Салчак Токанын "Чоннун оглу" деп тоожузунда улегер домактарны ажыглааны

Слайд 1

Эртем-шинчилел ажылы Темазы : Салчак Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » деп тоожузунда үлегер домактарны ӊ ажыглалы . К үү сеткен өөреникчи : 9-ку классты ӊ өөреникчизи Монгуш Валерия Удуртукчу башкызы : тыва дыл болгаш чогаал башкызы Кашпыына Фаина Ивановна

Слайд 2

С . Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » деп тоожузунуң кол маадыры - Чүргүй-оол Намгаевич Хомушку . Тыва эки турачы танкист, механик чолаачы . Ол Украин фронтузуну ӊ 52-ги шериини ӊ 25-ки танк полугуну ӊ 3 дугаар Т-34 танкыны ӊ экипаж кежигүнү турган . Бисти ӊ чаӊгыс чер чуртуувус Хомушку Намгаевичини ӊ башкарганы Т-34 танкыны ӊ экипажы узун болгаш алдарлыг орукту эрткен . Ол эрес-маадырлыг чоруу дээш Хомушку Чургуй-оолга Совет Эвилелинин Маадыры деп бедик атты тывыскан . Хомушку Намгаевичинин ат-алдары бөгүн-даа бисти ӊ чүректеривисте чурттавышаан , бис ам-даа чылыы -биле сактып чоруур бис.

Слайд 3

Ажылды ң темазы : С. Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » деп тоожузунда үлегер домактарны ӊ ажыглалы . Ажылды ң объектизи : Тыва литературада үлегер домактар . Ажылды ң материалы: С. Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » деп тоожузундн ниитизи -биле 40 үлегер домактарлыг домактарны ушта бижээш , оларны ӊ сайгарылгазын кылган .

Слайд 4

Ажылдың сорулгазы : С.Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » деп тоожузунда үлегер домактарын ажыглаттынганын сайгарып көөр . Ук сорулганы чедип алырда шиитпирлээр ужурлуг айтырыглар : Үлегер домактарның долу даӊзызын тургускаш , оларны ӊ бөлүктээшкинин кылыр ; Чогаалда ажыглаттынган үлегер домактарны тодарадыр , оларны ӊ уткаларын тайылбырлаар . С.Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » тоожузунда үлегер домактарның кыска словарын тургузар .

Слайд 5

I .1. Үлегер домактар дугайында айтырыг . Амыдыралга хөй катап шылгаттынган билиг-мергежилди , арга-дуржулганы айтып турар , мерген бодалды допчу , дээштиг овур - хевир -биле үлегерлеп бадыткап сөглээн , чугаага доктаамал хевир -биле ажыглаттынар чечен домакты үлегер домак дээр . Ол чонну ӊ дыл-домааны ӊ уран- чечен аргаларыны ӊ нептеренгей хевири болбушаан , оо ӊ национал культуразыны ӊ, эстетиктиг идеалыны ӊ эрте шагдан бээр хевирлеттинип келген чугула кезээ болур .

Слайд 6

II эге. « Чонну ӊ оглу » деп тоожуда үлегер домактарны ӊ ажыглалы . II. 1. Өг-бүлеге кижизидилге дугайында , чижээ , Бодун мактаан болбас тенек, аъдын мактаан артык тенек . Тенек кижини ӊ октаан дажы бодунуӊ бажынга дүжер дижир , Чалгаа , былдамык , мактаныычал чоруктарны эптеш чокка буруудадып , аныяк - өскенни амыдыралды ӊ шын оруу -биле чорудар дуга- йында сагыш-човаашкын үлегер домактарда бир кол чүүл бооп турар .

Слайд 7

2.Күш – ажыл темазы үлегер домактарда бир кол черни ээлеп турар Чиир эътти ӊ чаглыы херек , кылыр ишти ӊ деги херек . Үлегер домактар бисти чалгаага алыспайн , ажыл - иштен салдынмас , ажылын эчизинге чедиреринге өөредир . 3. Эртем-билиг дугайында үлегер домактар . Эргээ өөрениринден бергээ өөренир .

Слайд 8

4.Багай чаӊчылдарны , аажы-чаӊны сойгалааны . Улусту ӊ аажы – чаӊында четпес чүүлдерни дорту -биле адап , буруу шаварындан аӊгыда кочу , шоодуг -биле көргүзер чорук үлегер домактарда аажок делгереӊгей . Мактаныычал - Бодун мактаан болбас тенек, аъдын мактаан артык тенек. Халымак - Далашкан сээк сүтке дүшкен . Күш дөгээр , хирезин билинмес - Хоойлу билбес дүжүмет хол чедер , Хаан оглу халалыг , эжен оглу ээлчеглиг .

Слайд 9

5. Өске чоннарны ӊ үлегер домактарын база чечен сөстерин ажыглааны . Чогаалда орус , украин улусту ӊ база шылга-раӊгай полководчуну ӊ үлегер домактарын база кииргени онзагай . Чижээ , « Өөренирге берге болза-даа , дайылдажырга чиик болур ужурлуг » деп , орус улусту ӊ улуг полководчузу Суворов ынчаар өөредип турган чүве дээни кай . « Дайзын чүнү аннып келген болдур , оон өлүр эвеспе » деп украин улусту ӊ үлегер сөзү бар.

Слайд 10

Дыл – домак Киевке чедире бээр деп орус улусту ӊ үлегер чугаазы бар. Киевке четтивис-даа . – Ам Москвада келгенде , төлээ черин база-ла тыва бээр бис, муӊгаравайн көр , эжим – дээш , Чүргүй-оол девин тайылбыр бюрозуну ӊ берген саазынын ужулгаш , кудумчу башкарган , ак хол-хаптыг , ак-шокар мерге туткан шагдаага барып сунган .

Слайд 11

II. 2. Үлегер домактар тургузууну ӊ аайы -биле: Чогаалда ажыглаттынган үлегер домактар хөй кезии тургузууну ӊ аайы -биле ийи одуругдан тургустунган үлегер домактар бооп турар . Чижээ , Шугум чазаарда шыгаар – шуугаар мурнунда боданыр . Баш дүгү хачылаанда , кежеге үнер , Ат тывысканда , кижи өзер .

Слайд 12

Олар -биле чергелештир чаӊгыс одуруглуг үлегер домактар база таваржып турар . Чижээ , Мый-ытты ӊ сагыжы таӊды бажында . Чыда өлүртүр чылан эвес . Эргээ өөрениринден бергээ өөренир . Далашкан күске сүтке дүжер . Серемчиде хора чок .

Слайд 13

Түңнел С.Токаны ӊ « Чонну ӊ оглу » деп тоожуну ӊ номчукчуга сорунзалыы ында янзы – бүрү утка- шынарларлыг , чараш , мерген үлегер домактарны билдилиг ажыглаанында деп түӊнеп болур . Үлегер домактарны ң ажык-дузазы , ролю дыка улуг . Тыва улусту ң аас чогаалыны ң улегерлери -биле кижизи-дилгени ң дээштиг хевирлерин ажыглаары бо ү еде дыка чугула деп санаттынып турар . Ол бирээде , ада- ө гбелеривисти х ү нд ү леп турарывыс болур , ийиде , кижизидилгени ң нарын айтырыгларын шиитпирлээринге улуг ужур-дузаны ап чоруур , ү ште , дыл-домаавыс сайзыраарынга , чугаа-домаавыс сагынгыр-тывынгыр,чечен-мерген болурунга өөредип чоруур деп түӊнедим .