Киhи дьон – сэргэ ортотугар хайдах туттан-хаптан сылдьара анал ирдэбиллээх. Ол этикет быраабылата, сахалыы кэпсэтии сиэрэ диэн ааттанар. Хайа да дойду, ханнык да омук бэйэтэ туспа сиэрдээх буолар. Ол сиэр кэм-кэрдии ааhан истэђин ахсын эмиэ уларыйар.
Вложение | Размер |
---|---|
Исследовательская работа | 23.6 КБ |
Николай Денисович Неустроев кэпсээннэригэр истиҥ сыһыан тыллар
Үлэни толордо: Хара-Алдан орто оскуолатын 6 кылааһын үөрэнээччитэ Никифоров Володя
Салайааччы: Бочурова Августина Гаврильевна
Yлэм аата: Николай Денисович Неустроев кэпсээннэригэр истиҥ сыһыан тыллар
Үлэм сыала:
Үлэм соруга:
Үлэбэр саҥаны киллэрии:
Н.Д.Неустроев айымньытыттан киhиэхэ этиллэр истиҥ сыhыан тыллары булан түмүү, ырытарга холонуу.
Үлэм сабаҕалааһына:
Н.Д.Неустроев кэпсээннэригэр киирбит истиҥ сыһыан тыллары чинчийии ситиһиилээх буолуон сөп, өскөтүн:
1. Н.Д.Неустроев кэпсээннэрин аађан, онно киирбит сыhыан тыллары буллахпына.
2. Сыhыан тыллары наардаатахпына.
3. Билинни сыhыан тылы дьиэ кэргэннэ тѳhѳ, хайдах туттары билээри анкета толоттордохпуна.
4. Кэпсээн уонна билигин олоххо туттуллар сыhыан тыллары тэннээн кѳрдөхпүнэ.
5. Н.Д.Неустроев кэпсээннэригэр баар истиҥ сыhыан тылларга тылдьыт оҥордохпуна.
Киhи дьон – сэргэ ортотугар хайдах туттан-хаптан сылдьара анал ирдэбиллээх. Ол этикет быраабылата, сахалыы кэпсэтии сиэрэ диэн ааттанар. Хайа да дойду, ханнык да омук бэйэтэ туспа сиэрдээх буолар. Ол сиэр кэм-кэрдии ааhан истэҕин ахсын эмиэ уларыйар.
Былыргылар дьону кытта кэпсэтэллэригэр хаhан да үѳхсүү тылын туттубат этилэр. Киhини кытта бэркэ сэрэнэн, ѳhүргэппэт курдук кэпсэтэллэрэ. Онноођор, бэркэ ѳhүргэнэн туран былыргы киhи: «Тоҕо атађастыыгын, доҕоор!» - диэҕэ. бэл иирсибит киhитин «доҕор» диэн ааттыыра. Быдьар тылынан үѳхсүү букатын сэдэх буолара. Ити аньыы буоларын, түктэритин ис хааннарыттан ѳйдүүллэрэ.
Биһиги 21 үйэҕэ киирэн олоробут. Бу эпоха олус киэң араас информациялаах, саңаттан саңа технологиялаах, уйаара-кэйээрэ биллибэт, хас да түгэхтээх эйгэлэригэр улахан уларыйыылар буолаллар
Билигин истинник кэпсэтии аҕыйаата, үгүс оҕо компьютерга, телефоҥҥа олорор, кэпсэтэрэ санаатын этэрэ аҕыйаата. Эйиэхэ сыһыаннаах истин иһирэх тылы иһиттэххэ ол күн эн кынаттаах курдук сылдьађын. Киhиэхэ кыра да истиҥ тыл санааҕын ѳрѳ кѳтѳҕѳр, инникигэ эрэл кыымын саҕар, салгыы ѳссѳ үтүѳнү, кэрэни оҥорорго кынаттыыр дии саныыбын.
Ол курдук мин биир дойдулааҕым Николай Денисович Неустроев кэпсээннэриттэн киhиэхэ истиҥ, эйэҕэс тылларын буларга сананным. Мин өйдүүрбүнэн Н.Д.Неустроев кэпсээннэригэр баар истиҥ тыллары үөрэппит, ырыппыт түгэн суох быһыылаах. Ол иһин бу теманы кэтээн көрөргө сананным.
«Сэмэнчик» кэпсээҥҥэ: нохоо, тукаам, доҕор диэн тыллар бааллар. Тукаам диэн тылы элбэхтэ тутталлар эбит.
«Ыйдаҥа» кэпсээҥҥэ: табаарыс, табаарыстар, барахсан, доҕор тыллар бааллар. Табаарыстар диэн тыл элбэхтэ туттуллубут. Табаарыс диэн тыл ол кэмҥэ үгүстүк туттуллар эбит. Билигин бу тыл эргэрбит тылга киирэр, онон суолтата сүтэн эрэр эбит.
«Муммут» кэпсээҥҥэ - нохоо, тукаам, доҕоор, оҕом эрэйдээх, оҕоккоом тыллар бааллар. Саамай элбэхтик нохоо диэн тылы туттубут. Нохоо диэн тылы минньэтэн нокоо диэн ыңыраллар. Бу кэпсээңңэ оҕону куңађан дьон илдьэ сылдьан уолу куһаҕаннык ыҥырбаттар эбит. Нохоо диэн ыҥыралларын аахтым. Онтон ийэтикэр кэлбитигэр ийэтэ оҕом, оҕоккоом диэн ыҥырара үчүгэй баҕайытык иһиллэр
“Балыксыт” кэпсээҥҥэ – тукаам, кырдьаҕас, оҕонньор, доҕор диэн тыллар бааллар. Кырдьаҕас киһи киhини ытыктаан ыҥырар тыл.
«Yрүң күөлгэ» кэпсээҥҥэ – доҕоор, оҕолоор, тоҕойуом, тоҕойум, доҕоттоор, кыайар уола, сүрдээх киһи, диэн тыллар бааллар.
«Иирээн» кэпсээңңэ – доҕоор, доҕор, табаарыс, тукаам, табаарыстар, тойоттор, оҕонньор диэн тыллар бааллар. Доҕоор, табаарыс, таабаарыстар, тойон диэн хаста да туттубут.
Ол курдук Николай Неустроев тукаам, тоҕойуом, нохоо, доҕоор диэн тыллары элбэхтик туттар эбит. Саамай элбэхтик нохоо, тукам диэн тыллары Николай Денисович кэпсээннэригэр киллэрбит.
Оскуола оҕолорун анкетатын толотторбуппунан көрдөххө билиңңи оҕолор бары истин сыһыан диэн өйдөбүлү билэллэр. Бэйэ – бэйэлэрин ааттарынан эрэ ыңыраллар эбит. Биир эмит оҕо эбээтэ, аҕата, - нокоо, тукаам, оҕом, оҕоккоом, чыычааҕым, доҕор, доҕоттоор диэн тылларынан ыңыраллар эбит.
Түмүк
Мин Николай Денисович Неустроев «Сэмэнчи», «Ыйдаңа», «Муммут оҕо кэпсээнэ», «Балыксыт», «Yрүҥ күөлгэ», «Иирээн» барыта алта кэпсээнин аахтым. Бу кэпсээннэргэ истиҥ сыһыан тылларын буллум уонна билиҥҥи оҕолортон, орто саастаах дьонтон, кырдьаҕас дьонтон ыйыталаспыт анкетабын тэҥҥээн көрдүм. Билиҥҥи дьон бары ааттарынан ыҥырсаллар, саастаах дьону аатынан аҕатын аатын ааттаан туран ыҥыраллар эбит. Николай Неустроев кэпсээннэригэр баар тукаам, оҕом, оҕоккоом, тукам диэн тыллар билиҥҥи оҕолорго, орто саастаах дьоҥҥо аҕыйахта иһиллэр эбит. Табаарыс, табаарыстар, доҕоттоор диэн тылы билигин соччо туттубаттарын биллим. Онтон кэлэр ѳттүгэр пьесаларын ааҕан үлэбин ѳссѳ кэҥэтиэм.
Yлэм сыала – соруга, сабаҕалааһына барыта туолла дии саныыбын. Бу оҥорбут тылдьыппын кылаас таһынан ыытар үлэлэргэ, улахан кылаас оҕолоругар профильга үөрэнэллэригэр туттуохтара.
Император Акбар и Бирбал
Под парусами
Просто так
Тигрёнок на подсолнухе
Колумбово яйцо