Инновационная деятельность на базе КФУ

Тема: Шарт фигыль.

Максат: 1. Укучыларга шарт фигыльнең мәгънәсе һәм зат-сан белән төрләнеше турында төшенчә бирү.

               2.Укучыларның игътибарлылык һәм логик фикерләү сәләтләрен үстерү.Үз фикереңне ачык төгәл итеп җиткерә белү

               3. Бер- береңне хөрмәт итү,   укучыларда әдәплелек, шәфкатлелек белем алуга омтылу, сәламәт яшәү кебек сыйфатлар  тәрбияләү..

 Дәреснең тибы: яңа материалны аңлату.

                Дәреснең методы: әңгәмә, репродуктив,  өлешчә эзләнү, язма эш, иҗади эш.

                Җиһазлау: интерактив такта, документкамера, тестлар, текстлар язылган карточкалар, плакат, терәк сүзләр язылган карточкалар, Г.Тукай шигырләре

Дәрес барышы.

I.Оештыру өлеше.

1. Укучыларны дәрескә оештыру.

Исәнмесез, укучылар.

Хәерле көннәр сезгә.

Зиһен һәм тел ачкычлары

Телимен һәммәгезгә.

 -Дәресебезне башлап җибәрәбез. Көн буена җитәрлек яхшы, шәп кәефләр телим барыгызга да. Сезнең алдыгызда- елмаюлар. Алар өч төрле. Елмаюлардан бары берне генә сайлап алып үзегезнең кәефегезне  миңа күрсәтегез әле.  Рәхмәт. Укучылар,  минем дә кәефем бик яхшы. Әйдәгез кунакларга да  кәефләребезне күрсәтик. Рәхмәт. Утырыгыз. Дәресебез дә күтәренке рухта  үтәр дип өметләнеп калам.

Белемнәрне актуальләштерү Фронталь

- Тактада  4 рәсем берелгән.Уйлыйбыз.   Бу рәсемнәрне нинди сүз төркеме берләштерә ( укучылар  һәр картинага игътибар белән карап, предметларның эш-хәрәкәтен белдерүче сүзләр- фигыль икәнен әйтергә тиеш)

Хәзер без төркемнәрдә эшләячәкбез. Төркемнәрдә эшләгәндә без бер-беребез белән киңәшләшеп, уртак фикергә килеп эшләргә тырышырбыз. Әлбәттә, бер төркем җавап биргәндә, икенчеләребез тыңлап торырга тиешлеген дә онытмабыз. 1 һәм 3 нче өстәлләр 1 нче вариант, 2, 4 нче өстәлләр 2 нче вариант биремнәрен эшләрләр. Хәзер яшел төсле карточкаларны алабыз

Сораулар:

Карточка №1          1 нче  вариант

-Фигыль нәрсәне белдерә?

-Фигыльнең нинди  формалары бар?

-Фигыльнең юнәлешләре ничәү? Әйтеп чыгыгыз.

-Фигыльнең нинди төркемчәләрен өйрәндегез?

Карточка № 1         2 нче вариант

- Боерык  фигыль нәрсәне белдерә?

- Теләк фигыль нәрсәне белдерә?

- Хикәя  фигыль нәрсәне белдерә?

- Ни өчен хикәя , боерык, теләк фигыльләр затланышлы дип атала? Сигнал карточкалары куллану.

Афәрин, укучылар. Бик матур , тулы итеп җавап бирдегез.

.  Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

 -Укучылар, сезең алда төрле төсле карточкалар.Без төркемнәрдә эшләвебезне дәвам итәбез.  Әйдәгез, ал төсле  карточкаларны алабыз.. (6 шар сүз)

  Бу сүзләрнең язылышларына игътибар итәбез, сорау куеп карыйбыз нинди сүз төркеме икәнлеген билгелибез һәм төркемнәргә таркатабыз

Карточка №2 1 нче вариант  укысам, утырмасам,  күрсәң, эшләмәсәк, , тыңласагыз, ишетмәсәләр, алмасалар,сайласагыз

Карточка №2 2 нче вариант  ятласам, булышмасам, йөгерсәм, кычкырсаң, китмәсәк, , кайтмасалар, алмасам, утыртсаң

Укучылар, сез бу сүзләрне ничә төркемгә таркаттыгыз?1 нче багананы укыйбыз.  Ни өчен бу сүзләрне берләштердегез? Нәрсәгә карадыгыз?. Әйдәгез , бу сүзләргә сорау куеп карыйк әле. ?  Алар  нәрсәне белдерәләр? -Димәк бүген , без нинди тема үтәрбез? Шарт  фигыл икенче бер фигылдән аңлашылган эш яки хәлнең үтәлү- үтәлмәвенә шарт булган эш- хәлне белдерә һәм –са,сә кушымчасы ялганып ясала.   Баганададагы сүзләргә тагын бер кат карыйк әле. Шарт фигыл кушымчасыннан башка, сеә тагын нинди кушымчалар күрәсез.

Шарт фигыл турында тагын нәрсә әйтә алабыз. (Берничә фигылнең затын санын әйтеп китү)

Зат- сан белән  төрләнә икән бу фигыль ничек аталыр? Схема нигезендә тагын бер каткарау.

Затланышлы фигыльләр

Хикәя     боерык       теләк           шарт

Эшчәнлек картасы белән таныштыру.

Яна теманы беренчел ныгыту Дәреслекләребездәге кагыйдәне укыйбыз.

Зәңгәр  карточкаларны алабыз. Төркемнәрдәге эшебезне дәвам итәбез

Мәкальләрнең  дәвамын табып, тоташтыр, шарт фигыльләрнең затын һәм санын билгелә.

Дәфтәрләрдә эш. Шәмәхә карточкаларны алабыз 

1. Җылы итеп киен(шарт ф, юклыкта IIз берлек сан), салкын тидерерсең.
2. Күзләреңне саклыйм ди( шарт ф, барлыкта, IIз берлек сан), телевизорны якыннан карама!
3. Сәламәт булырга телә(шарт ф, барлыкта,IIз күплек сан), спорт белән шөгыльләнегез!

Документкамера аркылы тикшерү. Сәламәтлек- зур байлык. Мәктәптәме, өйдәме- без һәрвакыт сәламәтлегебезне кайгыртырга тиеш.

Ял итү минуты.

Килешәм, килешмим уены. Г.Тукай шигырләреннән өзекләрне укып, шарт фигылләрнең зат-санының дөреслеген тикшерү.

1.  Яшьлегеңдә күп тырышсаң,(2з күплек сан)

                Эшкә бирсәң,(2з берлек сан) чын күңел,

                Каршыларсың картлыгыңны

               Бик тыныч һәм бик җиңел

2. “Бәхетле шул баладыр, кайсы дәрсенә күңел бирсә(1 з берлек сан), 
   Мөгаллимне олугъ күрсә(3 зат берлек сан ), белергә кушканын белсә(3зат күплек с) ”Г.Тукай)
3. “Алмагачның сүзенә каршы җавабында Бала: 
   -Юк, сөекле Алмагачым, уйнасам(1з берлек сан), дәрсем кала.”

IV. Ныгыту .

Тест биреен эшләү

Өй эше. 1.116 нчы күнегү Шарт фигыльләрне зат-сан белән төрләндерергә;

               2. Шарт  фигыльләр кергән 5 мәкаль язып алырга;

               3. Әдәбият китабыннан шарт фигыль кергән  5 җөмлә язып алырга.

Дәрескә якынча үзанализ

Укытучы: Г. М. Әхтәмова, Совет районы 175нче мәктәп.

Татар теле, 7 нчы сыйныф, татар төркеме.

Дәреснең темасы: Бәйлек сүзләр

Дәреснең тибы: Яңа материалны өйрәтү.

Дәреснең төзелеше:

I.   Оештыру өлеше.

II.  Терәк белемнәрне хәтердә яңарту.

III. Яңа теманы аңлату.

IV. Белемнәрне билгеле бер системага салу, гомумиләштерү.

V.   Йомгаклау.

 Бугенге дәрес яңа теманы өйрәнү дәресе.

        Дәреснең тибы аның эчтәлегенә туры килә: укучыларны кызыксындыру, актульләштерү, яңа теманы өйрәтү, алынган белемнәрне ныгыту, камилләштерү, дәреснең дидактик максатыннан караганда, бик отышлы.

        Әлеге дәрестә укытуның традицион метод һәм алымнары белән беррәттән яңа педагогик технологияләр дә кулландым (интерактив, коммуникатив, уен технологиясе)

        Дәресне балаларның яшь үзенчәлекләрен, яңа дәреснең заманчалыгын, тормыш белән бәйләнешен исәпкә алып төзедем.

        Белем һәм тәрбия бирүгә комплекслы якын килеп, дәресемдә милләтләр дуслыгына, үзарә дустанә мөнәсәбәткә балаларның тәрбиялелеген күтәрү өстендә дә эшләргә тырыштым.

Дәресемә түбәндәге максатларны  куйдым: 

     1.  Бәйлек сүзләр турында төшенчә бирү.

               2.Укучыларның игътибарлылык һәм логик фикерләү сәләтләрен үстерү.Үз фикереңне ачык төгәл итеп җиткерә белү

               3. Укучыларда дуслык хисенә карата хөрмәт тәрбияләү, бер-береңә ихтирамлы булырга өйрәтү,   укучыларда әдәплелек, шәфкатьлелек белем алуга омтылу, кебек сыйфатлар  тәрбияләү.. 

        Укучыларны дәрестә пассив тыңлаучы итеп түгел, ә танып белү процессында актив катнашучы итеп күрә белү, дәрестә минем төп бурычым иде. Минем фикеремчә, дәрескә куелган барлык максатларга ирештем.

         Укучыларда  уңай психологик халәт булдыру нияте белән төрле телләрдә исәнләшү белән башлап җибәрдем. Елмаюлар ярдәме белән укучыларның кәефләрен күтәрергә тырыштым. Яңа теманы бирүдә проблемалы эзләнү методы элементларын кулландым. Укучылар индивидуаль һәм төркемнәрдә эшләделәр. Фикерләр белән килешәм, килешмим алымы, алган белемне тагын бер кат тикшерергә ярдәм итте. Төркемнәрдә эшләү укучыларны бер-берсенә карата игътибарлы булырга, бер-берсен тыңлый белергә, үзара хезмәттәшлеккә  өйрәтә. Дәрес барышында укучыларның белемнәрен, күнекмәләрен, осталыкларын мөстәкыйль рәвештә куллана белү эзлеклелеге тәэмин ителде. Яңа тема  булган белемнәргә нигезләнеп бирелде, тормыш белән бәйләнеш күздә тотылды.  Укычыларның белемнәрен  ныгыту өлешендә  тест биремнәре үтәлде.Укучыларның белемнәрен бәяләү объектив булды, укучылар үзләренең белемнәренә дә бәя бирделәр.Халыклар арасындагы дуслык, бер-береңә ихтирам хисе эш төрләрендә үрелеп барды. Эшчәнлек картасын куллануда да куллар рәсеме  ярдәмендә дәрестә нинди белемгә ия булу турында үзләре әйтеп бирде.   Өй эшен сайлап алу мөмкинлеге бирелде. Гомумән алганда,укучыларның белемнәрен үстерү өчен дәрестә кулланылган технологияләр һәм алымнарның әһәмияте зур булды дип саныйм .

Рәхмәт!

Казан шәһәре Совет районы

175 нче гомуми  урта белем мәктәбенең

 1нче квалификацион категорияле

 татар  теле һәм әдәбияты укытучысы

Әхтәмова Гөлназ Мингали кызы

Җөмләдәге сүзләр бәйләнеше. Ияртүле бәйләнеш.

Максат. 1. Җөмләдәге сүзләр арасындагы  ияртүле бәйләнеш  турында  төшенчә биреп, ияртүле бәйләнешнең бәйләүче чаралары белән танышу.

2. Укучыларнын уйлау- фикерләү сәләтләрен үстерү.

3. Укучыларда  туган ягыбызга  хөрмәт тәрбияләү, бер-береңә ихтирамлы булырга өйрәтү

 Дәреснең тибы: яңа материалны аңлату.

Дәреснең методы: әңгәмә, репродуктив,  өлешчә эзләнү, язма эш, иҗади эш.Җиһазлау: интерактив такта, документкамера, тестлар, текстлар язылган карточкалар, плакат, терәк сүзләр язылган карточкалар, Дәрес барышы.

I.Оештыру өлеше.

1. Укучыларны дәрескә оештыру.

Исәнмесез, укучылар.

Хәерле көннәр сезгә.

Зиһен һәм тел ачкычлары

Телимен һәммәгезгә.

Дәресебезне башлап җибәрәбез. Көн буена җитәрлек яхшы, шәп кәефләр телим барыгызга да.. Рәхмәт.Утырыгыз. Дәресебез дә күтәренке рухта  үтәр дип өметләнеп калам.

Белемнәрне актуальләштерү Фронталь  Сезнең алдыгыз да хәрефләр тезмәсе бирелгән. Анда ниндидер сүзләр яшеренгән. Әйдәгез, бу сүзтезмәгә игтибар итик.

ТЗЕҮЕЛбәшеәйлн

-Әйе, бик дөрес. Тезүле бәйләнеш. Тезүле бәйләнеш турындагы белемнәрне ныгыту өчен мин сезгә эш төре тәкдим итәм. Без төркемнәрдә эшләрбез.

 -Укучылар, сезнең алда төрле төсле карточкалар. Төркемнәрдә эшләгәндә без бер-беребез белән киңәшләшеп, уртак фикергә килеп эшләргә тырышырбыз. Әлбәттә, бер төркем җавап биргәндә, икенчеләребез тыңлап торырга тиешлеген дә онытмабыз.. Хәзер яшел төсле карточкаларны алабыз

1. Сүзләр арасында тезүле бәйләнеш нинди бәйләнеш ул?

2.Тезүле бәйләнеш җөмлә төзи аламы?

3.Гади җөмләдә тезүле бәйләнеш нәрсәләр арасында була?(тиңдәш кисәкләр)

4. Үзара тезү юлы белән бәйләнгән җөмләләр ничек атала?(тезмә кушма җөмлә)

1. Тезүле бәйләнеш нинди интонацияләр ярдәмендә белдерелә?

2. Санау һәм каршы кую интонациясе белән белдерелгәдә, нинди тыныш билгеләре  куела?

3. Нинди сүз төркеме ярдәмендә тезүле бәйләнеш  барлыкка килә?(теркәгечләр)

4.Тезүче теркәгечләрне әйтегез.(җыючы, каршы куючы, бүлүче)

-Афәрин, булдырдыгыз.

Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

Сезнең алда сүзләр тезмәсе бирелгән. Бу сүзләр бер-берсенә нәрсә ярдәмендә бәйләнгән.Язылышларына игтибар итеп аларны төркемнәргә берләштерәбез, бирелгән таблианы тутырабыз.

Авылга кайту, әнинең күлмәге, тыңлагач аңлау, тырышса уку.

Әти белән сөйләшү,җиңү өчен тырышу,юл буеннан кайту,мәктәп каршында уйнау

Кызыл алма, зәңгәр чәчәк, яшел болын,тәмле чәй

Мин утырам. Без кайтабыз. Сез шатланасыз. Алар сокланалар.-Ни өчен бу сүзләрне берләштердегез?

-Алар нәрсәләр ярдәмендә бәйләнгәннәр?(кушымчалар)

Икенче баганадагы сүзләрне тикшерәбез.( бәйлек, бәйлек сүзләр)

-Өченче баганадагы сүзләр бәйләнеше(Сүз тәртибе)

-Дүртенче банадагы сүзләр тезмәсе буларак нәрсәләр бирелгән? ( зат-санда ярашу)

-Бу сүзләр үзара нәрсә барлыкка китерәләр?Алар үзара нинди юл белән бәйләнгәннәр?(ияртүле)Димәк, укучылар бүгенге темабыз Ияртүле бәйләнеш. Ияртүле бәйләнеш булганда бер сүз ияртүче, икенче сүз иярүче.

-Ә соңгы баганадагы тезмә нәрсә ул. Ияртүле бәйләнеш ия белән хәбәр арасында да була. Бу очракта җөмлә барлыкка килә. Җөмлә кисәкләре арасында ияртүле бәйләнеш ничә төрле чаралар ярдәмендә белдерелә?(4)Болар: кушымчалара, бәйлек һәм бәйлек сүзләр, сүз тәртибе, зат-санда ярашу.

. Эшчәнлек картасы белән таныштыру.

Яна теманы беренчел ныгыту Дәреслекләребездәге кагыйдәне укыйбыз. 25-26 бит

Без төркемнәрдә эшләвебезне дәвам итәбез.  Дәреслекләребездәге 44 нче күнегүнең бирелешен ... укый. Бирелгән сүзләр тезмәсеннән  тиешле тәртиптә дөрес җөмләләр төзеп

Бер кабиләнең анасы Туйбикә карчык унбишләп кешене иярткән дә җил көймәсе белән Идел буйлап китеп барган. Ул алты потлы казанын да үзеннән калдырмаган, казанның чылбыры да алты пот икән. Шактый баргач, юлчылар яр буена төшкәннәр. Бу урын аларга ошаган. Шунда туктап, яшәп калганнар. Безгә аш-су, бәхет теләп торсын диеп, казанны күмеп куйганнар.
Шушы урында Казан шәһәрен сала башлаганнар, ди. Чылбырлы казан әле хәзер дә шәһәр астында ята, ди, тик аны табучы гына юк, ди. Казан исеме әнә шулай килеп чыккан, имеш". ("Туйбикә казаны".)

Укучылар, төзелеше ягыннан бу нинди әсәр.Риваятләр халык авыз иҗаты әсәрләренә керә. Нинди риваятләр була(тарихи вакыйгалар турында, топонимик) Бу риваят кайсысына керер.

• Афәрин, булдырдыгыз. Укучылар Казаныбыз турында тагын  риваятләр бик күп. Бүгенге көндә Казан − миллионнан артык халкы булган зур шәһәр. Ул истәлекле урыннарга бик бай. Казан шәһәре 1000 елдан артык тарихы булган борынгы шәһәр.Казан Кремлен, Сөембикә манарасын, Кол Шәриф мәчетен һәм тагын башка бик күп тарихи урыннар белән танышу максатыннан,Казанбызга бик күп туристлар килә.Казаныбызны яратабыз һәм горурланабыз.

Ял итү минуты. Килешәм, килешмим уены.

Дәфтәрләрдә эш. Шәмәхә карточкаларны алабыз 

Казан Кремле  2000нче  елда ЮНЕСКОның Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелде.

Казанның иң биек урынында Кремль диварлары урнашкан. Ә диварлар артында кызыл кирпечтән салынган Сөембикә  манарасы -танылган архитектура символы. Ул авышлы биналар санына керә.      Казаныбызга нур чәчеп торучы Кол Шәриф мәчете  тирә –юньгә ямь өстәп тора. Казаныбызда  бик күп атаклы язучылар, галимнәр, рәссамнар, композиторлар яшәгән, иҗат иткән. Шәһәребездә бик күп уку йортлары, музейлар, театрлар,  спорт корылмалары, парклар бар. Казанда төрле халык вәкилләре үзара дус яшиләр 

Өй эше. 1. 45  нче күнегү

2. Әдәбият китабыннан 5 җөмләне сүзтезмәләргә таркатып язарга

3. “Казанның тарихи һәм истәлекле урыннары” презентация төзергә

Тест

1. Җөмләдәге  сүзләр арасында нинди бәйләнешләр була

А. тезүле

Б. ияртүле.

В. тезүле, ияртүле.

2. Мәктәпкә килү сүзтезмәсе  нәрсә ярдәмендә бәйләнгән.

А. бәйлек сүз

Б. килеш кушымчасы

В. сүз тәртибе.

3. Сары яфрак сүзтезмәсе нәрсә ярдәмендә бәйләнгән.

А. бәйлек

Б. килеш кушымчасы

В. сүз тәртибе

4. Җиңү өчен тырышу   сүзтезмәсе   нәрсә ярдәмендә бәйләнгән

А. бәйлек

Б. килеш кушымчсы

В. сүз тәртибе

5.Ияртүле бәйләнешне белдерүче чаралар ничәү

А.  2

Б.   3

В.   4

6. Ия белән хәбәр арасында ияртүле бәйләнеш буламы?

А. Була

Б. Булмый

Тест

1. Җөмләдәге  сүзләр арасында нинди бәйләнешләр була

А. тезүле

Б. ияртүле.

В. тезүле, ияртүле.

2. Мәктәпкә килү сүзтезмәсе  нәрсә ярдәмендә бәйләнгән.

А. бәйлек сүз

Б. килеш кушымчасы

В. сүз тәртибе.

3. Сары яфрак сүзтезмәсе нәрсә ярдәмендә бәйләнгән.

А. бәйлек

Б. килеш кушымчасы

В. сүз тәртибе

4. Җиңү өчен тырышу   сүзтезмәсе   нәрсә ярдәмендә бәйләнгән

А. бәйлек

Б. килеш кушымчсы

В. сүз тәртибе

5.Ияртүле бәйләнешне белдерүче чаралар ничәү

А.  2

Б.   3

В.   4

6. Ия белән хәбәр арасында ияртүле бәйләнеш буламы?

А. Була

Б. Булмый

Дәрескә якынча үзанализ

Укытучы: Г. М. Әхтәмова, Совет районы 175нче мәктәп.Татар теле, 8нчесыйныф,

Дәреснең темасы: Җөмләдә сүзлә бәйләнеше. Ияртүле бәйләнеә.

Дәреснең тибы: Яңа материалны өйрәтү. Дәреснең төзелеше:

I.   Оештыру өлеше.II.  Терәк белемнәрне хәтердә яңарту.

III. Яңа теманы аңлату.IV. Белемнәрне билгеле бер системага салу, гомумиләштерү.

V.   Йомгаклау. Бугенге дәрес яңа теманы өйрәнү дәресе.

        Дәреснең тибы аның эчтәлегенә туры килә: укучыларны кызыксындыру, актульләштерү, яңа теманы өйрәтү, алынган белемнәрне ныгыту, камилләштерү, дәреснең дидактик максатыннан караганда, бик отышлы.Без сәләтле балалар белән эшләгәндә, аларны укыткан  фәнебезгә тартып торырга тиешбез. Моның өчен, әлбәттә, төрле кызыклы эш алымнарын куллану  кирәк.

        Әлеге дәрестә укытуның традицион метод һәм алымнары белән беррәттән яңа педагогик технологияләр дә кулландым (интерактив, коммуникатив, уен технологиясе)

        Дәресне балаларның яшь үзенчәлекләрен, яңа дәреснең заманчалыгын, тормыш белән бәйләнешен исәпкә алып төзедем.

        Белем һәм тәрбия бирүгә комплекслы якын килеп, дәресемдә туган шәһәребез тарихына,бер-берләренә карата игтибарлы ихтирамлы булулары өстендә дә эшләргә тырыштым.

Дәресемә түбәндәге максатларны  куйдым: 

. Җөмләдәге сүзләр арасындагы  ияртүле бәйләнеш  турында  төшенчә биреп, ияртүле бәйләнешнең бәйләүче чаралары белән танышу.Укучыларнын уйлау- фикерләү сәләтләрен үстерү.Укучыларда  туган ягыбызга  хөрмәт тәрбияләү, бер-береңә ихтирамлы булырга өйрәтү        . Укучыларны дәрестә пассив тыңлаучы итеп түгел, ә танып белү процессында актив катнашучы итеп күрә белү, дәрестә минем төп бурычым иде. Минем фикеремчә, дәрескә куелган барлык максатларга ирештем.

         Укучыларда  уңай психологик халәт булдыру нияте белән шигыр-теләк белән дәрес башланып китте. Алдагы дәрестәге үтелгән тема пиктограмма рәвешендә бирелде(хәрефләр тезмәсеннән яшеренгән сүзләрне табу) Яңа теманы бирүдә проблемалы эзләнү методы элементларын кулландым..Сүзләрне язылышлары, бәйләүче чараларына игтибар итеп төркемнәргә берләштерделәр. Укучылар индивидуаль һәм төркемнәрдә эшләделәр Фикерләр белән килешәм, килешмим алымы, алган белемне тагын бер кат тикшерергә ярдәм итте. Төркемнәрдә эшләү укучыларны бер-берсенә карата игътибарлы булырга, бер-берсен тыңлый белергә, үзара хезмәттәшлеккә  өйрәтә. Дәрес барышында укучыларның белемнәрен, күнекмәләрен, осталыкларын мөстәкыйль рәвештә куллана белү эзлеклелеге тәэмин ителде. Яңа тема  булган белемнәргә нигезләнеп бирелде, тормыш белән бәйләнеш күздә тотылды.  Укычыларның белемнәрен  ныгыту өлешендә  тест биремнәре үтәлде.Укучыларның белемнәрен бәяләү объектив булды, укучылар үзләренең белемнәренә дә бәя бирделәр.Дәфтәрләрдәге эшчәнлекне техник чара- документкамера кулланып тикшерелде. Эшчәнлек картасын куллануда да елмаюлар ярдәмендә дәрестә нинди белемгә ия булу турында үзләре әйтеп бирде.   Өй эшен сайлап алу мөмкинлеге бирелде. Гомумән алганда,укучыларның белемнәрен үстерү өчен дәрестә кулланылган технологияләр һәм алымнарның әһәмияте зур булды дип саныйм .

Казан шәһәре Совет районы

175 нче гомуми  урта белем мәктәбенең

 1нче квалификацион категорияле

 татар  теле һәм әдәбияты укытучысы

Әхтәмова Гөлназ Мингали кызы

Тема: Бәйлек сүзләр

Максат:  Бәйлек сүзләр турында төшенчә бирү.Укучыларның игътибарлылык һәм логик фикерләү сәләтләрен үстерү. Үз фикереңне ачык төгәл итеп җиткерә белү. Укучыларда дуслык хисенә карата хөрмәт тәрбияләү, бер-береңә ихтирамлы булырга өйрәтү,   укучыларда әдәплелек, шәфкатьлелек белем алуга омтылу, кебек сыйфатлар  тәрбияләү.

 Дәреснең тибы: яңа материалны аңлату.

Дәреснең методы: әңгәмә, репродуктив,  өлешчә эзләнү, язма эш, иҗади эш.

Җиһазлау: интерактив такта, документкамера, тестлар, текстлар язылган карточкалар, плакат, терәк сүзләр язылган карточкалар.

Дәрес барышы.

I.Оештыру өлеше. Укучыларны дәрескә оештыру.

Карап тормый ара еракка,

Дуслар килә безгә кунакка.

Дуслык – безнең тормыш үзәге,

Дуслык – безнең тормыш бизәге.  Исәнмесез!– Здравствуйте!– Хаумыхыгыз, дустар!

– Салам лийже!– Зечбуресь!–татар, рус, башкорт, мари, удмурт,

-Дәресебезне башлап җибәрәбез. Көн буена җитәрлек яхшы, шәп кәефләр телим барыгызга да. Дәресебез дә күтәренке рухта  үтәр дип өметләнеп калам.

Белемнәрне актуальләштерү. Фронталь

Артык сүзне әйтегез

Ялт,тук-тук, өчен, челтер-челтер

Кирәк, мөмкин, шикелле, ярый

-Ни өчен шулай уйлыйсыз?

- Артык сүзләр нинди сүз төркеменнән?

Хәзер без төркемнәрдә эшләячәкбез. Төркемнәрдә эшләгәндә без бер-беребез белән киңәшләшеп, уртак фикергә килеп эшләргә тырышырбыз. Әлбәттә, бер төркем җавап биргәндә, икенчеләребез тыңлап торырга тиешлеген дә онытмабыз. 1 һәм 3 нче өстәлләр 1 нче вариант, 2, 4 нче өстәлләр 2 нче вариант биремнәрен эшләрләр. Сораулар:     Карточка №1          1 нче  вариант

-Бәйлек- нинди сүз төркеме?

- Бәйлекләрнең җөмләдәге роле нинди?

-Бәйлекләрнең нинди төркемнәре бар?

-Рус  һәм татар телен чагыштырып карасак, бәйлекләрнең урнашуын аңлатыгыз.

Карточка № 1         2 нче вариант

- Баш килешне таләп итүче бәйлекләргә мисаллар.

- Юнәлеш килешен таләп итүче бәйлекләргә мисаллар.

- Чыгыш килешен таләп итүчә бәйлекләргә мисаллар.

- Бәйлекләр башка килешләрне таләп итәләрме?

Сигнал карточкалары куллану.

Афәрин, укучылар. Бик матур , тулы итеп җавап бирдегез.

Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

-Укучылар, сезең алда төрле төсле карточкалар.Без төркемнәрдә эшләвебезне дәвам итәбез.  Бу сүзләрнең язылышларына, кушымчаларына  игътибар итәбез, сорау куеп карыйбыз, һәм төркемнәргә таркатабыз

Карточка №2 1 нче вариант  өстеңә, астыгыздан, алдымда, эченә, уртасыннан, тышымда

Карточка №2 2 нче вариант  астыңа, артыгыздан, арасында, ягына,каршысыннан, тирәсендә

Укучылар, сез бу сүзләрне ничә төркемгә таркаттыгыз? 1 нче багананы укыйбыз.   Ни өчен бу сүзләрне берләштердегез? Нәрсәгә карадыгыз?. Әйдәгез , бу сүзләргә сорау куеп карыйк әле. Димәк, бу сүзләр кая? Кайдан?, кайда? Сорауларына җавап бирә.Алар нәрсәне белдерә дип уйлыйсыз? (урын-ара мәгнәсен) Бу сүзләрдә нинди тамырлар кулланылган -Димәк бүген , без нинди тема үтәрбез?   Баганададагы сүзләргә тагын бер кат карыйк әле. Килеш кушымчасыннан башка, сез тагын нинди кушымчалар күрәсез.Димәк, бәйлек сүзләр урын- ара мәгнәсен белдерә торган исемнәр.Алар  ас,өс, ян, як, эч, тыш, буй, чит, ал, арт, ара, тирә, урта, каршы, төп тамырларына тартым, килеш кушымчасы ялганып ясала. Ю,Ч,У-в к кулланылалар.

Бәйлек сүзләр турында тагын нәрсә әйтә алабыз. Бәйлек һәм бәйлек сүз арасындагы аерманы әйтегез. Эшчәнлек картасы белән таныштыру.

Яна теманы беренчел ныгыту.  Дәреслекләребездәге кагыйдәне укыйбыз. 118 бит

 Төркемнәрдәге эшебезне дәвам итәбез.

Сезнең алдыгызда фразеологизмнар. Аларның  рус телендәге парларын табып тоташтырыгыз, бәйлек сүзләрнең килешен билгеләгез.

Карточка №3 канат астына алу- взять в своё крылышко

Авыз эчендә ботка пешерү- варить во рту кашу

Мыек астыннан көләргә- усмехнуться

Карточка №3 җиде кат җир астында- за семью замками

Уч төбендә генә йөртергә- носить на руках

Тырнак астыннан кер эзләргә –придираться к мелочам.

Укучылар, фразеологизмнар, сез татар һәм рус телендәге фразеологизмнарны карап киттегез.  –Фразеологизмнар телнең матурлыгын, образлыгын күрсәтүче берәмлекләр. Һәр телнең үзенә генә хас фразеологизмнары бар. Безнең сыйныфыбызда башкорт милләтеннән булган да укучылар укый. Балалар, башкорт телендә берничә фразеологизм әйтмәссез микән

Туҙға яҙмағанды һөйләү рассказывать небылицы, һыуҙан ҡоро сығыу» (выйти сухим из воды). эт менән бесәй кеүек йәшәү» (жить как собака с кошкой), аҡҡош йыры» (лебединая песнь),

турында.

 Физминутка         Килешәм, килешмим уены.

1. Астында, яныннан, арасында - бәйлек сүзләр
2.  Уртасына- юнәлеш  килешендә
3. Юл аша  чыгу  сүзтезмәсендә-  аша бәйлек сүз.
4. Өй  яныннан . Яныннан-  урын-вакыт килешендә
5. Дустым турында. Турында- бәйлек.  
6. Милләтләр арасында. Арасында- урын-вакыт килешендә

Дәфтәрләрдә эш.

1. Милләтләр арасында һәрвакыт дуслык, бердәмлек  булсын.
2. Дусларыбыз янында безгә бик күңелле.
3. Дустың каршында һәрвакыт гадел бул! Әйе, дуслык – ул тыныч тормышны бер билгесе.Документкамера аркылы тикшерү.

  Ныгыту 

Бәйлек сүзләр  нинди мәг аңлата?

Нинди тамырлардан ясала?

Белемнәрне тикшерү максатыннан тест биремнәрен сезнең ноутбукларга җибәрәм. Тест биремен эшләү БАВВВА

Сезнең алдыгызда –куллар. Алар төрле-милләт вәкилләрен күрсәтүче билге булып тора. Безнең  Татарстан- күпмилләтле дәүләт. Татарстан халыкларының үзара дус, тату яшәве бөтен дөнья өчен толерантлык үрнәге булып тора.  Нинди генә милләт вәкиле булмасын, без бер-беребезгә игтибарлы, ихтирамлы булырга тиеш. Бу куллар ярдәмендә бүгенге дәрескә үзбәя куйыйк әле.

Өй эше. 1. 247 нче күнегү

2. Әдәбият китабыннан бәйлек сүзләр кергән 5 җөмлә язарга

3.Бәйлек сүзләр кергән  5 фразеологизм  язарга

Федераль дәүләт белем стандартлары шартларында татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә яңа педагогик технологияләр.

Заман таләпләре бүгенге көндә татар телен укыту процессында зур үзгәреш сорый. Укытучыларыбыз алдында бик тә җаваплы һәм әһәмиятле бурыч тора. Беренчедән, телебезне саклап калу бурычы булса, икенчедән, укучыларда телебезне өйрәнүгә кызыксыну уяту. Бу укытучыдан зур һөнәри осталык, түземлелек , югары технологияләрдән, мәгълүмати чаралардан хәбәрдар булуын таләп итә. Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә укучыларның эшчәнлеген  активлаштыруга, хезмәттәшлеккә нигезләнгән педагогик  технологияләр  куллану, планлаштырылган нәтиҗәгә  китерә.Мәсәлән: информацион, шәхескә юнәлтелгән, коммуникатив, уен, проблемалы укыту, иҗади үсеш, критик фикерләүне үстерү, проект технологияләре һ.б

Заман мәктәбен  информацион технологияләрдән башка күз алдына да китереп булмый. Боларга интерактив такта, төрле техник чаралар керә. Бу, әлбәттә, мәктәпнең мөмкинлекләреннән чыгып оештырыла. Алар нигезендә

укучыларның укуга кызыксынуы арта;

дәрестә  эш формалары төрлеләнә;

тиз арада укучыларның белем һәм күнекмәләрен тикшереп алу мөмкинлеге туа;

барлык укучыларның да эшчәнлеген контрольдә тоту;

укучыларны эзләнергә мәҗбүр итә.

           Электрон белем чыганаклар уку-укыту системасының аерылгысыз бер тармагы. Болар:     Татар еду, Электрон китапханә, Татар иле, “Татар телле заман ” сериясе, АНА ТЕЛЕ” онлайн-  мәктәбе , «Татармультфильм» берләшмәсе, укытучыларның шәхси сайтлары һ б.

    Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә укучыларның сөйләм эшчәнлеген формалаштыруга, телгә өйрәтүгә лингафон кабинеты  әһәмиятле роль уйный.  Лингафон кабинетында  сүзләр, диалоглар,   текстлар  диктор укуында тыңланыла. Эш барышында әйтеп карау һәм чагыштыру –  укучыларның тыңлап аңлау күнекмәләрен ныгыта. Тәкдим ителә торган эш төрләре: текстка сорау кую, исем уйлау, текстны дәвам итү. Дәрестә укытучы укучы белән элемтәгә керә ала,  шул ук вакытта укучылар үзара парларда һәм төркемнәрдә эшли ала.   Диалог һәм монологлар яздыру, төрле типтагы тестлар һәм контроль эшләр- Бердәм  дәүләт республика тестына  әзерләнүгә зур ярдәмлек.  

Шулай ук, Май-тест программасын куллану да нәтиҗәле адым. Монда укучыларның  белемнәрен  тест формасында тикшерү каралган. Тестлар тел белеменең нинди дә булса бүлеген  яисә сөйләм эшчәнлеген тикшерү максатыннан булырга мөмкин. 

        Татар телен ана теле буларак өйрәтүнең сыйфатын яхшыртуда шәхескә юнәлтелгән технология зур әһәмияткә ия. Аларның асылы-укучы шәхесенә  хөрмәт белән карау, аның иреген чикләмәү. Шәхескә юнәлтелгән технологиянең төп принциплары – ул укучының уйлау сәләтен үстерү һәм иҗат итү.  Әдәбият дәресләрендә нинди генә әсәр укырга туры килмәсен, укучы әсәрне үзе аша үткәреп тоемлый. Уйлау фикерләү сәләтен үстерү максатыннан, әсәрне дәвам итү кебек эш алымы бик отышлы. Мәсәлән: Флүс Латыйфи “Аяклы каза” хикәясен анализлаганнан соң,  сез әсәрне ничек  язып бетерер идегез дигән тәкъдим ясала. Җаваплар төрле, ләкин һәр укучының варианты  кызык.  Фикерләр төрлелегеннән укучыларда кызыксыну, иҗатка тартылу  хисе өстенлек итә. Һәр укучы үз вариантын тәкдим итеп , сыйныфташлары белән уртаклашасы килү- бу инде- матур әдәбиятны укуга  төпле адым.

Коммуникатив технология, ягъни аралашуга өйрәтү технологиясе.Күнегүләр системасы аралашуга корылган. “Пресс” методы әдәбият дәресләрендә иң уңышлы методларның берсе дип саныйм. Әсәрне укыганнан соң кулланыла.  Бу метод 4 этаптан тора: Р Мөхәммәдиевның “Күңел күзе” хикәясе нигезендә карап китик.

1. Үз фикереңне әйт Мин хикәядәге Зөфәр абый күрә дип уйлыйм.
2.  Фикереңне дәлиллә Чөнки ул һәр эшнең үзенә күрә бер ямен, тәмен табып, җиренә җиткереп эшли.
3. Фикереңне расла Мәсәлән, болындагы печәнне дә пөхтәләп тигез рәтләргә сала, гармунда өздереп уйный, тәрәзә йөзлерләрен, капкаларны бизәкләгән,  алты-җиде төрле роза гөле дә үстерә.

4. Гомумиләштерү, нәтиҗә Димәк, кешедә маңгай күзеннән тыш күңел күзе  белән тоя ала дигән нәтиҗәгә килә алабыз. Бу  алым укучыларның иҗади фикерләү сәләтен үстереп , сөйләмгә этәрә.

        Фаразлау  алымы   ул-  булачак вакыйгага үз фаразларыңны белдерерү .Сезнең алдыгызда әдәби әсәрләр исемлеге. Бирелгән әсәр  атамасын ачыклау максатыннан -Бу әсәр нәрсә турында  булыр?   – дигән сорау куела.  

         “Ачкыч сүзләр” алымы да аралашуга нигезләнгән.   Укытучы тактага тексттан алып 4-5 ачкыч сүз яза. Укчылардан  бирелгән ачкыч сүзләр ярдәмендә хикәя төзетеп карау. Мәсәлән:М.Фәйзи “Галиябану” драмасына ачкыч сүзләр. Кулъяулык,  егет, яучы карчык, револьвер

Г.Ибраһимов «Алмачуар» хикәясенә ачкыч сүзләр. Хәрәмләшү, колын,  Сабантуй, ат чабышы. Укучыларның тәкъдим ителгән вариантлары, чыгынак текст белән чагыштырыла.

        Уен технологиясе дәреснең төрле этабында кулланыла ала. Исемнәрнең килеш  категориясенә  туры килгән уенны карап китик. Бу уенда эзлекле рәвештә 6 укучы катнаша. Һәр укучы алдагы укучының җөмләсен кабатлап, үз  җөмләсен өстәп әйтеп бара.  Мәсәлән, Ямьле яз җитә.Язның кояшы якты.Мин язга сокланып карыйм.Бөтен кеше язны ярата.Яздан соң  җәй башлана. Язда яхшы кәеф. Бу уен беренчедән, иҗади фикерләү сәләтен, икенчедән, танып –белүне таләп итә.

        Бүгенге көндә уен технологиясендә Квест алымы бик популяр.  Квест бүлмәләр шәһәр урамнарында , музейларда , төрле үзәкләрдә  дә оештырыла. Ул –инглиз сүзе, маҗаралы уен, эзләнү, адымлап биремнәрне үтәү дигәнне  аңлата. Адымнарда мондый биремнәр булырга мөмкин: дүрт рәсемнән бер сүз табу, ребус чишү, төшеп калган, яки артык сүзне билгеләү, хәрефләр җыелмасыннан сүзне табу һ.б. Шулай ук, әдәбият, мәдәният өлкәләрендә тирән эз калдырган шәхесләр иҗаты буенча да квест алымын кулланырга була. Моның ачык мисалы Мин татарча сөйләшәм акциясенең “Татар дозор” уены, “Тукай квест” һ.б  Бу алым  укучыларны кызыксындырырга, белемнәрне камилләштерергә, эзләнергә этәрә, уйлау, фикерләү сәләтен үстерергә ярдәм итә.

         Проблемалы укыту технологиясенә тукталыйк.   Мондый  ситуация проблемалы сораулар ярдәмендә тудырыла.  

Мәсәлән: Ш.Хөсәенов “Әниемнең ак күлмәге” драмасына проблемалы сорау

-Ана белән бала арасында нинди мөнәсәбәт була?

Г.Әпсәләмов “Ак чәчәкләр” романы

-Чын табиб нинди булырга тиеш?

Г.Кутуй”Тапшырылмаган хатлар” повесте

- Бәхетле гаилә нинди була?

Иҗади үсеш технологиясе.

Бу технология өч өлештән тора

Модельләр, схемалар белән эш итәргә даими өйрәткәндә, фәнни сөйләм кыскара, автоматлаша һәм фикергә әверелә. Бу технология нигезендә, Тәлгәш , Балык һб алымнар куллану нәтиҗәле.

Критик фикерләү технологиясе   проблемалы укыту методикасына нигезләнгән.“Блум сораулары”“Тукталыш ясап уку алымнары, Чуалган логик чылбыр”, Инсерт” алымнары  отышлы.

Сезгә “Тематик алфавит” алымын тәкдим итәм. Бу алым   билгеле бер бүлекне йомгаклаганда отышлы.Сезнең алдыгызда морфология бүлегенә мисал.  Таблицаның һәр шакмагына хәрефләр куела. Укучы бирелгән темага шул хәрефкә башланган сүз, сүзтезмә, терминнарны яза, әсәрләр  геройларын да кулланырга мөмкин.Бу алым аркылы укучыларның зиһене, хәтере ныгый, уйлау сәләтләре эшкә җигелә.

        Алда әйтелгәннәрдән нәтиҗә ясап, шуны әйтергә була: педагогика фәнендә укыту-тәрбия процессы сыйфатын үстерергә булышлык итүче технологияләр шактый.

Укытучының бурычы - яңалыклар агымында югалып калмыйча, дөрес юнәлеш алу, укытуның һәр этабы өчен уку материалын аңлатуның иң уңышлы вариантын табу. Шул ук вакытта аларның бер-берсе белән ярашырга тиешлеген дә онытмау зарур

 Казан шәһәре Совет районы

175 нче гомуми  урта белем мәктәбенең

 1нче квалификацион категорияле

 татар  теле һәм әдәбияты укытучысы

Әхтәмова Гөлназ Мингали кызы

Кереш сүзләр һәм алар янында тыныш билгеләре

Максат. 1. Укучыларны  кереш сүзләр һәм алар янында тыныш билгеләре

белән таныштыру, биремнәрдә дә кереш сүзләрне таба һәм аларга хас үзенчәлекләрне таный белергә өйрәтү, тыныш билгеләренең куелуын искәртү

 2.Кереш сүзләрне  сөйләмдә дөрес һәм урынлы куллану,  укучыларның уйлау- фикерләү сәләтләрен үстерү.

3. Укучыларның үзара хезмәттәшлек нигезендә төркемнәрдә эшли белергә,  иҗади фикерләү сәләтләрен     үстерү,      бер-береңә ихтирам,  хөрмәт тәрбияләү

 Дәреснең тибы: яңа материалны аңлату.

Дәреснең методы: әңгәмә, репродуктив,  өлешчә эзләнү, язма эш, иҗади эш.

Җиһазлау: интерактив такта, документкамера, тестлар, текстлар язылган карточкалар, плакат, терәк сүзләр язылган карточкалар, Дәрес барышы.

I.Оештыру өлеше.

1. Укучыларны дәрескә оештыру.  Әйдәгез бер-беребезгә елмайый һәм яхшы кәефләр телик. Бүгенге көн барыгызга да уңышлар гын алып килсен. Утырыгыз. Дәрес күтәренке рухта  үтәр дип өметләнеп калам.

Белемнәрне актуальләштерү Фронталь  Игътибар, слайдта хәрефләр бирелгән. Мин сезнең игътибарыгызны тикшереп карыйм әле.

Эдшнәзрсүәл

 Слайдтагы буталган хәрефләр тезмәсендә нинди сүзтезмә яшеренгән?(Эндәш сүзләр)  

Әйе, бик дөрес, үткән дәрестә сез эндәш сүзләр белән таныштыгыз. Белемнәрне тикшерү максатыннан, без бүген төркемнәрдә эшләрбез. Төркемнәрдә эшләү кагыйдәләрен искәртү.Үзара хезмәттәшлек нигезендә төркемнәрдә эшлибез, җавапны биргән очракта бер-беребез белән киңәшләшәбез, башкаларны тыңлыйбыз.

Актуальләштерү. Хәзер сары төсле карточкаларны алабыз

-Сөйләм төбәп әйтелгән затны, предметны белдерә торган сүзләр нинди сүзләр дип атала?(эндәш сүзләр)

-Алар нинди килештә киләләр?(баш )

-Кешедән кала башка предметка төбәп эндәшү күренешен ничек атыйлар?(сынландыру)

-Нинди сүз төркеме эндәш сүз була алмый?(зат алмашлыгы)

-Эндәш сүзләр янында нинди тыныш билгеләре куела?

-Җөмлә башында һәм ахырында  килгән эндәш сүзләрдән сон нинди паузалар ясала?

Бер гомуми интонация белән әйтелгән и, ай, әй, о ымлыклары белән эндәш сүзләр арасында өтер куеламы?

-Әгәр бер гомуми интонация белән әйтелмәсә ымлыклардан соң нинди тыныш билгесе куела?

-Сез конкурста катнаштыгызмы?Конкурсантлар, сүз сезгә бирелә. Кайсы җөмләдә эндәш сүз бирелгән.

- И Казаным, син бигрәк матур шәһәр.

И,Казаным син бигрәк матур шәһәр. Кайсы җөмләдә тыныш билгесе дөрес  куелган?

Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

-Афәрин, булдырдыгыз. Эшебезне  дәвам итәрбез.  Ә хәзер шәмәхә төсле карточкаларны алабыз.

Сезнең алда   сүзләр төшеп калган җөмләләр  бирелгән. Терәк сүзләргә таянып,мәгънәләренә туры килерлек итеп  туры килгән сүзләр тезмәләрен куеп биремне эшлибез.  Эш вариантлап башкарыла.

I вариант  Әлбәттә, бездә бүген ачык дәрес.

Бәлки, без бу атнада авылга кайтарбыз.

Зинһар, тырыш инде.

Минемчә,бу шигырьне ятлавы авыр булачак.

II вариант Димәк, тиздән җәй җитә.

Кыскасы, әйдә кинога барабыз.

Ниһаять, безгә әби кунакка килде.

Кызганычка каршы, мин автобуска соңга калдым.

-Ни өчен сез бу сүзләрне куйдыгыз. Алар нәрсәне аңлата?Әйе, бу сүзләр  сөйләүченең  фикеренә мөнәсәбәтен белдерәләр. Алар  нинди сүзләр  дип аталыр?

- Дөрес, дәресебезнең темасы- кереш сүзләр.Мисаллар өстендә кереш сүзләрнең мәгънәләрен ачыклау. Әлбәттә- ышану, раслауны; бәлки- шикләнү, икеләнүне; зинһар – үтенүне; минемчә- фикер кем тавафыннан әйтелүен яки фикер чыганагын; димәк- фикерне йогаклый, нәтиҗә ясый; кыскасы- шулай ук гомумиләштерү мәгънәсен белдерә; ниһаять- вакыйганың килеп җитүен, фикернең тәртибен; кызганычка каршы- кешенең хис-тойгысын белдерә.

Әйдәгез, рус теленә тәрҗемә итеп карыйк әле:

Ахры-

Минемчә-

Кызганычка каршы-

Ниһаять-

Бәхеткә каршы –

Киресенчә-

Гомумән –

Беренчедән-

Әлбәттә –

Татар телендә кереш сүзләр мәгънәләре буенча 7 төрле була. Таблица нигезегдә аларны карап китик

 Җөмләдә бер сүз белән дә берничә сүз белән дә  белдерелә ала.. Әгәр бер сүз белән белдерелсә- җыйнак, берничә сүз белән белдерелсә- җәенке. Җөмләдә һәрвакыт өтер белән аерыла. Астына нокта-нокта сызабыз

Яна теманы беренчел ныгыту Дәреслекләребездәге149, 150 нче биттәге  кагыйдәләр белән танышып чыгабыз.

Ял итү минуты. Кара белән бирелгән сүзләр кереш сүзме һәм алар янында тыныш билгесе дөрес куелганмы?

Беренчедән  мин бүген әзер түгел.

Гомумән, мин язны яратам.

Әлбәттә,    мин әнигә булышам.

Минемчә  сиңа бу төс бик килешә

Кызганычка каршы, мин сезгә килә алмадым.

Бәхеткә каршы   автобус тиз килде.

Ниһаять, яз килә.

Дәфтәрләрдә эш. 265 нче күнегү.Җөмләләрне күчереп язабыз, таблицага таянып,  җәяләр эчендә кереш сүзләрнең мәгънәләрен күрсәтеп, астына сызабыз. Эш вариантлап эшләнә. (1-4 җөмләләр- 1 нче вариант, 5-8 җөмләләр- 2 вариант) Документкамера аркылы тикшерү.

• Афәрин, булдырдыгыз.

Балык алымы

1. Балык башы- тема

2. Балык койрыгы- нәтиҗә

3 Өстәге сөякләр- кереш сүзләрнең төркемчәләре

4. Астагы сөякләр- мисал

 Бүгенге дәрескә йомгак ясап . анкета  сорауларына җавап бирик.

Өй эше. 1. 268 нче  күнегү

2. Әдәбият ктабыннан 5 кереш сүз кергән җөмлә табып язарга

3. Кереш сүзләрне кулланып, сыйныфташыңа характеристика бир.

“Уңыш баскычы”н куллану

Казан шәһәре Совет районы

175 нче гомуми  урта белем мәктәбенең

 1нче квалификацион категорияле

 татар  теле һәм әдәбияты укытучысы

Әхтәмова Гөлназ Мингали кызы

Җөмләнең ирчен кисәге- аныклагыч һәм аның янында тыныш билгеләре

Максат. 1. Укучыларны  аныклагыч һәм аның янындагы тыныш билгеләре   белән таныштыру, биремнәрдә дә аныклагычларны таба һәм аларга хас үзенчәлекләрне таный белергә өйрәтү ,тыныш билгеләренең куелуын искәртү

 2.Аныклагычларны сөйләмдә дөрес һәм урынлы куллану,  укучыларның уйлау- фикерләү сәләтләрен үстерү.

3. Укучыларның үзара хезмәттәшлек нигезендә төркемнәрдә эшли белергә,  иҗади фикерләү сәләтләрен     үстерү,      бер-береңә ихтирам, , шәһәребезнең тарихы, милләтебезнең тарихына хөрмәт тәрбияләү

 Дәреснең тибы: яңа материалны аңлату.

Дәреснең методы: әңгәмә, репродуктив,  өлешчә эзләнү, язма эш, иҗади эш.

Җиһазлау: интерактив такта, документкамера, тестлар, текстлар язылган карточкалар, плакат, терәк сүзләр язылган карточкалар, Дәрес барышы.

I.Оештыру өлеше.

1. Укучыларны дәрескә оештыру. Көн буена җитәрлек яхшы, шәп кәефләр телим барыгызга да. Утырыгыз. Дәрес күтәренке рухта  үтәр дип өметләнеп калам.

Белемнәрне актуальләштерү Фронталь  Квест алымы. Төргәктә сүзләр тезмәсе бирелгән.Нинди сүз яшеренгән? Уйлыйбыз.(аерымланган хәлләр) Аыелрнгмаан лхләрә

 Актуальләштерү.

-Укучылар, сезнең алда төрле төсле карточкалар. Төркемнәрдә эшләгәндә без бер-беребез белән киңәшләшеп, уртак фикергә килеп эшләргә тырышырбыз. Әлбәттә, бер төркем җавап биргәндә, икенчеләребез тыңлап торырга тиешлеген дә онытмабыз. Хәзер сары төсле карточкаларны алабыз

1. Җөмләдә кайсы иярчен кисәкләр аерымлана?(хәл,аергыч)

2. Аерымланган иярчен кисәкләр нинди интонация белән әйтелә?(аерым интонация)

3. Нинди хәлләр аерымланмый?(урын, максат)

4. Аерымланган кисәк үзе буйсынган кисәктән янәшә яки ерак торамы?(ерак, шуңа күрә ул аерымлана да)

5. Аерымланган кисәкләр янында нинди тыныш билгеләре куела?

6.Нинди хәлләр аеарымлана?(вакыт, рәвеш, сәбәп, максат, шарт, кире хәл)

Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

-Афәрин, булдырдыгыз. Эшебезне  дәвам итәрбез.  Ә хәзер шәмәхә төсле карточкаларны алабыз.

Сезнең алда   сүзләр төшеп калган җөмләләр  бирелгән. Терәк сүзләргә таянып,мәгънәләренә туры килерлек итеп  туры килгән сүзләр тезмәләрен куеп биремне эшлибез.  Цифра белән  җавапларны күрсәтәбез.

I вариант  Без, ягъни 8 а сыйныфы укучылары, ачык дәрестә катнашабыз.  Эш вариантлап башкарыла.

Монда, Совет районының 175 нче мәктәбендә, бүген семинар үтә.

Дәрестә укучылар тырыштылар: җавап та бирделәр, тест та эшләделәр.

Быелгы Олимпия уеннарында, Татарстан кызы- Алинә Заһитова алтын медаль яулады.  

 Казан шәһәренә (каласына) быел 1013 ел булачак.

II вариант Без, Татарстан уллары, кызлары, үз халкыбызның тарихын белергә тиеш.

Шәһәр үзәгендә, дөресрәге Кремль  каршындагы мәйданда, герой-шагыйрь Муса Җәлилгә һәйкәл куелган.

Кәҗә рәхмәт укый: сакалын селкетә.

Сабантуй батыры- Илһам абый кунакка кайтты.

Минем апам институтта (югары уку йортында) укый.

-Ни өчен сез бу сүзләрне куйдыгыз. Алар нәрсәне аңлата?Әйе, бу сүзләр тезмәсе, ияртүче сүзгә өстәмә аныклык, төгәллек бирәләр. Алар нәрсә дип аталыр?

- Дөрес, дәресебезнең темасы- аныклагыч. Дәрестә аңа хас билгеләрне һәм җөмләдәге урынын ачыкларбыз.  Димәк, 4 нче иярчен кисәк ул-аныклагыч булды – схема

 Аныклагыч ачыклагаган исем ничек аталыр?( аныкланмыш)

Әйдәгез тыныш билгеләренә игтибар итик әле.

-Әгәр зат, күрсәтү алмашлыклары аныкланса, алар янында ягъни, дөресрәге, бигрәк тә, башкача әйткәндә,аерым алганда, аеруча  сүзләре булса, нинди тыныш билгесе куябыз?(өтер) Шулай ук грамматик формада да яраклашканына игътибар итәбез.

-урын, вакыт ягыннан хәлләр аерымланса, шулай ук өтер куела.

-Аныкланыч та, аныкланмыш та исем белән белдерелсә, нәрсә куябыз?(сызык)

Аныкланмыш фигыль белән белдерелсә, ике нокта куябыз.

-Әгәр аныкланмышка өстәмә мәгънә, синоним яки тәрҗемә рәвешендә  күрсәтелсә, бу очракта җәяләр куела.

Димәк,  ничә төрле тыныш билгесе куелуын карап киттек(4)

Яна теманы беренчел ныгыту Дәреслекләребездәге119,121 нче биттәге  кагыйдәләр белән танышып чыгабыз.

Җөмләдә үзе ияргән кисәктән соң килеп, аның мәгнәсенә өстәмә аныклык, төгәллек кертә торган иярчен кисәк аныклагыч дип атала.

Аныклагыч белән ачыкланып килгән сүзне аныкланмыш диләр. Аныклагычлар астына ике дулкынлы сызык сызыла. Аныклагыч җөмләнең теләсә кайсы кисәген ачыклап килә ала. Аныклагыч һәрвакыт аныкланмыштан соң килә, бер грамматик формада да яраклаша. Бер сүз белән дә берничә сүз белән дә  белдерелә ала.

• Ял итү минуты. Килешәм, килешмим уены.
• 1. Тиздән Казанга- Татарстанның  башкаласына   кунаклар килүе көтелә.
• 2. Кунаклар спорт ярышларына, дөресен әйткәндә,  футбол ярышларына, җыелачаклар.
• 3. Табигатьтә язның беренче ае - март -хөкем сөрә.
• 4. Г.Тукай 9 яшендә Уральскийга(Җаекка) китә.
• 5. Көн исемнәре, җоганы исәпләмәгәндә, безгә фарсы теленнән кергән.
• 6.Табигать язга  әзерләнә: кояш якты нурларын сибә, кар эри.
• 7.Алма апалар, ягъни безнең туганнар, ерак сәфәргә китте.
• 8. Каюм Насыйри1825 нче елның 14 февралендә Зөя өязе(хәзерге Яшел Үзән) Югары Шырдан авылында туган.

Дәфтәрләрдә эш. Без төркемнәрдә эшләвебезне дәвам итәбез. Ак кечкенә карточкаларны алабыз. Тиешле тыныш билгесен куеп, аныклагычлар янындагы тыныш билгеләренең дөресен куеп күчереп язабыз.

Татар халкы   язу- рун   язуын-  X  гасырда кулланган.  Кирилл һәм Мефодий, ягъни грек галимнәре, мең ел элек славян  әлифбасын (алфавитын) төзегәннәр.

Иван Федоров 1574 нче елда, Урта гасыр  чорында, беренче рус азбукасын бастырган.

Рун язуын  уйгур графикасы алмаштыра.922 нче елда Ислам динен кбул иткәннән соң, татарлар гарәп алфавитын кулланалар. 1928-1939 елларда — латин графикасы, аннан соң — кириллица.Бүгенге көндә без кириллица язуын кулланабыз.

• Афәрин, булдырдыгыз.

Балык алымы

1. Балык башы- тема

2. Балык койрыгы- нәтиҗә

3 Өстәге сөякләр- тыныш билгеләре

4. Астагы сөякләр- мисал

 Бүгенге дәрескә йомгак ясап . анкета  сорауларына җавап бирик.

Өй эше. 1. 223 нчы күнегү

2. Әдәбият ктабыннан 5 аныклагыч кергән җөмлә бабып язарга

3. Мисаллар белән  презентация төзергә

Дәрескә технологик карта.

Укытучы: Ахтямова Гөлназ Мингали кызы, Казан шәһәре Совет районы 175 нче гомуми урта белем мәктәбе

Дәреснең темасы: Ринат Мөхәммәдиев “Күңел  күзе” 8 нче сыйныф, татар  төркеме

Максат: Р.Мөхәммәдиевның тормыш юлы һәм иҗаты белән танышу. “Күңел күзе” хикәясен уку.

Тыңлау, фикерләү сәләтләрен, дииалогик, монологик сөйләм  үстерү.

Язмыш тарафыннан кыерсытылган кешеләрнең күңел дөньясын аңлау.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Шәхескә кагылышлы УУ: әхлак нормаларына, тормышта яшәү кагыйдәләренә төшенү,   язмыш тарафыннан кыерсытылган кешеләрнең  күңел дөньясын аңлау,  аларга игътибарлы булу, үз сәламәтлегеңә сакчыл караш

метапредмет:

 Танып белү УУГ аңлап уку, кирәкле  мәгълүматны табу, схема куллану, анализлау, план төзү, нәтиҗә чыгара белү,  

Коммуникатив УУГ. Укылган хикәя буенча сораулар бирә алу, үз эшеңне контрольдә тоту, төркемдәшеңә ярдәм итү, үз фикереңне төгәл итеп телдән һәм язма җиткерә белү, башкаларны тыңлый белү, бергәләп эшләгәндә уртак карарга килә белү,

Регулятив УУГ.  Фаразлау, мөстәкыйль рәвештә дәреснең максатларын формалаштыру;  сыйныфташларың белән уртак эшчәнлекне оештыра белү; максатка ирешү юлларын билгеләү; план нигезендә эш оештыру; үз эшеңне бәяләү

Предмет буенча: Р.Мөхәммәдиевның тормыш юлы, иҗаты,  “Күңел күзе” хикәясенең эчтәлеген белү; темасына, идеясенә төшенү, әдәби әсәр буенча,  тормыштан алган хис- кичерешләргә нигезләнеп, сочинение язу

Дәрес тибы: Яңа белемнәрне үзләштерү дәресе

Төп төшенчәләр:  сәламәтлеге чикле кеше,  күңел күзе, бәхетле кеше, кызганыч кеше.

Предметара бәйләнеш: рус әдәбияты, тарих, рәсем, җыр

Эшне оештыру: фронталь, төркемнәрдә, парларда, индивидуаль

Материал: дәреслек- Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү  оешмалары өчен дәреслек(татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен).8 нче с-ф. Ике кисәктә.2нче кисәк/ Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М.Сафиуллина, М.Я Гарифуллина, Ә.Н Сафиуллина.-Казан: “Мәгариф-Вакыт” нәшр.,105-112 б, кулланма.

Җиһазлау: портрет, китаплар күргәзмәсе, презентация                              

Дәрескә технологик карта