Шагаа

Кым мурнай тыварыл? 

    Шагаа таварыштыр янзы-буру оюннарны, моорейлерни эрттирери чанчыл апарган.

Класста оореникчилерни ийи болукке ускеш, Чоон чук улустарынын чыл санаашкынында кирип турар дириг амытаннарны кым эки билир эвес дээш, айтырыгларны баш удур белеткээш, «Кым мурнай тыварыл?» деп оюнну эрттирип болур. Айтырыгларга дурген шын харыыны бээр.

Бирги оюн.

1. Бо чылдын Шагаазында чуу чылын уткуур бис? (Аът чылын уткуур бис.)
2. Он ийи чылдын адын чурум-чыскаал аайы-биле аданар.
3. Сээн чылын чул? Ол дириг амытанны оттунуп корем.
4. Шагаа дугайында ыры азы шулуктен чугаала.
5. Дириг амытаннарнын кайызы чыл санаашкынынче кирбээнил? (Теве кирбээн.)
6. Чыл санаашкынынче кирген азырал амытаннарны аданар.
7. Ол дириг амытаннарнын кайызы Тывада чогул? (пар, улу, мечи)
8. Кайызы соястаарлар аймаанга хамааржырып? (чылан)
9. Кыжын кайызы унгурунге ижээрил? (чылан)
10. Эн эвээш ужуктуг чылды ада. (ыт)
11. Ады уш ужуктен тургустунган чылдарны аданар (пар, улу, аът, хой).
12. Адында эн хой ужук кирген чылды аданар.
13. Чылда кирген дириг амытаннарнын аттары-биле холбашкан унуштерни аданар. (Ыт-кады, чылан-сыртыы, инек-караа.)
14. Чыл санаашкынында кирип турар дириг амытаннарнын кайызы чуургалаарыл? (Чылан, дагаа.)
15. Оларнын кайызы чалгынныгыл? (Улу, дагаа.)
16. Кайызы черге, сугга-даа чоруур, дээрге-даа ужарыл? (Улу.)
17. Кайызы шагарыл? (Чылан.)
18. Чыл санаашкынында кирген дириг амытаннарнын кайызы дурген озуп ковудээрил? (Тоолай, куске, хаван, дагаа, чылан, хой.)
19. Сдун ижип турарывыс дириг амытаннар? (Инек, аът(бе), хой.)
20. Кадыг демдек кирген чыл Ады? (Аът.)
21. Узадыр адаар ажык уннуг чылдарны аданар? (Тоолай, дагаа.)
22. Эъдин чемге ажыглап турарывыс дириг амытаннар? (Инек, хой, аът, дагаа, хаван.)
23. Оът-сиген чемиштиглерни аданар? (Куске, инек, тоолай, аът, хой, мечи, дагаа, хаван.)
24. Чыланны ойзу аданар? (Узун-курт, кулбураар, чылбыраар, соястаар.)

Ийиги оюн.

1.      Куске дугайында улегер домактан чугааланар (Далашкан куске сутке дужер.)

2.      Тоолай дугайында (Тоолайдан таалай чугурук.)

3.      Аът (Кырган аът орук часпас.)

4.      Ыт (Ыяткан кижи ыдын кагар.)

5.      Хой (хойлуг Кижи каас, инектиг Кижи тодуг.)

6.      Чылан (Кижинин шокары иштинде, чыланнын шокары даштында.)

7.      Инек канчаар эдерил, оттунунер.Орус дылда ону канчаар илередирил? (Инек «моо» дээр, а орус дылда «муу» дээр. Чуге дээрге орус дылда «о» деп ужук чок.)

8.      Кол маадыры Аът болур чуу деп тоол билир силер?  

Торгалыг сумузунун ниити ортумак школазы

Класс шагы:

«Шагаа – эн

сузуглелдиг байырлал»

(10 класс)

Кылып чорутканы:

Иргит Р.Х.

Торгалыг, 2015