конспект урока по литературному чтению (кумыкский) на тему: "Неугасаемые звёзды"
план-конспект урока

              Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Джаванкентская СОШ им. М.Х.Рамазанова»

Урок по литературному чтению

 ( къумукъ адабият)

во 2 классе

на тему:

А.Гаджиев «Неугасаемые звезды»

Подготовила и провела:

учитель начальных классов

Абдурахманова Асият Абдулхаликовна

        2022г.

  Ачыкъ дарсны темасы:

                         Анвар Гьажиев «Сёнмейген юлдузлар»

Дарсны мурадлары:

  1.Анвар Гьажиевни гьакъында  гиччирек баянлыкъ.

   2. «Сёнмейген юлдузлар» деген асар    булан танышлыкъ.

   3. «Сенмейген юлдузлар» деген асарны  чеберлик аламатларын анализ этив.

 Алат: Анвар Гьажиевни сураты, кроссворд, игит уланланы  суратлары, сынташ.

                        Дарсны юрюлюшю.

Миллетим, диним булан

Яшав ёлун оьтгенмен

Аявлу ана тилим,

Сени булан оьктеммен!

Дагъыстанда ат тагъылгъан муаллим Абдулла Абакаровну сёзлери.

1.Саламлашыв(2 мин)

-Салам охувчулар! Мени атым Дженнет Муратовна, мен  Бабаюртдагъы «Прогимназия «Орлёнок» школасында ана тилден дарс беремен. Бугюн мен сизге къонакълай гелгенмен. Сизин школагъа,сизин класда ачыкъ дарс берме.

2.Дарсны гетиши.

Охувчулар, кроссвордны чечигиз(5мин)

Солдан-онггъа

Соравлар

1.Эки яда нечеде адамланы бири бирине  юреги таза буса… арасында бола

2.Биринчилей адамгъа давгъа барма не хасият герек?

3.Халкъ гюнагьсыз  къырылагъан, ябушув, чабушув болагъан ер.

4.Дав деген сёзню эшитгенде, гьар адамны юрегинде не бола?

5.Давларда кёп аналар тёкген.

3.Лакъыр.

Юлдуз деген сезню нече маънасы бар?

1.Юлдуз-тиштайпаны аты.

2.Юлдуз-уьстюнлюкню алгъан асгерлик къуллукъдагъы адамгъа бериле.(погонларына салына)

 3.Юлдуз-кекдеги юлдузлар .

Бу гьалиги яшавда нече тюрлю иш бола : бирев –биревню яман ишден,оьлюмден къутгъарып бола,оланы атын билмейбиз.Олай игитлеге биз болабызмы «Юлдузлар»деп айтып?

-Яхшы,а давда гечинген оьтесиз кеп халкъ атлары да белгисиз, олагъа яраймы «Сёнмейген юлдузлар» деп айтма? Неге?

4.  Шаирни таны.

Къумукъ халкъны оьктемлиги Анвар Гьажиев 1914 йылда Кёстек юртда тувгъан. Ол сабанчы яшёрюмлени мактабын охуп битдирген. Башлап район газетде, сонг республика газетлерде,  «Дослукъ» альманахны  баш редактору болуп кёп йыллар ишлеген. Ол  «Янгырав» деген биринчи китабы 1934 йылда чыкъгъан. Сонг «Чапгъын», «Къылычлар», «Анадол айтды», «Талайлы тавлар», «Тюзню тангы», «Юрекни янывлары» деген ва кёп оьзге китаплары чыкъгъан. Анвар Гьажиев айтылгъан шаирлени кёп асарларын къумукъ тилге бек уста кюйде гёчюрген: М.Лермонтовну, Т. Шевченкону, В.Маяковскийни, Р.Гамзатовну ва башгъаланы. Огъар  Дагъыстанны халкъ шаири деген абурлу ат берилген. Анвар Гьажиев эки керен «Загьмат Къызыл Байракъ» ордени ва кёп медаллар булан савгъатлангъан.(1914-1992)

-Яшлар, сиз англагьансыз, биз бугюн Анвар Гьажиевни «Сенмейген юлдузлар» деген асары булан таныш болабыз ва  чеберлик аламатларын анализин этебиз.

(темнота, на небе много звезд на звездах фотографии погибших дагестанцев, диско шар, грустная мелодия, инсценировка)

   «Сенмейген юлдузлар»(5 мин)

Волгадай генг, Дондай юваш дангыллар,

Йыр сатырлар йимик ,харшлар безеген.
Гётерилген гек тютюнден трубалар

Ракетлердей юлдузлагъа гёзленген.

Бу якъларда къаракъушлу тавлар ёкъ,

Тав багьасы Мамай курган тебе бар.

Шо тёбеге мен тавлардан гюн элтдим,

Шо тёбеге сен гюл- чечек себе бар.

Шо тёбеде,сынташлагъа сюрюнюп,

Сынтыкълайгъан сыры гючлю ел йылай.

Уланларын басгъан кюйде бавруна

Уьлюшю кёп ойлу Ана-ер йылай.

Мамай курган «яшмынлы чакъ, яслы той»,

Наслуланы назмусу нарт эрлеге.

Уьстюн ону оьпген къайнар къоргъашын,

Аякъларынг бише,бассанг ерлеге.

Къарангы да тюгюл мунда,ярыкъ да,

Ярыкъ да дюр, къарангы да къарангы.

Къарангыны къара гезю боламы,

Ярыкъ йимик тарта буса адамны.

« А» авазгъа ошап, ерни тюбюнден

Арада бир аваз геле къаргъышдай.

Алай билдинг,  керде ятггъан  кеп минг  халкъ

Кекюрек герип, давгъа налат багъышлай.

Гёзюм булан тутаман гьар суратны,

Юлдуз булан тутаман гьар суратны,

Ёкъму экен мени юртлум, ювугъум,

Ёлда къалгъан,ерлеге кёк  ургъанда

Бар буса да, ону нечик табайым?

Бу бир дюнья, юлдузлары ер япгъан.

Санавсуз кёп юлдузланы ичинден

Ёл уьстлерде юлдуз излеп ким тапгъан?

Ахтараман ювугъумну,юртлумну,

Гёнгюм мени гюню чола бай йимик.

Муна бирден сурат гёрдюм мармарда,

Гечеликни сюзген генже ай йимик.

Таныш келпет, тек чачлары бираз чал

Тюсю йимик къомуздагъы къылланы,

Паша деген мени мактап ёлдашым

Магъа къарай арасындан сынланы.

Къарай магъа яшлыгъымны яртысы,

Яз сюювюн яргъа язгъан танг булан

Къарай магъа авур ёлну атлысы,

Эл сюювюн къаргъа язгъан къан булан.

Юртлум къарай ,ер юзюнде ёкъ деген,

Яз эртенде яс этилген уьюнде.

Гиев къарай, гелин бетин гёрмеген,

Гелешмиши тул къалгъан къыз кююнде.

Къаравлары терен ону ,гёремен,

Бюрюшмелер йимик ана бетдеги.

Ойлу да дюр, отуз яшгъа этилген

Обелискни накъышыдай гентдеги.

Сурат магъа, мен суратгъа къарайбыз,

Суратсыз сын бар да бармы  курганда?

Оьз-оьзюме сёйленемен ичимден,

Суратына багъып эретургъанда:

«Охусакъ да бир партада олтуруп,

Юреклеге тутуп юз минг муратлар,

Гелер гюнню гемесине минсек де,

 Гетер гюнде чыгъармадыкъ суратлар.

Къой, учма сен, къал бу Мамай къурганда,

Сагъа гелсин тувгъанлардан тувгъанлар,

Кёкню-ерни ибадатгъа тургъузгъан,

Кёк тюбюнде ёкъдур булай курганлар.

Курган башгъа чыгъып,къыргъа къарайман,

Горизонт ал,Гюн айта: «Гёр, таны,-дей,-

Энемжая болуп кёкде янагъан-

Курган тюпде ятгъанланы къаны»,-дей.

Чайкъалыша елге назлы ал гюллер,

Яшда къызлар чайкъалгъандай Пашагъа.

Ким биле,бу авлакъ толгъан гюл- чечек

Умутлардыр игитлерде  яшагъан

Мамай курган минг тангланы къызылы,

Юлдуз-юлдуз гёзьяшлагъа къувлугъан.

Тизлерине тартып Мамай курганы,

Ана Ватан ай къылычын сувургъан

Бу якъларда къаракъушлу тавлар ёкъ,

Тав багьасы Мамай курган тёбе бар.

Шо тёбеге мен тавлардан гюн элтдим,

Шо тёбеге сен гюл чечек себе бар.

Шо тёбеден юлдузлагъа къарасанг-

Яна,сёне,уча кёкде бирлери.

Курган тюпде олар сёнмей,йыртыллай,

Болмаса да гёзлеринде  нюрлери.

Охувчулар, шу асар сизге не гьислер тувдура?

 жаваплар- пашманлыкъ, къайгъы, мунг.

-Яшлар гьали биз шу асарны чебер аламатларын табайыкъ

1.Тенглешдирив(сравнение)

2.Жанландырыв(олицетворение)

3.Ошатыв(эпитет)

4.Къопдурув(гипербола)

5.Ошашлыкъ(метафора)

-охувчулар,шу байтланы ишлетейик

 Къаравлары терен ону ,гёремен,

 Бюрюшмелер йимик ана бетдеги.

 Ойлу да дюр, отуз яшгъа этил

 Обелискни накъышыдай гентдеги.(Тенглешдирив)

 Къаравлары терен ону ,гёремен,

Бюрюшмелер йимик ана бетдеги.

Ойлу да дюр, отуз яшгъа этилген

Обелискни накъышыдай гентдеги.(Къопдурув)

 Курган башгъа чыгъып,къыргъа къарайман,

Горизонт ал,Гюн айта: «Гёр, таны,-дей,-

Энемжая болуп кёкде янагъан-

Курган тюпде ятгъанланы къаны»,-дей.(Жанландырыв)

 3.Мозговой штурм(10 мин)

1.Мамай курганда еллер,

жаваплары:

1.Еллер-дав юрюлюп, гьасси болуп чабып, ябушуп, чабушуп турагъангъа,

Ер сызлай,йылай-адамлар къырылагъангъа,

оьлегенге,оьле туруп топуракъда кёп ер тутгъангъа.

2.Оьзюню мактап ёлдашын- Ханпаша Нурадиловну

Ханпаша Нурадилов(1922-1942) –пулемётчу, взводну командири,  Совет  Союзну игити, Уллу Ватан давда ортакъчылыкъ этген.Младший лейтенант деп ат къазангъан.  920 немец асгерни кимилди этген, Анвар Гьажиевни парта- ёлдашы.

Рефлексия. Кейс-метод .

Дав темагъа язылгъан «Сенмейген юлдузлар»деген асары аслу ерни тута, Сталинградда  болгъан гючлю,къыргъын давланы эсге сала. Сталинградда игит болуп оьлген, оьзюню яш замангъы мактап ёлдашы- Пашаны эсге сала ва нечик гючлю ювукълукъ болагъанны билдире. Ону булан бирче бизин дагъыстанлылар да шо къыргъын давларда оьзлени къошумун этгенни эсгере.Давда ортакъчылыкъ этген уллаталарыбызныиунутма къоймай.Гьар йыл уьстюнлюк байрам болагъанны ва дав битгени нече йыл болагъанны.Шу бизин гьалиги яшавларыбызгъа нечик багьа берилгенни англата шу асар.

(просмотр видео с озвучкой на кумыкском языке)

Волгоград шагьарда,Мамаев курганда Сталинград давда къырылгъан ва жан берген дагъыстанлы асгерлеге эсделикге сынташ салынгъан.

Эсделикни шатлыкъ ачыву  23 августда 2018 йылда болгъан. Оьлген ва ёкъ болгъан дагъыстанлылагъа эсделик учун багъышлап митинг этген.Шо митингде ортакъчылыкъ этген гьакимлик орган башындагъылар, сынавлу асгерлер, солдатлар ва бизин йимик адамлар.Сталинград давда душманлар булан дав этген беш мингден къолай дагъыстанлылар. Уллу эсделикни уьстюнде оьрге учуп барагъан турналаны сураты бар ва гьызылып язылгъан:«Уллу Ватан давда,Сталинград учун жан берген дагъыстанлы игитлеге,оьмюрлюк эсделик»

Шоланы биз танымайбыз,тек унутма ихтыярыбыз ёкъ. Олар дюр бизге бирде «Сёнмейген юлдузлар»

 Уьйге иш.

 «Сёнмейген юлдузлар» деген чебер охумакъ ва. «Сталинград 1942 йыл» деген темагъа интернетни къоллап болгъан ишлер табыгъыз

Кёп савболугъуз,охувчулар!