БАШҠОРТ БАЛЫН ДАНЛАЙЫҠ!

       (балалар баҡсаһының өлкән төркөмдәре өсөн уйын-сара)

                                                           Әҙерләне: тәрбиәсе Такалова Р.З.

БАШҠОРТ БАЛЫН  ДАНЛАЙЫҠ!

(балалар баҡсаһының өлкән төркөмдәре өсөн уйын-сара)

Йыһазлау: Жәлил Кейекбаевтың «Урман әкиәттәре» китабы

буйынса презентация, башҡорт көйҙәре, костюмдар, декорациялар,

картондан эшләнгән умарталар, башҡорт балы һ.б

Балаларҙың эшмәкәрлеге буйынса планлаштырылған

һөҙөмтәләр:

1. Шәхси сифаттарҙы үҫтереүгә нигеҙләнгән һөҙөмтәләр:

Башҡорт халҡының тормошо менән танышыу; уйында ҡатнашыуға,

ролдәрҙе һайлауға теләк күрһәтеү; ыңғай эмоциялар менән, алған

белемдәрҙе тормошта ҡулланырға өйрәнеү, этикет ҡағиҙәләрен белеү

Тыуған илде яратыу, ерҙе, телде һаҡлау; урман кейектәренең исемдәрен белеү.

2. Предмет буйынса белем биреүсе һөҙөмтәләр: Жәлил

Кейекбаевтың «Айыуҙың ниңә ҡойроғо юҡ», «Айыу ни өсөн ҡыш буйы

өңөнән сыҡмай», «Төлкө менән Бөрсә» әкиәттәренең геройҙарын

белеү, бал ҡорттарының эшсәнлеген данлау, башҡорт балының

шифалы икәнен күрһәтеү, башҡортса тасуири һөйләү, урман

йәнлектәрен айыра белеү. Башҡорт телендә дөрөҫ һөйләшеү, һөйләү

телмәрен үҫтереү үҙ аллы һәм төркөмдәрҙә эшләү һәләтен үҫтереү.

башҡорт телен фекер, хис-тойғо, эмоцияларҙы белдереү сараһы булараҡ ҡабул итеү; балалар әҙәбиәте үрнәктәре менән танышҡанда

матурлыҡты танырға өйрәнеү; уйын процесында күҙәтеү, сағыштырыу,

анализлау һәм һығымта яһау.

3. Предмет-ара һөҙөмтәләр: Текстарҙы аңлау балаларҙың

коммуникатив һәләттәрен үҫтереү; коммуникатив мәсьәләне сисеү

өсөн адекват тел һәм телмәр сараларын һайлау һәләтен үҫтереү;

балаларҙың танып белеү һәм эмоциональ сфераларын үҫтереү;

башҡорт телен өйрәнеүгә мотивация булдырыу.

Сәхнә урман аҡланы рәүешендә биҙәлгән. Һул яҡта ағас төбөндә

бер нисә умарта тора. Төрлө төҫтәге сәскәләр үҫеп ултыра. Уң яҡта –

ҡыуаҡтар, сәскәләр. Ролдәрҙе башҡарыусы балалар уң яҡтан керә.

Тәрбиәсе: Һаумыһығыҙ, балалар, олатай-өләсәйҙәр, атайҙар һәм

әсәйҙәр! Бөгөн күренекле ғалим һәм яҙыусы Жәлил Ғиниәт улы

Кейекбаетың юбилейына арнап байрам үткәрәбеҙ. Жәлил Кейекбаев

тыуған илен бик яратҡан. Һуғыш ваҡытында малай-ҡыҙҙарҙы мәктәптә

уҡытҡанда, үҙ ҡулдары менән китап яһап, уның тышына «Урман

әкиәттәре» тип яҙып ҡуя.

Хәҙер был китап бик матур итеп баҫылып сыҡты. Балалар уны

яратып тыңлай, уҡый. Улар хатта үҙҙәренә ролдәр һайлап ятлап та

алалар.

Бөгөнгө байрамыбыҙға шул әкиәт биттәренән төрлө йәнлектәр

башҡорт балы менән һыйланырға ҡунаҡҡа килгән! Һүҙ кескәй

дуҫтарыбыҙға!

1-се бала.

Олатай тыумағанда,

Бик матур бер урманда

Йәшәгән ти шәп ҡорттар,

Шулай һөйләй башҡорттар.

2-се бала.

Ҡорттар бик эшсән булған,

Һәр көндө иртән торған,

Күнәк-ҡашыҡ алғандар,

Бал йыйырға барғандар.

3-сө бала.

Бал ҡорттары осалар,

Сәскәләрҙе ҡосалар.

Татлы нектар йыялар,

Матур кәрәҙ ҡоялар.

I Бал ҡорттары булып кейенгән ҡыҙҙар-малайҙар, биҙәлгән күнәкҡалаҡ тотоп, бал ҡорттары бейеүен башҡара.

 II вариант – ҡыҙҙар бал ҡорто кейемендә биҙәкле көйәнтә-силәк

менән бейеү башҡара/

III вариант – ҡыҙҙар сәскә булып кейенгән, малайҙар бал ҡорто

кейемендә парлап бейей.

Бейеү тамамланыуға, байрамса кейенгән балалар сығып

ярымтүңәрәккә баҫалар.

4-се бала.

Йәйҙәр үтте лә китте,

Бына инде көҙ етте.

Мул булды табышыбыҙ,

Килегеҙ, танышығыҙ!

 5-се бала.

Кемгә кәрәҙ, бал кәрәк,

Йүгерегеҙ тиҙерәк.

6-сы бала.

Ҡышын һыуыҡ тейгәндән,

7-се бала.

Йүтәлдән, сөскөргәндән...

8-се бала.

Дауа булһын дуҫтарға,

Еңел булһын ҡышларға.

Бергә.

Бөтә кейек һау булһын.

Башҡорт балы дан булһын!

Һайыҫкан.

Нимә булған? Нимә булған?

 Шау-шыу менән урман тулған.

Күрегеҙсе, аҡлан буйлап

Һикергеләй ап-аҡ ҡуян.

Сөскөрә-сөскөрә, һикергеләп ҡуян керә. Ул дер-дер килеп һөйләй

башлай.

Ҡуян.

Сөскөрәм дә сөскөрәм,

Алдымда уттар күрәм.

Инде йәшенеп ятам,

Сөскөрәм дә уятам

Урмандағы ҡоштарҙы,

Дошмандарҙы, дуҫтарҙы.

Төлкө бит тотоп алыр,

Айыуға илтеп һалыр.

Дуҫтарым, һеҙҙән ярҙам!

1-се бал ҡорто.

Ҡуян, бына һиңә бал,

Ал көршәкте тултырып.

Үләндәрҙең төнәтмәһен

Бал менән эс, ултырып.

2-се бал ҡорто.

Һаулыҡ бит ул ҙур байлыҡ,

Ҡуян, туған, шуны бел:

Таҙалығыңды һаҡла,

Иҫеңдә тот һәр саҡ, гел.

Ҡуян.

Бал ҡорттары, һеҙгә рәхмәт,

Әх, еҫтәре... Ниндәй хикмәт! Бал ҡорто ҡуянға көршәк менән бал бирә. Ҡуян балды ныҡ итеп

еҫкәп, «Әх», – тип ҡуя.

Ҡуян.

Һеҙгә лә бар бүләгем:

Һаулыҡ – бөтә теләгем.

Ал гөлдәр бүләк итәм.

Хуш булығыҙ, мин китәм.

Ҡуян сәскәләр бүләк итеп, күңелле башҡорт көйөнә һикергәләп

сығып китә.

Икенсе көйгә борғаланып Төлкө инә.

Төлкө.

Бөрсәләр интектерҙе,

Тәнемде лә кимерҙе.

Тунымдың төҫө китте,

Ҡойроғом ҡойолоп бөттө.

 Ҡорттар, ярҙам итегеҙ,

Нимә етмәй? Әйтегеҙ.

Ниндәй витамин кәрәк?

Әйтегеҙсе тиҙерәк.

1-се бал ҡорто.

Кәрәҙле бал, бал ҡайҙа?

Бөтә ереңә дауа.

2-се бал ҡорто.

Тән тиреһен төҙәтә,

3-сө бал ҡорто.

Ҡоролоғон үҙгәртә.

4-се бал ҡорто.

Күнәккә тултырып ал

Бик шифалы тәмле бал.

Бал ҡорто Төлкөгә күнәк менән бал бирә. Төлкө, балды еҫкәп,

борғалана-борғалана йөрөп рәхмәтен белдерә.

Төлкө.

Әй, афарин. Әй, рәхмәт.

Матурлығым һаҡланһын.

Ялҡын кеүек ҡойроғома

Бөтә йәнлек һоҡланһын.

Һеҙгә лә һаулыҡ теләп,

Килтерҙем матур бүләк.

Ҡыҙыл сәскәле гөлдәр –

Ҡыҙыҡмаҫ микән кемдәр.

Ә хәҙергә хушығыҙ,

Гел уң булһын эшегеҙ

Матур башҡорт көйөнә борғаланып сығып китә. Ҡул болғай. Бал

ҡорттары ла ҡул болғап ҡалалар.

Икенсе, һалмаҡ көйгә лап-лоп атлап, «У-уф, у-уф,» – тип үкереп

Айыу инә.

Айыу.

Мин балһыҙ торалмайым,

Һеҙҙе лә бик аңлайым.

Ғәфү үтенәм һеҙҙән.

Рөхсәтһеҙ теймәм бер ҙә.

Кескәй улыма бал кәрәк,

Бирегеҙсе тиҙерәк.

Тамағы шешкән икән,

Бал ҡапһа, бөтөр микән?

1-се бал ҡорто.

Ғәфү иттек. Килә һал.

 Балды ла тултырып ал.

2-се бал ҡорто.

Терелһен кескәй улың.

Изгелек булһын юлың.

3-сө бал ҡорто.

Күршеләреңде һыйла,

Ҡорттар хаҡында уйла.

Бал ҡорттары Айыуға мискә менән бал бирәләр. Мискәнең

ситтәрен ялай-ялай, ул да рәхмәтен белдерә.

Айыу.

Афарин. Һеҙгә рәхмәт.

Уйламағанда, хикмәт.

Гел бергә, дуҫ булайыҡ,

Матур тормош ҡорайыҡ.

Умарта бүләк һеҙгә,

Асыуланмагыҙ беҙгә.

Айыу һөйләгәндә ике айыу ике яҡтан тотоп умарта алып кереп

бүләк итәләр. (Умарта картон коробкаларҙан эшләнә). Өс айыу бергә

ғәфү үтенә.

Айыуҙар.

Ғәфү итегеҙ беҙҙе!

Күңелле көй яңғырай. Бөтә йәнлектәр, бал ҡорттары, балалар,

сәскәләр ҡулға ҡул тотоношоп, түңәрәктә әйләнәләр. Ярымтүңәрәк

булып баҫалар.

Ҡуяндар.

Беҙ терелдек, күрегеҙ!

Төлкө, айыуҙар.

Шатланығыҙ, көлөгөҙ!

Бөтә ҡатнашыусылар.

Башҡорт балы бик файҙалы,

Шифаһы күп, белегеҙ!

Тамашасылр менән «Бал ҡорто» уйыны

башҡарыла, был уйынға атай-әсәйҙәр ҙә ҡушыла

Ике метр самаһындағы бейеклектә бауҙа бал ҡорто эленеп тора.

Өҫтәлдәге вазала төрлө төҫтә сәскәләр ултыра.

Балалар түңәрәкләнеп ултырғыстарҙа ултыралар, шиғырҙы

ҡабатлайҙар:

Гөлләмә, гөлләмә,

Еҫеңде һис йәлләмә.

Татлы бал бик хуш еҫле.

Сәскәләр еҫе көслө.

Тәрбиәсе балаға:

– Гөлназ, ҡыҙыл сәскәне ал да бал ҡортона еҫкәт әле. (Гөлназ

төҫтө айырып, сәскәне табып, һикереп бал ҡортона еҫкәтә).

– Ай, афарин. Булат, һин һары сәскәне еҫкәт бал ҡортона.

Байрам күмәк бейеү менән тамамлана. Бал ҡорттары йәнлектәрҙең

һауыҡҡанын күреп шатланалар.

Байрамдан һуң ҡатнашыусылар бергәләп бал менән сәй эсәләр.

Кәрәҙле бал менән һыйланалар

ВЛИЯНИЕ СЕМЕЙНЫХ ТРАДИЦИЙ И ЦЕННОСТЕЙ

НА СОХРАННОСТЬ И РАЗВИТИЕ БАШКИРСКОГО ЯЗЫКА

В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ

В современной многонациональной России насчитывается

огромное количество языков, наций и различных культур, каждая из

который имеет право на свою сохранность и развитие. К сожалению, в

некоторых случаях происходит так, что определенный язык с годами

забывается, традиции больше не соблюдаются, а культура постепенно

угасает в огнях прошлого. Сейчас часто можно услышать, что было бы

намного удобнее, говори все на одном языке, придерживайся одной

религии, одних традиций и т.д. Но мы скажем, что с такой позицией в

корне не согласны, поскольку в таком случае столько замечательных

произведений, праздников, языков и обычаев просто канут в Лету, чего

нельзя допустить, ведь каждая нация уникальна, имеет набор своихкачеств и особенностей.

Углубиться в изучение какой-либо этнической группы иногда

крайне интересно. Благодаря этому можно узнать, чем живут другие

люди, что еще бывает в этом мире, развить свой кругозор, вынести из

этого что-то для себя, получить опыт, да и просто узнать много нового.

Разве можно просто отказаться от всего этого, буквально вычеркнуть

многовековые истории? Конечно, нет. Нужно не только хранить свою

культуру, но и развивать ее, привносить новое, передавать от

поколения к поколению, и в этом процессе огромную роль играет

семья, и ее внутренние устои.

Рассматривать данный вопрос необходимо с точки зрение русской

семьи, живущей среди башкирского народа. Живя в Республике

Башкортостан, невозможно отказаться от башкирского языка, его

должен знать каждый житель республики, поэтому башкирский языки

зучают в школах, как и предмет «История и культура

Башкортостана». Это очень важные предметы, поскольку они

позволяют русскому человеку углубиться в понимание того народа, с

которым он живет бок о бок. Но не менее важно, чтобы и в семье было

что-то, что позволит русскому человеку гордиться тем, где он живет,

понимать народ, с которым он живет и быть гордым за то, что он

живет в таком замечательном месте.

В семье с русским укладом родителям стоит подумать в первую

очередь о том, чтобы познакомить своего ребенка с историей своей

малой Родины. Для этого можно прибегнуть к книгам или фильмам, но

можно и отправиться в поездки по наиболее знаменитым шиханам и

памятникам республики, посетить пещеры, показать степи, рассказать

об укладе, сложившимся у башкирского народа. Также можно посетить

музеи, посвященные башкирской культуре.

Например, очень интересно совершить поездку в пещеру Шульганташ, где

своими глазами можно увидеть настенные рисунки, и прочувствовать

ту эпоху, ощутить на себе грез многовековой истории, восхититься

сохранностью всего этого.

Также можно обратить внимание своих детей на фильмы, снятые

по мотивам реальных событий из жизни башкирского народа.

Обратить их внимание на то, как тяжело приходилось им в годы

войны, каких героев они воспитали, какие подвиги совершали за свою малую родину. Обратить внимание на то, как называются улицы в их

родном городе, в честь кого они названы и за какие заслуги.

Помимо этого, просто необходимо познакомить детей с

творчеством башкирских писателей. В раннем детстве это могут быть

сказки, отражающие культуру башкирского народа, а в более зрелом –

серьезные произведения Мустая Карима, как, например,

«Помилование», которое не оставит равнодушным никого [3; 53].

Для сохранения и поддержания башкирского языка стоит

мотивировать своих детей к его изучению, показывая детям, почему

важно знать и не забывать язык своей Родины. Вряд ли можно просто

заставить своего ребенка сесть и учить язык, важно пробудить в нем

интерес к изучению языка с помощью или вышеперечисленных

способов, или с помощью создания в своем доме семейных традиций.

Например, будет полезным завести традицию ездить каждый год

на Сабантуй, где дети смогут своими глазами увидеть различны интересные игры, пообщаться с представителями нации, завести

интересные знакомства и узнать много нового. Также можно завести

традицию раз или два раза в год посвящать какой-то определенный

день просмотру или прочтению книг, посвященных творчеству

башкирского народа. Помимо этого, можно или каждый год посещать

какое-то место каждый год новое, которое поможет еще ближе

познакомиться с культурой окружающих вас людей.

Все это несомненно поможет пробудить в ребенке интерес к

изучению культуры башкирского народа, даст толчок к возникновению

осознанного желания изучать язык и историю своей малой Родины, что

несомненно приведет к развитию башкирского языка. Поскольку

любой заинтересованный человек может посвятить жизнь тому, чтобы

писать картины или книги, снимать фильмы и т.д. о быте и культуре

башкирского народа, чем даст толчок и другим изучать язык и культуру, что в свою очередь даст толчок дальнейшим поколениям к

тому же и т.д.  

Таким образом, в семье не нужно пытаться просто заставить

ребенка учить или читать что-либо, к чему он изначально не проявляет

интерес. Необходимо создать такие условия, и организовать такие

традиции, которые позволят этому интересу постепенно пробудиться и

расти. Также будет неправильным, когда родители остаются просто

равнодушными к тому, интересуется ли их ребенок культурой

Башкортостана, или нет. Необходимо с малых лет прививать чувство

патриотизма к своей малой Родине, уважать людей, с которыми вместе

живешь, а также уважать сложившиеся у них устои традиции,

стараться следовать им, чтобы никогда у него не возникало

разногласий в будущем на национальной почве

ТЕМА: МОЙ РОДНОЙ БАШКИРСКИЙ ЯЗЫК

Цель: формировать у детей интерес к изучению башкирского

языка; способствовать воспитанию любви и уважения к башкирскому

языку; развивать познавательный интерес к своей «малой Родине».

Задачи: расширять представления о многообразии, о красоте

природы родного края; развивать любовь к своей стране, земле, где

проживаешь; воспитывать любовь и уважение людям, которые

проживают в многонациональной Республике Башкортостан, к их

традициям и культуре.

Методические приемы: словесные методы: художественное

слово-приветствие, беседа, стихи, пословицы и поговорки о языке;

наглядный метод: национальные костюмы, выставка портретов

писателей, поэтов, композиторов, подборка книг; игровой метод:

пальчиковая игра «Ғаилә» – «Семья»; практический метод:

исполнение песен, пословицы и поговорки о языке, чтение стихов,

знакомство с башкирским алфавитом и с башкирскими буквами.

ТСО: презентация, видеоролик.

Рассказ воспитателя о языке.

Физминутка: пальчиковая игра «Ғаилә» – «Семья».

Словарная работа: Башҡортостан Республикаһы, башҡорт теле,

ғаилә, һаумыһығыҙ, һау булығыҙ, «Ҡояшҡай», күп милләтле, йәшәйбеҙ.

Оборудование и материал: башкирский алфавит, (башкирские

буквы отдельные), слайды, ИКТ (мультимедийное сопровождение),

видеоролик, ТСО, ТВ, выставка портретов писателей, поэтовкомпозиторов, подборка книг.

Предварительная работа: дать детям первоначальные

представления о языке, о многонациональной Республике

Башкортостан, знакомство с башкирским алфавитом, с башкирскими

буквами и звуками. Знакомство с башкирскими писателями, поэтами и

композиторами.

Воспитатель в башкирском национальном костюме

Вход детей в группу.

Слова приветствия:

Һаумыһығыҙ! Һаумы әле

Ниндай йылы һүҙ икән!

Һәр күңелде иретерлек,

Һәр кемгә лә үҙ икән!

Здравствуйте! Здравствуйте!

Какое замечательное словоКаждому душу согреет,

Каждому близко оно!

(дети садятся на подготовленные стульчики – полукругом).

Обращаюсь группе:

- Балалар, беҙҙең балалар баҡсаһы нисек атала?

- «Аҡсәсәкә».

- Ребята, скажите, как называется наш детский сад?

(«Ромашка»).

- Ә беҙ ниндәй түңәрәккә йөрөйбөҙ?

- Беҙ «Аҡбуҙат» түңәрәгенә йөрөйбеҙ

- Правильно! «Ромашка» называется наш детский сад, а внутри

нашего детского сада работает кружок по изучению башкирского

языка под названием  «Аҡбуҙат» – «Акбузат».

- Давайте попробуем еще раз вместе сказать: «Аҡсәскә», “Аҡбуҙат”.

- Афарин! Молодцы! - Да, ребята, мы умеем говорить на башкирском языке, потому что посещаем этот кружок.

- Ә хәҙер, дәресте башлар алдынан, әҙерәк телдәрҙе шымартып

алайык:

«Сәғәт», «Торба» һәм «Йылмайыу», «Аттар саба», «Энә».

Артикуляционная гимнастика: («часики», «труба» и «улыбка»,

«лошадки», «иголочка»).

- Балалар, беҙ ниндәй илдә йәшәйбеҙ?

- Беҙ Рәсәйҙә йәшәйбеҙ.

- Ребята, скажите, в какой стране мы живем?

- Мы живем в России.

- Ә ниндәй Республикала йәшәйбеҙ?

- Беҙ Башҡортостан Республикаһында йәшәйбеҙ. - А в какой Республике живем?

- Башкортостан.

- Молодцы, ребята!

- Рәсәйҙә ниндәй телдә һөйләшәбеҙ?

- Рәсәйҙә рус телендә һөйләшәбеҙ.

- А какой язык в России? Русский язык.

- На каком языке мы разговариваем, общаемся друг с другом? (На

русском языке).

Правильно! Дөрөҫ, балалар!

- Беҙҙең Республика – күп милләтле Республика.

- Наша Республика многонациональная, да ребята.

- Давайте еще раз скажем это слово: многонациональная.

- Ә хәҙер башкорт телендә тағы берҙе әйтәйек: күп милләтле

республика.

- Балалар, беҙҙә ниндәй милләт халыҡтары йәшәй? Урыҫ,

башҡорт, татар, мари, таджик, узбәк, украин, мордва, сыуаш һәм

башҡалар.

- А какие национальности живут у нас? Давайте перечислим их

вместе: русские, башкиры, татары, марийцы, таджики, узбеки,

украинцы, мордва, чуваши и мн. другиеМолодцы, ребята! И все они стараются жить дружно, мирно

между собой.

-Улар үҙ-ара ниндәй телдә һөйләшә?

- Улар урыҫ телендә һөйләшәләр. - А какой язык их объединяет? (Русский). Да, они общаются

между собой на русском языке. И мы с вами разговариваем тоже на

русском языке.

- В нашем детском саду тоже много национальностей. Русских

детей очень много. Русский язык – это их родной язык.

- У каждого народа есть свой родной язык, на котором они

разговаривают.

Например, у татар какой родной язык? (татарский родной язык), у

немцев – немецкий язык, у русских – русский, а у башкир –

башкирский язык.

- Сегодня мы хотим посвятить занятие башкирскому  языку.

- Ә хәҙер башҡорт телендә күрешергә һәм хушлашырға

өйрәнәйек.

- А теперь давайте, ребята, вспомним, как здороваться и

прощаться на башкирском языке и слова приветствия, ведь в каждом

языке есть много красивых и вежливых слов:

Һаумыһығыҙ! Здравствуйте!

Һау булығыҙ! До свидания!

Сәләм! ПриветХуш! Пока!

Хәйерле иртә! Доброе утро!

Хәйерле көн! Добрый день!

- Афарин, балалар!

- В каждой группе нашего детского сада есть дети – башкиры.

- Кто ребята в вашей группе башкиры, есть такие дети?

Поднимите руки!

- Я, ребята, тоже башкирка, и дети у меня башкиры, я очень

горжусь своей национальностью. Я хорошо знаю свой родной язык,

свою историю, традиции.

- Своим родным языком надо гордиться, а не стесняться. Иногда

дети стесняются своей национальности, не хотят, чтобы их называли,

например, татарами, марийцами или чувашами. Нельзя стесняться!!!

Это очень хорошо, что у нас многонациональностей, ведь мы все

умеем жить дружно! И каждому ребенку нужно знать свой родной язык. Это ваши

корни, это ваши родители, это ваши предки, это ваши бабушки и

дедушки. И их язык надо обязательно знать!

- Ә хәҙер шиғыр тыңлап алайыҡ.

- А теперь давайте послушаем стихотворение на башкирском и на

русском языках:

Донъяла иң матур ил –

Ул минең Тыуған илем!

Донъяла иң матур тел –

Ул минең башкорт телем!

Самая красивая страна –

Эта моя страна!

Самый красивый язык –

Это мой башкирский язык!

- Теперь послушаем Алмаса Баймуратова, он тоже приготовил

стихотворение на башкирском языке:

«Башкортостан» Кәтибә Кинйәбулатова

Башкортостан – Тыуған ил!

Башкортостан – моңло ил!

Башкортостан – баллы ил!

Башкорт балы – Рәсәй даныБашкортостан – йырлы ил!

Башкортостан – нурлы ил!

Башкортостан – данлы ил!

Салауат батыр тыуған ил!

- Афарин, Алмас! Рәхмәт!

Стихи на башкирском языке звучат красиво, мелодично, ярко!

- Есть такие детские передачи, по радио и телевидению, где

обучают башкирскому языку. «Башҡорт телен өйрәнәм» – «Учу

башкирский язык», «Сәңгелдәк» – «Колыбельная», «Тамыр», «Матур

башкорт теле» «Красивый башкирский язык», где вы, ребята, тоже

можете самостоятельно учить башкирский язык.

- Ребята, так же как на русском, так и на башкирском языках есть

много сказок, мультфильмов.

- И теперь предлагаю немного отдохнуть и посмотреть

мультфильм: «Ике күңелле ҡаҙ» – «Два веселых гуся».

- Ребята, давайте теперь сравним алфавиты башкирский и

русский. У русских народов своя письменность, свой язык, свои звуки

и русские разговаривают на русском языке, а у башкир тоже свой

алфавит. (Показ на доске или на мольберте 2 алфавита – башкирский и

русский).

Башкирский алфавит состоит из 42 букв, кроме 33 букв русского

алфавита, в него введены 9 дополнительных букв для обозначения

башкирских звуков – это буквы ә, ө, ү – гласные буквы, һ, ғ, ң, ç, қ, з –
согласные. Давайте все вместе повторим еще раз…. (Повторение) - Балалар, әйҙәгеҙ, ял итеп алайыҡ һәм бармаҡ уйыны уйнап

алайыҡ.

- Ребята, мы с вами начали изучать и пословицы, и поговорки,

загадки, стихи, песни, народные игры, пальчиковые и подвижные игры

и мн.др.

- Давайте все вместе отдохнем и поиграем в пальчиковую игру,

которая нам очень знакома на русском языке. Называется «Ғаилә»

«Семья»:

Был бармаҡ – олатай,

Был бармаҡ – өләсәй,

Был бармаҡ – атай,

Был бармаҡ – әсәй,

Был бармаҡ – мин,

Бына минең ғаиләм!

Этот пальчик – дедушка,

Этот пальчик – бабушка,

Этот пальчик – папа,

Этот пальчик – мама,

Этот пальчик буду я,

Вот и вся моя семья!

- Афарин, балалар! Молодцы, дети!

- Ә хәҙер мәҡәл һәм әйтемдәр тыңлап алайыҡ.

- А теперь расскажем пословицы и поговорки о языке с

переводом, выходите, ребята!

Теле барзың, иле бар – у кого есть язык, у того есть страна.

Тел дөрөç юлды табыр – родной язык поможет найти правильный

путь.

Тел - йөрәк тәржемәсеһе – язык – переводчик сердца.

Тел – таш аҡтара – язык камни рушит.

Күпме тел белһәң, шул тиклем һин аҡыллы кеше – сколько языков

ты знаешь – столько раз ты человек.

- Ребята! Башкортостан – замечательный край и раз мы живем в

Башкортостане, давайте скажем с гордостью самые красивые слова

любви о нашей любимой Республике:

Башҡортостан – ҡурай иле,

Башҡортостан – Урал ере,

Башҡортостан – ҡумыҙ

теле,

Башҡортостан – ҡымыҙ сере.

Башкортостан – родина курая,

Башкортостан – земля Урала,

Башкортостан – язык кубыза,

Башкортостан – секрет кумыса (Ә. Үтәбай)

- Афарин, балалар, ултырығыз! (Выставка).

- Есть очень много башкирских писателей и поэтов, которые с

большой гордостью пишут о красивом башкирском языке, о

замечательных местах Республики, о красивой природе

Башкортостана, о ее тружениках. Также много композиторов, которые

пишут разные красивые песни на слова этих писателей. Я предлагаюпосмотреть выставку поэтов, писателей и композиторов. Вот это

М. Карим – он написал много детских книг с переводом, например,

«Беззең өйзөң йәме» – «Радость нашего дома», «Оҙон-оҙаҡ бала сак» –

«Долгое, долгое детство», «Ҡайын япрағы тураһында» – «О березовом

листе», М. Гафури, С. Агиш, Р. Гарипов.

- Әйҙәгеҙ, балалар, матур башҡорт телебеҙгә арнап йыр ҙа йырлап

алайыҡ.

- А сейчас наши ребята споют песню «Башҡорт телендә

һөйләшәм» «Говорю на башкирском языке». (Песня).

- Афарин, балалар, ултырығыз!

- Балалар, беҙ бөгөн дәрестә нимәләр тураһында һөйләштек?

(Матур башҡорт теле тураһында һөйләштек). Эйе, дөрөҫ, балалар!

- Ребята, о чем мы сегодня говорили на занятии? (О красивом

башкирском языке).

- Какой он –– башкирский язык? (Красивый, мелодичный,

нежный…).

- Чем занимались еще на занятии? Научились приветствовать друг

друга.

- Да, давайте еще раз закрепим – Һаумыһығыҙ! Здравствуйте!

Хәйерле иртә! Доброе утро! Хәйерле көн! Добрый день! Сәләм!

Привет! Хуш! Пока! Афарин! Молодец!

Также слушали стихотворение, пословицы и поговорки о

башкирском языке, играли в пальчиковую игру «Ғаилә» – «Семья»

смотрели выставку, слушали песню «Башҡорт телендә һөйләшәм» –

«Говорю на башкирском языке», смотрели мультфильм, Вам

понравилось занятие?

- Афарин, балалар! И если есть желание, можете записаться нанаш кружок.

- А теперь, давайте, попрощаемся все вместе: «Һау булығыз!» –

«До свидания!»

Литература:

1. Нафикова З.Г. «Башҡортса һөйләшәбеҙ» (икенсе китап),

«Говорим на башкирском» конспекты занятий для обучения

башкирскому языку как государственному, детей подготовительной

группы ДОУ по программе «Осҡон».

2. Хисамитдинова Ф.Ғ., Эрсен – Раш М., Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт

телен өйрәнәбеҙ. – Өфө: Китап. 1997.

3. Йәғәфәрова А.Ш., Юлмөхәмәтов М.Б. Йәйғор: балалар

баҡсаһы өсөн хрестоматия. – Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте,

1995

                  БАШҠОРТ ХАЛҠЫНЫҢ МИЛЛИ АШТАРЫ

                               (өлкәндәр төркөмө өсөн дәрес)

                                                                  Әҙерләне: тәрбиәсе Такалова Р.З.

БАШҠОРТ ХАЛҠЫНЫҢ МИЛЛИ АШТАРЫ(өлкәндәр төркөмө өсөн дәрес)

Маҡсат: башҡорт халҡының милли аштары менән таныштырыу.

Бурыстар:

Белем биреүсе:

1. Балаларҙы башҡорт халҡының милли аштары менән

таныштырыу;

2. Ҡымыҙҙың нисек эшләнеүен аңлатыу;

3. Яңы һүҙҙәрҙе үҙләштереү.

Тәрбиәүи: Үҙ халҡыңдың милли аштарын үҙ итеү, уларға ҡарата

ҡыҙыҡһыныу уятыу.

Телмәр үҫтереүсе: Уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен, логик фекерләүен, хәтерен үҫтереү.

Йыһазландырыу: ноутбук, проектор, презентация, «ҡымыҙ

эшләү» видеоһы, «башҡорт халҡының милли аштары» темаһына

иллюстрациялар, «Эх, ҡымыҙы» йыры, дидактик уйынға карточкалар.

Алдан башҡарылған эш:

1. Шиғырҙар ятлау;

2. «Аҡ ҡалас» уйыны менән танышыу.

Уҡытыу, тәрбиәләү өлкәләре: социаль-коммуникатив үҫеш,

аҡыл-зиһен һәләтлеген үҫтереү, телмәр үҫтереү, художестволы-эстетик

үҫеш.

Эш алымдары: тиҙәйткестәр, «Аҡ ҡалас» уйыны, дидактик уйын

«Артығын тап», шиғырҙар ятлау.

Белем биреү эшмәкәрлеге барышы

1. Ойоштороу моменты.

Тәрбиәсе: - Һаумыһығыҙ, балалар! Һәр көнөбөҙ ошо яғымлы

һүҙҙән, сәләмләүҙән башлана. Бөгөн дә бер-беребеҙгә сәләмәтлек теләп,

яҡшы кәйеф, ихлас йылмайыу бүләк итеп, дәресебеҙҙе башлап

ебәрәйек.

Балалар: - Сәләмләйем һауаны,

Именлек булһын өсөн!

Сәләмләйем Ер-әсәне,

Беҙҙе туйҙырған өсөн!

Сәләмләйем дуҫымды,

Гел дуҫлыҡ булһын өсөн!

2. Төп өлөш.

Тәрбиәсе: - Балалар, әйҙәгеҙ йыр тыңлап алайыҡ («Эх,ҡымыҙы»

йыры).

Тәрбиәсе: Был йыр нимә тураһында?

Балалар: - Ҡымыҙ тураһында

Тәрбиәсе: - Ә ҡымыҙ нимә ул?

Балалар: - Аш-һыу.

Тәрбиәсе: - Эйе, дөрөҫ балалар. Бөгөн беҙ һеҙҙең менән башҡорт

халҡының милли аштары тураһында һөйләшәсәкбеҙ һәм сәйәхәткә барасаҡбыҙ. Сәйәхәт алдынан әйҙәгеҙ телебеҙҙе шымартып тиҙәйткес

әйтеп алайыҡ.

Артикуляцион күнегеү.

Ҡатыҡҡа ҡаймаҡты ҡалаҡлап-ҡалаҡлап ҡойҙом да,

Ҡыуана-ҡыуана ҡояшҡа ҡуйҙым.

Тәрбиәсе: - Афарин, балалар. Сәйәхәттә беҙгә бер нисә

туҡталышты үтергә кәрәк буласаҡ. 1-се туҡталыш «Башҡорт халҡының

милли аштары» тип атала. Башҡорт халҡының милли аштарына

нимәләр инә икәнен белер өсөн әйҙәгеҙ экранға күҙ һалайыҡ.

1. Ҡымыҙ. Ҡымыҙ – бейә һөтөнән әсетеп әҙерләнгән күпереп

торған аҡ төҫтәге эсемлек.

2. Ҡорот – байтаҡ төрки халыҡтарға хас һөт ашамлығы.

3. Эремсек – әсегән һөттән әҙерләнгән һөт ризығы

4. Айран – әсе ҡатыҡты туғып, һыу ҡушып эшләнгән эсемлек.

Башҡорт аш-һыуында һыуһын ҡандырыусы традицион эсемлек. Күп

кенә төрки халыҡтарҙың аш-һыуында киң таралған.

5. Сәк-сәк – башҡорт халҡының милли татлы ризығы. Башҡорт

милли кухняһынан башҡа сәк-сәк ҡаҙаҡ, ҡырғыҙ, татар, үзбәк милли

кухняларының татлы ризыҡтары рәтенә инә.

6. Башҡорттарҙа йылҡы итенән әҙерләнгән иң ҡәҙерле аҙыҡ –

бишбармаҡ. Ул шулай уҡ һарыҡ һәм һыйыр итенән дә бешерелә. Төрлө

урында уны хәҙер төрлөсә бешерәләр, әммә төп әҙерләү ысулы бер

типтараҡ. Бишбармаҡ башҡорттарҙа иттән, һалманан, картуфтан

ҡушып әҙерләнә.

7. Тултырма – башҡорт халҡының милли итле ризыҡтарының

береһе. Тултырма әҙерләү процесын эстәлегәнә һалған «тултырыу»

тигән һүҙҙән барлыҡҡа килгән.

Тәрбиәсе: - Бына беҙ һеҙҙең менән башҡорт халҡының милли

аштары менән танышып үттек. Шулай итеп икенсе туҡталышҡа ла

килеп еттек. Икенсе туҡталыш «Аҡ ҡалас» уйыны тип атала. Әйҙәгеҙ

бергәләшеп уйнап алайыҡ.

«Аҡ ҡалас» уйыны.

Балалар түңәрәккә баҫа. Берәүһе – уртала.

....... тыуған көнөндә

Беҙ бешерҙек аҡ ҡалас;

Бына шулай ул бейек,

(балалар ҡулдарын юғары күтәрәләр)

Бына шулай тәбәнәк,

(балалар сүгәләп, ҡулдарын аҫҡа төшөрәләр)

Бына шундай киңлеге,

(балалар ҡулдарын ян-яҡҡа йәйәләр)

Бына шулай тарлығы (балалар ҡулдарын һуҙып, урталағы балаға яҡынаялар)

Аҡ ҡалас, аҡ ҡалас,

Теләгәнеңде һайлап ҡас.

Урталағы бала үҙе урынына берәүҙе һайлап сығара ла, үҙе

түңәрәктәгеләргә ҡушыла һәм уйын-йыр шулай дауам итә.

Тәрбиәсе: - Афарин, балалар. Әйҙәгеҙ урындарығыҙға ултырығыҙ.

Өсөнсө туҡталыш «Артығын тап» тип атала.

Дидактик уйын «Артығын тап». Бирелгән һүрәттәр араһынан

артыҡ карточканы табыу.

Тәрбиәсе: - Балалар, арып та киткәнһегеҙҙер. Әйҙәгеҙ ял итеп

алайыҡ.

Физминутка.

 Ҡаҙҙар кеүек йөҙәйек,

Ҡоштар кеүек осайыҡ.

Ҡуян кеүек һикерәйек,

Айыу кеүек атлайыҡ,

Аттар кеүек еләйек,

Бесәй кеүек һуҙылайыҡ

Һәм урынға ултырайыҡ.

Тәрбиәсе: - Афарин, балалар. Шулай итеп, беҙ 4-се туҡталышҡа

килеп еттек. Ул «Башҡорт халҡының милли исемлеге – ҡымыҙ» тип

атала. Башҡорт халҡының милли ризыҡтарының береһе – ҡымыҙ бик

шифалы эсемлектәрҙең береһе. Хәҙер беҙгә Рауза инәй ҡымыҙ бешеү

серҙәре тураһында төшөндөрәсәк (видео ҡарау).

Тәрбиәсе: - Балалар, ә һеҙ ҡымыҙ эсеп ҡарағанығыҙ бармы?

(Балаларҙың яуаптары). Тәрбиәсе: - Беҙгә Рауза инәй ҡымыҙ ҙа ҡалдырып киткән. Әйҙәгеҙ

тәмләп ҡарайыҡ. Оҡшанымы һеҙгә ҡымыҙ? (Балаларҙың яуаптары).

Тәрбиәсе: - Һеҙгә өйҙә башҡорт халҡының милли аштары

тураһында шиғырҙар ятларға ҡушылған ине. Әйҙәгеҙ ятлап

ишеттерегеҙ.

Балалар шиғыр ятлай.

БУҘА

Шифалы был эсемлекте

Күптәр эсергә ҡыҙа.

Һоло, арпа йә боҙайҙан

Әсетелә ул буҙа (С. Ғәләүетдинов).

ҠОРОТ

Оҙон юлда тәмләп алһаң,

Көс-ҡеүәт бирә ҡорот.

Һыу кәрәкмәй ул булғанда,

Китһә лә ауыҙ ҡороп (Н. Сәлимов).

ҠАТЫҠ

Өләсәйем, һөт ойотоп,

Әҙерләй гелән ҡатыҡ.

Уйнап арып, ҡустым менән

Ҡатыҡ эсергә ҡайттыҡ (Н. Сәлимов).

ҠЫМЫҘ

Өләсәйем ҡымыҙ бешә,

Нисек беләге талмай?

Ағас көбөлә, гөбөрләп,

Кәзә ҡымыҙы ҡайнай.

Өләсәй әйтә, ҡымыҙҙы

Баһадирҙар эсә, ти.

Бәләкәй малайҙар унан

Көслө булып үҫә, ти (Г. Ғәлиева).

Тәрбиәсе: - Афарин, балалар. Бик матур шиғыр ятлап

килгәнһегеҙ. Балалар һеҙгә бөгөнгө дәрес оҡшанымы? Нимәләр

белдегеҙ? Ниндәй уйындар уйнанығыҙ? (Балаларҙың яуаптары).

3. Рефлексия

Тәрбиәсе: - Һеҙҙең алдығыҙҙа йылмайликтар ята. Шул

йылмайликтар ярҙамында бөгөнгө дәрес оҡшанымы икәнен күрһәтегеҙ.

Тәрбиәсе: - -Һау булығыҙ, балалар. Һеҙгә яҡшы кәйеф теләп

бөгөнгә мин хушлашам!

        «ТЫУҒАН ИЛЕМ – БАШҠОРТОСТАН» ТЕМАҺЫНА

              МӘКТӘПКӘСӘ ӘҘЕРЛЕК ТӨРКӨМӨ ӨСӨН

                              ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬ УЙЫН 

                                                                                      Әҙерләне тәрбиәсе:

                                                                                                       Такалова Р.З.

«ТЫУҒАН ИЛЕМ – БАШҠОРТОСТАН» ТЕМАҺЫНА

МӘКТӘПКӘСӘ ӘҘЕРЛЕК ТӨРКӨМӨ ӨСӨН

ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬ УЙЫН 

Интегратив өлкәләр: социаль-коммуникатив, танып-белеү, телмәр

үҫтереү, художестволы-эстетик үҫеш.

Бурыстар:

Белем биреүсе: балаларҙың Башҡортостан Республикаһы,

Йылайыр  районының тәбиғәте, символикалары, башҡорт

орнаменттары, халыҡ ижады, «Ҡыҙыл китап» ҡа индерелгән

үҫемлектәр, йәнлектәр, ҡоштар тураһындағы белемдәрен киңәйтеү,

һорауҙарға тулы яуап бирергә өйрәтеүҙе дауам итеү.

Үҫтереүсе: балаларҙың һүҙ байлығын, фекерләү һәләтен, хәтерен иғтибарын, бәйләнешле телмәрен, ҡыҙыҡһыныусанлығы үҫтереү.

Тәрбиәүи: тыуған төйәгебеҙгә һөйөү, тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш

уятыу; эстетик зауыҡ, күренекле яҡташтарыбыҙға ҡарата ғорурлыҡ

тойғоһо тәрбиәләү.

Алдан башҡарыласаҡ эштәр: командаларға исемдәр биреү,

түңгәүер һәм үҫәргән ырыуҙарының тамғаһын плакаттарҙа һүрәтләү,

әкиәттәргә иллюстрациялар, слайдтар әҙерләү.

Йыһазландырыу: башҡорт халыҡ йыры «Урал» (видеояҙма), ырыу

тамғалары төшөрөлгән һүрәт-плакаттар, райондарҙың гербтары,

тәңкәләр, бәләкәй ҡумта-һандыҡ, ҡышлаусы һәм күсер ҡоштарҙың

һүрәттәре, орнаменттар төшөрөлгән һүрәттәр, төҫлө ҡәләмдәр йәки

фломастерҙар. Проектор, экран, музыкаль үҙәк.

Эш төрҙәре: йомаҡтар һәм ребустар сисеү, һорауҙарға яуап биреү,

йырлы уйын уйнау, шиғырҙар һөйләү, йыр йырлау.

Эшмәкәрлекте үткәреү алгоритмы.  Дәртле көй аҫтында балалар залға инәләр. Башҡортостан юлдаш телевидениеһында үткәрелгән «Алтын тирмә» уйынының заставкаһы ҡуйыла.

Тәрбиәсе (алып барыусы). Һаумыһығыҙ, балалар! Бөгөн беҙ

зирәктәр һәм тапҡырҙар уйын – ярышына йыйылдыҡ.

Башҡорт халыҡ йыры «Урал»дың видеояҙмаһы ҡуйыла. 3 бала

Р. Ураҡсинаның «Башҡортостан» шиғырын һөйләй:

1. Башҡортостан – баш илем,

Йыһандағы бишегем.

Ҙур донъяға алып сығыр

Яҙмышымдың ишеге.

2. Тәпәй баҫҡан тупрағым,

Тәгәрәп үҫкән ҡырҙарым,

Һыуһынымды ҡандырған

Тәмле – татлы һыуҙарым.

3. Башҡортостан – баш илем

Һиндә асылды телем.

Һинең йылы ҡосағыңда

Шатланып алам белем.

Тәрбиәсе. Балалар, бөгөн беҙ нимә тураһында һөйләшәсәкбеҙ?

(балаларҙың яуаптары). Эйе, бөгөн беҙҙең эшмәкәрлек тыуған илебеҙ –

Башҡортостан, районыбыҙ, уның тәбиғәте, мәҙәниәте һәм туған телебеҙ

тураһында буласаҡ. Ул уйын – бәйге формаһында үтәсәк. Ярышта

ҡайһы команда зирәк, тапҡыр булыуын асыҡларбыҙ.

Шулай итеп, беҙ «Тапҡырҙар һәм зирәктәр» бәйгеһен башлайбыҙ

Капитандар үҙ командалары менән таныштыра.

«Үҫәргәндәр» ырыу ағасыбыҙ – миләш,ҡошобоҙ – торна, тамғабыҙ

– ҡойошҡан. «Түңгәүерҙәр» ырыу ағасыбыҙ – ерек, ҡошобоҙ –

һайыҫҡан, тамғабыҙ – ярым ай (һүрәт – плакаттарын күрһәтәләр).

Тәрбиәсе. Был уйын-ярыш 3 турҙан торасаҡ. Ярышты башлар

алдынан уйын тәртибе менән таныштырып үтәм. (Тәрбиәсе слайдтан

уйындың ҡағиҙәләрен уҡып ишеттерә).

Уйын ҡағиҙәләре:

- Ғәҙел уйна.

- Еңелеү ҡыйын, ләкин асыуланма.

- Еңелеүселәрҙән көлмә.

- Еңһәң – шатлан, ләкин танау күтәрмә.

- Ныҡ бул, уңышһыҙлыҡтарға бошонма.

Һәр һорауға дөрөҫ яуап өсөн командаға 1-әр тәңкә биреләсәк.

Уйын аҙағында тәңкәләрҙе ҡайһы команда күберәк йыя, шул еңеүсе

буласаҡ! (командаларға тәңкә өсөн һауыттар ҡуйыла). Ә хәҙер һорауҙы иғтибар менән тыңлағыҙ, яуапты белһәгеҙ,

команданың тамғаһын күтәрегеҙ.Ҡайһы команда тәүҙәрәк тамғаһын

күтәрә, шул яуап биреү хоҡуғына эйә буласаҡ.

I тур – «Кем cосораҡ?» тип атала.

- Зиһендәребеҙҙе сыныҡтырып, күнекмәләр үткәрәйек. Мин

һорауҙар бирәм, ҡайһы команда яуабын белә, ырыу тамғаһын күрһәтеп

яуап бирә.

1. Башҡортостандың флагында ниндәй сәскә төшөрөлгән?

(ҡурай).

2. Башҡорттарҙың боронғо йәшәү урыны? (тирмә).

3. Башҡорт ҡыҙҙарының баш кейеме нисек атала? (Ҡашмау).

4. Башҡорт халыҡ музыка ҡоралын тап! (Ҡурай).

5. Йылайыр районында аҡҡан йылғалар. (Йылайыр, Һаҡмар, Шар).

6. Был ниндәй шағирҙың портреты? (Башҡорт халыҡ шағиры

М. Кәрим).

7. Мәҡәлде дауам ит. Иле юҡтың – ... (Теле юҡ)

Тәрбиәсе. Афарин, балалар!

II тур – «Кем зирәк?» тип атала

1. Конкурс «Гербты таны һәм аңлат!». Йылайыр районының

гербын тап һәм билдәлә.

Слайдта 4 райондың гербтары бирелгән. Балалар уларҙың

араһынан Йылайыррайонының гербын табалар.

-Үҙ районыбыҙҙың гербы тураһында һөйләшеп алайыҡ.

- Кем беҙгә районыбыҙ гербы тураһында һөйләй?

Бер нисә бала һөйләй: Районыбыҙ гербында өс төҫ бирелгән.

Күкһел төҫ – маҡсатҡа ынтылышты, матурлыҡты, тыуған илгә

тоғролоҡто аңлата.

Һары төҫ – райондың сәскә атыуын күһәтә. Күкһел фонда осоп

барыусы дала бөркөтө – маҡсатҡа ирешеүҙе, көслөлөктө аңлата. Гербта

иген башағы төшөрөлгән, ул районыбыҙҙа ауыл хужалығының үҫешен

аңлата. Ике яҡ ситтә Үҫәргән һәм Түңгәүер ырыуҙары тамғаһы

төшөрөлгән. Был районыбыҙҙың күпселек халҡы ошо ике ырыуҙан

икәнен белдерә. Аҫҡы өлөшөндә ер аҫты байлығының үҫеше

һүрәтләнә.

- Афарин! Бына бит балалар, гербтарҙа ер, ил яҙмышы,

халҡыбыҙҙың йәшәйеше сағыла. Был һүрәттәр бик күпте һөйләп тора

икән.

2. Конкурс «Башҡорт орнаменттары».

а) Башҡорт орнаменты менән биҙәлгән батмусты табыу һәм уға

ярашлы шаҡмаҡты буяп билдәләү. (Һәр команда урында эшләй һәм

слайдтан үҙ яуабын аңлата) б) «Өлөштәрҙән балаҫты йый». (Һәр команда киҫелгән өлөштәрҙән

башҡорт орнаменты төшөрөлгән тулы балаҫ йыйырға тейеш).

3. Конкурс «Әкиәтте таны». Балаларға әкиәттәрҙән һүрәттәр

бирелә.

– Балалар, һеҙ әкиәттәр яратаһығыҙмы? (яуаптар). Әкиәттәрҙә һәр

ваҡыт яҡшылыҡ яманлыҡты, изгелек яуызлыҡты еңә. Башҡорт

әкиәттәрендәге батырҙарҙың исемдәрен әйтегеҙ әле? (Аҡъял батыр,

Әминбәк, Урал батыр һ.б). Был һүрәттәргә ҡарап, уларҙың ҡайһы

әкиәттән икәнлеген әйтегеҙ.

Яуабы: «Айыу һәм бал ҡорттары», «Һарыбай», «Төлкө менән

торна» әкиәттәре.

Ял минуты. Балалар «Ҡурай» уйынын уйнайҙар (ҠУШЫМТА).

4. Конкурс «Һүҙҙәргә ҡапма-ҡаршы мәғәнәлеһен әйт!» (бер –бер

артлы командаларға һүҙҙәр әйтелә).

Тәмле, яңы, матур, көн, бейек, көслө, тиҙ, алыҫ, оҙон, йылы,

йомшаҡ, ҡыш.

5. Конкурс «Уйла, эҙлә, тап!».

Ребустарҙа ниндәй һүҙ йәшеренгәнен асыҡла.

6Н, Ҡ10 АҠ, 100 ӨК (яуабы: алтын, ҡунаҡ, йөҙөк).

6. Конкурс «Ҡыҙыл китап»ты беләһеңме?» Балалар менән

«Ҡыҙыл китап» тураһында һөйләшеү.

Тәрбиәсе. Балалар, нимә ул «Ҡыҙыл китап»? (балаларҙың яуабы).

«Ҡыҙыл китап» – ул һирәк осрай торған һәм юғалыу ҡурҡынысы

янаған хайуандар, үҫемлектәр исемлеге, уларҙың таралған урындары,

иҫәбе, аҙайыу сәбәптәре, һаҡлау саралары тураһындағы тасуирлама.

– Ә хәҙер, бирелгән һүрәттәрҙе ҡарап, Башҡортостандың «Ҡыҙыл

китабы» на индерелгән йәнлектәрҙе һәм үҫемлектәрҙе асыҡлағыҙ һәм

һүрәттәр эргәһендәге фигураларҙы ҡыҙыл төҫкә буяғыҙ. (Яуабы:

ҡаулан, ҡуңыҙ – болан, ләлә – тюлпан, Аполлон күбәләге, һыуыр).

7. Конкурс «Башҡортостанда ҡышлаусы һәм күсер ҡоштар»

Ҡоштарҙың атамаларын әйтегеҙ һәм һүрәттәрҙәге шаҡмаҡтарҙы

буяғыҙ. Ҡышлаусы ҡоштоң һүрәтендәге шаҡмаҡты – күк, күсер

ҡоштоң шаҡмағын – йәшел төҫкә буяғыҙ (турғай, кәкүк, ҡауҙы,

ҡарабаш турғай, шыршы турғайы, тумыртҡа, күгәрсен, ҡыҙылтүш

турғай).

III тур – «Серле һандыҡ».

Был серле һандыҡта нимә бар икән? (Һандыҡтан һүрәт алына).

Һүрәттә – Салауат Юлаев һәйкәле.

Балаларға һорауҙар:

- Был һәйкәл кемгә ҡуйылған? Ул ҡайҙа урынлашҡан?

Балаларҙың яуаптары: был һәйкәл Салауат Юлаевҡа ҡуйылған, ул

– башҡорт халҡының батыры, азатлыҡ өсөн көрәшкән. Һәйкәл Өфө

ҡалаһында Ағиҙел йылғаһы ярында урынлашҡан. (Тәрбиәсе

балаларҙың яуаптарын тулыландыра).

Тәрбиәсе: С. Юлаев – сәсән, шиғырҙаряҙған, ҡурайҙа уйнаған,

бәләкәйҙән атта һунарға йөрөй. Ул башҡорт халҡының азатлығы өсөн

көрәшкә әйҙәгән, Эстонияла тотҡонда булған, шунда батырҙарса һәләк

булған. Тыуған илен, Уралын һағынып күп шиғырҙар яҙған.

- Әйҙәгеҙ, музыкаль тәнәфес эшләп алайыҡ.

Малайҙар «Салауат батыр» йырын йырлайҙар.

Тәрбиәсе. Уйыныбыҙ аҙағына ла яҡынлашты, хәҙер

командаларҙың тәңкәләрен һанайыҡ. «Үҫәргәндәр» командаһы – …

тәңкә йыйҙы, «Түңгәүерҙәр» командаһы – . тәңкә йыйҙы.

- Иң күп тәңкә йыйыусы … команда – еңеүсе, тип иғлан ителә.

Афарин! Һеҙ барығыҙ ҙа  зирәк һәм тапҡыр булып сыҡтығыҙ! Барығыҙға ла миҙалдар тапшырыла.

Әҙәбиәт:

1. Башҡортостан – тыуған илем. Мәктәпкәсә йәштәге балаларға

Башҡортостан Республикаһын өйрәнеү программаһы. / Төҙөүсеһе

Аҙнабаева Ф.Ғ., Әлбәкова Г.Ш., Буранбаева Ә.Р., Мортаева К.Ф. –

Өфө, 2016.

2. Ғәләүетдинов И.Ғ. Башҡорт халыҡ балалар уйындары. – Өфө:

Китап, 2005.

3. Красная книга Башкирской АССР. – Уфа, 1984.

4. Молчева А.В. Народно-прикладное искусство народов

Башкортоста. – Уфа.

5. Юлмөхәмәтов М.Б., Йәғәфәрова А.Ш. Йәйғор. Мәктәпкәсә

йәштәге балалар өсөн хрестоматия. – Өфө: Китап, 2000

МӘКТӘПКӘСӘ ЙӘШТӘГЕ БАЛАЛАРҘЫ БАШҠОРТ ХАЛЫҠ ӘКИӘТТӘРЕ МЕНӘН ТАНЫШТЫРЫУҘА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҠУЛЛАНЫУ  

Инеш һүҙ

         Башҡорт халыҡ ауыҙ-тел  ижади  жанрҙары, шул  иҫәптән   башҡорт   халыҡ   әкиәттәре, кескәйҙәр өсөн бик ҡыҙыҡлы,  йөкмәткеһе   менән   балаларҙы  үҙенә   йәлеп итеүсе  жанр.Ул  бер ҡасан да  үҙ  актуаллеген  юғалтмаясаҡ.  Беҙҙең әсәй,  өләсәйҙәр  әкиәтте   “ҡара һүҙ“  ( аҡыллы    һүҙ), ә беҙ   үҙебеҙ   һәм    беҙҙең   балалар    әкиәт  тип   беләбеҙ.  

        Әкиәт-бәләкәй балаларҙы әхлаҡи тәрбиәләүҙә мөһим сара,сөнки уның  йөкмәткеһендә ысынбарлыҡ ярылып ята, изгелек  яуызлыҡты еңеп  сыға,  ғәҙеллек  һәр ваҡыт тантана итә. Әкиәт һүҙ байлығын арттыра, телмәрен байыта баланың фекерләүҡеүәһен,хәтерен үҫтерә.  Әкиәт   һөйләү- ата -бабаларыбыҙҙың    бала  тәрбиәләүҙә  борон замандан  алып  ҡулланылған   алымы  булған.  

 Шуны  дауам итеп, мин дә  үҙ эшмәкәрлегемдә   башҡорт  халыҡ  әкиәттәренә   урын  бирҙем, сөнки   әкиәттәр  бала күңеленә   хуш  килгән, уларҙың  тәбиғәтенә    яҡын  торған  әҫәрҙән   һанала. Әкиәттәр үҙенең  серлелеге  менән  кескәйҙәрҙе   йәлеп  итеп, тәрән   әхлаҡи   мәғәнә  сағылдыра.

        Хәҙерге ваҡытта беҙҙең балалар күберәген телевидение һәм интернет аша әхлаҡи нормалар рамкаһынан ситкә киткән сит ил йәнһүрәттәрен ҡарайҙар һәм уларҙан үлтереш, ҡан ҡойош күренештәрен күреп үҫәләр. Был уларҙа агрессияға, бер- береһенә йәлләү тойғоһоноң булмауына, ҡаты бәғерлелеккә алып килә. Ә бит балаға тыумыштан изгелек, миһырбанлыҡ, тәүфиҡлелек сифаттары һалына. Шуға күрә мин, тәрбиәсе булараҡ, үҙ эшемдә ошо проблеманы хәл итеү маҡсатында әкиәттәрҙең балаға ыңғай йоғонтоһон күҙ уңында тоторға тырыштым.

        Хәҙерге ваҡытта балаларҙы әкиәттәр менән таныштырғанда төрлө инновацион технологиялар ҡулланырға мөмкин.  

Бындай технологиялар:

• мәктәпкәсә белем биреүҙә  федераль дәүләт стандарттары талаптарын үтәй;
• балаға фекерләү,ижад итеү ,аралашыу өсөн шарттар тыуҙыра;     
• балаларҙы бәләкәй асыштар яһарға этәрә;
• танып белеү эшмәкәрлеген әүҙемләштерә .

Маҡсат: Башкорт халыҡ әкиәттәре аша кескәйҙәр төркөмөндәге балаларға әхлаҡи- рухи тәрбиә биреү һәм уларҙың донъяны танып- белеү һәләтен үҫтереү.

       Был маҡсатҡа ирешеү өсөн ошондай бурыстар ҡуйҙым:

1.балаларҙы әкиәттәр менән таныштырыу өсөн шарттар булдырыу;

2.уларҙың бәйләнешле телмәрен үҫтереү өҫтөндә эшләү;    

3.әкиәттәр һайлағанда йәш үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу;                  

4.әкиәттәр менән таныштырғанда инновацион технологиялар ҡулланыу.                                        

1.Әкиәттәр менән таныштырғанда инновацион эш формалары

Хәҙерге ваҡытта кескәйҙәрҙе  әкиәттәр менән таныштырыу, халыҡ ижадына  ҡыҙыҡһыныу уятыу өсөн заман талаптарына тап килгән технологиялар бик күп. Мәҫәлән, мин Владимир Яковлевич Пропп тәҡдим иткән “Исторические корни сказки”,(1986) (”Тылсымлы әкиәттәрҙең тарихлы тамыры“) уҡытыу –методик ҡулланмаһына таянып эшләргә булдым. Күренекле фольклорсы балалар  тарафынан еңел үҙләштерерлек технология тәҡдим итә. Был – Пропп карталары. 

Эш барышында балалар үҙенсә әкиәт эстәлеген ҡабул итә генә түгел, ә уның йөкмәткеһенә ижады рәүештә үҙгәрештәр индереп, әкиәттең  башын, аҙағын икенсе төрлөгә әйләндереп һөйләй алалар.

В.Я.Пропп тәҡдим иткәне бөтәһе егерме функцияны билдәләй торған карточкалары бар.  Пропп әхлаҡлылыҡ буйынса ла билдә уйлап тапҡан. Күп кенә әкиәттәр тап ошо карточка ярҙамында һөйләп бөтөрөлә лә инде. Сөнки әкиәт аҙағында геройҙарға характеристика биреү балаларҙа әхлаки сифаттар тәрбиәләй.

 Карточкалар  ярҙамында  балалар әкиәт йөкмәткеһен  еңел үҙләштерәләр, әкиәтте  һөйләй алалар, ә артабан  бала үҙе әкиәт төҙөү  һәләтенә  эйә  була.  Балаларҙы әкиттәр һөйләргә өйрәтеү маҡсатында  30 төрлө карталары менән эш итәм. Һәр картаның үҙ төшөнсәһе бар һәм размеры буйынса   10х15см тәшкил итә. Мин Пропп тәҡдим иткән карталарҙы  үҙемсә ҡулайлаштырып эшләп алдым.

     1.Тыйыу

2.Тыйыуҙы боҙоу

3.Боҙоҡлоҡ эшләү

4. Геройҙың китеүе

     5.Бурыс

6.Тылсымсы менән осрашыу

7.Тылсымлы әйбер

8. Геройҙың килеп сығыуы

9. Боҙоҡлоҡ эшләүсе йәки кире герой

10.Һуғышыу

11.Еңеү

12. .Өйгә ҡайтыу

13.Өйгә килеп етеү

14.Алдаҡсы герой

15.Ауыр һынауҙар

16.Бәләнән ҡотолоу

17.Геройҙы таныу

18.Алдаҡсы батырҙы таныу

19.Алдаҡсы батырға яза биреү

20.Туй йәки бәхетле тамамланыу                                                                                    

     21.Әхлаҡ.      

ПРОПП КАРТАЛАРЫ БИЛДӘЛӘРЕНЕҢ МИҪАЛДАРЫ

Пропп карталары менән эште бер нисә этапта башҡарырға була.

Беренсе этапта балаларҙы әкиәт  жанры  менән таныштырыу ҡаралған. Әкиәттең   икенсе  жанр менән айырмалыҡтарын  асыҡларға һәм әкиәт төҙөлөшөн билдәләргә була.Балалар Пропп карталарының тәғәйенләнештәре менән танышалар, уларҙың  атамаларын  айырырға өйрәнәләр. Балалар менән  бергәләп  Пропп карталарын эшләргә мөмкин.

   Икенсе  этапта  карталарҙы  өйрәнер  өсөн    уйындар  ойошторам. 

     Мәҫәлән :

• “Тылсымлы  исемдәр“  уйыны. Тылсымлы   геройҙар исемдәрен   һанап  сығырға  һәм   ни өсөн  уға  шундай атамалар – исемдәр бирелеүен   асыҡларға тәҡдим ителә. Мәҫәлән, “Золушка”, “Үлмәҫйән” ,  “Ҡыҙыл кәпәс”, “Айыу һәм бал ҡорттары” әкиәттәре.
•  Уйын “Юлда нимә  кәрәк ?”. Балалар һүрәткә ҡарап әкиәт геройын таныйҙар һәм уларға сәйәхәт итеүҙә нимә кәрәклеген асыҡлайҙар. Был эште ИКТ ҡулланып та  башҡарырыға мөмкин.  (Балаҫ, ал сәскә, йөҙөк, ҡылыс, йомғаҡ,  ҡурай, һепертке, башмаҡтар, көҙгө, балаҫ һ.б)

  Өсөнсө этапта Әкиәтте  уҡыу барышында карталарҙы һалып барырғ а тәҡдим итәм.Бала әкиәт һөйләй һәм йөкмәткеһенә ярашлы  карточкаларҙы стендҡа ҡуйып бара.                                                                                                                           Дүртенсе  этапта Пропп  карталары  ярҙамында  балалар әкиәт йөкмәткеһен үҙаллы һөйләйҙәр.                                                                                                              Бишенсе  этапта иң ҡыҙыҡлы эш  башҡарыла: балалар  ошо карталар ярҙамында  үҙҙәре әкиәт  уйлап   сығаралар.Әлбиттә бының өсөн алдан бик күп әҙерлек эштәре алып барыла.                                                                                                            Шулай итеп  Пропп карталары  балаларҙы төрлө яҡлап үҫтерегә  мөмкинселек бирә:                                                                                                                                               -    бәйләнешле  телмәре үҫешә;                                                                                          -    һүҙлек  запасы  байый;                                                                                                                                                                                                                             -    хәтере камиллаша, логик  фекерләү  яҡшыра;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     -    эҙләнеү – тикшеренеү әүҙемлеге  арта;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     -   әхлаҡи  сифаттар тәрбиәләнә.                                                                                          2 . Әкиәттең эстәлеген  үҙ һүҙҙәрең менән һөйләп биреүҙә метафоралар төҙөү технологияһы ҙур әһәмиәткә эйә.                                                                                                        Метафора - бер объекттың (предметтың, күренештең) үҙенсәлеген икенсеһенә күсереү.                                                                                                                          Әкиәтте үҙләштергәс балаларға әкиәт йөкмәткеһенә  ярашлы  ниндәй ҙә булһа объекттың  үҙенсәлектәрен  иҫәптә тотоп метафорик фразалар төҙөргә тәҡдим итәм.                                                                                                                              Тәрбиәсенең   төп маҡсаты -метафора алгоритмын төҙөү өсөн шартттар булдырыу һәм  схемаларын  үҙләштеререргә ярҙам итеү. Әгәр ҙә  бала метафора  төҙөү схемаһын  үҙләштерһә, үҙ  аллы метафоралы  һөйләмдәр  төҙөй   ала.                                                                                                                                         Балаларҙы метафора төҙөү технологияһына өйрәтеү  алгоритмы                                                                                                                                                1.Иң беренсе   әкиәт йөкмәткеһенә ярашлы обьект  һайлана. Ошо обьектҡа  ҡарата  метафорик фраза  төҙөлә.                                                                                               2.Объекттың сифатын белдергән һүҙ уйларға тәҡдим ителә                                                                                                                                                                                            3.Икенсе  обьект һайланыла ( беренсе объект менән сифаты буйынса оҡшаш булырға тейеш  )                                                                                                                                                      4. Беренсе обьекттың  урыны билдәләнә                                                                      

5 .Метафоралы  фраза   төҙөлә.

Мәҫәлән:

Сәскә (ниндәй?)

Ҡыҙыл

Тағы нимә ҡыҙыл була ала?

Еләк  

Еләк ҡайҙа?

Баҡсала

Баҡсалағы ҡыҙыл  еләк- метафорик фраза. “Сәскә” һүҙен  еләк менән сағыштырҙыҡ.

2 – се миҫал

төлкө (ниндәй?)

Хәйләкәр

Тағы кем хәйләкәр?

Мәскәй әбей

Мәскәй әбей ҡайҙа?

Урманда

Урмандағы хәйләкәр әбей- метафорик фраза. “Төлкөнө” “Мәскәй әбей” менән алмаштырҙыҡ.

       Шулай итеп, метафора төҙөү  балаларҙың һүҙ  байлығын арттырыу, бәйләнешле  телмәрен  үҫтереү, фекерләү ҡеүәһен һәм ижады әүҙемлелеген камиллаштырыу  кеүек  белем биреү бурыстарын үтәй һәм тиңдәштәре менән берҙәм эшмәкәрлеге  формалашыуына юл аса.                                                                

3.Синквейн-мәктәпкәсә  йәштәге  балаларҙың  телмәрен үҫтереүҙә  бик  

кәрәкле алым һынала.                        

Синквейн   - француз   һүҙ, биш  тигәнде  аңлата ,йәки биш юллыҡ шиғыр .  

Был технологияны Аделанда  Крипси  уйлап тапҡан.  

Беренсе юл  бер һүҙҙе тәшкил итә,исем йөкмәткеһен  билдәләүсе  һүҙ.

Икенсе юл ике һүҙҙән тора. Был әйберҙең йәки күренештең үҙенсәлеген,сифатын асыҡлаусы һүҙҙәр булыуы мөмкин.

Өсөнсө  юлда -  төп темаға   ҡағылышлы  эш хәрәкәтен  белдереүсе  һүҙҙәр. Дүртенсе  юлда  бала   билдәләнгән  темаға  ҡағылышлы   һөйләмдәр төҙөй. Бишенсе юлды бер генә  һүҙ  йәки һүҙбәйләнеш  тәшкил итә.Был һүҙ, һүҙбәйләнеш  бирелгән теманың  төп  йөкмәткеһен  асыҡлай.                                                                                                                                                        

Синквейн алымын балаларҙы әкиәт менән таныштырғанда ҡулланыу бик урынлы. Уның аша беҙ әкиәтте йомғаҡлап ҡуябыҙ.Әкиәт геройҙарына характеристика бирәбеҙ.

Мәҫәлән, “Алдар төлкө” әкиәте менән танышҡас, түбәндәгесә синквейн төҙөргә була:

                                                          Төлкө

Хәйләкәр ,алдаҡсы ,ҡупшы

Урлай ,ашай,ҡаса,ята                                                                                                              

               Төлкөнөң өйө боҙҙан эшләнгән                                                                    Ҡырағай хайуан

Бүре

Ҡурҡыныс ,ялбыр,асыулы,ҡомһоҙ

Олой ,йырлай ,ашай ,килә ,туҡылдата

Бүре ишек төбөнә килеп кәзә һымаҡ йырланы

Ҡырағай йәки йыртыҡс йәнлек

Шулай итеп, синквейн балаларҙың һүҙ байлығын арттыра, төп фекерҙе билдәләргә өйрәтә,үтелгән темаларҙы йомғаҡлап ҡуйырға ярҙам итә.

Атап әйтелгән технологиялар мәктәпкәсә йәштәге балаларҙың әкиәт аша бәйләнешле телмәрен үҫтереүҙә, һүҙлек запасын байытыуҙа, һүҙбәйләнештәр төҙөүҙә, фекерләү ҡеүәһен, логик  фекерләүен  үҫтереүҙә  ярҙам итә .

 Ҡулланылған    әҙәбиәт  :                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   1.Душка  Н .Мәктәпкәсә йәштәге  балаларҙа телмәр үҫтереү  эшмәкәрлегендә синквейн  ҡулланыу.  Журнал  “Логопед “  №  5  (2005 );                                                                                           2. Пропп  В .Я. Тылсымлы әкиәттәрҙең  тарихлы  тамыры . Л – д,1986 .

1. Галин С. « Башҡорт фольклоры.» Пермь, 1998;

2. Хөсәйенов Ғ. Сәсәндәр ижады. Башҡортостан уҡытыусыһы , 2010, №2;

3.Башҡорт халыҡ ижады». Том 1. (Төҙөүсеһе Әхнәф Харисов), Өфө, Башкнигоиздат, 1954

4.Ә.Н.Кирәйев  «Башҡорт халыҡ ижады.» Өфө, БДУ баҫмаһы,1982, 244-се бит

5. Башҡорт балалар баҡсалары өсөн комплекслы уҡытыу – тәрбиә  программаһы   (Төҙөүсеһе   Ғәлиева Ғ.Ғ,  Нафиҡова З.Ғ ,Өфө ,2009

6. “ Йәйғор “ М.Б  Юлмөхәмәтов  ,А. Ш   Йәғәфәрова  

7. “Тел асҡысы  халыҡта” С.Галин  Өфө ,Китап ,1999

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение Детский сад общеразвивающего вида “Ромашка” с.Зилаир

Муниципального района Зилаирский район

 Республики Башкортостан

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

дополнительнойобразовательной  деятельности

(кружка) «Тулпар»

“Изучение башкирского языка с воспитанниками 5-6 лет»

Педагог дополнительного образования:

Такалова Розалия Зайнулловна

 Список воспитанников кружка «Акбузат»по изучению башкирского языка

                                 2022-2023 уч.год

СОДЕРЖАНИЕ

1. Пояснительная записка……………………………………………..3
2. Актуальность, цель,задачи, принципы рабочей программы…….4
3. Формы подведения итогов реализации дополнительной

 образовательной программы………………………………………5

4. Структура организации дополнительной образовательной                            деятельности………………………………………………………...6
5. Сведения о сроках реализации программы……………………….6
6. Учебно –методический план старшей группы…………………...6
7. Учебно –методический план подготовительной группы………...8
8. Содержание   дополнительной образовательной программы и

методическое обеспечение ( старшая группа).................................9

9. Содержание   дополнительной образовательной программы и

методическое обеспечение ( подготовительная группа)...............15

10. Список литературы ……………………………………………….26

Пояснительная записка

В центре внимания современной системы образования находится личность, которая воспитывается и развивается в поликультурном обществе. Подъем национального самосознания, стремление к этнокультурному самоопределению обуславливают огромный интерес к освоению национальной культуры и родного языка в регионах с многонациональным составом населения, каким является Республика Башкортостан. В таких условиях проблема формирования двуязычия (билингвизма) приобретает актуальность. Провозглашение башкирского языка, наряду с русским, государственным языком республики, значительно повысило его статус, что дало возможность обучать детей башкирскому языку и как родному, и как государственному языку республики, начиная с дошкольного возраста. Именно в этом возрасте происходит формирование личности ребенка, воспитываются чувства уважения к другим нациям, любви к родному краю и отечеству посредством обучения на родном языке.

При составлении рабочей  программы я опиралась на основную программу  З.Г.Нафиковой, Ф.Г.Азнабаевой  «Оскон», «Изучение государственному башкирскому языку детей разных национальностей в детских садах». Данная программа предназначена для детей  5-7лет.

Программа кружка « Говорим по-башкирски» направлена на воспитание интереса к овладению башкирским языком, формирование гармоничной личности, развитию психических процессов, а так же познавательных и языковых способностей; способствует развитию активной и пассивной речи, правильному звукопроизношению на осознанном уровне и на создание базы для дальнейшего изучения башкирского языка в начальной школе.

Новизна предлагаемой программы состоит в том, что при обучении башкирскому языку пристальное внимание уделяется выработке коммуникативных способностей (навыков свободного общения и прикладного  применения  языка).

Актуальность программы - знание  языка является неотъемлемым навыком в современном мире. В связи с этим возникает актуальность обучения языку уже в дошкольном возрасте.

Цель программы – развитие лингвистических способностей дошкольников, приобщение детей к культуре башкирского народа, его истокам, познание быта и традиции предков, постижение своих родословных корней.

Технология реализации задач построена с опорой на исторический материал.

Задачи:

• развитие навыков аудирования (понимание речи на слух);
• развитие навыков «говорения» (т.е. формирование у ребенка представления о башкирском языке как средстве общения);
• формирование первичных навыков диалогической и монологической речи на башкирском языке;
• учить выразительному чтение стихотворения;
• расширение словарного запаса и активное его использование;

• воспитание интереса и уважения к традициям и обычаям башкирского народа на материале сказок, потешек, поговорок и т.п.

При разработке программы кружка учитываются основные принципы обучения башкирскому языку для детей дошкольного возраста:

 • комплексной реализации образовательных и практических целей;

• доступности (от простого к сложному);

 • коммуникативной направленности, создание условий для речемыслительной активности детей в каждый момент обучения, осознанного владения башкирским языком;

 • наглядности.

Каждый из перечисленных принципов направлен на достижение результата обучения овладения башкирским  языком (на элементарном уровне) как средством общения.

Форма обучения: индивидуально – групповая.

Ожидаемые результаты:

• формирование у детей знаний о башкирском языке;
• усвоение детьми типичных грамматических конструкций и словосочетаний;
• формирование у детей умений различать башкирские звуки и правильно их произносить;
• развитие связной речи на башкирском языке.

Формы подведения итогов реализации дополнительной образовательной программы.

Для контроля знаний учащихся и проверки результативности обучения предусмотрены следующие мероприятия:

• выставки творческих работ;
• проведение праздников;
• проведение открытых уроков для родителей;
• проведения конкурсов чтецов;
• мониторинг- контроль и учёт знаний и умений проводится два раза в год:  I полугодие- сентябрь, II-полугодие -3-4 неделя мая с целью выявления динамики речевого развития детей. Учитываются следующие показатели усвоения детьми программы:

•        правильное звукопроизношение;

•        автоматизация звуков в речи;

•        словарный запас детей;

•        усвоение типичных грамматических конструкций и словосочетаний;

•        развитие связной речи детей.

Методы исследования предполагает следующее:

- наблюдение педагога;

- выполнение диагностических заданий;

- анализ результатов деятельности ребенка.

Структура организации дополнительной образовательной  деятельности:

1 этап – психологическое вхождение в образовательную деятельность;

2 этап – познавательный или знакомство с неизвестным (новым): игры, релаксации, работа с наглядным материалом, презентации и т.д.;

3 этап – практический или работа в материале;

4 этап – завершающий или психофизическая разгрузка: терапевтические игры, аудиотренинги, рефлексия.

Сведения о сроках реализации программы:

Программа предусматривает изучение башкирского языка как государственного языка  , начинаем со старшей  и подготовительной группой.

Занятие идет в неделю - два раза.

Программа состоит из четырех блоков: I блок- «Дом, в котором я живу»,

 II блок- «Мастер на все руки»,

 III блок-«Родимый край  – золотая моя колыбель»,

IV  блок – «Моя родина- Башкортостан».

Тематическое планирование

по формированию элементарных знаний по башкирскому языку.

Учебно-тематический план занятий кружка
 « Говорим по-башкирски» подготовительная группа

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное

Учреждение “Детский сад общеразвивающего вида “Ромашка” с.Зилаир

Муниципального района Зилаирский район Республики Башкортостан

ПЕРСПЕКТИВНОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ ДОПОЛНИТЕЛЬНОЙ

ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

“АКБУЗАТ”

ДЛЯ ВОСПИТАННИКОВ 5-7 ЛЕТ

Педагог дополнительного образования :

                Тагирова В.Г.

Перспективное планирование дополнительной образовательной деятельности “Акбузат” для воспитанников 5-7 лет”

Ценность дополнительного образования детей состоит в том, что оно усиливает вариативную составляющую общего образования, способствует реализации знаний и умений, стимулирует познавательную мотивацию обучающихся. А главное - в условиях дополнительного образования дети могут развивать свои потенциальные способности, адаптироваться в современном обществе.

Список используемой литературы:

1. Р.Л. Агишева. Фольклор и литература Башкортостана.- Уфа: Китап, 2011.
2. Ф.Г. Азнабаева, З.Г. Нафикова. Волшебные звуки.- Уфа: Китап, 2004.
3. Ф.Г. Азнабаева, Г.Р. Шафикова, Г.М. Зиганширова. Я- личность (на башкирском  языке).- Уфа: Китап, 2011.
4. Ф.Г.Азнабаева, З.Г.Агзамова «Играя развиваемся».Наглядное дидактическое пособие (на башкирском языке).-Уфа: Китап,2010.
5. Р.Х. Гасанова.  Земля отцов. – Уфа: БИРО, 2004.
6. Н.Х. Давлеткулова. Маленьким друзьям (на башкирском языке).- Уфа: Китап, 2009.
7. З.Г. Нафикова.  Растем, играя (на башкирском языке).- Уфа: Китап, 2010.
8. З.Г. Нафикова, Г.Г. Галеева . Программа комплексного обучения и воспитания детей в башкирских детских садах (на башкирском языке).- Уфа: Китап, 2009.
9. З.Г. Нафикова Ф.Г. Азнабаева. Искра (на башкирском языке).- Уфа: БИРО, -  2004.

Бал  байрамы  

Маҡсаты: бал  тураһында  аңлатма  биреу,

Балдың  төрҙәре  менән  таныштырыу,

Расширять  знания  детей  о  целебных  свойствах  меда,

Балаларга   бал  ҡорттарына  ҡарата   тәрбиәләү.

Байрамдың  барышы.

Байрамса  биҙәлгән  залға  балалар  инә, ултырғыстарға  ултыралар.

А.б. – Балалар, тыңлағыҙ, әле, ниндәйҙер  тауыш  ишетелә? Кем  беҙгә  килгән  икән(фонограмма) Балаларҙың  яуаптары. 

Работящая хозяйка
Полетает над лужайкой,
Похлопочет над цветком –
Он поделится медком.

Слайд .

А.б.- ысынлап  та, был  бал  ҡорто.Ә бал  ҡорттары  нимә  өсөн  беҙгә  кәрәк.Улар  нимә  бирәләр. Бал  ҡорттары  балды  кеше  өсөн  тугел, ә  үҙҙәренә  ҡышҡа  запас  итеп  йыя. Һәм  ҡыш  буйы  балды  ашап  сыға. Бал  ҡорттары  ҡышын  айыу  кеуек  йоҡламай. Кешеләр  бал  ҡорттарының  балын  ниндәйҙер  генә   өлөшөн  ала.  

Шиғыр

Гөлдәр  ҙә  иртүк  уяна,

Сәскәләрен  балҡыта

Сәскәнән – сәскәгә  ҡуна

Алтынғанат  бал  ҡорто

Иртәнсәктән  кискә  хәтлем

Гөжләмәй  улар  юҡҡа.

Бал  ҡорттары  тырышып

Йыялар  нектар  , һеркә

Летом пчелкам целый день
Собирать нектар не лень.
Отнесут его потом.
В улей – свой чудесный дом.

-Алып барыусы. Кешеләр  бал  ҡорттарына   өй  ҙә  төҙөйҙәр. Нисек  атала  ла  ул?

Умарта.

Слайд .

-Һәр  бер  умартала  бал  ҡорттарының  өлкән  татыу  ғаиләһе  йәшәй.

-Ә бал  ҡорттарының  ғаиләһендә ниндәй  ҡорттар  булла?

Слайд .

-Инә  ҡорт, меңгә  яҡын  ата  ҡорт, бер  нисә  мең  эшсе  ҡорт.Уларҙың  һәр  береһенең  үҙ  эше  була. Берәүҙәре  нектар  йыя, икенселәре  өй  һаҡлайҙар, өсөнсөләре, өй  та6арта, елләтә  .

Йыр  “ Бал ҡорттары”

-Ә  бал  ҡорттарын  кем  ҡарай?(умартасы)

Слайд .

-Алып  барыусы. Умартасыға  бал  алыр  өсөн  ниндәй  йыһаздар  кәрәк ? Һүрәткә  ҡарағыҙ  әле?

Слайды  

- А.Б.  Олатайым  кәрәҙ   ҡырҡты  ла

Өҫтәлгә   бал  ултыртты

Беҙҙең  яҡтың  йүкә  балын,

Бер  ҡабып  ҡара»-  тине.

- А.б. Балалар, ә    бал  нимә  ярҙамында  алына ?(балаларҙың  яуаптары)

Слайд. (сәскәләр, үҫемлектәр тураһында)

     Дөрөҫ , бал   үҫемлектәр  ярҙамында  алына  торған  иң  татлы  ризыҡ.

Слайд  

Балды  былай  ғына  ла  ашайар, т0рл0  пряник, торт, леденец  та  эшлэйҙәр. Ә  һеҙ  беләһегеҙме  бал – ул  тәмле  генә  ризыҡ  түгел, ә  файҙалы, шифалы  ла  аҙыҡ. Бал  менән  төрлө  ауырыуҙарҙы  дауалайҙар. Йүткергән  саҡта  ла  һөт  ҡайнатып  бал  ашаталар, кеше  йоҡлай  алмағанда  ла, бал  ашаһа, тыныс йоҡлап  китә  икән. 

- А.б. -  Балалар,   балдың  бер  нисә  төрө  була.

Сәскә  балы  һәм  йүкә балы

Слайд.

Исемдәре  үк   әйтеп  тора.,шулаймы? Тик  уларҙың  айырмаһы  шунда, йүкә  балы- файҙалы, ә   сәскә  балы  тәмле  була. Тағы  балдың  3 – сө  төрөн  кешеләр  үҙҙәре  етештерә, ул  ҡарабойҙай  балы.

Слайд .

Башҡорт  балының  тәмен

Кем  ашамай, шул  белмәй

Бер  ниндәй  тәм- томға  ла

Алыштырмам  балды  мин

Физкультминутка «Трудолюбивая пчелка»

 Пчелка трудится весь день (Руками рисовать перед собой круг)

И работать ей не лень. (Покачивание указательными пальцами в знак отрицания.)

От цветка летит к цветку, (Ритмичные взмахи руками.)

Клеит на брюшко пыльцу. (Круговые движения ладонью по животу.)

Хоботком нектар сосет, (Вытянуть руку вперед, затем вниз, наклониться.)

За день много соберет. («Раскрыть» перед собой все пальцы.)

Унесет нектар тот в улей (Изображают полет.)

И назад вернется пулей. (Резко выбросит руку с вытянутым указательным пальцем вперед.)

В сотах утрамбует мед, (Топанье ногами.)

Скоро ведь зима придет. (Поеживание.)

Будет пчелкам чем питаться. (Имитация движения ложкой.)

Надо летом им стараться. (Имитация накладывания меда в соты.)

- А. б. Балалар, ә  һеҙ  беләһегеҙме,  ошо  тиклем  генә  һауыттағы  балды  йыйыр  өсөн (100 грамм) бал  ҡорттарына  оҙон  юл  үтер  кәрәк.Бына  тыңлағыҙ  әле  был  хаҡта.

 Сначала несколько пчел-разведчиц вылетают из гнезда на поиски сладкого нектара и пыльцы. Обнаружив подходящий источник пищи, они возвращаются в гнездо, чтобы рассказать другим о своей находке. Эти сведения они  передают особым танцем. Если пчела-разведчица описывает маленькие круги, это означает, что цветы находятся не далее чем в 25 метрах от гнезда. Это большая удача. Однако если она выписывает восьмерки, то это значит, что за нектаром лететь придется несколько дальше, возможно, даже на 100 метров от гнезда. 
 Когда рабочая пчела долетает до цветка, она заползает внутрь его чашечки и высасывает нектар своим длинным хоботком. Нектар попадает в специальный желудок под названием зоб. Когда зоб наполняется, пчела летит обратно в гнездо. 
 Обрабатывают нектар пчелы, занимающиеся работой в гнезде. Сначала они проветривают его, чтобы выпарить воду. Затем, когда нектар становится густым и липким, переносят его в специально подготовленные соты. Несколько дней спустя пчеловод вынимает из улья рамки с сотами и выбирает мед специальной машиной. Конечно, ему приходится надевать на голову специальную  шляпу с сеткой или сетчатую маску и одеваться в защитный костюм, чтобы предохранить себя от пчелиных укусов. Пчелы не очень-то любят, когда кто-нибудь, пусть даже пчеловод, забирает у них мед.
  Кроме меда, пчелы производят воск, который идет на изготовление  свечей. Еще они выделяют вещество под названием прополис — особого рода смолу, которой пчелы укрепляют свои соты. Прополис обладает целебными для  человека  свойствами.

      Ә  хәҙер  , әйҙәгеҙ  әле  беҙ  бәләкәй  генә бал  ҡорттарына  әуерелеп,  сәскәнән  сәскәгә  ҡунып  йөрөйөк . («Вальс  цветов» Чайковский)

- А.б. Бына  шулай  балалар, бал  ҡорттары  шул  тиклем  эшсән, уңған. Ер  йөҙөндә  бер  ниндәй  бөжәк  тә, бал  ҡорттарының  умарта  эсендә  башҡарған  эштәрен  ҡабатлай  алмай. Шуға  ошо  егәрле  бөжәк - йортҡа  һәйкәл  ҡуйылған.

Слайд.

Алып барыусы.Әйҙәгеҙ әле,  беҙ  һеҙҙең  менән  бал  ҡорттарының  эшен  башҡарып  ҡарайыҡ.

                             Уйын  «Кәрәҙгә  бал  йый» тип  атала».

   А.б. Балалар, бал  ҡорттары  беҙгә  тик  файҙа  ғына  килтерә  , шулаймы? Шуға  бал  ҡорттарына  ҡарата  һаҡ  булыр  кәрәк.Ошоноң  менән  байрамыбыҙ  тамам.

Ә  хәҙер коллектив эш. (Бал  ҡортоноң  һүрәтен  эшләу)

Байрам  тышта үткәрелә.

Төп белем  биреү өлкәһе: телмәр үҫеше

Белем биреү өлкәләрен  интеграциялау: танып- белеү үҫеше, художестволы-эстетик үҫеш, социаль- коммуникатив  үҫеш.

Интеграцияланған бурыстар:

   Белем биреүсе:   сәскәләр  һәм уларҙың  файҙаһы тураһында  белем  биреү, яңы һүҙҙәр менән телмәрҙәрен байытыу .

Үҫтереүсе:  балаларҙың иғтибарын һәм бәйләнешле телмәрҙәрен  үҫтереү.

Тәрбиәүи: байрам аша балаларҙа матурлыҡты күрә белеү, тәбиғәткә ҡарата

һаҡсыл ҡараш  тәрбиәләү.

 Күңелле көй уйнай.   Алып барыусы  балаларҙы   байрамға  саҡыра.

• Бына,балалар, беҙ ҙур  аҡланға гөл- сәскә байрамына йыйылдыҡ.Байрамға  рәхим     итегеҙ.

 ''Cәскәләр вальсы'' яңғырай.Еҙ төймә, ынйы, мәтрүшкә, әлморон  сәскәләре булып кейенгән балалар  көй ыңғайына  бейеп килеп сығалар һәм үҙҙәре менән таныштыралар.

1-се сәскә.   Мин- еҙ төймә.

                Тамырым өҙә күрмә.

                Гелән һыҙланып йөрөмә,

               Төнәтмәмде яһап эс.

2-се  сәскә. Мин- ынйы  сәскә

                    Йыраҡтан балҡып торам.

                   Сәскәләремә ҡағылһаң

                   Хуш еҫтәр аңҡып тора.

3-сө сәскә. Мин- хуш еҫле мәтрүшкә,

                    Күп ауырыуға дауа.

4-се  сәскә. Мин- ниндәй матур әлморон,

                  Сәскәләрем  ал  ғына,

                Ҡояш һипкән бал ғына.

Алып барыусы. Балалар, һеҙ ниндәй  сәскәләр беләһегеҙ?  Улар ҡайҙа үҫәләр? Беҙгә сәскәләр  ни өсөн кәрәк?(балаларҙың яуаптары). Афарин, балалар. Әйҙәгеҙ, сәскәләр  менән бергәләп йыр йырлап  алайыҡ.

Г. Юнысова һүҙҙәренә Р.Сәхәүетдинова көйөнә ’’ Ҡыңғырау  сәскә’’ йыры йырлана.

 Алып барыусы.Балалар, әйҙәгеҙ әле, кемегеҙ үҫемлектәр тураһында йомаҡтарҙы күберәк белә икән? Мин башлайым ,ә һеҙ дауам итерһегеҙ.

        Моңдары менән үҫемлек

       Тыуған еремде урай,

       Барыбыҙға ла ҡәҙерле

      Серле үҫемлек .( ҡурай)

      Үҫә  ҡойма буйында,

      Гел сағыуҙыр уйында,

       Уты ла юҡ- яндыра,

      Ҡорт саҡҡан эҙ ҡалдыра.(кесерткән)

Ҡойма буйы, юл буйы

Энәле йомғаҡ тулы.

Яҡын барма- һәрмәп алыр,

Кейемеңде һырып алыр.(дегәнәк)

Алып барыусы. Һай, афарин, балалар! Был үҫемлектәр бик файҙалы, ләкин улар менән һаҡ булырға кәрәк.Ни өсөн һаҡ булыға кәрәк, кем һөйләп бирер .(балаларҙың яуаптары)

Г.Юнысова һүҙҙәренә, А. Ғабдрахманов яҙған ‘’Гөлдәр’’ йырының көйө яңғырай. Ҡулдарына сәскәләр тотҡан өлкәндәр төркөмө балалары байрамға киләләр,байрамда ҡатнашыусыларға  сәскә бүләк итәләр, шиғыр  һөйләйҙәр.

   1-се бала.Бигерәк матур урманда,

                     Күңелле йәй булғанда:

                     Аҡландары хуш еҫле,

                     Сәскәләре күк төҫлө.

2-се бала. Бында ҡыҙҙар килделәр.

                  Сәскәләрҙе күрҙеләр,

                  Гөлләмәләр теҙергә

                  Тотондолар өҙөргә.

3-сө бала. Унды өҙҙө Гөлфиә,

                    Бик күп өҙҙө Зөлфиә,

                   Гөлнур өҙҙө бер ҡосаҡ,

                  Күтәрҙе үҙе саҡ-саҡ.

4-се бала. Ҡайтып киттеләр ҡыҙҙар,

                     Шатланышып, йырлашып.

                     Күбәләктәр аҡланда

                     Тороп ҡалды илашып.

Алып барыусы. Балалар, ниңә күбәләктәр илашып ҡалдылар икән? Сәскәләрҙе өҙөргә яраймы? (балаларҙың яуаптары)

- Әйе, сәскәләрҙе  күпләп өҙөргә ярамай. Үҙебеҙ үҫтергән сәскәләрҙе өҙөргә, бүләк итергә мөмкин.

 Майҙан уртаһына балалар - сәскәләр сығалар һәм бөтәһе бергә:

                               Мин – сәскә, үҙемсә

                              Һағышым, ғәмем бар.

                              Тоямын барын да-

                              Минең дә йәнем бар.

                              Эй, кескәй дуҫтарым,

                              Ергә  йәм биреп,

                              Үҫһен тиһәгеҙ,

                              Өҙмәгеҙ мине! Йәлләгеҙ!

                              Минең дә йәшәгем

                              Килә бит донъяла!

Ғ.Байбурин һүҙҙәренә Р.Сәлмәнов яҙған “Яратам  мин илемде “йыры башҡарыла, байрам тамамлана. Байрам аҙағында   “Йәшерәм яулыҡ” уйыны  ойошторола.

             Сәскәләр  байрамы

       (Уртансылар төркөмө өсөн фольклор байрамы сценарийы) 

                                                                                          Әҙерләне:

   Тәрбиәсе: Тагирова В.Г.

Әсәйҙәр байрамы  “Әсәкәйем – күҙ нурым”

Маҡсат:

• балаларға әсәйҙәр көнө тураһында мәғлүмәт биреү, легендалар, шиғырҙар, йырҙар, мәҡәлдәр аша әсәйҙәр тураһында белемдәрен тәрәнәйтеү,
• балаларҙың телмәрен үҫтереү;  шиғырҙарҙы дөрөҫ интонация менән һөйләү, йырҙарҙы матур йырлау, бейеүҙәрҙе бейеү, инсценировкалау һәләттәрен үҫтереү,
• әсәйҙәргә ихтирам, һөйөү тәрбиәләүҙе дауам итеү,
• әсәләрҙә балалар менәнберлектә иртәлектә  ҡатнашыуға әүҙемлек уятыу.

Йыһыз:  слайд, балаларҙың һөйләүе буйынса видеояҙма, уйындарға, сценкаларға атрибуттар

Көй аҫтында балалар залға инәләр.

I алып барыусы:

• Хәйерле көн, хөрмәтле  әсәйҙәр, ҡунаҡтар!  Бөгөн беҙ  һеҙҙең менән әсәйҙәр байрамына йыйылдыҡ.

Берҙән – берем, күҙ нурым, тип

Һәр  саҡ арҡаңдан һөйә.

Сирләгәндә  төн йоҡламай,

Зарыңды белә, көйә.

Кем һуң ул һинең өсөн?

Ул – һөйөклө әсәйем.

II алып барыусы:

• Ә ҡасан барлыҡҡа килгән һуң был байрам?  Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында балаларын юғалтҡан әсәйҙәр бик күп күҙ йәштәре түгә. Әсәйҙәрҙең сабырлығы, түҙемлеге, хеҙмәте өсөн “Ҡаһарман әсәй” ордены булдырыла. 90 – сы йылдарҙан алып ноябрҙең һуңғы аҙнаһында бөтә Рәсәйҙә “Әсәйҙәр көнө” билдәләнә.  

I алып барыусы:

• Әсәй ул – һәр кемдең иң ҡәҙерле, иң изге кешеһе. Бәпестең тәүге һүҙе лә “әсәй”.  Әсәй беҙгә ғүмер бүләк иткән. Әсәйгә мөхәббәт – тәбиғәттән. Был тойғо мәңгелек.
• Ә хәҙер һүҙ балаларға:

Әсәй ул – һауа!

Әсәй ул – яҡтылыҡ!

Әсәй ул – бәхет!

Әсәй ул – йылылыҡ!

Әсәй ул – тыныслыҡ!

• Мин әсәйемде яратам!

Йыр “Мин әсәйемде яратам”

Балалар ултырғыстарға ултыра.

II алып барыусы:

• Әсәйҙәребеҙҙе йылына ике тапҡыр ҡотларға мөмкинселек бар. Әсәйҙәргә бағышлап бик күп йырҙар, әҫәрҙәр, шиғырҙар яҙылған. Хәҙер  әсәйҙәренә арнап балаларыбыҙ һөйөү тулы шиғырҙарын ишеттерер.

Балалар шиғыр һөйләй.

1-се бала:        Иртән һөйөп уята,                         

                Эсерә тәмле сәйен.

Баҡсаға ла оҙата

                Көләс йөҙлө әсәйем.

                Ҡаршы ала йылмайып,

Ашы, сәйе өҫтәлдә.

Өйҙө матурлап ҡуя

Ҙур ҡунаҡты көткәндәй.

2-се бала:        Әсәйҙәр берәү генә,

                Беләйек ҡәҙерҙәрен.

Һәр эштә ярҙамлашып,

Күрәйек күңелдәрен.

3-сө бала:        Бик матур минең ҡурсағым,

                Әсәйемә оҡшаған.

Шауламағыҙ, ныҡ баҫмағыҙ.

Ҡурсағым да, әсәйем дә,

Икеһе лә йоҡлаған.

4-се бала:         Әсәйем эштән ҡайтыуға

                Иҙәнде йыуып ҡуям.

                Ҡасан ҡайта инде, тиеп,

                Һағынып көтөп алам.

5-се бала:        Мин бәхетле, бик бәхетле,

                Әсәйем янда һәр саҡ.

                Һин булғанға ғына, әсәй,

                Көндәрем яҡты һәр саҡ.

I алып барыусы:

• Беҙҙе тормош ауырлыҡтарынан һаҡлап, яманлыҡтарҙан яҡлап, насар сирҙәрҙән ҡурсалап тороусы изгеләрҙән  изге зат – әсәйҙәр.

Әсәйҙәр тураһында притча.  Көй яңғырай.

Бәпес тыуыр алдынан аллаға һорау бирә:

• Иртәгә Һеҙ мине Ергә ебәрәһегеҙ, унда мин кем менән йәшәйәсәкмен?
• Мин һиңә фәрештә бүләк итәм, ул һәр ваҡыт һинең яныңда булыр.
• Мин һауала көләм, йырлайым. Миңә бында оҡшай.
• Ерҙә лә һиңә рәхәт буласаҡ. Фәрештәң һинең менән бергә йырлар, көлөр, ул һиңә үҙ мөхәббәтен бүләк итер.
• Ә мин уның телен нисек аңлармын һәм мине кем ҡурҡыныстарҙан ҡурсалар?
• Һинең фәрештәң ҡурҡыныстарҙан ҡотҡарыр.
• Ә уның исеме кем булыр?
• Исеме уның мөһим түгел. Һин уны ӘСӘЙ тип йөрөтөрһөң.

I алып барыусы:  (Ҡыҙҙар бейеүгә әҙерләнергә сыға)

• Әсәләр тураһында күпме генә һөйләнһә лә, уларҙың күңел йылылығын, гүзәллеген, яғымлылығын әйтеп бөтөрөрлөк түгел.

II алып барыусы:

                Әсәйем, күҙ нурым,                         Әсәйем, алтыным,

Йылмая йөҙҙәрең.                         Һин бит иң яҡыным.

Йылытып йөрәкте                         Үҙеңә гел тарта

Нур һибә күҙҙәрең.                         Күңелең ялҡыны.

        I алып барыусы:

• Ә  хәҙер ҡыҙҙар башҡарыуында бейеү.

Ҡыҙҙар бейеүе.

I алып барыусы:

• Әсәйҙәр һәр ваҡыт ниндәйҙер эш башҡаралар: тәмле ашын да бешерәләр, балаларын да ҡарайҙар, эшкә лә йөрөйҙәр.
• Балалар, һеҙ әсәйҙәрегеҙгә нисек ярҙам итәһегеҙ?

(Балаларҙың яуаптары).

• Азалияның әсәһенә нисек ярҙам итеүен йырын тыңлап  белербеҙ.

Йыр “Әсәйгә ярҙам итәм”

II алып барыусы:

• Ә малайҙарыбыҙ әсәйҙәренә нисек ярҙам итәләр икән?  Әйҙәгеҙ, малайҙарыбыҙҙан  әсәйҙәренә иртәнге аш әҙерләтәйек. Сөнки әсәйҙәр һәр ваҡыт иртәнсәк эшкә ҡабалана. Был уйынға … сығығыҙ. Тағы ла беҙҙең әсәйҙәребеҙ кәрәк була.

Уйын “Әсәйҙәргә аш әҙерләү”  (әсәйҙәр менән бергә)

• Ҙур рәхмәт. Бик тәмле булғандыр. (Әсәйҙәр рәхмәт әйтһен).
• Хәҙер балаларҙы полька бейеүенә саҡырабыҙ.

Бейеү “Полька”

I алып барыусы:

• Балалар әсәйҙәргә арнап йыр ҙа йырланылар, шиғырҙар ҙа һөйләнеләр, иртәнге аш та әҙерләнеләр, бейенеләр ҙә, ә әсәйҙәребеҙ балаларға  яуап итеп бишек йыры әҙерләгәндәр. Рәхим итегеҙ!

“Бишек йыры”  (әсәй башҡара)

II алып барыусы:

• Әсәйҙәр тураһында бик күп мәҡәлдәр һәм әйтемдәр бар. Балалар, әсәйҙәр тураһында ниндәй  мәҡәлдәр беләһегеҙ?  Әйҙәгеҙ, әсәйҙәр ҙә ярҙам итһен.

Ҡояш – яҡтылыҡ, әсәй – бәхетлек.

Әсәйгә бөтә балалар ҙа бер.

Әсә йөрәге ҡояштан да нығыраҡ йылыта.

Ҡош яҙға ҡыуана, бәпес – әсәйгә.

Һәр әсәгә үҙ балаһы яҡын.

Әсәйҙән дә яҡын иптәш юҡ.

• Рәхмәт, балалар! Бик күп мәҡәлдәр беләһегеҙ.  

(Балалар сценкаға сыға)

Көй яңғырай. “Сәскәләр бейеүе”

Сценка “Терпекәй”

Йәшәгән, ти, урманда терпе. Бер көн терпе әсәһенә сәскә бүләк итергә уйлаған.

Терпе:  - Һаумыһығыҙ, сәскәләр, фр – фр!

Сәскәләр:  - Хәйерле көн, көн!

Терпе:   -  Сәскәләр, зинһар өсөн, әйҙәгеҙ минең әсәйемде ҡотлайыҡ.

Сәскәләр:  -  Беҙ риза, ә ҡайҙа барырға?

Шул ваҡыт урман эсенән Төлкө килеп сыға.

Төлкө:  -  Ниндәй тәмле, ням – ням.

                Хәҙер мин һине ашайым, ам – ам.

Терпе:  -  Ай, мин ҡурҡам, фр – фр, ярҙам итегеҙ!

Терпе сәскәләр араһына йәшенә, төлкө сәскәләр тирәләй әйләнә лә китә.  Урман эсенән Терпекәйен эҙләп Әсәй терпе сыға.

Әсәй төлкө:  -  Ниндәй матур сәскәләр, ә ҡайҙа һуң минең терпекәйем?

Терпе сыға.

Терпе:  -  Әсәй, мин сәскәләр араһында, фр – фр.

               Әсәй, һине байрам менән ҡотлайым

I алып барыусы:

• Терпекәй әсәһенә сәскә бүләк итте, ә беҙҙең Ғәзинур әсәһенә шиғыр арнаған. Әйҙәгеҙ, тыңлайыҡ.

Шиғыр:        Әсәйемдең ҡулы алтын,

Тәмле аштар бешерә.

Энә алһа ҡулдарына

Матур кейемдәр тегә.

II алып барыусы:

• Ысынлап та, әсәйҙәр нимәгә тотонһалар ҙа, бөтә эштәре лә ҡулдарынан килә. Әйҙәгеҙ, әсәйҙәребеҙгә ял биреп уларҙы байрамса биҙәндерәйек.

Уйын “Әсәйҙе биҙәндер”

5 бала әсәйҙәрен биҙәндерә.

• Әсәйҙәребеҙ тағы ла матурыраҡ булып китте. Әйҙәгеҙ әле, ысын йондоҙҙар һымаҡ әсәйҙәребеҙ көй аҫтында үтһендәр.

  Зал буйлап әсәйҙәрҙең дэфилеһы

I алып барыусы:

• Бөгөн балалар йырланылар ҙа, бейенеләр ҙә, әсәйҙәргә шиғырҙар, мәҡәл – әйтемдәр ҙә бағышланылар. Ә киләһе сәләмде экран аша ҡарағыҙ!

Экран. (Балаларҙың әсәйҙәре тураһында һөйләүе)

Балалар  әсәйҙәренә теләктәрен еткерәләр.

Ә хәҙер ҡәҙерле әсәйҙәр, хөрмәтле ҡунаҡтар, һеҙҙең өсөн музыкаль бүләк. Төркөмөбөҙ тәрбиәләнеүсеһенең атаһы һәм әсәһе  ә башҡарыуында йыр.

• Рәхмәт. Балалар, йырға тороғоҙ.

Йыр “Һәр ваҡыт булһын ҡояш”  (Балалар һәм әсәйҙәр бергә башҡара)

 II алып барыусы:  - Ҡәҙерле әсәйҙәр, ҡунаҡтар! Һеҙҙе тағы ла байрам менән ҡотлайбыҙ! Ғаиләләрегеҙгә именлек, күңелд