Мои публикации.

Гарипова Р.Р.

Новые подходы и методы обучения детей государственным языкам в ДОУ Республики Татарстан

МБДОУ «Детский сад №78 комбинированного вида с татарским языком воспитания и обучения» Авиастроительного района г.Казани

Знать много языков – значит иметь много ключей к одному замку (Вольтер).

Обучение языку — планомерный, целенаправленный процесс развития познавательных способностей детей, усвоения ими системы элементарных знаний об окружающем и соответствующего словаря, формирования речевых умений и навыков.

В целях реализации первоочередных мероприятий Стратегии развития образования в Республике Татарстан на 2010-2015 годы «Киләчәк» - «Будущее», утвержденной постановлением Кабинета Министров Республики Татарстан от 30.12.2010 г. № 1174 Министерством образования и науки РТ сформированы творческие группы по разработке учебно-методических комплектов.

           Определены шесть областей по изучению государственных языков РТ:

- Обучение русскоязычных детей татарскому языку – УМК для детей 4-7 лет “Татарча сөйләшәбез” (Говорим по татарски), Зарипова З.М., Кидрячева Р.Г., Исаева Р. С.и др.

- Обучение детей татарской национальности родному языку – УМК для детей 2-7 лет “Туган телдә сөйләшәбез” (Говорим на родном языке), Хазратова Ф.В., Зарипова З.М.

- Обучение детей татарской национальности русскому языку – УМК для детей 4-7 лет “Изучаем русский язык” Гаффарова С.М.

- Подготовка к обучению грамоте детей татарской национальности – УМК для детей 6-7 лет “Мәктәпкәчә яшьтәгеләр әлифбасы” (Азбука для дошкольников), Шаехова Р.К.

- Ознакомление с художественной литературой - Хрестоматия для детей 2-7 лет “Балачак аланы” (На поляне детства) Закирова К.В.

- Музыкальное воспитание.

           Учебно-методический комплект “Татарча сөйләшәбез”, включает:

1.Пособие для воспитателей:

- тематический план;

- конспекты ОД;

- диагностический материал;

2.Рабочие тетради.

3.Аудиоматериалы.

4.Анимационные сюжеты.

5.Наглядно-демонстрационные, раздаточные материалы.

   Содержание УМК состоит из трёх проектов:

Средняя группа – “Минем өем” (Мой дом).

Старшая группа – “Уйный-уйный үсәбез” (Растем играя).

Подготовительная группа – “Без инде хәзер зурлар, мәктәпкә илтә юллар”.

  Принципы программы.

1. Коммуникативный принцип готовит детей использовать татарский язык, как средство общения. Обучать язык не как наука, а как средство общения.

2. Принцип осуществления задач в тесной связи друг с другом воспитания и развития ребенка.

3. Принцип преемственности предусматривает последовательность детского сада и начальной школы.

4. Принцип мотивации образовательной деятельности - ребенок принимает материал, когда он интересный и соответствует своим интересам. В процессе по обучению языку просмотр сказочных сюжетов, встреча с знакомыми интересными героями (Акбай, Мияу), использование игровых элементов обеспечивает мотивизацию обучения языкового материала. Обучение языка в общении, связывая в игровые ситуации, дети чувствуют практическое значение обучения языку, рождается эмоциональный подъем, и они с желанием изучают языковой материал.

5. Принцип индивидуализации предусматривает развитие социально- личностные качества в обучению языку. Рассчитывается возрастные особенности детей.

6. Принцип наглядности, обучение языку, образует разнообразную деятельность в повседневной жизни. Игра, как основное средство в познании детей.

7. Принцип интеграции – учитывает особенности разных видов речи, слушание речи воспитателя, при помощи технических средств (аудио, - видео, особенности языка дать в разных упражнениях, развивать диалогическую речь детей.

При выполнении задач программы большое значение имеют разные формы работы, практические навыки, виды. Основными видами работы являются следующее.

Работа с предметами: описание, составить диалог с игрушками, участие в игре и в сказках

1. Работа с рисунками : описание (развивающий диалог).

2. Сюжетно - ролевые игры (“Яшелчәләр кибете”, “Киемнәр кибете”, “Җиһазлар кибете”, “Ашханә”)

3. Разучивание хороводных игр (җырлы-биюле уен “Бар матур бакча”, “Кемгә нәрсә кирәк?”) (используя аудиодиски)

4. Театрализация, сценирование : пальчиковый театр (“Өч аю”, “Шалкан”), маски (бабай, әби, әти, әни, кыз, малай, эт, песи, аю, куян, төлке, бүре), костюмы, показать театр родителям, детям других групп (“Шалкан”, “Өч аю”, “Теремкәй” әкиятләрен сәхнәләштерү).

5. Подвижные игры: игры с мячом (“Хәрәкәтле уен “Туп”), игра «Командир», хороводная игра (җырлы – биюле уен “Матур”, “Әйдәгез биибез!”), зарядковые игры.

6. Творческие и ситуативные игры: ролевые игры, интервью, ситуативные упражнения (“Салат өчен нәрсә кирәк?”, “Туган көн табанында”, “Аюны сыйла”, “Мәктәпкә барам”) .

7. Выполнить ситуативные и логические упражнения, слушая и понимая.

8. Просмотр мультфильмов и анимационных сюжетов (“Күңелле ял итәбез”, “Безнең кунаклар”, “Тәмле кафесы”, “Кем нәрсә ярата”, “Җәнлекләр спорт бәйрәмендә”) .

9. Интерактивные игры (“Серле янчык”, “Нәрсә артык?”).

Основные виды, используемые в изучении татарского языка.

1. Разработки деятельности, диагностический материал.

2. Звуковая наглядность (аудиозаписи, анимационные сюжеты, мультфильмы).

3. Картинная и картинно-дидактическая наглядность (раздаточные и иллюстративные рисунки, хороводные игры, атрибуты для театральной деятельности).

4. Символическая, графическая наглядность (пиктограммы).

5. Объемная наглядность (макеты, муляжи, игрушки).

6. Интерактивные игры.

7. Рабочие тетради.

        В своей работе яполҗзуюсь формами обучения татарскому языку в дошкольных учреждениях такими: обучение в повседневной жизни и в непосредственно образовательной деятельности. Эффективной формой — обучение во время образовательной деятельностью, на которых решаются определенные задачи речевого развития в дошкольном детстве, в самом благоприятном периоде овладения языком. Главной целью по обучению татарскому языку является формирование правильной устной речи детей. Развитие устной речи, овладение элементарными формами разговорной речи, формирование речевых навыков и умений не происходит стихийно, а под руководством воспитателя. Ребенок в повседневной жизни (во время прогулок, одевания, умывания, организованной игровой деятельности и в других ситуациях) не обращает внимания на определенные языковые явления, речевые образцы и не следует им.

        Одна из важнейших форм обучения — игра. Игра является ведущим видом деятельности детей дошкольного возраста. Она также является и методом обучения татарскому языку. Во время игры дети, сами того не замечая, усваивают определенную лексику, овладевают языковыми умениями, речевыми навыками и таким образом у детей развиваются основы коммуникативной компетенции. Они обучаются правильному произношению слов, построению связного высказывания, закрепляют и активизируют татарскую лексику. Один из эффективных методов обучения — использование информационных и коммуникативных технологий, то есть использование компьютера, интернета, телевизора, видео, DVD, CD, мультимедиа, аудиовизуального оборудования, то есть всего того, что может представлять широкие возможности для коммуникации. Применение данного метода в обучении татарскому языку способствует индивидуализации обучения и мотивированности речевой деятельности. Детям интересен материал с использованием ИКТ. Интерактивные дидактические игры способствуют всестороннему развитию творческой личности ребенка. У ребенка развивается: восприятие, зрительно-моторная координация, образное мышление; познавательная мотивация, произвольная память и внимание; умение построить план действий, принять и выполнить задание.

        Огромное значение в обучении ребенка языку имеют вопросы воспитателя ребенку, но данный метод не оценен практикой. Когда воспитатель ставит вопрос, ребенок думает, соображает и подбирает подходящее слово из своей лексики. (Диалог: - Син кем?  - Мин кыз (малай, әти, әни, эт, песи, төлке) – Син нишлисең?  - Мин ашыйм (эчәм, уйныйм, сикерәм, йоклыйм). Таким образом, мы упражняем ребенка в овладении языком. Беседа — богатый метод, применимый к большинству сторон развития языка ребенка. Рассказывание детей, в частности пересказ, успешно применяется для развития связной речи, активизации словаря.

        Выбор методов обуславливается возрастом детей и поставленными для решения задачами. Нужно строить обучение татарскому языку таким образом, чтобы упражнять детей в речевых умениях и навыках, чтобы формировать у них первые элементарные знания об окружающем.

Величайшее богатство народа – его язык! Тысячелетиями накапливаются и вечно живут в слове несметные сокровища человеческой мысли и опыта. / Советский писатель М. А. Шолохов

Литература

1. Закирова К.В. Золотой ключик. Хрестоматия для воспитателей детских садов и родителей. – Казань: 2015. – 431с.

2. Закирова К.В. На поляне детства. Хрестоматия для воспитателей детских садов и родителей. – Казань: 2011. – 560с.

3.Зарипова З.М., Исаева Р.С., Кидрячева Р.Г. Обучение русскоязычных детей татарскому языку в детском саду: программа, методические  рекомендации, диагностический материал.– Казань: 2013. – 112с.

4.Хазратова Ф.В. Говорим на родном языке. Воспитание и обучение в детском саду: Методическое пособие для воспитателей. – Казань: 2012. – 191с.

5.Шаехова Р.К. Азбука для дошкольников. Играем со звуками и словами. – Казань: 2014. – 96с.

Гарипова Р.Р.

Сөйләм телен үстерүдә бармак уеннарының әһәмияте

Казан шәһәре Авиатөзелеш районының “78 нче номерлы катнаш төрдәге тәрбия һәм белем бирүче балалар бакчасы” мәктәпкәчә белем бирүче муниципаль бюджет учреждениясе

Балалар матурлык, уен, әкият, музыка, рәсем, фантазия, иҗат илендә  яшәргә тиешләр (Василий Сухомлинский)

Баланың мәктәпкәчә яшьтәге чоры – тирә-юньне йотлыгып өйрәнү, күп кичерешләрне үзенә туплау һәм кеше шәхесе формалашуда иң мөһим чор. Баларның физик һәм психик яктан сәламәт булуларында  өлкәннәрнең йогынтысы бик зур роль уйный. Психик яктан сәламәт булуның бер чарасы буларак, уеннарның һәм бармак уеннарының әһәмияте турында сезгә якыннан таныштырып китәсем килә.

Уеннар, тәрбия чарасы буларак, баланың шәхес булып формалашуына зур йогынты ясый, психик үсешенә ярдәм итә. Алай гына да түгел, алар нәниләрдә дуслык, иптәшлек, гаделлек, зирәклек кебек сыйфатлар да тәрбияли. Уеннар ярдәмендә бала тырыш, көчле, сәләтле, нык ихтыярлы булып үсә. Уен вакытында балаларның иҗат мөмкинлекләре ачыла, мөстәкыйльлекләре арта, оештыру сәләтләре үсә.Уен вакытында баланың күңеле күтәренке, көр була, һәм бу халәт аның нерв системасына уңай йогынты ясый. Уен вакытында һәр баланың нәрсәгә сәләтле булуын, аның оештыру мөмкинлекләрен яхшырак күрә ала, холкын, гадәтләрен күбрәк аңлый. Уен ярдәмендә оялчан, үз эченә бикләнгән балаларны да “уятырга” мөмкин. Уендагы текстка, җырга кушылып, аның кагыйдәләрен үтәп, йә булмаса ниндидер роль башкарып бала үз көченә ышанырга, эшләгән эшенә бәя бирергә өйрәнә, анда башкаларның хәленә керә белү, ярдәмләшү, игътибарлылык кебек матур сыйфатлар тәрбияләнә.

Бармак уеннары, аеруча, сабыйлар усешендә зур роль үти. Андый уеннар баланың баш миен эшләтә һәм тизрәк «телен ачарга» ярдәм итә. Сабый әле бик кечкенә булганда, аның бармакларын сыйпарга кирәк, уч төбенә узегезнең бармагыгызны куярга мөмкин – ул үзенә күрә массаж була. Бармак уеннарын уйнарга безгә татар халык иҗаты ярдәмгә килә.

           Шулай ук, бармак уеннары баланың акыл, фикер эшчәнлеген үстерүдә, дөньяны танып белергә өйрәтүдә бәя биреп бетергесез тәрбия чыганагы, чөнки әлеге уеннар аша бала әхлакый – этик кагыйдәләр белән дә таныша башлый. Бармак уеннары – өлкәннәр белән балаларның үзенчәлекле аралашу, күңел ачу чарасы. Бишек җырлары баланы тынычландыру, юату өчен кулланылса, бармак уеннары, киресенчә, баланың күңелен күтәрү, кәефен яхшырту, көлдерү чарасы булып тора. Ул баланың бармак хәрәкәтләре үсешенә дә ярдәм итә. Балаларның психикасын өйрәнүче галимнәр “бармак хәрәкәтләре үсеше нормада була” дип саныйлар. Димәк, бармакларның сөйләм үсешенә дә тәэсире зур. Бармаклар белән төрле күнегүләр ясау, аларны төрлечә хәрәкәтләндерү – баланың сөйләмен үстерүдә уңай шарт булып тора. Әлеге күнекмәләрне инде балага алты-җиде ай вакытты башларга кирәк. Моңа кул чукларының һәр өлешен бик яхшылап массажлау керә. Аларны язу, сыйпау көн саен ике-өч минут дәвам итәргә тиеш. Күнегүләр дә бик гади – турайтып уйнау. Алар һәр көн 2-3 минут дәвамында ясарга кирәк.  Балага ун айдан соң, бигрәк тә яхшы амплитудалы бармакларны эшкә җигеп, кул чуклары өчен актив күнегүләр уздыралар. Әлбәттә, яшь үзенчәлекләрен истән чыгарырга ярамый. Әйтик, сабыйларга төрле диаметрдагы агач шарларны тәгәрәтергә бирергә мөмкин. Аларның төрле булуы бөтен бармаклар да хәрәкәтләнсен өчен кирәк. Шарларны шулай ук пластилиннан да әвәлиләр. Кубиклардан әйберләр төзергә, пирамидалар җыярга, мәрҗән, шырпы кебек нәрсәләрне өемнәрдән-өемнәргә күчерергә кушарга да мөмкин. Яшь ярымлык балалар өчен биремнәр катлаулырак: төймә төймәләү, бау бәйләү, төен чишү һ.б.

Безнең халыкта бармак уеннары да бик күп бит. “Песием, песием...”, “Качкан бармакны тап!”, “Карга килер - казан асар,..”. Аларның кайберләрен уйнаганда без җырлар җырлыйбыз, такмак-такмазалар әйтәбез. Сүзләрне әйткәндә, бармакларны бер-бер артлы бөгеп барабыз. Әгәр балалар өчен күнегүләрне башкару кыен икән, өлкәннәр, бармакларны тиешсез вакытта бөгелмәсен өчен, аларны тотып тора.

Баш бармак – баш кашый

Имән бармак – имән ташый,

Урта бармак – утын яра

Атсыз бармак – аткуа

Чәнчи бармак – чәй эчә.

Шуңа үсмәгәндә ул!

Мин дә, балалар бакчасында балаларны татар теленә өйрәткәндә бармак уеннарын бик теләп кулланам. Балалар бакчасына төрле милләт балалары йөргәнлектән, эшне гади бармак уеннарыннан башлыйм.

Мәсәлән:

Бу бармак бабай,

Бу бармак әби,

Бу бармак әти,

Бу бармак әни,

Бу бармак малай (уң кулда).

Бу бармак бабай,

Бу бармак әби,

Бу бармак әти,

Бу бармак әни,

Бу бармак кыз (сул кулда).

Балалар баш бармактан алып, чәнти бармакка исемнәр әйтеп, аларны бөгеп уйныйлар. Ә татар балалары белән бармак исемнәреен өйрәнәбез. Мәсәлән: Баш бармак, имән бармак, урта бармак, атсыз бармак, чәнти бармак.

Баш бармак бау ишә,

Имән бармак имән кисә,

Урта бармак ут эзли,

Атсыз бармак ат җигә,

Чәнти бармак чәй эчә.

Ә мәктәпкә әзерлек төркемендә  балалар  белән фигыль конструкцияләрен өйрәнәбез. Пиктограммалардан ясалган бармакчаларны киеп уйныйлар.

Мәсәлән: Бабай утыра, әби укый, әти ашый, әни йоклый, малай сикерә. Балалар үз теләкләре  буенча пиктограммаларны сайлыйлар. Алар инде һәр бармакның исемен белә, бары тик бармакчаларны гына кияләр.

Балаларның бармакларын ныгыту өчен шулау ук, “Бармак театры” оештыру бик файдалы. Тик шуны истә тотарга кирәк: бармак уеннары биш минуттан озаграк булмасын, бу аның сөйләм функциясен стимуллаштыру өчен бик җиткән. Үз эшемдә УМК га бирелгән бармак театры материалларыннан да файдаланам.

Кул  чукларының  хәрәкәтен үстерү язу хәрәкәтләренә, рәсем ясарга әзерлек эше дә әле ул. Кул һәм бармаклар хәрәкәтләрен үстерү өчен үз массаж, сурәтләү сәнгате шөгыльләре (әвәләү; рәсем; аппликация; кул хезмәте; кәгазьдән, картоннан, агачтан, тукымадан, җептән кул эшләре), шнурлау, төймәләү кебек эшләр уңай йогынты ясый. Бармакларның хәрәкәтчәнлеген үстерү буенча эшне даими рәвештә алып барырга кирәк, чөнки шул вакытта гына ул файдалы була. Күнегүләр балаларны ардырмаска һәм күтәренке кәеф белән эшләнергә тиеш.

Галимнәр әйтүенчә, бармакларның вак мускулатурасының хәрәкәтчәнлеген үстерү буенча системалы эшләү сөйләм телен  үстереп кенә калмый, ә баш миенең эшчәнлеген дә үстерә һәм балаларның хәтере, игътибарлылыгы, ишетү, күрү сәләте дә яхшыра.

Шулай итеп, бармак уеннарын сезгә дә эшегездә кулланырга тәкъдим итәсем килә.