэй стиль. Юумэнэй нэрэ дабтаха.

Шадабари:  Элдэб янзын найдалгануудые бэшүүлжэ hургаха.

Элдэб янзын удхатай соносхол бэшүүлжэ hургаха.

даабари 388, 394 ,397, .401

схемээр ажал.

д. 398 н. 171

07.05

Тэмдэгэй нэрэ

Тоогой нэрэ

2

Ɵѳрын уг удам мэдэнэ гүб гэжэ ойлгоно (даабари 414 нюур 175)

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

-текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо;

-багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха.

Мэдэсэ: Тэмдэгэй нэрэ,  тоогой нэрэ дабтаха..

Шадабари:  Тэмдэгэй нэрэ, тоогой нэрэ   мэдүүлэл соо хэрэглэхэ шадаха. Зохилдолой, хамаадалай залгалтануудые хэрэглэхэ.

даабари 406, 409, 414

д. 415 н. 176

14.05

 Шалгалтын ажал

1

изложениин удха дээрэ ажаллахадаа, хэлэлгэдээ дүримүүдээ хэрэглэжэ шадана гүб гэжэ бодомжолхо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

Харилсаха шадабари:

холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ

Мэдэсэ: Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд тухай ойлгосо.

Шадабари:

холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ. Элдэб янзын изложеги  бэшүүлжэ hургаха.

Изложени бэшэлгэ

д. 417 н. 177

16.05

Түлөөнэй нэрэ,  

дайбар үгэ

1

Хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно (аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ).

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-ѳѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Мэдэсэ:  Түлөөнэй нэрэ,  дайбар үгэ дабтаха.

Шадабари:

Сэглэлтын тэмдэгүүдые табижа hураха.

Даабари 417 , 418,  

419 нэгэ амитан тухай хөөрөө зохёохо

д. 420 н. 178

21.05

Хэлэлгын стильнүүд тухай

1

аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно (аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ).

Ɵѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Мэдэсэ: Жэл соо үзэhэнѳѳ дабталга. Хэлэлгын стильнүүд тухай.

Шадабари: Хэрэгэй саарhануудые хэрэглэжэ hуралга.

Бэшэг бэшүүлжэ hургаха.

Бэшэг бэшэхэ

д. 422 н. 179

23.05

Жэл соо үзэhэнѳѳ дабталга

1

 Жэл соо үзэhэнѳѳ дабтан, хэр зэргэ ойлгоhоноо сэгнэхэ.

Ɵѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

-багшын үгэhэн түсэбѳѳр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Шадабри: текстын комплекснэ анализ

Алдуугүйгөөр, зүб бэшэжэ шадаха. Һурагшадай дадал шадабари, мэдэсэ шалгалта

Тест (дидактическа материал)

даабари 421

тест зохёохо

28.05

Шалгалтын ажал

1

Хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-ѳѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

Харилсаха шадабари:

-уран гоёор уншаха, хѳѳрэхэ.

Шадабри:

Алдуугүйгөөр, зүб бэшэжэ шадаха. hурагшадай дадал шадабари, мэдэсэ шалгалта

Текстын комплекснэ анализ

«Минии ероээдүй» найруулга

30.05

Шалгалтын ажалай анализ

1

Хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо ѳѳрэ байhые ойлгоно.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари:

-ѳѳрынгѳѳ, нүхэдэйнгѳѳ, классайнгаа ажал багшатаяа  сугтаа урид зохёогдоhон критеринүүдээр шалгаха;

Оршон тойрониие шудалха шадабари:

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

Харилсаха шадабари:

-Ɵѳрынгѳѳ hанамжа баталжа шадаха.

Шадабри:

Алдуугүйгөөр, зүб бэшэжэ шадаха. hурагшадай дадал шадабари, мэдэсэ шалгалта. Текстын комплекснэ анализай шүүмжэлэл. 6-дахи класста үзэhэнѳѳ дабталга

текстын комплекснэ анализай шүүмжэлэл.

102час

Жэлэй Һүүлдэ шалгалта

Ц . Номтоевой «Хилээмэн» хѳѳрѳѳнhѳѳ хэhэг комплексно анализ

Даабаринууд:

  1. Текст уншагты
  2. Выявление набора ключевых слов текста
  3. Текстын сэдэб элирүүлэгты
  4. Текстын проблемэ элирүүлэгты
  5. Текстын түсэб табигты
  6. Текст нэрлэгты
  7. Зохёолой стиль элирүүлэгты
  8. Хамаадалай залгалтануудые ологты.
  9. Тэмдэгэй нэрын зэргэ ологты
  10. Синоним ологты.
  11. Авторай позиции элирүүлэгты.
  12. Текстын удха дээрэ үндэhэлжэ, багахан найруулга бэшэгты.

Харюунууд:

  1. ϒлзытэ γбгэн….

Аша хγбγγн Жалсарайн тугаар хэлэhэн γгэнγγд зосоонь шэнгэнэгγй.

  1. Ключевые слова: хилээмэн,ϒлзытэ γбгэн, Жалсарай,шэдэжэрхибэ, хаяжа болохогγй, γнэтэй бэшэ, шэнгэнэгγй.
  2. Темэ: Хилээмэн- нангин эдеэн ;  
  3. Проблемэ: Ямар ажал хэгдэжэ, хилээмэн манай стол дээрэ бии болоноб?
  4. 1)ϒлзытэ γбгэн айлшалба.

2)Ашатаяа сайлаба.

3)Юундэ хилээмэ хаябаш?

4)Хилээмэн – нангин эдеэн.

  1. «Нангин эдеэн»
  2. Уран hайханай (худож.) стиль
  3.          

Нюурта хамаадаhан залгалтанууд

θөртэ хамаадаhан  залгалтанууд

тэдэнь

хγбγγнэйдээ

хγбγγниинь

hургуулидаа

бэринь

басагаяа

ашань

ажалдаа

ашатаяа

  1. Тэмдэгэй нэрын зэргэ:

саб сагаан

шэб шэнэхэн

  1. Синоним:

аягγй-амгалан бэшэ

  1. Авторай позици.  Автор хилээмэ хаяха хэрэггγй,хилээмэ хаяhан Жалсарай хγбγγе буруушаана. Хилээмэн нангин эдеэн, хилээмэ хаяжа болохогγй, хилээмээр γл залганабди, дайнай хγндэ хγшэр сагта хилээмэн ямар гамтай байгааб гэжэ ойлгуулна. Хилээмэн нангин эдеэн гэжэ хэлэхэеэ hанана.
  2. Зураглалгын  зγйлнγγдтэй уран хоорэлгэ (Повествование с элементами описания)

         Минии hанахада, энэ хөөрөөн соо γхибγγдтэ ямар хγндэ ажал хэгдэжэ, манай стол дээрэ хилээмэн бии болноб гэжэ харуулна.Би Жалсарай хγбγγнэй хилээмэ хаяхые буруушаанаб, юуб гэхэдэ, нангин эдеэ бог шорой, угаадаhа руу хаянгγй, амитадта хоол болгожо γгэхэ хэрэгтэй. Хγнэй хара хγлhэеэ адхажа хэhэн ажал сэгнэхэ хэрэгтэй.

 Ажал хэжэ, ама тоhодохо

Хγдэлмэри хэжэ,хγсэ орохо гэhэн оньhон γгын удхаар дамжуулхаар байна.

Даабари:

а) Зурагдаһан үгэнүүд ямар хэлэлгын хубинууд бэ?

б) Тус хэлэлгын хубинууд ямар мэдүүлэлэй гэшүүд болоноб?

 

В-1. Хэбтэһэн хүн хээли алдаха, ябаһан хүн яһа зууха. Түрүүлэгшэ мориншни энэл даа. Гар дээрэнь аягатай сай ууралтана. Ахамни үглөөдэр ерэжэ магад. Тэрэ ерэгшэ хүн минии нүхэр. Таа, иихэдээ яадаг юм?

 

В-2. Ябаха нохойе ябахагүй нохой һаатуулба. Бидэ харгыгаар ерээбди. Манай нютаг харгыгаар һайн. Тэжээһэн буруу тэргэ эбдэбэ. Хото ябаха болзорнай үглөөдэр. Энэ тэрэ арьяатаниие тэһэ биса мүргэдэг, тэнсэлгүйхэн хүсэтэй Тэхэ бабана гээшэб.

 

В-3. Эрхые һуранхаар, бэрхые һура. Хэлэнэй ута толгой орёохо, хормойн ута хүл орёохо. Хүн болохо багаһаа, хүлэг болохо унаганһаа. Тэрэ басаган манай. Эрын һайн гэрэйнгээ газаа, эхэнэрэй һайн гэрэйнгээ досоо. Шамайгаа ерүүлхэбди.

 

В-4. Урданай зоной үхибүүдээ багаһаань хойшо али бүхы юумэндэ һургадагынь яахашье аргагүй зүб. Суглаанай һүүлдэ кино харуулба. Үхибүүд миисгэйн һүүлдэ саарһа уяжа наадаба. Эдэ модонуудай сэхэнүүдыень отолоё. Өөрынгөө мууе үхэтэрөө мэдэхэгүй, хүнэй мууе уулзаһаар мэдэхэ. Үгэ, үрөөһэнииньэндэ хорхойжо хэбтэнэбши?

Обородууд

Даабари:

1.     Мэдүүлэлэй сэглэлтын тэмдэг табяад, тайлбарилагты.

2.     Мэдүүлэл соо байһан обородуудай дахуулагша, үйлэдэгшыень ологты.

3.     Причастна оборот юрын гү, али бэеэ дааһан гү гэжэ элирүүлэгты. Юундэ?

4.     Деепричастна оборот юрын гү, али бэеэ дааһан гү гэжэ элирүүлэгты. Юундэ?

5.     Обородууд мэдүүлэл соо ямар гэшүүн болоноб гэжэ асуудал табяад тодоруулагты.

6.     Мэдүүлэлэй гэшүүдээр шүүлбэри хэгты.

 

В-1. Урин дулаан эхилжэ, наруули нэмэри газарта түрүүшын ургы сэсэг һалбараад, һонин хоншуухан үнэр хамар өөдэ хангалтана. Манай буряад зоной дунда эрын гурбан наадан бүри эртэ урда сагһаа эхилээд, мүнөө болотор аргагүй ехээр дэлгэрһэн юм.

 

В-2. Урин дулаан хабарай сагай ерэхэдэ, үнэр дэлгэр тала дайдамнай һэргэн, үнгын сэсэгүүдээр һалбаран долгилжо, хүбшэ тайгамнай ногоорон, хүхы шубуунай дуугаар ханхинан зэдэлдэг. Радна өөрөө мэдэнгүй, зуруулаа үбэртэлжэрхёод, ажалша хүнэй абьяасаар хорёогой һургааг абажа, шамарһан оройень заһажа эхилбэ.

Һуралсалай-методическа хангалга

  1. «Буряад хэлэн», О.Ш. Цыремпилова, Ц.С. Жанчипова,  Улаан-Үдэ., «Бэлиг»., 2013 он.
  2. «Буряад хэлээр тестнүүд»., Б.Б. Гомбоев., Улаан-Үдэ., «Бэлиг»., 2014 он.
  3.  «Буряад хэлэн» сахим hураха ном.,  Улаан-Үдэ., 2006 он., 2012 он.
  4. «Буряад hургуулиин программанууд»., «Буряад хэлэн» Y- ХI классууд., Д.Б. Базарова, Д.Д. Санжина., Б.Б. Будаин., Улаан-Үдэ., «Бэлиг»., 2008 он.
  5. «Буряад хэлээр, уншалгаар, буряад литератураар hурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ»., Ц.Б. Цыренова, Б.Б. Жалсанов., Улаан- Үдэ., «Бэлиг»., 2007 он.
  6. «Буряад хэлэн болон литератураар дунда hургуулиин hуралсалай заршам»., Б-Д. Батоев., Д-Н.Д. Доржиев., С.Ж. Балданов…, «Бэлиг»., 2004 он.

Шэнэ онол арга:

  1. Компьютер
  2. Проектор
  3. Интерактивна самбар
  4.  «Буряад хэлээр сахим һураха ном»
  5. Буряад уран зохёолой соносохо номой һан (аудиобиблиотека)

             Шалгаха хэрэгсэл :

  • Шалгалтын асуудалнууд ба даабаринууд;
  • Электрон номой тестнүүд

 Интернет онол арга:

Һурагшадай уншаха литература

  1.         Буряад хэлэн», О.Ш. Цыремпилова, Ц.С. Жанчипова,  Улаан-Үдэ., «Бэлиг»., 2013 он.
  2. « «Буряад хэлэн» сахим hураха ном.,  Улаан-Үдэ., 2006 он., 2012 он.



Предварительный просмотр:

Календарно- тематическое планирование     Предмет – бурятская литература

Блок,

саг

Үзэгдэхэ материал

Үзэхэ

γдэр

      Актуализаци

Шэнэмэдэсэ, дадалбашадабаринууд

Практическа ажал

Гэрэй даабари

I

4 час

Арадуудай хани барисаан

1 час

Солбон Дондупович Ангабаев

«Минии нγхэд олон юм даа» шγлэг

 Уран зохёолшод, поэдγγд ба тэдэнэй шγлэгγγд.    

Уран зохёолшын намтар.

Арадуудай хани барисаан.

Хани нγхэсэл.

Уран гоёор уншалга

«Манай нютагай арадуудай хани барисаан» - найруулга  

«Зуун нγхэртэй байнхаар, зуун нγхэдтэй байhан дээрэ» гэhэн оньhон γгын удха тайлбарилха.

«Минии нγхэд»  найруулга

2 час

Ч.Цыдендамбаев

«Талын аадар» рассказ

Оньhон γгын удха;

Шγлэг 1-2 hурагшадта уран гоёор уншуулха;

Рассказ тухай ойлгосо hануулха.

Урда сагhаа хойшо мγнөө γе хγрэтэр ород ба буряад арадуудай хоорондохи нγхэсэлэй улам бэхижэhэниинь.

Антон Павлович Чехов – ородой агууехэ уран зохёолшо, эмшэн, сγлэлгын орон байhан холын хизаар Сахалин арал хγрэтэр мори тэргээр ошоhон.

Нэгэдэхи нюур.

Уншалга.

Зэргэсγγлгэнγγ-дые бэшэлгэ.

А.П.Чеховые Норжимо хγгшэн ямараар зураглан хөөрэнэб? - олохо

Уншаха.

Рассказ удхаарнь хэдэн хубида хубаагаад, нэрэ hанаха.

Хабаадагша нюурнуудта хар-кэ γгэхэ.

1 час

Владимир Константинович Петонов

«Минии Росси» шγлэг

«Талын аадар» рассказ

Росси гγрэн

Поэдэй шγлэг соогоо агуу Россин арад зоной дэлгэр hайхан сэдьхэлые магталга;

Туд зохёолой уран найруулгын шэнжэ шанар.

Логическа сохилто, зогсолтонуудые баримталжа (/ - багахан зогсолто,

// - ехэ зогсолто, ↓ - логическа сохилто), энэ шγлэг уран гоёор уншахаяа бэлдэхэ.

Уншалга

16 час

Арадай аман зохёолнууд

2 час

Оньhон γгэнγγд

Арадай аман зохёол

Оньhон γгэнγγд тухай ойлгосо. Оньhон γгэнγγдэй Бии бололго ба дэлгэрэлгэ. Тэдэнэй зγб hургаал заабари γгэhэн, hайн жэшээ харуулhан удха шанар. Оньhон γгэнγγдэй сэхэ ба далда удхатайгаар зохёогдоhониинь.

Оньhон γгэнγγдые уншалга;

2 – 2 оньhон γгэнγγдые бγлэг бγхэнhөө бэшэхэ.

«Эдээр бэеэ шэмэглэнхаар, эрдэмээр бэеэ шэмэглэ», «Эрхые hуранхаар, бэрхые hура» - удха тайлбарилха.

10 онь. γгэ сээжэлдэхэ.

Оньhон γгэнγγдые бэдэрэн, дэбтэртээ бэшээд ерэхэ.

1 час

«Оньhон γгэнγγд – арадай сэсэн мэргэн γгэнγγд» - мγрысөөн

Оньhон γгэнγγдые дабталган.

Үхибγγдэй оньhон γгэнγγдэй удхыень ойлгоhониие тайлбарилха.

Конкурс бγхэндэ хабаадаха.

«Би гэhэн гансаараа, бидэ гэhэн хамтаараа» - гэhэн оньhон γгэдэ жэшээнγγ-дые hанаха

1 час

Хошоо γгэнγγд

Оньhон γгэнγγдэй удха

Хошоо γгэнγγд тухай ойлгосо. Тэдэнэй ажабайдалда ушарhан элдэб γзэгдэлнγγдые элирγγлжэ, сэгнэлтэ γгэhэн удхань. hайшааhан ба муушалhан удхатай хошоо γгэнγγд.

Хошоо ба оньhон γгэнγγдэй илгаа.

Хошоо γгэнγγдэй удха дээрэ ажал.

Хошоо γгэнγγдые сээжэлдэхэ.

Тγрэлхидэйнгөө, илангаяа хγгшэн эжы абынгаа хэрэглэдэг оньhон ба хошоо γгэнγγдые бэшэхэ.

1 час

Ё/з «Угсаата зоной  угай hургаалhаа»

Буряад арадайнгаа ёhо заншалнуудые hануулха.

Элинсэг хулинсагайнгаа hургаал, заабари, захяа мэдэхэ.

Хубсаhа хунар, гоёолто (зураг).

Бэшэхэ, зураг зураха.

Эхэ эсэгынгээ hургаал, заабари бэшэхэ.

1 час

Л/Т «Үльгэрнγγд тухай тобшо мэдээн»

Арадай аман зохёолнууд

Үльгэрнγγд

конспект

«Аламжа Мэргэн» уншаха

8 час

«Аламжа Мэргэн» γльгэр

Үльгэрэй удха

Аламжа Мэргэнэй арюун hайхан сэдьхэл, шэг зориг, хγсэ шадал.

Тэрэнэй нариихан шарга мориной дγγргэhэн γγргэнγγд.

Үльгэр соохи фантастическа найруулгануудай удха шанар.

Уншалга.

Асуудалнуудта харюусалга.

Уншалга.

Асуудал-нуудта харюусалга.

Зураг зуралган.

Үльгэрhөө Аламжын тγрэhэн γе саг, газар тухай хэhэг сээжэлдэхэ.

1 час

Ё/з

Үхибγγдэй нааданууд.

Арад зоной ажабайдал.

Арадай наадануудай удха

Арадай наадануудые наадаха.

Шагайнуу-дые суглуулха.

1 час

Х/х «Аламжа Мэргэн – арадай баатар» сочинени.

«Аламжа Мэргэн» γльгэр бγхыдэнь дабтаха.

сочинени

Бэшэхэ.

Бэшэхэ.

21 час

Сагай шэнжэ

4 час

Ц.Дамдинжапов

«Юрын буряад эхэ»

рассказ

Арадай аман зохёол дабталга.

Рассказ.

Цырен – Доржо

 Жана – Бадараевич Дамдинжаповай намтар.

«Юрын буряад эхэ» рассказтайнь танилсалга.

Цыренова Бγмбγγ Базаровнагай намтар.

Энэ эхэнэрэй хаанта Россин γедэ зобоhониинь. Революци тэрээндэ жаргалта байдал асарhаниинь.

Тэрэнэй ажабайдалай бγхы буряад эхэнγγдэй хуби заяантай адли байhаниинь.

Бγмбγγ Базаровнагай хөөрөөн соо буряад арадай урданай ба мγнөөнэй байдалай харуулагдаhаниинь.

Уншалга.

Цыренова Бγмбγγ Базаровнагай бага наhан, намтар бэшэхэ.

«Халуун шулуу долёоhон хγн» фразеологизмын удха тайлбарилха.

Мγнөө γхибγγдэй ажабайдал.

Хаанта Россин саг.

Уншаха, асуудал-нуудта харюусаха.

«Бγмбγγ Базаровна-гай γзэhэн гашуудал ба ба баяр» гэhэн тобшо найруулга бэшэлгэ.

Удхыень хөөрэхэ, тγсэб табиха.

Сочинени «Минии хγгшэн эжы»

1 час

Л.Тапхаев «Фермын γхибγγд»

Сагай шэнжэ:

«Юрын буряад эхэ» рассказай саг.

Манай нютагай фермэ – саг.

«Фермын γхибγγд» шγлэг.

Поэдэй туд шγлэг соогоо хγдөө нютагай γхибγγдэй ажабайдал  харуулhаниинь.

Авторай γхибγγдые ажалда дуратайгаар хγмγγжγγлхэ тухай хэлэhэниинь.

Уран гоёор уншалга.

Шγлэгэй уран найруулга.

Хγдөө нютагай γхибγγдэй ажлда дуратай байhыень бэшэхэ.

Уран уншалга.

Танай эжы, аба, хγгшэн эжы ба аба фермын γхибууд байhан гγ? –мэдээсэл бэлдэхэ.

6 час

Ц.-Б.Бадмаев «Будамшуугай орон нютагаар Серёжын аяншалга» повесть.

Үхибγγдэй хγдөөгэй ажабайдал.

Ц-Б.Бадмаевай намтар.

Повестьhоо бγлэгγγд.

Буряад арадай hайн hайхан ёhо гуримуудай, хγндэмγγшэ заншалнуудай зураглаhаниинь.

Зохёол соохи хани барисаан.

Ё/з: Буряад арадай hайндэрнγγд: даага дэллээн, имнеэ; сурхарбаан.

Мориной зэр зэмсэг.

Хударга.

hээр шаалган.

Буряад арадай эдеэн.

Шагай наадан.г.м.

Хγдөө нютагай ба хотын илгаа.

Уншалга, асуудалнуудта харюусалга.

Ямар эдеэгээр хγндэлнэб – тγγжэ бэшэхэ.

Ямар ёhо заншалнуудые Сережа мэдэхэ болоноб гэжэ бэшэхэ.

Уншаха.

Зураг зураха.

Шагай асарха.

«Зуун тγхэригтэй банхаар, зуун нγхэдтэй бай» гэhэн оьhон энэ повестьдо ямар хамаатайб гэжэ элирγγлхэ.

Сочинени «Серёжа ба Буда хоёрой хани нγхэсэл»

Ондоо нютагта гγ, али хотодо нγхэдтэй байhанаа бэшэхэ.

2 час

Ё/з: «Арадаймнай ёhо заншалнууд»

Хэшээл - мγрысөөн

Буряад арадайнгаа ёhо заншалнуудые мэдэхэ: айлшаниие угталга, 5 хушуу мал γдхэлгэ (илангаяа тэмээн, морин тухай).

Буряад эдеэнγγдые, мори унахын дγй дγршэл,

Морной зэр зэмсэг, даага дэллээн, hээр шаалга, шагай шγγрэхэ наадан, мориной хударга.

Айлшаниие угталга.

5 хушуу мал γдхэлгэ.

12 жэл.

Мγрысөөн.

Кроссворд зохёолгон.

12 жэлнγγдые дэбтэртээ бэшээд, сээжэлдэхэ.

Тэмээндэ хар-кэ γгэхэ.

2 час

Ё/з Арадай hайндэр - Сагаалган

Буряад арадай ёhо заншалнууд

Сагаалганай тγγхэ.

12 жэлэй литэ.

Гараhан жэлэй зурхай тухай.

Конспект.

Зураг.

Үреэл бэшэхэ, хэлэхэ.

«Манай гэр бγлэдэ сагаалган хγрэбэ» -

найруулга.

Үреэлнγγдые сээжэлдэхэ.

1 час

Г.Чимитов «Табан хурган» шγлэг.

Арадуудай хани барисаан, эб, нγхэсэл.

Табан хурганай тγрγγн арсалдаад, hγγлдэ эблэрhэн тухай.

Энэ зохёолой ёгто маягтайгаар бэшэгдэhэниинь.

Табан хурга (гар) зураад, нэрыень бэшэхэ.

Шγлэгэй удха тайлбарилха.

Уран гоёор ролёор уншаха.

Эб, нγхэсэл тухай оньhон γгэнγγдые олохо.

Сээжэлдэхэ.

3 час

Ч.Ц.Цыдендамбаев «Шэнэ байшан»

«Табан хурган» шγлэг сээжээр.

Ч.Ц.Цыдендамбаевай намтар,зохёолынь.

  Рассказай удха.

Зохёол соо арад зоной мїнєє їеын хїгжэлтэ, ажаћуудалайнь улам бїри ћайжаржа байћые харуулћаниинь.

Шэнэ гэр барилга хамтын ажалай, дїршэл шадабариин їрэ мїн.

 Балдан Санхировай, Нанзад, Ойдоб баабайнарай мэргэжэл, шадабари.


   Рассказай уран арганууд, хэлэн.

Уншалга.

Нютагайнь хγнγγдэй оруулhан хуби – дэбтэртээ бэшэхэ

«Молхи хэлэеэ мухаруюлжа, гэр барихада, модо ябталжа бариhанhаа hураггγй бэлэн юм ааб даа!», «Хусаhан нохойе хусахагγй нохой hаатуулба» - уран найруулгануудай удхые тайлбарилха.

«Гансата Москва баригдаагγй юм» - ямар удхатайб?

Уншалга.

Нютаг соогоо шэнэ гэр бариhан хγнγγдые тоолон бэшэхэ;

Шэнэ гэр барихада, хэр зэргэ алта мγнгэн хэрэгтэйб, юу абаха хэрэгтэйб, хэды хγн туhалха хэрэгтэйб? г.м. асуудалнуудта харюусаха.

«Нютагай-мнай  дархашуул»,

«Хамтын ажал хγсэтэй» гэhэн темэдэ сочинени бэшэхэ.

2 час

Х/х изложени

Хэлэлгэ хγгжөөлгэ

Изложени бэшэлгэн

2 час

Классhаа гадуур уншалга (багшын γзэмжөөр)

12 час

Үлзытэ нютагайм байгаали

1 час

Б.Абидуев

«Сонхоор малайhан hара»

Б.Абидуевай намтар, шγлэгγγд

Шїлэг соо байгаалиин амгалан ћайхан байдалай їнэншэмэ гоёор зураглагда-ћаниинь.
Авторай сэдьхэлэйнгээ мэдэрэлнїїдые поэзиин уран найруулгануудай аргаар харуулћаниинь, байгаалиие зураглаћан уянгата шїлэг.

Уран гоёор уншалга.

Уран аргануудые олохо.

А.С.Пушкинай «Зимняя дорога»,

(Үбэлэй харгы» Ц.Галсановай оршуулга) шγлэгтэй зэргэсγγлгэ.

Сээжэлдэхэ.

Зураг зураха.

өөhэдөө багахан лирическэ шγлэг бэшэжэ туршаха.

1 час

Л/т Пейзаж, пейзажна лирикэ, олицетворени тухай ойлгосо.

«Сонхоор малайhан hара» шγлэгэй гол удха.

Пейзаж, пейзажна лирикэ, олицетворени тухай ойлгосо.

Конспект, уран аргануудые ололго

Х/х: Пейзаж зураглажа бэшэлгэ

Ондоо шγлэгγγд соо уран аргануудые ололго.

4 час

Б.Батоев «Хээрын нγхэнэй нюуса» повесть

Пейзаж

Повестиин гол геройнууд Баатар Дугар хоёрой Хээрын нїхэндэ ошожо, нюусыень мэдэћэниинь.
Тэдэнэй уршагта ябадалнууд, дїрэнїїд.
  Туд зохёолой удха шанар.

Уншалга.

Асуудалнуудта харюу бэшэхэ.

Баатор ба Дугар хоёрто характеристикэ бэшэхэ.

Уншалган.

Ашагта малтамалнуудые бэшэхэ.

Зураг зураха.

«Минии нютагай баялиг» найруулга.

1 час

Д.Д. Дамдинжапов

«Сэлэнгэ»

Үлзытэ нютагайм байгаали, баялиг: ашагта малтамалнууд, гол мγрэнγγд

Энэ шїлэг соогоо авторай Сэлэнгэ мїрэниие уран гоёор магтажа бэшэћэниинь.
  Шїлэг соохи эпитедїїд, амиды болгожо харуулћаниинь.
  Лирикэ тухай ойлгосо.

Конспект.

Уран гоёор уншалга.

Шγγмжэлэл хэлгэ.

Сэлэнгэ мγрэн тухай  дуу, шγлэг бэшээд ерэхэ.

1 час

Л/т: лирикэ тухай ойлгосо

Уран литературын hалбаринууд

Лирическэ зохёолнууд тухай ойлгосо

Конспект

Шγлэг соохи эпитедγγд, олицетворени

Сээжэлдэхэ

2 час

Х/х: изложени

«Хээрэ хонолго»

1 час

Хэшээл – мγрысөөн

«Одото саг»

Үзэhэн зохёолнуудаа дабталган

hурагша бγхэн

мγрысөөндэ хабаадаха.

1 час

Х/х  Р.Мэрдыгеевэй  «Баян тала» зурагаар ажал

Үлзытэ нютагайм байгаали, баялиг: 5 хушуу мал…

Зурагаар ажал хэжэ hургалга

Уран зураашад, ба тэдэнэй зурагууд

бэшэхэ

Д.-Н. Дугаров «Тγрэл нютагтаа» зурагаар ажал

2 час

Классhаа гадуур уншалга

8 час

Нэмэлтэ зохёолнууд

3 час

Ц.Н.Номтоев «Эдэбхи»

Үлзытэ нютагайнгаа байгаали, баялиг гамнаха, хамгаалха ба шэнжэлхэ

Рассказай гол удха.

Загаhа γсхэбэрилгэ хамтын ажалай, дγршэл шадабариин γрэ мγн.

Голой загаhадые бэшэхэ.

Уншаха.

Зураг зураха,

Асуудал-нуудта харюусаха.

4 час

Ж.Б.Балданжабон

«Алханын нюусанууд»

повесть

«Эдэбхи»

Алхана.

Алханын нюусануудтай танилсалга

«Үγдэн сγмэ» «Балжан хатан»

Уншаха

«Алханын нюусанууд»

 найруулга.

Нютаг ороноо шэнжэлхэ

1 час

В.Б.Намсараев

«Үбhэндэ» шγлэг

Зунай hайхан γдэрые поэдэй магтаhаниинь

Уран гоёор уншаад, шγγлбэри хэхэ.

«Үбhэ хуряалган» найруулга

1 час

        Х/х        Шалгалтын хγдэлмэри

2 час

Классhаа гадуур уншалга

Тγрэлхи  литература

6 класс

:,

Хамта дээрээ: 68 час: