Тыва дыл кичээли Тема: "Сан ады"
Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары болур тыва улустуң национал дылы.
Тыва дылының дузазы – биле хөй-хөй чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-төлүн кижизидип келген. Тыва улустуң ëзу-чаңчылдарын, чүдүлге-сүзүглелин, бойдус болгаш ниитилел талазы-биле билиглерин, аас чогаалын болгаш ыры-хөгжүмүн төрээн дылының дузазы-биле билип ап болур. Ында тыва улустуң мерген угааны мөөңнеттинген.
Тыва дылдың эң сайзыраан хевири – национал литературлуг дыл тургустунган болгаш, хөй талалыг хөгжуп-сайзырап бар чыдар. Ооң дузазы – биле хөй жанрлыг чечен болгаш уран чүүл хөгжүп орар.
Ынчангаш тыва национал литературлуг дылдың хөгжүлдези национал культураның сайзыраарынга, тыва кижилерниң эртем-билиг чедип алырынга, база национал бот-медерелиниң, чоргааралының хей-аъдының бедик чоруурунга ужур-дузалыг болган.
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 3-ку класстын тыва дыл кичээли | 30.52 КБ |
Предварительный просмотр:
Эрзин ниити билиг ортумак школазы
3-ку класска тыва дыл кичээли
Темазы: «Сан ады»
Эрзин ниити билиг ортумак школазынын эге класс башкызы Чажытмаа Сагдаа Дегелдеевна тургускан.
Эрзин 2016
Тыва дыл
Тема: Сан ады.
Кичээлдиң хевири: Кичээл- аалдаашкын
Сорулгалары:
ϴөредиглиг: сан аттарының шын бижилгезин сактып алырынга мергежилгелер чорудар.
Кижизидилгелиг: кичээл уезинде уругларның кичээнгейин, сонуургалын оттурар.
Сайзырадыр: сан таваржып турар тывызыктарга, үлегер домактарга аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.
Чедип алыр түңнелдери:
Эртем аайы –биле: сан аттарын шын ажыглап, чуве аттары –биле холбап билирин чедип алыр.
Эртемден чедип алыр түңнел: сан адынга күүсеткен ажылдарынга түңнелдер үндурер.
Бот – тускайлаң: өөреникчи бодунуң үзел- бодалын чугаалап, бодун өөредилгеже углап билирин чедип алыр.
ϴске эртем – биле холбаа: математика, номчулга.
Методтар: хайгаарал, бот –ажыл.
Аргалар: индукция , анализ, деңнелге
Технология: төлевилел
Принциптер: 1. Медерелдииниң принциви – өөренип турар чүүлдерин
хандыр шиңгээдип алыр.
2.Көргүзүглүүнүң- уругларга кичээл бурузу көргузуг болур.
Дерии: ном, техниктиг херекселдер, ребустар, тывызыктар, улегер домактар.
Кол билиглер: сан аттарының шын бижилгези база чуве ады – биле
холбап билирин чедип алыр.
Кичээлдиң чорудуу
I. Организастыг кезээ.
Сорулгазы: бо чылын Тывага аалчыларны уткуур чыл болганда, кичээлде бис тыва улустуң аас чогаалынче аалдаар бис.
- Сан таваржып турар тывызыктарже, улегер домактарже, ырыже аалдаар бис.
II.Тывызыктарже аалдаар бис. Тывыңарам , уруглар?
1.Чалгаапайга бербес,
Чараш болгаш эки демдек. (беш)
2.Ойтур октаан сандайга домей
Онзагай демдек.(дөрт).
3.Үзүк –боолук кымыскаякка дөмей
Үргүлчү –ле таваржы бээр мен. (үш)
4 ϴөреникчи мени алгаш ,
ϴөрушкузу өже бээр.(ийи.)
5. Санаашкынның эгези боор,
Санывысты адаңарам.(бирээ).
Тывызыкты баажызында кандыг чугаа кезээ кирип турар – дыр?
-Сан ады.
ϴөренир темавысты бодунар – ла чугаалап ундуруптүңер, уруглар.
- Бөгун кичээлде сан адын өөренир бис.
llI. Бодалгалажыры (тывызыктар) .
1.Ачазы оолдарынга
Алды ном үлеп берген.
Үш оглу деңге алган
Үжелдирзи кашты алган?
2.Орус дылда Шораан
Онаалгазын күүсеткеш,, бештиг болган.
Тыва дылга диктантызын
дыңнап бижээш, беш алган.
Кежээ Шораанның алган демдээ
Каш –каш болган –дыр?
3. Коданга 200 хойлар турган. Ийи малчыннар дең –дең кылдыр үлежип алган. Ийи малчыннар каш – каш хойлар алганыл?
- Тывызыктарның баажызын самбырага бижиир.
Ийи –ийи, беш –беш, бежен –бежен. Нарынчыткан сан аттары –дыр.
- Тывызыктарда сан аттарын тывар.
Алды, үш, үжелдирзи, беш.
- Сан аттары –дыр.
IV. Номче аалдаар бис.
1. Мергежилге 265 (домактар чогаадыр, бижиир).
Чааскаан чоруурга чалгааранчыг, эштиг чоруурга хөглуг.
Авам иелээн дааранып олурдувус. Үжелээн кады онаалгавыс күүседир бис.Дөртелээн – бежелээн найыралдыг ойнаар бис. Алдарзы алдарлыг мөгелер – дир ийин.
Сула шимчээшкин
Ыры «Скакалка»
ϴру халып шураар бис.
ϴөрлежип ойнаар бис.
Чаңгыс буттап халыыр сен.
Чанымга кел ойнаар бис.
Роза, шеңне, мак, василек,
Рома, Мерген, Долума
Таптыг шура мурнуңче
Далаш чокка кыдыынче
Ийи будуң ийи денге
Будуң солу, бодуң сана.
2. Ажыл 267 . Чурулга кичээлинде чураан чуруктарынга ажыл.
Узунунуң хемчеглери: бир илиг -(1-1,5-2, 5см), ийи илиг -(2- 4см), үш илиг –(4,5 – 6,5 см, хире), дөрт илиг –(6 -8см.), беш илиг- (8 -10 см.), мугур сөөм, узун сөөм, карыш дурту, кыры дурту, төш чартыы, (чартык кулаш, 1 метрге дең), бир базым , ийи базым.
V. Ребустарже аалдаар бис.
Бот –тускайлан ажыл..Ребустарны тывар, домактар чогаадыр .
10за, 10загай, ч10н, Ш10нчалай, М10гуш, М10н, Д10нгак, 10загай,Яп10, 10дар, макар10, 7- ХААН, 6н –оол, 6н,100күк, д3, 50дей, 2н, 2к, 8ерлиг.
VI. Математика номунда арын 5. Ребус чижектер бодаар.
VI.Бөлуктеп ажылдаар. штээн тывызыктарны тывар.
1.Чүведе үш дүрген:
Адып турда согун дүрген.
Бодап турда бодал дүрген
Көруп турда карак дүрген.
2.Чүведе үш кара:
Пар ыяштың хөмүрү кара.
Бак кижиниң сагыжы кара.
Бай кижиниң коданы кара.
3.Чүведе үш кызыл:
Чымыштыг кижиниң адыжы кызыл
Чыргалдыг кижининң чаагы кызыл
Чыварлыг ойнуң оъду кызыл.
4.Чүведе үш тудуу:
Дээрниң баганазы чок
Дагның куржаа чок.
Сугнуң халбыы чок.
5.Чүведе үш ак:
Чаш кижиниң дижи ак.
Кырый бээрге бажы ак.
ϴлген соонда сөөгу ак.
6. Чүведе үш коргунчуг:
Эриин ашкан далай коргунчуг
Эзер хөглээн аът коргунчуг.
Эрин коскан кадай коргунчуг.
VII.Одуруг аайы –биле ажылдаар.
Ыдыктыг саннарны адаар: 3, 7 , 9.
- Үш деп санга айтырыглар.
Эр кижиниң уш оюнун адаар: хуреш, аът чарыштырары, ча адары.
Эр кижиниң үш каазы чүдел? (бөргү, куру, идии).
- Чеди деп санга чүнү хамааржырыл?
7 –хаан сылдыс, 7 кызыл меңги, 7 өңнүг челээш,7 чүзүн мал, 7 катап хемчээр, чагыс катап кезер.
- Тос деп ыдыктыг санга чижектер адаар:
9 кызыл меңги, тос- карак чажыг ыяжы, 9 эртине, 9 сыртык, 9 дагылга, 9 аржаан, 9 дээр, 9 сүзүк, 9 таңды.
VIII. Бот – тускайлаң ажыл. Саннар таваржып турар тывызыктар болгаш үлегер домактар.
- Бирде сен бар,
Бирде мен барайн.
2.Дөңгур булуң
Дөрт аас.
3.Үш алышкының ортуну чечен.
4.Дөрт алышкының хевиниң өну чаңгыс.
5.Дөрбелчин боттуг
Дөрт чүзүн малдыг.
6. Үш оол эвес болза,
Үш кырлаң ажа бээр мен.
7. Чүс оолдуң чүстери дөмей.
8.Ийи ыт аразынга сөөк кагба,
Ийи кижи аразынга сөс сөглеве.
9. Чүс акша орнунга
Чүс эштиг чор.
10. Ийи дагның аразы
Чоок –даа бол дээшпес.
Ийи кижиниң аразы
Ырак –даа бол дужар.
11. Чадаг чорба, аъттыг чор.
Чааскаан чорба, эштиг чор.
IX.Түңнели.
XI. Онаалга . Чогаадыг «Хүн чуруму»деп темага бижиир.
Где спят снеговики?
Прекрасная арфа
Мороз и заяц
Если хочется пить...
Новогодние гирлянды