Башҡорт теленән материалдар Учебно-методические материалы по башкирскому языку

Текст менән эш

________________________________

Эштәр

1.Тексҡа исем бирегеҙ.Темаһын, идеяһын билдәләгеҙ.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

2.Текстың стилен, тибын (хикәйәләү, фекерләү, һүрәтләү) билдәләгеҙ.

__________________________________________________________________

3.Бирелгән һөйләмгә синтаксик анализ яһағыҙ.

4.Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе табып яҙығыҙ.

_________________________________________________________________

5.”Умырзая” һүҙенә фонетик анализ яһағыҙ.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Текст менән эш

________________________________

Ҡунаҡ күрһәтеү — килгән ҡунаҡҡа ихтирам йөҙөнән үткәрелгән, башҡорттарҙа киң таралған йола. Ҡайһы бер райондарҙа был йола ҡунаҡ күреү тип атала.

Бер ғаиләгә алыҫтаныраҡ ҡүнаҡ килһә, хужа кеше әҙерленеп, туған-тыумасаны, күрше-күленен, яҡын күргән дуҫ-иптәштәрен мәжлескә саҡыра. Шулай итеп алыҫтан килгән ҡунаҡ туғандары, ҡоҙалары, хужаның күрше-күләндәре менән таныша. Мәжлестә хәл-әхүәл һорашып, уйын-көлкө менән ваҡыт үткәрәләр.

Ҡунаҡ күрергә килгән барлыҡ ғаиләләр ҡунаҡты хужалар менән бергә үҙенә саҡыра, ҡунаҡ итеүҙе үҙ бурысы итеп һанай. Шулай итеп ҡунаҡҡа ихтирам күрһәтелә, ҡунаҡ ваҡытын күңелле һәм файҙалы үткәрә.

Эштәр

1.Тексҡа исем бирегеҙ.Темаһын,идеяһын билдәләгеҙ.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

2.Текстың стилен,тибын(хикәйәләү,фекерләү,һүрәтләү) билдәләгеҙ.

__________________________________________________________________

3.Бирелгән һөйләмгә синтаксик анализ яһағыҙ.

4.Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе табып яҙығыҙ.

_________________________________________________________________

5.”Уйын-көлкө”һүҙенә фонетик анализ яһағыҙ.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Текст менән эш

________________________________

Ысын бал хуш еҫкә эйә. Тәмендә еңелсә генә әскелт тәм бар. Татлылығы бал эсендә булған фруктоза күләменә бәйле. Иң татлы бал, күңелгә тейерҙәй – аҡ сәрүәр балы. Глюкоза ни тиклем күп булһа бал шул тиклем татһыҙыраҡ була. Был билдә һәм тәм йыйылмаһы буйынса балдағы татлыҡайҙың (ҡур тәменә оҡшаш) барлығын белеп була. Тәмләгәндә ысын бал ауыҙҙың һәм тамаҡтың лайлалы тиресәһен әсетә.

Сифатлы бал күпермәҫкә тейеш; күпереү балдың өлгөрмәгәнлеген, әсей башлауын, тәм, туҡлыҡлылыҡ һәм шифалы сифаттарының насарайыуын аңлата. Яһалма балдың ғәҙәттә еҫ еюҡ.

Әгәр балда юғары күләмдә һыу булһа, уны өлгөрмәгән тип иҫәпләр кәрәк. Балдағы һыу күләме менән уның һуҙылыусанлығы бер-береһенә бәйле, шуның өсөн баҙарҙа һатып алғанда балдың өлгөргәнлеген бик яҡшы билдәләргә була. Әгәр 20-22 С температураһында шыйыҡ (ултырмаған) бал ҡалаҡҡа бик еңел урала икән, уны өлгөргән тип иҫәпләргә була. Әгәр ул ҡалаҡтан ағып төшһә, һатып алыуҙан тыйылыу хәйерлерәк.

Эштәр

1.Тексҡа исем бирегеҙ.Темаһын,идеяһын билдәләгеҙ.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

2.Текстың стилен,тибын(хикәйәләү,фекерләү,һүрәтләү) билдәләгеҙ.

__________________________________________________________________

3.Бирелгән һөйләмгә синтаксик анализ яһағыҙ.

4.Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе табып яҙығыҙ.

_________________________________________________________________

5.”Еңел”һүҙенә фонетик анализ яһағыҙ.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Текст буйынса эш.

  Тәүҙә балыҡ арыу сиртте.Айҙарға матур ғына һигеҙ сабаҡ ике алабуға  бер ҡыҙылғанат эләкте.Ғабдулла ла вағыраҡ булһа ла алты-.........те баш ҡаптырҙы.Яҡуп ҡына берҙе лә ала алманы,сөнки ул балыҡ ....мде ҡымтығас та, ҡармағын ҡапыл тартып ала.

      Эләккән һәр балыҡ кәмә ситенән һыуға төшөрөлгән селтәр тоҡҡа һалына барҙы.Улар ,......ңынан күлгә ҡайттыҡ тип,рәхәтләнеп йөҙәләр,һикерешәләр.

   Балыҡ ҡаптырғанда шауларға ...рамай.Ләкин ҡармаҡ ташлағанда тылсымлы һүҙҙәр әйтеү беҙҙең ...ҡта йолаға кергән.Ул шаулауға ла иҫәпләнмәй.

-Ир маҡтаныр,ҡорал эшләр,төкөрөп һалдым, һикереп сыҡ, бер сабағын алып сыҡ,-тип һәр юлы ҡармағын сихырлай Ғабдулла.

   Тәүге ҡыҙылғанат эләккәс,Айҙар башта уның ауыҙына төкөрҙө,шунан таҡмаҡларға тотондо:

-Ҡыҙылғанат,Ғәҙелбанат,әсәйеңде саҡыр,атайыңды саҡыр,ағайыңды саҡыр,апайыңды саҡыр.Саҡыр ҡат-ҡат!Ҡыҙылғанат ҡап,ҡап!

 -Ҡап,ҡап ҡармаҡҡа,эләгерһең бармаҡҡа,эләкмәһәң ҡармаҡҡа,әйләнерһең һармаҡҡа,-тип тегеләргә ҡушылды Яҡуп.Күрәһең,балыҡтар ҡармаҡҡа эләгеүгә ҡарағанда һармаҡҡа әйләнеүҙе ...ҡшыраҡҡа  һанағандарҙыр.Улар Яҡуптың ...науҙарына ҡолаҡ та һалманылар.Бәлки,ҡолаҡ һалырҙар ине лә,уларҙың ҡолаҡтары юҡ бит.(М.Кәрим)

1.Тексҡа исем ҡуш.____________________________________________

2.Был текст икәнен иҫбатла._________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

3.Текстың темаһын билдәлә._____________________________________

_____________________________________________________________

4.Текстың төп фекере.__________________________________________

____________________________________________________________

5.Стиле._____________________________________________________

6.Телмәр тибы________________________________________________

7.Кәрәкле хәрефтәрҙе ҡуйып сыҡ.

8.Ҡайһы һөйләмдә кәрәкле тыныш билдәләре төшөп ҡалған?Табып ҡуй, аңлатырға тырыш._______________________________________________

9.Шауларға тигән һүҙгә фонетик тикшереү яһа:______________________

_______________________________________________________________

_____________________________________________________________

10. Аңлат:янау,һармаҡ,йола.______________________________________

_________________________________________________________________

11.Текстан ҡушма һүҙҙәрҙе күсереп яҙ.______________________________

_________________________________________________________________

12. Фразеологик һүҙбәйләнештәр табып яҙ._________________________

_________________________________________________________________

13.Текстан  үҙең өсөн йолаға бәйле ниндәй ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр таптың?  ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Малайҙар нисә балыҡ ҡаптырғандар?Мәсьәлә итеп яҙып ҡуй__________

________________________________________________________________

15. Һеҙ балыҡ тотаһығыҙмы? Был турала хикәйә итеп яҙ. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Текст менән эш.

___________________________

 Имән бик тә күркәм,матур һәм ныҡ ағас ул.Имәнгә оҡшаталар ирҙәрҙең аҫылын: имән кеүек ныҡ,тиҙәр.

  Беҙҙең ауыл янындағы туғай уртаһында бәһлеүән бер имән үҫә.Ул ауылдың түбән осонан уҡ күренә.Бер ағас та ышыҡлай алмай уны,ел(дауылға) ла бирешмәй.Йәй ҡоро килһә лә,әллә ни иҫе китмәй.Дымды әллә ниндәй тәрәнлектән ала ул.Күп һанлы тамыр(тармаҡтарын) тәрән ебәргән.

   Имән өс йөҙ йылға тиклем сәскә ата.Егерме-утыҙ йәшендә башлай ҙа,йыл һайын арымай(талмай) сәскә ата.Үҙе биш йөҙҙө,меңде тултыра.Йөҙ егерме-йөҙ ҡырҡ йәштәрҙә  буйға үҫеүҙән туҡтай ҙа шунан инде йыуаная ғына бара.

  Имәндәр сәтләүектән дә, йәш үҫентеләр ебәреп тә үрсей.(Э.Шим.)

1.Тексҡа исем бир.

2.Текст икәнен иҫбатла.___________________________________

_______________________________________________________

3.Стилен билдәлә._______________________________________

4.Тибы.________________________________________________

5.Йәйәләрҙе асып яҙ.Дөрөҫ яҙылышын  аңлат______________________

_____________________________________________________________

6.Фонетик анализ эшлә:дауыл__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Һандарҙы цифрҙар менән яҙып ҡуй. ________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Аҫтына һыҙылған һүҙҙәргә синонимдар яҙ._______________________

______________________________________________________________

9.Аҫыл һүҙен аңлат,һүҙбәйләнештәр  яҙ.________________________

___________________________________________________________

10.Төҙөлөшө буйынса тикшер: үҫентеләр,дымды.______________________________________________________________________________________________________________________

11.Үҙеңә оҡшаған ағас тураһында яҙ.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Текст менән эш.

Ҡәҙерлем Альбина!

      Һинең ...атыңды,әле эштә булһам да,төндә кереп уҡыным.Рә...мәт!

Мин,моғайын,умырзаялар сәскә атҡанда ғына ҡайтып китермен.Яраймы?Тик һин уларҙың иң күп үҫкән урынын ...айлап ҡуй,йәме?Атайың менән инәйеңә әйтһәң,улар үҙҙәре белерҙәр!..

  Ә һинең”биш”кә генә уҡығаның өсөн мин эстән генә ғорурланып бөтә алмайым,һине үҙемдең иң аҡыллы ҡыҙым булыр...ың тип ышанам!

  Тик иркәләреңде яҡшылап ҡара,уларға иң ҡыҙыҡлы әкиәттәр һөйлә,Айсыуаҡты ла,Көнһылыуҙы ла үҙең менән генә йөрөт!Улар оло юл буйына сығып йөрөмә...ендәр,шишмә буйына төш...әләр ҙә,һинең менән бергә генә төшһөндәр,йәме?

   Һин уларға күберәк ағастарҙың нисек шытып сыҡҡанын күр...әтергә тырыш,ҡалғанын үҙең белерһең әле!..Һин бик аҡыллы ҡыҙыҡайһың,үҫкәс тә шулай булырыңа ышанам.Бөтәһенә лә сәләм әйт!Сәләмдең иң күбеһе Йүрүҙәнгә!!!Бабайың Рәми.

1.Тексты иғтибар менән уҡып сыҡ.Авторы кем?____________________

Һин уның тураһында нимәләр беләһең?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Стилен билдәлә.______________________________________________

3.Кәрәкле хәрефтәрҙе ҡуйып сыҡ.

4.Яңғыҙлыҡ исемдәрҙе күсереп ал._____________________________

___________________________________________________________

5.Аҫтына һыҙылған һүҙҙәрҙең мәғәнәләрен тексҡа нигеҙләнеп аңлат.Был һүҙҙәрҙе ҡайһы яҡта ҡулланалар?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6.Текстан алынған мәғлүмәттәр.Был юлдарҙы яҙған кешене ниндәй итеп күҙ алдына килтерәһең?Ни өсөн?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7.Ул ҡайһы ваҡытта ҡайтырға йыйына?Иҫбатла.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Кемгә төбәп яҙылған?Ул кем?Ҡылыҡһырлама бир.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Текстағы хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен билдәлә.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10.Берәйһенә хат яҙ.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Фразеологизмдар

Синонимик фразеологизмдар    

Антонимик фразеологизмдар    

Һан менән фразеологизмдар

Тән ағзалары менән фразеологизмдар

Ҡош, хайуан атамалары менән фразеологизмдар

Башҡортса-русса фразеологизмдар  

Синтаксис

•  Синтаксис – грамматиканың бер өлөшө. Ул һүҙбәйләнештәрҙең, һөйләмдәрҙең һәм текстарҙың яһалыу юлдарын, уларҙың бөтә төрҙәрен өйрәнә. Синтаксистың берәмектәре һүҙбәйләнеш, һөйләм, текст. 

                                                                                                          Эйәрсән һөйләм төрҙәре:

Теҙмә ҡушма һөйләм

Ике йәки  бер нисә һөйләмдән  торған һөйләм ҡушма һөйләм тип атала.

Ике ябай һөйләм үҙ-ара теҙеү юлы менән бәйләнһә, бындай һөйләм теҙмә ҡушма һөйләм тип атала. Бер ябай һөйләмдән сығып икенсеһенә һорау биреп булмай, һөйләмдәрҙең һәр береһен айырым ҡулланып була.

Составындағы һөйләмдәр тик интонация ярҙамында ғына бәйләнһә, ундай һөйләм теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләм тип атала.

• Әгәр ҙә теҙмә ҡушма һөйләмдәге ябай һөйләмдәр бер үк ваҡытта, бер-бер артлы булған ваҡиғаларҙы белдерһә, араларында өтөр ҡуйыла.

Миҫал: Тиҙҙән ҡомалаҡтар үҫер, ҡара бөрлөгәндәр бешер, муйылдар шау сәскәгә күмелер (бер үк ваҡытта булған ваҡиғалар). Поезд килеп туҡтаны, вагондар асылды, пассажирҙар төшә башланы ( бер-бер артлы булған ваҡиғалар).

• Ҡапма- ҡаршылыҡты белдереүсе һөйләмдәр араһында һыҙыҡ ҡуйыла.

Миҫал: Балыҡ һурпаһы бешерергә уйлағайнылар – шырпы булманы.

• Тәүге ябай һөйләмдең мәғәнәһен унан һуң килгәне асыҡлаһа, ике нөктә ҡуйыла.

       Миҫал: Мин шулай изге теләктәмен: юлдағылар юлда булһын, аҙашҡандар ҡауышһындар, эҙләгәндәр табышһындар. 

Үҙ –ара теркәүестәр ярҙамында бәйләнеп килгән һөйләмдәр теркәүесле теҙмә ҡушма һөйләм тип атала. Ундай һөйләмдәрҙә өтөрҙәр ҡуйыла. 

Миҫал: Ерҙән алыҫҡа китеп була, ә туған телде, моңдарҙы онотоп булмай. 

Ҡылым төркөмсәләре (затһыҙ ҡылымдар)

Ҡылымдар эшләнгән эштең исемен, сифатын, ваҡытын, рәүешен, сәбәбен, эште эшләргә йәки эшләмәҫкә кәрәклеген белдереп тә киләләр. Ошо мәғәнәләре буйынса башҡорт телендә ҡылымдың түбәндәге төркөмсөлөре бар: исем ҡылым, сифат ҡылым, уртаҡ ҡылым, хәл ҡылым.

Исем ҡылым.

 Башҡорт телендә эш-хәрәкәттәр, хәл-тороштар аталып та йөрөтөлөргә мөмкин. Ул исем ҡылым тип атала. Тимәк. исем ҡылым эш-хәлдең, хәрәкәттең исемен белдерә. Ул нимә?, ни эшләү? һорауына яуап бирә: Көн дә йәйәү йөрөү (нимә? ни эшләү?) арытты. Башҡа барыу (нимә? ни эшләү?) булмаҫ.

Яһалышы

Исем ҡылымдар тамыр йәки нигеҙ ҡылымға -ыу, -еү, -оу,-өү, -у, -ү ялғауҙары ҡушылыуҙан яһала: килеү, эшләү, ҡайтыу, башлау, һуғыу, көлөү, бороу һ. б.

Эйәлек заты менән үҙгәреше.

Исем ҡылымдар эйәлек заты һәм килеш менән үҙгәрәләр, күплек ялғауҙарын да ҡабул итәләр.

Барлыҡ-юҡлыҡта килә. Заман менән төрләнмәй.

Уртаҡ ҡылым (инфинитив)

Уртаҡ ҡылым зат менән үҙгәрмәй һәм эш-хәрәкәттең барышын сағылдыра. Уртаҡ ҡылым тамыр йәки нигеҙ ҡылымдарға -рға, -ргә (башҡа фонетик варианттары менән) аффиксы ҡушылып яһала.

Миҫалдар: ҡайтырға, китергә, борорға, көлөргә, ашарға, йөрөргә.

Барлыҡ-юҡлыҡта килә. Заман менән төрләнмәй.

Сифат ҡылым

Сифат ҡылым тип зат менән үҙгәрмәй торған һәм үҙендә ҡылымдың да, сифаттың да билдәләрен туплаған ҡылым формаһы һанала. Сифат ҡылым эштең, хәркәттең, хәл-тороштоң билдәһен белдерә.

Барлыҡ-юҡлыҡта килә. Заман менән төрләнә (барған кеше, барасаҡ кеше).

Хәл ҡылым

 Хәл ҡылым зат, һан менән үҙгәрмәй, ул үҙендә ҡылым менән рәүеш билдәләрен берләштерә.

Барлыҡ-юҡлыҡта килә, заман менән төрләнмәй.

Дүрт формаһы бар:

Барып (-ып, -еп, -оп, -өп)

Бара-бара (-а,-ә)

Барғас (-ғас,  -гәс, -ҡас, -кәс)

Барғансы (-ғансы,-гәнсе, -ҡансы, -кәнсе)

“Алмаштар” темаһы буйынса карточкалар

Беҙ... ҡунаҡ килде.Мин.... ҡустым бар.Һин....   нисә ҡәләм алды? Улар.... дәрестәре бөткән.  Әсәйем  ми....   матур күлдәк һатып алды.  Һеҙ .... мин тәҙрәнән күрҙем.

_______________________________________________________________

Беҙ... ҡунаҡ килде.Мин.... ҡустым бар.Һин....   нисә ҡәләм алды? Улар.... дәрестәре бөткән.  Әсәйем  ми....   матур күлдәк һатып алды.  Һеҙ .... мин тәҙрәнән күрҙем.

________________________________________________________________

Беҙ... ҡунаҡ килде.Мин.... ҡустым бар.Һин....   нисә ҡәләм алды? Улар.... дәрестәре бөткән.  Әсәйем  ми....   матур күлдәк һатып алды.  Һеҙ .... мин тәҙрәнән күрҙем.

________________________________________________________________

Беҙ... ҡунаҡ килде.Мин.... ҡустым бар.Һин....   нисә ҡәләм алды? Улар.... дәрестәре бөткән.  Әсәйем  ми....   матур күлдәк һатып алды.  Һеҙ .... мин тәҙрәнән күрҙем.

____________________________________________________________

Беҙ... ҡунаҡ килде.Мин.... ҡустым бар.Һин....   нисә ҡәләм алды? Улар.... дәрестәре бөткән.  Әсәйем  ми....   матур күлдәк һатып алды.  Һеҙ .... мин тәҙрәнән күрҙе

Тест  “Эйәрсән һөйләмдәр”

1.Кем көсөнә ышана, шул һәр ваҡыт моратына ирешә.

1. Эйә һөйләм                2. Аныҡлаусы һөйләм         3. Тултырыусы һөйләм

2. Кемдең һөнәре бар, шуның ҡәҙере бар.

1.  Эйә һөйләм                2 Тултырыусы һөйләм       3. Аныҡлаусы һөйләм      

3. Күңел ни ҡушһа, ҡул шуны башҡара.

1.  Аныҡлаусы һөйләм       2. Тултырыусы һөйләм       3. Эйә һөйләм                

4.Ҡайҙа ҡыйыу кеше кәрәк, ул шунда булды.

1.  Аныҡлаусы һөйләм        2. Ваҡыт һөйләм          3. Урын һөйләм

5.Күпме ауыр булһа йөктәре, шунса мыҡты булды үҙҙәре.

1.  Рәүеш һөйләм           2. Күләм-дәрәжә һөйләм           3. Ваҡыт һөйләм

Тест “Эйәрсән һөйләмдәр”

1.Кем көсөнә ышана, шул һәр ваҡыт моратына ирешә.

1. Эйә һөйләм                2. Аныҡлаусы һөйләм         3. Тултырыусы һөйләм

2. Кемдең һөнәре бар, шуның ҡәҙере бар.

1.  Эйә һөйләм                2 Тултырыусы һөйләм        3. Аныҡлаусы һөйләм      

3. Күңел ни ҡушһа, ҡул шуны башҡара.

1.  Аныҡлаусы һөйләм       2. Тултырыусы һөйләм       3. Эйә һөйләм                

4.Ҡайҙа ҡыйыу кеше кәрәк, ул шунда булды.

1.  Аныҡлаусы һөйләм       2. Ваҡыт һөйләм          3. Урын һөйләм

5.Күпме ауыр булһа йөктәре, шунса мыҡты булды үҙҙәре.

1.  Рәүеш һөйләм           2. Күләм-дәрәжә һөйләм           3. Ваҡыт һөйләм

“Һүҙбәйләнеш” темаһы буйынса эш

Карточка № 1

1.Һүҙбәйләнештәрҙең төрҙәрен билдәлә.

Ошо ерҙә,ҡапҡандарҙы ысҡындырҙым,күҙенең ағын,кис  еткәс,кискә тиклем ҡайт, беҙҙең өй,яттан һөйләй,өй мөйөшө.

2.Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡат,икеһен тикшер.

Мин инде мәктәпкә велосипед менән барасағыма тамам ышандым.

Карточка №2

1.Һүҙбәйләнештәрҙең төрҙәрен билдәлә.

Таллыҡта һайрай,бөгөн күрҙем,минең башыма,тал бөрөһө,юл аша йәшәй,аяҡтың һыҙлауы,уларҙың эшен,һикерергә ынтылды.

2.Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡат,икеһен тикшер.

Тунап алынған сысҡан тиреләрен атайыма күрһәтмәй генә киптерергә кәрәк ине.

Карточка № 1

1.Һүҙбәйләнештәрҙең төрҙәрен билдәлә.

Ошо ерҙә,ҡапҡандарҙы ысҡындырҙым,күҙенең ағын,кис  еткәс,кискә тиклем ҡайт, беҙҙең өй,яттан һөйләй,өй мөйөшө.

2.Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡат,икеһен тикшер.

Мин инде мәктәпкә велосипед менән барасағыма тамам ышандым.

Карточка №2

1.Һүҙбәйләнештәрҙең төрҙәрен билдәлә.

Таллыҡта һайрай,бөгөн күрҙем,минең башыма,тал бөрөһө,юл аша йәшәй,аяҡтың һыҙлауы,уларҙың эшен,һикерергә ынтылды.

2.Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡат,икеһен тикшер.

Тунап алынған сысҡан тиреләрен атайыма күрһәтмәй генә киптерергә кәрәк ине.

Карточка № 1

1.Һүҙбәйләнештәрҙең төрҙәрен билдәлә.

Ошо ерҙә,ҡапҡандарҙы ысҡындырҙым,күҙенең ағын,кис  еткәс,кискә тиклем ҡайт, беҙҙең өй,яттан һөйләй,өй мөйөшө.

2.Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡат,икеһен тикшер.

Мин инде мәктәпкә велосипед менән барасағыма тамам ышандым.

“Синтаксис” буйынса тест

1. Күкте ҡара болот ҡапланы һөйләменең составын билдәлә.

    1. Бер составлы                                              2. Ике составлы

2. Иртә менән һалҡынайтып ебәрҙе Һөйләменең составын билдәлә.

    1. Бер составлы                                              2. Ике составлы

3. Бар донъяны нурға манып, ал ҡояш ҡалҡты ике составлы һөйләмдең төрөн билдәлә.

    1. Ике составлы йыйнаҡ                                 2. Ике составлы тарҡау

4. Ҡояш ҡалҡты ике составлы һөйләмдең төрөн билдәлә.

    1. Ике составлы йыйнаҡ                                 2. Ике составлы тарҡау

5. Һәр эште үҙ ваҡытында үтә бер составлы һөйләмдең төрөн билдәлә.

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

6. Ағиҙел аша яңы күпер һалғандар бер составлы һөйләмдең төрөн билдәлә.

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

7. Бөгөн бик арытылды бер составлы һөйләмдең төрөн билдәлә.

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

8. Йәмле Ағиҙел буйҙары бер составлы һөйләмдең төрөн билдәлә.

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

9. Ҡайһы һөйләм тик эйә составынан ғына тора?

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

10.Хәбәре тик өсөнсө затта килгән ниндәй бер составлы һөйләм бар?

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

11.Ниндәй бер составлы һөйләмдең хәбәре тик беренсе һәм икенсе заттарҙа ғына килә?

    1. Билдәле эйәле                                           3. Эйәһеҙ

    2. Билдәһеҙ эйәле                                         4. Атама

12. -Ҡайҙа бараһығыҙ?

      -Урманға.

     Былар ниндәй һөйләмдәр?

    1. Тулы һөйләм                                              2. Кәм һөйләм

13. -Һеҙ ҡайҙа бараһығыҙ?

     -Беҙ урманға барабыҙ.

     Былар ниндәй һөйләмдәр?

    1. Тулы һөйләм                                              2. Кәм һөйләм

14. Ҡыҙҙар ҙа, малайҙар ҙа походҡа сыҡтылар һөйләмендә ниндәй һөйләм киҫәге тиң булып килгән?

    1. Эйә     2. Хәбәр      3. Аныҡлаусы         4. Тултырыусы        5. Хәл

15. Сабир  бөгөн бейене, йырланы, күңел асты һөйләмендә ниндәй һөйләм киҫәге тиң булып килгән?

    1. Эйә     2. Хәбәр      3. Аныҡлаусы         4. Тултырыусы        5. Хәл

16. Болон ал, ҡыҙыл, алһыу сәсксләргә күмелде һөйләмендә ниндәй һөйләм киҫәге тиң булып килгән?

    1. Эйә     2. Хәбәр      3. Аныҡлаусы         4. Тултырыусы        5. Хәл

17. Тау битләүендә лә, йылға буйҙарында ла, баҫыуҙарҙа ла йәй үҙе хужа булып алған

һөйләмендә ниндәй һөйләм киҫәге тиң булып килгән?

    1. Эйә     2. Хәбәр      3. Аныҡлаусы         4. Тултырыусы        5. Хәл

                                                           5 класс. Лексика.

1. Бала-м һүҙендә ниндәй ялғау бар?

    1. Һан ялғауы                                                      3. Килеш ялғауы

    2. Һан ялғауы һәм эйәлек заты ялғауы        4. Эйәлек заты ялғауы

2. Мин көслө-мөн һөйләмендә аҫтына һыҙылған һүҙҙең ялғау төрөн билдәләгеҙ.

    1. Төбәү килеш ялғауы                                3. Хәбәрлек заты ялғауы

    2. Эйәлек килеш ялғауы                             4. Эйәлек заты ялғауы

3. Мин Абдулла-ның улы булам һөйләмендә аҫтына һыҙылған һүҙҙең ялғау төрөн билдәләгеҙ.

    1. Хәбәрлек заты ялғауы                        3. Эйәлек килеш ялғауы                                        

    2. Эйәлек заты ялғауы                             4. Сығанаҡ килеш ялғауы

4. Килеш ялғауы ҡабул  иткән һүҙҙе күрһәтегеҙ.

    1. Уйҙарым                                              3. Йырҙан

    2. Китаптар                                             4. Ҡәләмем

5. БДУ, РФ, АҠШ, колхоз, драмтүңәрәк, физкультура һүҙҙәре нисек яһалған?

    1.Яһаусы ялғауҙарярҙамында             3. Һүҙҙәрҙе ҡыҫҡартыу юлы

    2. Һүҙҙәрҙе ҡушыу юлы                         4. Һүҙҙәрҙе ҡабатлау юлы

6. Бейек-бейек, илай-илай, йүгерә-йүгерә, матур-матур һүҙҙәре нисек яһалған?

    1. Һүҙҙәрҙе ҡушыу юлы                3. Һүҙҙәрҙе ҡабатлау юлы

    2. Һүҙҙәрҙе бәйләү юлы               4. Яһалма һүҙҙәр түгел, тамыр һүҙҙәр

7. Ағай-эне, уй-фекер, ҡатын-ҡыҙ, сейле-бешле һүҙҙәре нисек яһалған?

    1. Һүҙҙәрҙе парлау юлы                      3. Һүҙҙәрҙе ҡыҫҡартыу юлы

    2. Һүҙҙәрҙе ҡушыу юлы                       4. Һүҙҙәрҙе ҡабатлау юл

8. Алъяпҡыс, аҡҡош, елғыуар, меңьяпраҡ, бишбармаҡ һүҙҙәре нисек яһалған?

    1. Яһаусы ялғауҙар ярҙамында             3. Һүҙҙәрҙе бәйләүюлы

    2. Һүҙҙәрҙе ҡушыу юлы                           4. Һүҙҙәрҙе ҡабатлау юлы

9. Уҡытыусы, күҙлек, белгес, ауылдаш, ағаслыҡ һүҙҙәре нисек яһалған?

    1. Һүҙҙәрҙе ҡушыу юлы                3. Яһаусы ялғауҙар ярҙамында

    2. Һүҙҙәрҙе бәйләү юлы               4. Яһалма һүҙҙәр түгел, тамыр һүҙҙәр

10. Ҡош юлы, алма ағасы, арыш башағы һүҙҙәре нисек яһалған?

    1.Яһаусы ялғауҙарярҙамында                         3. Һүҙҙәрҙе бәйләү юлы

    2. Һүҙҙәрҙе ҡушыу юлы                                     4. Һүҙҙәрҙе ҡабатлау юлы

11. Морфология бүлеге нимәне тикшерә?

1. Һүҙ  төркөмдәрен    3. Һөйләм төҙөлөшөн

2. Һүҙ бәйләнештәрҙе4. Һүҙьяһалышын

12. –ға/-гә, -ҡа/-кә ялғауҙары ниндәй килеш формаһын яһай?

    1. Эйәлек килеш                                  3.Төбәү килеш

    2. Төшөм килеш                                   4. Сығанаҡ килеш

13. –ды, -де, -до, -дө аффикстары ниндәй килеш формаһын яһай?

    1. Эйәлек килеш                                  3. Төбәү килеш

    2. Төшөм килеш                                   4. Сығанаҡ килеш

14. Исемдең ниндәй категорияһы предметтарҙың иҫәбен, һанын белдерә?

    1. Килеш категорияһы                                    3. Эйәлек категорияһы

    2. Һан категорияһы                                         4. Хәбәрлек категорияһы

15. Исемдең ниндәй категорияһы хәбәрлек мәғәнәһен белдерә?

    1. Килеш категорияһы                                    3. Эйәлек категорияһы

    2. Һан категорияһы                                         4. Хәбәрлек категорияһы

16. Предметтың, әйберҙең эйәһен конкрет зат менән белдереүсе категория нисек атала?

    1. Килеш категорияһы                                     3. Эйәлек категорияһы

    2. Һан категорияһы                                          4. Хәбәрлек категорияһы

Зачет өсөн текстар.

№2-10 класс.

     «Төн. Башҡорт ҡыҙының тәңкәле еләне шикелле, күҙҙең яуын алып, йымылдап торған аяҙ күктә,алтын табаҡтай, тулған ай йөҙә. Таллыҡта һандуғастар сутылдаша. Тирәк башында кәкүк саҡыра. Күләүектә тәлмәрйендәр баҡылдаша. Оло Эйек йылғаһы, үҙенең мәңге шат, шаян йырҙарын һандуғас моңдарына мансып, ҡыуана-көлә, бер өҙлөкһөҫ сылтарап аға ла аға...»

     Ошондай шиғри картина менән башланып китә Зәйнәб Биишеваның «Яҡтыға» исемле трилогияһы. Иң элек ана шул гүзәл яҙғы төндәрҙең береһе, Оло Эйек буйында ултырған башҡорт ауылы, бәләкәс кенә, ләкин зирәк аҡыллы, яҡты күңелле Емеш һәм уның ата-әсәһе, туғандары менән танышып, беҙ инде артабан ҙур тарихи ваҡиғалар эсенә, революция һәм граждандар һуғышы дәүерендә халҡыбыҙҙың яҙмышын һәм көрәшен, ҙур уй-хыялдарын һәм ынтылыштарын һүрәтләгән образдар донъяһына инеп китәбеҙ.”Кәмһетелгәндәр”,”Оло Эйек буйында”,”Емеш” тигән романдарҙы берләштереүсе был киң ҡоласлы трилогияны кемдәр генә белмәй ҙә,кемдәр генә яратып уҡымай!Трилогия ҙур талант эйәһе Зәйнәб Биишеваның башҡорт милли прозаһын үҫтереүгә индергән ҡиммәтле ижад емеше,ижад ҡаҙанышы булды.(Р.Шәкүр.)

1.Текстың идеяһын,темаһын билдәлә.

2.Һүҙьяһалыш ысулдарына миҫалдар яҙ.

3.Һүҙ составы буйынса тикшер:ҡиммәтле,һүрәтләгән.

4.7 һөйләмдәге тыныш билдәләренең ҡуйылышын аңлат.

Зачет өсөн текстар.

№2 - 10 класс

                                                        Оҙон  юл.

   Тирә-яҡта ҡалын урман.Октябрь башында уҡ ғәжәп бер төҫкә инә лә оҫта сигелгән келәмгә оҡшап ҡала икән ул.Әлморон менән миләш ҡыуаҡтары, һырға таҡҡан ҡыҙҙар кеүек, ҡыҙыл төймәләргә күмелеп ултыра. Яланғас ағастар һыҙатын, төрлө хәүефтәрҙән һаҡлағандай, көслө имәндәр уратып алған. Уларҙың ҡараһыу-ҡыҙылһыу япраҡтары аҡрын ғына ҡыштырлаша. Артабан инде йәй ҙә йәшел, ҡыш та йәшел шыршылар, күкшел ҡарағайҙар теҙелешеп китә. Был һылыуҙар, дәрәжә һаҡлағандай, тын ғына баҫып торалар.

   Урман да тау, тау ҙа урман.                

    Юлдың осо ла, ҡырыйы ла күренмәй. Тау һәм урман диңгеҙендә яңғыҙ елкән шикелле йөҙәһең дә йөҙәһең. Япа-яңғыҙың сәғәттәр буйы бараһың. Ниһайәт, аҡһыл төтөн күҙгә салына. Тимәк, кешеләр йәшәй был тирәлә.  

    Юл оҙон. Юл кеүек үк оҙон уйҙар. Хөрмәт саптарҙың лерт-лерт юртыуына һикерә- һикерә алға тәгәрәүсе кырандасҡа ҡырын төшөбөрәк ултырып алған да, береһен ишеп, икенсеһен һүтеп, уйҙарының осона сыға алмай килә. (Яр.Вәлиев.)

Өҫтәлмә эштәр.

1.Текстың стилен билдәләгеҙ,ошо стилгә хас үҙенсәлектәрен күрһәтегеҙ.

2.Текстың тибын асыҡлағыҙ.

3.”Ҡыуаҡтары”һүҙенә фонетик анализ яһағыҙ.

4. Фразеологизмдарҙы табығыҙ,мәғәнәләрен аңлатығыҙ

Зачет өсөн текстар.

№2-10 класс

     Ат башҡорт һуғышсыһының айырылғыһыҙ дуҫы,яуҙашы булған.Башҡорт атына шул заман кешеләре ныҡ һоҡланған.Башҡорттар менән күп аралашҡан генерал Чернов былай тип яҙған:”Башҡорттар үҫмер сағынан уҡ аттан айырылмай.Малайҙар дүрт-биш йәштән үк атҡа атлана.Шуның өсөн уларҙың ат өҫтөндә арымауҙары аңлашыла.Үҙ ерҙәренән үткән хөкүмәт кешеләренең экипаждарын һыбай оҙатып барыусы башҡорттарҙы йыш күрергә мөмкин.Арыу-талыуҙы белмәй,алты-ете сәғәт эсендә йөҙ саҡрым һәм унан да күберәк юл үтәләр.Һис бер ҡаршылыҡтан ҡурҡмайҙар: һыуҙы ла улар йөҙөп сыға,ҡуйы урманды ла тәбәнәк аттарының йылғырлығы арҡаһында бик шыма уҙа,текә үрҙе лә ,уйһыу ерҙе лә башҡорт атынан төшмәй сыға,ҡыҫҡаһы,йәйәү кеше йөрөй алған ерҙән ул һис ҡыйынлыҡһыҙ һыбай үтә.Аттары бөтә талаптарға яуап бирә: еңел кәүҙәле,сыҙам,ҡурҡыу белмәй,шул уҡ ваҡытта түҙемле,йыуаш һәм арзан тора.”

    Егет менән атты халыҡ һәр саҡ айырылғыһыҙ бер бөтөн итеп ҡараған.Йырҙа ла улар һәр саҡ йәнәш ҡуйыла.Мәҫәлән:

Алыҫтарҙан күгәреп,ай,күренә

Ирәндеккәй тауҙың аҡ ташы.

Ҡайҙа ғына бармай,ниҙәр күрмәй

Ир-егеткәй менән ат башы.

                                                                                   (Ә.Әсфәндиәров)

Эштәр.

1.Тестың стилен билдәлә,исем бир.

2.Һүҙьяһалыштың төрлө ысулына миҫалдар яҙ.

3.Анализла:айырылғыһыҙ,һуғышсыһының.

4.Морфологик анализ:дүрт-биш,йылғырлығы

Изложение №.1

Өс алтын ҡурсаҡ.

(һинд халыҡ әкиәте)

  Бер батша,күрше ил халҡын һынап ҡарарға уйлап,шул илдең солтанына өс алтын ҡурсаҡ ебәрә.Был ҡурсаҡтар бер төҫлө була.Ауырлыҡтары,буй-һындары ла бер үк.Ә хаҡына килгәндә,береһе-мең һум,икенсеһе-йөҙ,ә өсөнсөһө ун һум ғына икән.Ниңә улай булыуы һис кенә лә билдәле түгел,ти.

   Солтан бүләкте ала ла үҙенең ярандарына ҡурсаҡтарҙы ҡарарға,уларҙың ниндәй ғилләһе барлығын белергә ҡуша.Бөтә вәзирҙәр,ғалимдар һәм бүтән белгестәр ҡурсаҡтарҙы әйләндереп-әйләндереп ҡарай.Ләкин бер кем бер нимә лә аңламай.

   Ярандары белмәгәс,солтан ябай халыҡҡа һарайға инергә рөхсәт бирә.

Бер көндө һарай ҡапҡаһы төбөнә бер егет килә.Уны индерәләр ҙә ҡурсаҡтарҙы күрһәтәләр.Егет уларҙы бик ентекләп ҡарай.Ҡарай торғас,ул ҡурсаҡтарҙың ҡолаҡ тишектәренә туҡтала.Ҡыл ала ла береһенең ҡолағына тыға.Ҡылдың осо ҡурсаҡтың ауыҙынан барып сыға.Икенсе ҡурсаҡҡа ла тыҡһа,ҡыл уның бер ҡолағынан икенсеһенә килеп сыға.Шунан өсөнсө ҡурсаҡты ала.Ҡолағынан индерелгән ҡыл уның йөрәгенә барып етә һәм шунда туҡтай.

  Шунан егет солтанға былай ти:

-Был ҡурсаҡтар өс төрлө кешегә оҡшаш.Тәүге ҡурсаҡ-ни ишетһә,шуны лығырлап йөрөй торған кеше.Бындай бәндәгә бер ҙә ышанып булмай.Бының хаҡы арзан.Икенсе ҡурсаҡ бер ҡолағына ингән һүҙ икенсеһенән сығып китә торған кешегә тартым.Бындай бәндә һүҙҙе аңламай,кәңәште тотмай,еңел аҡыллы була.Унан әллә ни файҙа ла,зыян да юҡ.Бының хаҡы уртаса йөрөй.Ә өсөнсө ҡурсаҡ-ни ишетһә лә ,йөрәгенә һалып ҡуя торған,сер һалар кеше.Бының хаҡы бик ҡиммәт.

Солтан егеттең зирәклегенә аптырай.

-Кем өйрәтте быға һине?-тип һорай.

-Олатайым,-ти егет.

-Кем ул олатайың?Ни эшләй?Нисек донъя көтә?-тип һорай солтан.

-Ул ҡырҡ йыл иген сәскән,ҡырҡ йыл көтөү көткән,һикһән йыл халыҡ һүҙен тыңлаған,-тип яуап бирә егет.

-Һуң ул йөҙ алтмыш йыл йәшәгәнме ни?

-Юҡ,һикһәндә генә.Ул иген иккәндә лә,көтөү көткөндә лә ил халҡынан фәһем алып йөрөгән.

-Һуң,минең вәзирҙәрем халыҡтан фәһем алмаймы икән ни?

-Улар халыҡты йә ат,йә фил өҫтөнән генә күрәләр бит,-тигән тапҡыр егет.

Изложение №.2

Дәһшәтле ҡойондар.

Океан-диңгеҙҙәр һәм ҡоро ер өҫтөндә ҡайһы саҡта иҫ киткес ҡеүәтле ҡойондар барлыҡҡа килә.Океан-диңгеҙ ҡойондарын “смерч”тип йөрөтәләр.Ҡоро ер өҫтөнән үткән ҡеүәтле ҡойондарҙы Төньяҡ Америкала “торнадо”,Европала”тромб”тип атайҙар.Был дәһшәтле күренештең башҡортса исеме-“ҡойон”.

   Ситтән ҡарағанда ҡойон һығылмалы шлангыға оҡшаш.Уның бер осо болоттарға олғашҡан,икенсеһе ергә тоташҡан була.Ҡойондарҙың диаметры йөҙәр метрға,ә ҡайһы саҡта 2-2,5километрға етә!Ҡойон эсендә һауа иҫ киткес ҙур көс менән өйөрөлә.Өйөрөлөү тиҙлеге секундына 120 метрға етә,тип яҙалар ҡайһы бер ғалимдар.Ҡойондоң эсендә иһә баҫым бик ныҡ кәмей,һәм һауа титандарса ҡеүәт менән “үҙәк”буйлап өҫкә күтәрелә.Гигант һурғысҡа оҡшаш була шул саҡта ҡойон!Ҡом-туҙанды,үҫемлек орлоҡтарын,ә ҡайһы саҡта эрерәк әйберҙәрҙе ул болоттарға тиклем күтәрә ала.Океан-диңгеҙ һыуҙарын,ә ҡоро ерҙә быуа,күл һәм йылға һыуҙарын ҡойон һауаға күтәреп ала.Һыу менән бергә тәлмәрйендәр ҙә,балыҡтар ҙа,ҡыҫалалар ҙа,медузалар ҙа эләгә.Кәрзинкәләре менән бергә әфлисундар ҙа осҡан саҡтар булған.Металл аҡсалар ҙа күккә күтәрелгән.

   Һауала “сәйәхәт”иткәндән һуң,ул әйберҙәр,йән эйәләре ямғыр һыуы менән бергә ергә төшә.

  Был күренеште халыҡ “дейеү күтәрелеү”тип атаған.(һүҙ )(Д.Бураҡаев).

Изложение №3.

Ат-башҡорттоң яуҙашы.

Ат башҡорт һуғышсыһының айырылғыһыҙ дуҫы,яуҙашы булған.Башҡорт атына шул заман кешеләре ныҡ һоҡланған.Башҡорттар менән күп аралашҡан генерал Чернов былай тип яҙған:”Башҡорттар үҫмер сағынан уҡ аттан айырылмай.Малайҙар дүрт-биш йәштән үк атҡа атлана.Шуның өсөн уларҙың ат өҫтөндә арымауҙары аңлашыла.Үҙ ерҙәренән үткән хөкүмәт кешеләренең экипаждарын һыбай оҙатып барыусы башҡорттарҙы йыш күрергә мөмкин.Арыу-талыуҙы белмәй,алты-ете сәғәт эсендә йөҙ саҡрым һәм унан да күберәк юл үтәләр.Һис бер ҡаршылыҡтан ҡурҡмайҙар: һыуҙы ла улар йөҙөп сыға,ҡуйы урманды ла тәбәнәк аттарының йылғырлығы арҡаһында бик шыма уҙа,текә үрҙе лә ,уйһыу ерҙе лә башҡорт атынан төшмәй сыға,ҡыҫҡаһы,йәйәү кеше йөрөй алған ерҙән ул һис ҡыйынлыҡһыҙ һыбай үтә.Аттары бөтә талаптарға яуап бирә: еңел кәүҙәле,сыҙам,ҡурҡыу белмәй,шул уҡ ваҡытта түҙемле,йыуаш һәм арзан тора.”

    Егет менән атты халыҡ һәр саҡ айырылғыһыҙ бер бөтөн итеп ҡараған.Йырҙа ла улар һәр саҡ йәнәш ҡуйыла.Мәҫәлән:

  Алыҫтарҙан күгәреп,ай,күренә

Ирәндеккәй тауҙың аҡ ташы.

       Ҡайҙа ғына бармай,ниҙәр күрмәй

                                                     Ир-егеткәй менән ат башы. (Ә.Әсфәндиәров)

                                                                        Эш.

Башҡорт аттары тураһында белгәндәрегеҙҙе өҫтәп яҙығыҙ.Тағы ла ниндәй йырҙарҙа ат образы осрай.