Методик копилка (Методическая копилка)

УКЫТУЧЫ

УКУЧЫ

1. ОЕШТЫРУ ЭТАБЫ

Исәнмесез, укучылар! Дәрескә әзерләнеп беттегезме?

Исәнмесез.

2. АКТУАЛЬЛӘШТЕРҮ ЭТАБЫ

Дәресебезне башлыйбыз. Искә төшерик әле: узган дәресләрдә без нинди тема өйрәндек һәм сезгә нинди өй эше бирелгән иде?

Узган дәресләрдә без Ш. Бабичның тормыш һәм иҗат юлы белән таныштык. Аның “Шатлык җыры”, “Дөньяга”, “Бәхетсез мин”, “Хәсрәт сагызы”, “Кышкы юл”  шигырьләренә анализ ясадык. Өй эше итеп, шагыйрьнең биографиясен уку, өйрәнү һәм “Язгы җыр” шигыренә анализ ясау бирелгән иде.

Әйе. Әйдәгез, кем шигырьне анализлый?

(анализ ясау)

3. Белем һәм күнекмәләрне ныгыту этабы:

Укучылар! Хәзер без сезнең белән “Кем хәтерли?” уенын уйнап алабыз. Видеопроекторда тест рәвешендә сораулар бирелгән, алар Ш. Бабичның тормыш юлы һәм иҗаты белән бәйле. Дөрес җавапны белгән кеше кулын күтәреп җавап бирә. Күбрәк сорауга дөрес җавап биргән укучыга билге куячакмын.

(Сораулар презентациядә бирелә)

Алдагы дәресләрдә анализлаган “Шатлык җыры” шигырен искә төшерик әле? Шигырьне без нинди ике өлешкә бүлдек?

Тормыш авырлыклары һәм күңел тулы шатлык хисе

Алар арасында бәйләнеш бармы? Булса, нинди?

Алар арасындагы бәйләнеш: шагыйрь дөньяның бар зарына, авырлыгына үз күңелендәге шатлык белән, ягъни рухи көч-куәте белән каршы тора.

Бу каршы торуны без нәрсә дип әйтә алабыз? Аның иҗатында нинди мотив әйдәп бара?

Бу үзенә күрә бер көрәш. Һәм бу көрәш – шагыйрьнең даими яшәү халәте. Шуңа күрә аның бөтен иҗатында шушы көрәш мотивы әйдәп барыр, аның әсәрләре нигезендә каршылык ятар.

“Дөньяга” шигырен нинди өлешләргә бүлдек? Хисен, сәбәбен атагыз?

Дөньяның лирик геройга мөнәсәбәте һәм лирик геройның дөньяга мөнәсәбәте дип, ике өлешкә бүләргә була. Лирик геройга карата дөнья кырыс, усал, гел каршылыклардан гына тора, ямьсез, төссез, караңгы. Ә лирик герой аны матур, төсле, кызыклы, мәгънәле итеп кабул итә, шушының белән юана. Лирик герой үзенә өр-яңа дөнья булдыра: ул хыялындагы бәхет-шатлык тулы дөнья.

“ Бәхетсез мин” шигырендә сүрәтләнгән хисләрне искә төшерик әле?

Ике өлеш: чынбарлык                        һәм хыялый дөнья

Чынбарлыкта: хәсрәт, күңел төшенкелеге хисләре.

Хыялый дөньяда: шатлык рәхәтлек хисләре.

“Кышкы юл” шигыренең беренче өлешендә нинди хис сүрәтләнгән?

Шатлык хисе

Шатлык хисенең сәбәбе нидә?

Табигать хозурлыгында

Әлеге хозурлыкны автор ничек тасвирлый?

Рәхәт, чана шуа, ат талгын гына юырта, тып-тын киң ялан ята, кар ап-ак, ул вак-вак энҗе-мәрҗәннәрдән тора, ак кояш, нур сибелә, лирик герой шушындый хозурлыкта җырлый башлый.

Әйе. Иң соңгы ике юлга игътибар итик: шушы матурлыкны салкын җил, усал җил юкка чыгармакчы була. Шигырьне нинди ике өлешкә бүлеп була?

Табигать матурлыгы һәм усал җил. Алар каршылыкка керәләр.

Шулай. Бу автор сурәтләгән объектив эчтәлеккә хас бүленеш. Шушы ук бүленешне субъектив эчтәлектә нинди төшенчәләр белән алмаштырырбыз? Усал җил – нәрсә ул?

Усал җил – тормышның кырыслыгы, чынбарлыгы.

Шулай. Ә алайса табигать хозурлыгы нәрсә? Шагыйрьнең алдагы шигырьләрен искә төшерегез.

Табигать хозурлыгы – лирик герой күңелендә тудырган матур дөнья.

Әйе. Бу ике өлешне ничек бәйләрбез?

Кеше матур тормышны, ямьле, проблемасыз көнкүрешне күзаллый, шушыңа омтыла, тик усал җил – тормышның үз кануннары – әлеге идиллияне җимерә.

Бик дөрес. Игътибар итегез әле: автор ак сүзен бик еш кабатлый. Ап-ак кар, ак кояш... Ни өчен кояш та ак?

Чөнки лирик герой дөньясы саф, чиста, ул үзгә бер дөнья, гадәти булмаган дөнья.

Ә ни өчен шигырь “Кышкы юл” дип атала? Юл нинди образ ул?

Юл образы тормыш мәгънәсенә ия. Кеше бу тормыштан атлый, матурлыкка омтыла, аның шушы юлында каршылыклар да очрый. Кыш – ул үзе кырыслык, салкынлык символы.

Укучылар! Ә хәзер кечкенә генә тест эшләп алыйк.

          Тест                  ФИ  _________________________________

  1)«Шатлык жыры» шигырен нинди ике өлешкә бүлергә мөмкин?

       а) дөньяның лирик геройга мөнәсәбәте --- лирик геройның дөньяга мөнәсәбәте

       б) чынбарлык --- хыялый дөнья

       в) тормыш авырлыклары --- күңелдәге шатлык

   2) Шагыйрь дөньяның бар зарына, авырлыгына үз күңелендәге шатлык    белән, ягъни рухи көч-куәте белән каршы тора. Шагыйрьнең даими яшәү халәте,  бөтен иҗатын әйдәп баручы мотив нинди?

        а) битарафлык

        б) көрәш

        в) ваемсызлык

  3) “ Бәхетсез мин” шигыренең чынбарлык өлешендә сүрәтләнгән хисне табыгыз?

        а) хәсрәт, күңел төшенкелеге.

        б) шатлык, рәхәтлек

        в) курку

  4) “Кышкы юл” шигырендә сүрәтләнгән хисне табыгыз?

        а) билгесезлек

        б) шатлык

        в) кайгы

  5) “Кышкы юл” шигырендә хиснең сәбәбен табыгыз?

       а) юл

       б) кояш

       в) табигать хозурлыгы

  6) “Кышкы юл” шигырендә юл образы нинди мәгънәгә ия?

      а) тормыш

      в) үлем

      г) билгесезлек

  7) Кыш нәрсә символы булып килгән?

      а) аклык

      б) кырыслык, салкынлык

      в) бәхет

  8) “Дөньяга” шигырендә лирик герой дөньяны нинди итеп кабул итә?

      а) кырыс, усал

      б) матур, төсле, кызыклы

      в) битараф

 Укучылар, игътибар белән Ш.Бабичның “Тын төн” шигыренең аудио вариантын тыңлап алыйк. Аннан соң, бу шигырь буенча мөстәкыйль эш эшләп алырсыз.                                                  

4.     ЙОМГАКЛАУ ЭТАБЫ

Хәзер мөстәкыйль эш: “Тын төн” шигыренә максатчан анализ ясау.

                          Ш. Бабич “Тын төн”

                                      (Авылда)

         Тын гына, тып-тымызык кына бер төн иде,

         Чишмәкәй чылтыр, чылтыр, чылтыр иде...

         Ерактан гөлдер-гөлдер арба килә,

         Ул да тынлыкны куертыр өчен генә;

         Аръякта бер эт өрә, ул шул тынлыкны

         Колагыма куып кертер өчен генә...

         Мин ятамын шул тынлыкны уйлый-уйлый,

         Ике күзем йолдыз саен ыргып йөри;

         Кайчагында акрын гына бер җил исеп,

        Агачларга миннән яшерен нидер сөйли...

        Йәсигъ узган, төн уртасы якынлашкан,

       Тирә-якны караңгылык тәмам баскан;

       Якты белән томаланган йөзләренең

       Күзкәйләрен караңгы төн тәмам ачкан,

       Почмакларда күп караңгы посып тора,

       Төн, чымырдап,  чем-чем... итеп тынсып тора,

       Йолдызлар күз кысыша, кайсы уйный,

       Кайсы бере еламсырап моңсу тора.

                                                         1916

5. ӨЙ ЭШЕ

Дәреслекең 147 нче битендәге Ш. Камалның биографиясе белән танышырга.