Чăваш чĕлхи. 5 класс

Васикова Ирина Севастьяновна

Предварительный просмотр:

-м\ш урок

      Урок теми: А./ёх\л. «Анне» с=в=.

          Урок т\с\: с=вва илемл\ вуласа тишкермелли урок.

      П\лъ т\ллев\: с=в=ё=н шух=ш-к=м=лне туйтарасси, с=вва илемл\ вуласа т\п шух=шне  пал=ртма в\рентесси.

      Сап=рл=х (воспитани) т\ллев\: кашни ёын х=й\н  ам=ш\ ум\нче пар=мл= пулнине, ёав пар=ма нимпе те виёме ёуккине пал=ртасси.

      Илемл\х (аталантару) т\ллев\: с=мах пуянл=хне, с=нарл=хне с=в=ри й\ркесенче курма в\рентесси.

      Словарь \ё\: 1. +нлантармалли пай                                                                    

Сиплет – сыватать, тивлет – телей, хыпмастп=р  - васкамастп=р,

                        2. Ёырассине х=н=хтармалли пай

в=ййа, л=ш курмас=р - канма п\лмес\р

     Урок эпиграф\:

                              Аннене анне тееёё\,

                              Аннене илме укёи ёук.

                              Укёи пулсан - пулмасан та

                              Аннене сутакан\ ёук.

Хал=х юрри

     Урок мел\семпе меслеч\сем:

  • в\рентекен с=мах\
  • с=вва илемл\ вулама х=н=хтарни
  • =шри вулав
  • ыйту – хурав (текст хыёё=нхи ыйтусемпе \ёлени)
  • с=вва илемл\ вуласа тишкерни
  • калаёу
  • словарь \ё\

         Пуплеве аталантармалли х=н=хусем:

  • в\рентекен вулав\
  • ачасен илемл\ вулав\- пал=ртулл= вулав    
  • ыйтусем ёине туллин хуравлама в\рентесси
  1. Х=в=р=н анн\р ёинчен каласа пар=р. В=л кам пулса \ёлет, эс ун=н \ё\нче пулса курн=-и?
  2. Аннъне м\нпе пул=шат=н?
  • пуплеври илемл\х мел\сене тупма х=н=хтарасси

     Литература теорий\:  с=мах - поэтика пуплев\нче ч\лхен т\п единици; ёыравё=н т\п \ё хат\р\.

     Кур=мл=х хат\р\сем: Ку урока валли кашни ача х=й ам=ш\н с=н ъкерч\кне илсе килмелле. Ёак урок хыёё=н «Аннене анне тееёё\» («Аттепе анне пулсасс=н пуринчен те эп пуян») стенд е альбом тусан татах та лай=х. С=н ъкерч\к айне ам=ш\сен ятне-шывне, ёуралн= кунне, =ёта тата кам пулса  \ёленине ёырмалла. Ёак й\ркесем  стенд е альбом яч\пе кил\шсе т=раёё\:

  Аннене суйламаёё\

                                         В=л ёуратн= пире.

  Аннене хурламаёё\

В=л ъстерн\ пире.

                                  Р.Сарпи

               

                    Урок юх=м\:

  1. Килти  \ёе т\р\слени.

Иртн\ урокра парса ян= сочиненисене пухса илни.

  1. Ё\н\ тем=на =нлантарни.
  • в\рентекен с=мах\
  • урок темипе т\ллев\сене п\лтерни;
  • с=вва илемл\ вуласа к=тартни;
  • словарь \ё\;
  • с=вва кашни х=й т\лл\н =шра вулани;
  • ыйтусем  ёине хуравлани;
  • с=в= ёаврисемпе \ёлени

В\рентекен с=мах\:

        Т=ван кил, т=ван й=ва. Ёут ёантал=кра  ч\р\ чунсен й\рки ёапла: кашниех й=ва ёав=рма, х=й хыёё=н й\р х=варма  т=р=шать. Кай=ксен – ч\пписем, ч\р чунсен – ёурисем, этем\н  ачисем пулаёё\.

Кашни ёынах ё\р ёине телей курма ёуралать. Ашш\-ам=ш\ х=й\н ачисене ыр= пулма в\рентет, в\семш\н т\сл\х пулса т=рать.

Т=ванл=х с=мах\сем йышл=. Атте-анне - пир\нш\н ёав тери ёыв=х, \м\р манми с=махсем. Пире м\н п\ч\крен ачашласа  п=хса ъстерн\,  ыррине в\рентн\, ёын тун=, пурн=ё ёул\ ёине к=ларн=.

Анне! Хакл=ран та хакл=, ёут=ран та ёут=, юратн=ран та юратн= ёынна п\лтерекен с=мах!

Атте, анне, асатте, асанне, кукаёи, кукамай, мучи с=махсемс\р пуёне эпир  хам=р т=вансене  пал=ртмалли  ытти с=махсене те п\летп\р – пичче, аппа, й=м=к, ш=лл=м. Кусем – чи ёыв=х т=вансем. Ч=ваш литературинче атте-анне , т=ванл=х ёинчен хывн= с=в=сем, калавсем, очерксем, пов\ёсемпе романсем чылай. Эсир пуёлам=ш класра х=ш\-п\рисене вулан= та \нт\. Паян эпир сир\нпе Аркадий /ёх\л\н «Анне» с=ввипе паллашатп=р

     III. Ыйтусем ёине хуравлаттарни

           1) С=вва вуласа тухсанах куё умне м\нле ик\ ъкерч\к к=ларса т=рататп=р? – Анне тата эп\. Х=в=р ёинчен с=в= й\ркинчи с=махсемпе тупса кал=р.

              2) С=в=ра поэт ёине-ёинех  ыйту парать. Ёав ыйтулл= предложенисене туп=р. Хуравне кал=р. - Пире кам ачашш=н л=пкать…

                               - т\л\к\нче курать

                               - ирех т=рать

                               - апат п\ёерет

                               - тумтир хат\рлет…          

        3) Ч\лхен илемл\х мел\сене пал=ртасси.

- риторик=лл= ыйту

- хурав

               4) С=нарл= с=маха туйма в\рен\р.

  • чипер ёын т=васш=н – эпитет (й\ркелл\, лай=х, ус=лл=);
  • ёунать ч\ререн;
  • т\л\к курать;
  • л=ш курмас=р – фразеологизм (канма п\лмес\р);
  • ч\рес\р – эпитет (чунс=р);
  • ик ал=ш=н – градаци (в=йлату) – пин \ё.

    IV. П\т\млетъ:

 Атте-анне пурри – пуянл=х. Ёак пуянл=ха ёухатас марчч\, тимл\н упраса пур=насч\. Атте-анне ум\нчи пар=ма еплерех татмалла-ши? Ват=сене хисеплемелле, ыр= с=махпа  чун\сене =штмалла,йыв=р \ёре пул=шмалла, аякра пулсан – ёуралн= кил-ёурта манмалла мар, уявсенче в\семпе п\рле пулмалла, ёуралн= кун яч\пе саламлама манмалла мар.К\скен каласан, атте-анне ум\нче эпир \м\р-\м\р  пар=мра.Юр=ри с=махсемпе калашле

                                   Тав т=васч\ аттене,

                                   Тав т=васч\ аннене,

                                   В\сен ыр= к=м=лне
                                         Манас марчч\ \м\рне.

    V. Киле \ё: 

С=вва илемл\ вулама х=н=хасси, илемл= вулав зачетне хат\рленесси. Килти тетрадьсем  ёине аннесем ёинчен калакан  пил\к ваттисен с=мах\ тупса ёыр=р.

-м\ш урок

      Урок теми: Валентина Элпи. «Водолаз» калав.

          Урок т\с\: произведени  илемне, текстне тишкерме в\рентмелли урок.

      П\лъ т\ллев\: ачасене произведени ч\лхине с=нама, монологри  тата диалогри калаё=ва (пичч\ш\пе ш=лл\, ашш\пе ам=ш\, ашш\-ам=ш\пе ачисем) й\ркеленине ас=рхама в\рентесси

      Сап=рл=х (воспитани) т\ллев\: кашни ачан шыва к\н\ чух  ас=рханулл= пулма, й\ркене п=х=нмаллине в\рентесси; пур ача та лай=х ишме п\лни пыс=к п\лтер\шл\ пулнине пал=ртасси; шкул п\теричченех кил\шн\, чуна ёыв=х профессие т\р\с суйласа илме в\рентесси.

      Илемл\х (аталантару) т\ллев\: С=мах пуянл=хне, с=нарл=хне калаври й\ркесенче курма в\рентесси.

      Словарь \ё\: 1. +нлантармалли пай

  • талкк=шпех – й\ри-таврах, на всей площади, на всей территории, по всему пространству
  • х=лаё –ик\ ал= сарлак=ш виёи –сажень – 2 метр та 13 см
  • шак – пул= тытмалли хат\р – жак, рыболовная снасть,плетенная из прутьев

                        2. Ёырассине х=н=хтармалли пай

  • м=й=х – усы;
  • скафандр – водолазсен  шыв айне анмалли костюм\;
  • п=р=х – шланг;
  • кукт\рри – веснушки;
  • каппайч=к – в\ёк\н, мухтанч=к.

     Урок эпиграф\: Шыв=н туратти ёук. Инкек куёа кур=нса килмест. Ваттисен с=мах\сем.                                                                                                                  

   

    Урок мел\семпе меслеч\сем:

  • в\рентекен с=мах\
  • в\ренекенсен динамик=лл= вулав\
  • ыйту – хурав (текст хыёё=нхи ыйтусемпе \ёлени)
  • текста илемл\ вуласа тишкерни
  • калаёу
  • словарь \ё\

         Пуплеве аталантармалли х=н=хусем:

  • учитель вулав\;
  • ачасен илемл\ вулав\- пал=ртулл= вулав;    
  • ыйту ёине туллин хуравлама в\рентесси;
  • пуплеври илемл\х мел\сене тупма х=н=хтарасси;
  • вуланине т\пл\н, туллин, к\скен, суйлавл=н каласа пама х=н=хтарасси;
  • калав=н анл= планне т=васси;

     Литература теорий\:  С=мах – с=нарл= пуплеври ч\лхен т\п единици; ёыравё=н т\п \ё хат\р\.

     Кур=мл=х хат\р\сем: Ат=л шыв\н ъкерч\к\; водолаз ъкерч\к\.

                 

  Урок юх=м\:

1) Ё\н\ тем=на =нлантарни.

В\рентекен с=мах\.В\рентекен В.Элпи ёыравё= ёинчен калани, ун=н к\некисемпе паллаштарни. В.Элпи Т=вай район\нчи Кив\ Пуянкасси ял\нче ёуралн=. Ялтан 20 ёухр=мра вырнаён= шкула  ёърен\. Таврара ур=х шкул пулман. Валентин=н ёав тери в\ренес килн\. Шкулта  пит\ т=р=шса в\ренн\. Ёыравё= ачасем валли чылай к\некесем ёырн=, Ачасем в\сене юратса вулаёё\, ун=н к\некисем ыр=па усала, т\р\сл\хпе суяна уй=рма в\рентеёё\.

2) Текста ачасене вулаттарни.

3) В\рентекен вулани.

             4) Калава вулан= май анл= план туни:

                                 Т\сл\хрен: 1. Кирук – водолаз.

                                                 2. П\ррем\ш хут шыв ай\нче.

                                                 3. Путн= трактора Ат=лтан  к=ларни.

                                                 4. П\р т=вансем  виё\ ёын пурн=ёне ё=лни.

                                                 5. Шелюк пичч\шне инкекрен х=тарни.

 

5) Словарь \ё\.

6) Ыйтусем ёине хуравлаттарни:

  1. Шелюк миёем\ш класс ачи?
  2. Ам=ш\ Кирука =ёта \ёлеттересш\н?
  3. Арёынсен в=ртт=н калаё=в\ м\н ёинчен?
  4. Пичч\ш\н \ё\ ш=лл\не м\нпе интереслентерет?
  5. Ат=лта ким\пе яр=накансен ё=м=лттайл=х\ м\нпе в\ёленч\?
  6. Шелюк пичч\шне инкекрен м\нле ё=лч\?

           IV. П\т\млетъ. Калав=н темипе т\п шух=шне пал=ртни.

«Х\р ача ам=ш\ ёумне ёып=ёать, арёын ача – ашш\ ёумне» тесе ахальтен каламан-т=р. Х\рачасем  ам=ш\нчен ыр=л=х, с=пайл=х.\, \ёченл\х ен\сене илет. Арёын ача ашш\нчен ёир\п к=м=лл=х, патт=рл=х, хастарл=х туй=м\сене илме т=р=шать. Калавра  эпир п\р ёемьепе паллашр=м=р: ашш\-ам=ш\ - \ёчен, ыв=л\сем – с=пайл=. Ял  ёыннисем ёак кил-йыша хисеплеёё\. Пичч\ш\пе ш=лл\ п\р-п\рне юратаёё\. Ёапла пулмалла та.

           V. Киле \ё: «Ъссен эп\ кам пуласш=н?» ятл= мини сочинени  ёырмалла. Сочинени эпиграфне те ачасене с\нме юрать: «/ё ёынна илем кърет» Ваттисен с=мах\.

Тест ыйт=в\сем

Валентина Элпи «Водолаз» калав.

Вуланине лай=х аст=ват=р-и?

  1. Кируксем кил\нче миёен пур=наёё\?
  1. Икк\н.
  2. Виёё\н.
  3. Т=ватт=н.

  1. Ёарта Кирук кам пулн=?
  1. Пограничник.
  2. Сапер.
  3. Моряк.

  1. Ёартан тавр=нсан ам=ш\ ыв=лне =ёта \ёлеттересш\н?
  1. Милицире.
  2. Хуралта.
  3. Механизаторта.

  1. Пичч\ш\ ш=лл\не м\н-м\н тума в\рентет?
  1. Машин=па кайма, яшка п\ёерме.
  2. Й\лт\рпе тата конькипе яр=нма, лай=х ишме, ч=мма.
  3. Ют ч\лхепе калаёма, задача шутлама.

5.  Шелюк миёем\ш класс ачи?

  1. 5.
  2. 6.
  3. 7.

 6. Кирук п\ррем\ш хут шыв айне х=ёан анать?

 1. Ёуркунне.

2. Ёулла.

3. Х\лле.

7. Водолаз костюм\н йыв=р=ш\?

1. 60 кг ытла.

2. 24 кг.

3. 36 кг.

8. Кирук ачасене шыв ай\нчен м\н илсе тухса т\л\нтерет?

1. Тим\р шапа.

2. Рак.

3. Ё=рттан.

9. Икк\м\ш хут\нче Кируксем Ат=л т\п\нчен м\н к=ларч\ё?

1. УАЗик.

2. Комбайн.

3. Трактор.

10. Пичч\ш\пе ш=лл\ ким\пе яр=накан миёе ёамр=ка вил\мрен ё=лч\ё?

1. 2.

2. 3.

3. 4.

11. Пичч\ш\пе ш=лл\не м\н ёыв=хлатать?

1. Юратн= \ё.

2. Пыс=к укёа \ёлесе илни.

3. Ним\н те.

Валентина Элпи «Водолаз» калав.

С=нарл= с=маха туйма  в\рен\р.

1. Каш=к-тир\к килте текех ш=к=ртатмар\ тенине м\нле =нланат=р?

2. Сив\ с=мсана в\телет тенине теп\р с=махпа ылмаштар=р.

    3. Ав= вак куё\ тени тър\ е куё=мл= п\лтер\шл\?    

    4. Чун=м ёъёенет тесе х=ёан калатп=р?

    5. Ш=л ан й\р тенине синонимпа ул=штар=р.

    6. Ыр= \ё х=й хыёё=н  й\р х=варать тенине м\нле =нланат=р?    

     

                            Эп с=мах х=ватне \ненет\п,

                            Эп п\леп: с=махпа этеме

                            Амантма та пулать, ъкерме те,

                            Ъкнине те пулать ё\клеме.

                                                       Пет\р Хусанкай,

                                                                ч=ваш хал=х поэч\

     Н.И,Ашмарин профессор=н «Ч=ваш с=мах\сен к\неки» словар\нче пур\ 40 пин с=мах. Пире кулленхи калаёура п\р-п\ринпе хутш=нма 2-3 пин с=мах ёеё кирл\, илемл\ литература произведений\сенче вара чылай=ш\пе ус= кураёё\. Ёав=нпа та эпир т=ван литератур=на в\ренсе пуплевре ус= курмалли  с=махсен пуянл=хне, пуплев культурине  ъстеретп\р.   Т\сл\хрен, п\р с=махсем япаласемпе \ёсене е пул=мсене сав=нса та ырласа, хисеплесе (япалан ыр= енне п\лтереёё\) к=тартн= чух кирл\: илемл\, чипер, хъх\м, хитре, \ёчен, т=р=шулл=, теприсем япалана ырламас=р, й\р\нсе, сивлесе к=тартмалли с=махсем шутланаёё\ (начар енне к=тартакан, ырламан с=махсем): в\ёк\н, кахал, лап=рти, м\ш\лти, лъппер, съп\лтетет,  с\т\р\нч\к, пак=лти, ёапкаланч=к, й\ркес\р.

                                        С=махсем

       

       п\р п\лтер\шл\                             нумай п\лтер\шл\

     

                                                           

        

                          т\п (тър\)                     куё=мл=

                                                       п\лтер\шл\                 п\лтер\шл\

 

                                                        с = в =                       с=нлав

                   С=мах –

            с=нарл= пуплев

                  ник\с\,                          п р о з а                      калану

                                                                         

                 ёыравё=н

               т\п \ё хат\р\                      д р а м а                     диалог    

                                                                                               

П.Хусанкай,

ч=ваш хал=х поэч\

С=пка юрри

С\м в=рман\ каш та каш,

Сулх=н ёил\ ваш та ваш,

Эс ан ёуй=х ан ёухраш,

Ёыв=р, п\ч\кё\ ч=ваш!

Урупа ан тапкалаш,

Аллупа ан ёапкалаш,

Аннъпе эс ан тавлаш,

Ёыв=р, Аптрамаан тавраш!

+ш= ёум=р чаш та чаш,

Ъс, калчам, ё\клен эс яш,

Ёълерен ёъле кармаш,

Ёыв=р, п\ч\кё\ ч=ваш!

Юлташпа эс пул юлташ,

Усалпа эс ан паллаш,

Т=шманпа ан пул й=ваш,

Ёыв=р, Аптрамаан тавраш!

Выр=спа та т=ванлаш,

Тутарпа та эс туслаш,

Пурте – пир\н хур=нташ!

Ёыв=р, п\ч\кё\ ч=ваш!

Малалла утсан – малаш,

Каялла юлсан – каяш,

Ч=н ёултан эс ан аташ,

Ёыв=р, Аптрамаан тавраш!

-м\ш урок

      Урок теми: Любовь Мартьянова . «Малька» калав.

          Урок т\с\: текста  вуласа тишкермелли  хут=ш урок.

      П\лъ т\ллев\: ачасене произведени ч\лхине с=нама, калав тыт=мне с=нама в\рентесси, илемл\ вулава аталантарасси, ч=р чунсене с=нама в\рентесси.

      Сап=рл=х (воспитани) т\ллев\: ч\р чунсене юратма, в\сене х\рхенме, кирл\ пулсан (инкеке лекн\ ч\р чунсене) пул=шу пама  в\рентесси.

      Илемл\х (аталантару) т\ллев\: С=мах пуянл=хне, с=нарл=хне калаври й\ркесенче курма в\рентесси,

      Словарь \ё\: 1. +нлантармалли пай

  • талкк=шпех – й\ри-таврах, на всей площади, на всей территории, по всему пространству
  • х=лаё –ик\ ал= сарлак=ш виёи –сажень – 2 метр та 13 см
  • шак – пул= тытмалли хат\р – жак, рыболовная снасть,плетенная из прутьев

                        2. Ёырассине х=н=хтармалли пай

  • м=й=х – усы;
  • скафандр – водолазсен  шыв айне анмалли костюм\;
  • п=р=х – шланг;
  • кукт\рри – веснушки;
  • каппайч=к – в\ёк\н, мухтанч=к.

     Урок эпиграф\: Шыв=н туратти ёук. Инкек куёа кур=нса килмест. Ваттисен с=мах\сем.                                                                                                                  

   

    Урок мел\семпе меслеч\сем:

  • в\рентекен с=мах\
  • в\ренекенсен динамик=лл= вулав\
  • ыйту – хурав (текст хыёё=нхи ыйтусемпе \ёлени)
  • текста илемл\ вуласа тишкерни
  • калаёу
  • словарь \ё\

         Пуплеве аталантармалли х=н=хусем:

  • учитель вулав\;
  • ачасен илемл\ вулав\- пал=ртулл= вулав;    
  • ыйту ёине туллин хуравлама в\рентесси;
  • пуплеври илемл\х мел\сене тупма х=н=хтарасси;
  • вуланине т\пл\н, туллин, к\скен, суйлавл=н каласа пама х=н=хтарасси;
  • калав=н анл= планне т=васси;

     Литература теорий\:  С=мах – с=нарл= пуплеври ч\лхен т\п единици; ёыравё=н т\п \ё хат\р\.

     Кур=мл=х хат\р\сем: Ат=л шыв\н ъкерч\к\; водолаз ъкерч\к\.

                 

  Урок юх=м\:

1) Ё\н\ тем=на =нлантарни.

В\рентекен с=мах\.В\рентекен В.Элпи ёыравё= ёинчен калани, ун=н к\некисемпе паллаштарни. В.Элпи Т=вай район\нчи Кив\ Пуянкасси ял\нче ёуралн=. Ялтан 20 ёухр=мра вырнаён= шкула  ёърен\. Таврара ур=х шкул пулман. Валентин=н ёав тери в\ренес килн\. Шкулта  пит\ т=р=шса в\ренн\. Ёыравё= ачасем валли чылай к\некесем ёырн=, Ачасем в\сене юратса вулаёё\, ун=н к\некисем ыр=па усала, т\р\сл\хпе суяна уй=рма в\рентеёё\.

2) Текста ачасене вулаттарни.

3) В\рентекен вулани.

             4) Калава вулан= май анл= план туни:

                                 Т\сл\хрен: 1. Кирук – водолаз.

                                                 2. П\ррем\ш хут шыв ай\нче.

                                                 3. Путн= трактора Ат=лтан  к=ларни.

                                                 4. П\р т=вансем  виё\ ёын пурн=ёне ё=лни.

                                                 5. Шелюк пичч\шне инкекрен х=тарни.

 

5) Словарь \ё\.

6) Ыйтусем ёине хуравлаттарни:

  1. Шелюк миёем\ш класс ачи?
  2. Ам=ш\ Кирука =ёта \ёлеттересш\н?
  3. Арёынсен в=ртт=н калаё=в\ м\н ёинчен?
  4. Пичч\ш\н \ё\ ш=лл\не м\нпе интереслентерет?
  5. Ат=лта ким\пе яр=накансен ё=м=лттайл=х\ м\нпе в\ёленч\?
  6. Шелюк пичч\шне инкекрен м\нле ё=лч\?

           IV. П\т\млетъ. Калав=н темипе т\п шух=шне пал=ртни.

«Х\р ача ам=ш\ ёумне ёып=ёать, арёын ача – ашш\ ёумне» тесе ахальтен каламан-т=р. Х\рачасем  ам=ш\нчен ыр=л=х, с=пайл=х.\, \ёченл\х ен\сене илет. Арёын ача ашш\нчен ёир\п к=м=лл=х, патт=рл=х, хастарл=х туй=м\сене илме т=р=шать. Калавра  эпир п\р ёемьепе паллашр=м=р: ашш\-ам=ш\ - \ёчен, ыв=л\сем – с=пайл=. Ял  ёыннисем ёак кил-йыша хисеплеёё\. Пичч\ш\пе ш=лл\ п\р-п\рне юратаёё\. Ёапла пулмалла та.

           V. Киле \ё: «Ъссен эп\ кам пуласш=н?» ятл= мини сочинени  ёырмалла. Сочинени эпиграфне те ачасене с\нме юрать: «/ё ёынна илем кърет» Ваттисен с=мах\.



Предварительный просмотр:

5-м\ш класс. Ч=ваш ч\лхи.

«Фонетика» пая  в\реннине п\т\млетни.

Тема: Ч=ваш ч\лхинчи фонетикна в\реннине п\т\млетни.

Т\ллев: 1. Правил=сене аса илесси.

           2. Грамматика в=ййисене ирттересси.

           3. Ачасен тимл\хне ъстересси.

Урок хат\р\: Л.П.Сергеев «Грамматика в=ййисем». -  Ш., 1982;    

                  Л.П.Сергеев,  В.Е.Ефимов «Грамматика в=ййисем». –                                    

                  Ш ., 1991; карточк=сем,  таблиц=сем.

Урок юх=м\:

  1. Класа й\ркелесе ярасси
  1. В\реннине аса илесси

1.М\н в=л фонетика?

2.М\н в=л графика?

3.М\н в=л алфавит? Ч=ваш алфавит\нче миёе сас палли?

4.Уё= сас паллисемпе хуп= сас паллисен шутне кал=р. Х=ш сас паллисем сасса пал=ртмаёё\?

- Сас паллисен й\ркине лай=х п\лет=р-и? Ёакна халь т\р\сл\п\р. Эп\ сире кашни парта ёине п\рер комплект карточк=сем  валеёсе парат=п. Унта с=махсем ёырн=. Кам ёак карточк=сене алфавит й\ркипе х=в=рт, п\р й=н=шс=р вырнаётарса тухать, в=л ё\нтерет.

(Карточк=ри с=махсем: анне, =й=р, билет, в=лча, герой, дежурный, епле, елка, \нер,журнал, завод, икё\р, йыв=ё, какай, летчик, мир, ноябрь, октябрь, пархатар, радио, сас=, ёил, тунката, ук=лча, ъсен-т=ран, ферма, халь, цемент, часовой, шанч=к, щетка, ыв=ё, эмел, юланут, яшка)

5.Х=ш уё= сас=сене ёемёе уё= сас=сем теёё\? Х=ш\сем хыт= уё= сас=сем?

-  Пуёватм=ш тупмалла выль=п=р. Пуш= клетк=сем =шне сас паллисем тупса с=махсем ёыр=р. С=махсене м\нле ёырмаллине ас=рх=р.

                                                                                                             

ье

ье

ье

ье

ье

ъе

ъе

ъе

ъе

ъе

6. М\н в=л сингармонизм?

7. М\нле с=махсене ёемёе с=махсем  теёё\? М\нле с=махсене хыт= с=махсем теёё\?

- Халь «Кам нумайрах»  ятл= в=й= выль=п=р. Пил\к минут хушшинче т=ват= сас паллинчен т=ракан малтан ёемёе с=махсем, кайран хыт= с=махсем тупса ёырмалла.

(Т\сл\хсем: в\ре, в\ри, в\т\, в\ч\, виёе, вите, евч\, ешер, еш\л, \л\к; арпа, асап, асл=, аёам, =в=с, =ман, вула, =сат)

8. Ч=ваш с=мах\сенчи хуп= сас=сем м\нле позицисенче в=р=мм=н илт\нме пултараёё\? Хуп= сас=сем в=р=мм=н илт\ннине  ёырура м\нле пал=ртаёё\?

- Типографире предложенисем наборлан=, анчах =нс=ртан кашни предложенирен п\рер с=мах тухса ъкн\.С=мах\сем п=транса кайн=. Наборщика кирл\ с=махсем  суйласа илме пул=ш=р. Кам   маларах шыраса тупать. Карточк=сем ёине предложенисем ёырса пан=, ёав предложенисемпе \ёл\р.

(Предложенисем:

1. Ку … эп\ в\ренмер\м-ха. К=ёал … нумай тухр\.

2. Ку … камсен-ши? Ан …, шав к=ларат=н.

3. К\некене кунта … юрать-и? … Ёемен\  - ч=вашсен палл= писател\.

4. Т=шмана тав=рма … тур=м=р. Ку … музее вырнаётарма =ётан илсе килн\-ши?

5. Часах ак ёул … . Карта … чал=шн=.

6. Тараса ёинче … . Хулана эпир … кайр=м=р.

7. Хыт=рах  …, часах ёум=р х=валаса ёитет. Сир\н … таётанах палл=.

8. М=рьерен … тухать. Х\вел анч\ те … пулч\.

- Халь с=мах в\ёё\н предложенисем й\ркелемелле выль=п=р. Эп\ сире с=махсем парат=п, сир\н вара ёак с=махсенчен предложенисем й\ркелемелле: Анна-ана, Алла-ала, в=ййа –в=я, алл=-ал=, ёулла – ёула.

9. Х=ёан Ь (ёемёел\х палли), х=ёан Ъ (хыт=л=х палли ёыраёё\)

10. Ч=ваш ч\лхинчи ян=равс=р к,п,с,ё,т,х,ч,ш  хуп= сас=сем х=ёан ёурма ян=равл= илт\неёё\? Ёурма ян=равл= илт\ннине пал=ртма ятарл= сас паллисемпур-и?

- Кам нумайрах ёурма ян=равл= сас= илт\некен с=мах тупать.

- Канмалла шътл\ ыйтусем  ёине хуравламалла выль=п=р. (ыйт=в\сем карточк=сем ёинче)

  1. П\т\млетъ

- Паян сир\нпе «Фонетика» пая в\реннине аса илт\м\р. Фонетика пит\ интересл\. Правил=сене аса илни те кирл\, м\нш\н тесен в\сем пире т\р\с ёырма в\рентеёё\.

Карточк=ри с=махсем (кашни с=мах уйр=м карточка ёинче):

анне, =й=р, билет, в=лча, герой, дежурный, епле, елка, \нер,журнал, завод, икё\р, йыв=ё, какай, летчик, мир, ноябрь, октябрь, пархатар, радио, сас=, ёил, тунката, ук=лча, ъсен-т=ран, ферма, халь, цемент, часовой, шанч=к, щетка, ыв=ё, эмел, юланут, яшка

Пуёватм=шсем (кашни парта ёине п\рер карточка):

                                                                                                             

ье

ье

ье

ье

ье

ъе

ъе

ъе

ъе

ъе

Предложенисем. Кашни парта ёине п\рер карточка

1. Ку … эп\ в\ренмер\м-ха. К=ёал … нумай тухр\.

2. Ку … камсен-ши? Ан …, шав к=ларат=н.

3. К\некене кунта … юрать-и? … Ёемен\  - ч=вашсен палл= писател\.

4. Т=шмана тав=рма … тур=м=р. Ку … музее вырнаётарма =ётан илсе килн\-ши?

5. Часах ак ёул … . Карта … чал=шн=.

6. Тараса ёинче … . Хулана эпир … кайр=м=р.

7. Хыт=рах  …, часах ёум=р х=валаса ёитет. Сир\н … таётанах палл=.

8. М=рьерен … тухать. Х\вел анч\ те … пулч\.

Шътл\ ыйтусем

1.Ёурё\рте икк\, к=нт=рта п\рре. М\н в=л?

2.К=нт=рта икк\, ёурё\рте п\рре те ёук. М\н в=л?

3. Ёурё\рте икк\, к=нт=рта п\рре те ёук. М\н в=л?

4. Й=мран п\рре, к=пчанк=н тата ч=р=ш=н икк\, юманпа ш\шк\н п\рре те ёук. М\н в=л?

5. Й=мран, ё\м\рт\н тата ч=р=ш=н п\рре, =в=спа палан=н п\рре те ёук. М\н в=л?



Предварительный просмотр:

               

Лексика

темёпа усё курмалли .= тетрач.

(4: 5 – м.ш класс валли )

                                         

                                           

                       

                                   

                   

                               

Ум сёмах

       Пурнё= учителе в.рент\ меслеч.пе мел.сене шырама хистет: анчах та в.рент\=.н шырав тапхёр.нче  асёрхануллё пулмаллине асра тытмалла? Час-часах в.рент\=.сем пур ача =ине те п.р пек пёхнине тата к.некере панё п.л\сем =инче тытёнса тёнине асёрхама пулать? Урокра в.ренекенсем хат.р п.л\сем: ёнлавсем: п.т.млет\сем пара==.?В.сем в.рент\=. ыйтнё чух  т.р.с хурав пама пулёша==.: анчах та ачасене харпёр хёй т.лл.н п.л\сем шырама май пама==.?

      Паянхи в.рент\ т.ллев.сенчен п.ри вёл – в.ренекене харпёр хёй т.лл.н п.л\ тупма:т.рл.рен к.некесемпе(справочниксемпе энциклопедисемпе) .=леме в.рентесси: шухёшлавне : тавракурём.пе т.нчекурёмне аталантарасси?

      В.рент\ .=не лайёхлатас тесен в.рент\=.н ялан шухёшламалла: =.н. мелсем шырамалла?

      Тёван ч.лхене в.рентн. чух .= тетрач.пе ус. курни ёнё=лё мел тесе шутлатёп? Унти .=сем шкул  ачисен  в.рен.вне интересл.: ил.рт\лл. тёва==.: ёс – тённе аталантара==. : в.рен\ри йывёрлёхсене =.нтерме: тёван ч.лхе вёрттёнлёх.сене п.лме:  юлташ.сене пулёшма: т.р.с =ырма хёнёхтара==.?

      Лексика ч.лхе наукин п.р пай. пулнёран хёй.н уйрёмлёх.семпе тата ёнлав.семпе палёрса тёрать: =ав вёхётрах вёл фонетикёпа: сёмах пулёв.пе: морфологипе: синтаксиспа =ыхёнура?+авёнпа лексикёпа грамматика п.р-п.рне вит.м к\рсе тёнине учител.н яланах шута илмелле: =ак =ыхёнёва ачасен п.л.в.нче малалла аталантарма майсем шырамалла?  

      Шкулта «Лексика» темёна 5-м.ш класра в.ренме 25 сехет уйёрнё? Учитель уйрём тема п.лтер.шне шута илсе сехетсен йышне \стерме те пултарать? Ч.лхе урок.сенче илн. лексика п.л.в.сене учитель кайран – грамматика в.рентн. чух : литература урок.сенче произведени ч.лхине тишкерн. вёхётра анлёлатса : =ир.плетсе: в.семпе ачасене усё курма в.рентсе пырать? П.л\сене п.р системёна пу=тарса в.семпе ачасене ир.кл.н усё курма хёнёхтарасси – учитель тив.=.?

      Лексикёра омоним: синоним: антоним: ку=ёмлё п.лтер.шл. сёмахсем темёсем пысёк п.лтер.шл. пулнине палёртмалла? Асённё темёсем ачасен ч.лхине: кала=ёвне пуян та илемл. тёва==.: япалана : унён паллисене: .=-х.ле т.р.срех кётартса пама пулёша==.?П.р сёмахпа : ача хёй шухёшне у==ён: т.р.с палёртнис.р пу=не: шухёш аталанёв.н =ул –й.рне те ёнланмалла калама п.лет: м.н те пулин ыйтсассён  ч.нмес.р тёмасть: п.р сёмахпа хуравламасть?

      Литература произведений.сене в.ренн. чухне ч.лхе теми юнашарах пымалла: т.л пулакан =.н. е кивелн.:  диалект сёмах.сене т\рех ёнлантарса памалла?        

      2004-2005 в.рен\ =ул. т.лне 2-м.ш класра  «Чёваш ч.лхи» учебникпа: унти темёсемпе кил.ш\лл.н .=леме О?Г?Кульев: А?Р?Кульева хат.рлен. «,= тетрач.» пичетленсе тухр.?+ак .=е т.пе хурса 5- м.ш классем валли те .= тетрач. хат.рлес .=е пикент.м? «Лексика» пайри темёсем валли .=сем турём?Т.пчев=.сем .= тетрач.н п.лтер.шне ачасем харпёр хёй т.лл.н .=лессине й.ркеленинче кура==.? Ачасем малтан в.ренни =ине таянса тетрадьпе хёйсем т.лл.нех .=леме пултара==.?Тата .= тетрач. учителе методика пулёшёв. парать: вёхётне перекетлет?Тетрадь ал ай.нче чухне кашни конкретлё темёпа хушма дидактика материал. шырасси пирки пу= ватмалла мар? ,= тетрадьне содержанипе форма т.л.ш.нчен расна хёнёхтарусемпе .=сем к.ртни ачасене «халёхён пурнё= опыч.пе: кёмёл-сипет хаклав.пе паллаштармаллине: =акна май в.ренекенсен шухёшлав.пе т.нчекурёмне вит.м к\меллине: пуплев хёнёхёв.сене аталантармаллине п.лтерет»? Хёнёхтарусемпе .=лесе пёхни акё м.н кётартр.% .=сене т.пл.н пурнё=лама хёнёхнё в.ренекенсемш.н йывёрлёх =ук? «Лексика» пая в.реннине п.т.млетме тестпа усё куртём? Ку .=ри =итменл.хсем .=лен.  май курён.=?

       ,=лен. чухне .= тетрач.н автор.сем каланине асра тытатёп%

1?Хёнёхтарусене:.=сене в.ренн. темёна =ир.плетн. тапхёрта пурнё=латпёр?Тетрадьпе уроксенче те: килте те .=летп.р?

2?Ачасем .=сене харпёр хёй т.лл.н пурнё=ла==.?,= й.ркине п.тм.шле ёнлантарса паратёп?

3?Ачасен логика шухёшлавне: пуплевне аталантарассине тимл.х уйёратёп?

4?,=сене т.р.слеме х.рл. ручкёпа усё куратёп?

5?Ачасен чи лайёх: чи интересл. .=.сене класс ум.нче с\тсе яватпёр: автор.сене ырлатпёр?В.рен\ =ул. в.=.нче «Чи лайёх .= тетрач.» конкурс ирттеретп.р?

Лексика

Сёмах п.лтер.ш.? П.р п.лтер.шл. тата нумай п.лтер.шл. сёмахсем? Т\р. тата ку=ёмлё п.лтер.шл. сёмахсем? (36-38 §)

1? Лексика п.лтер.ш. тёрёх сёмахсем тупёр?

+улталёкри чи сив. вёхёт -  __________ ?   +ул=ёллё: й.келл. =ир.п йывё= - _________?  Аннен амёш. _ ____________? Тёван =.р-шыва: халёха юратакан =ын _ _____________? Таварсем сутмалли =урт _ ___________? Ук=а т\лесе илт.м _ _____________? Утё турамалли .= хат.р. - ___________? +улталёкён икк.м.ш уйёх. - __________ ?   Аттен пичч.ш. - ____________ ? Пит. Тарён =ырма _ ______________ ?

Паллё тунё сёмахсен граммактика п.лтер.шне тупёр? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2? Лексика п.лтер.ш.сем тёрёх сёмахсене тупёр? Кроссворд клеткисене =ырёр?

1

2

3

4

5

                 

Сулахайран сылтёмалла% 1? Пысёк вёй? 4? Лаша =инче ларса пымалли хат.р? 5? Пит. Тарён =ырма?

+\лтен аялалла% 1? +ив.члетмелли чул? 2? Пир.н =.р-шывпа туслё пурёнакан халёх? 3? Йывё= тунинчен шётса тухнё хунав?

3? «Чёвашла-вырёсла» словарьпе усё курса: панё сёмахсен п.лтер.ш.сене ёнлантар? П.р п.лтер.шлисене п.р ушкёна: нумай п.лтер.шлисене теп.р ушкёна вырна=тарёр?  Палёртнё сёмахсене к.ртсе (сёмахён т\р. тата ку=ёмлё п.лтер.ш.семпе): икшер предложени =ырёр?

Ч.н (гл?): п.шк.н: п.ррем.ш: \к: икк.: к.реш: кул: сёмса: кур: н\р.: радио: упа: =.н.: х.рл.: хёюлёх?

_____________________                                                      _____________________

_____________________                                                      _____________________

_____________________                                                      _____________________

_____________________                                                      _____________________

_____________________                                                      _____________________

_____________________                                                      _____________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

4? Т.п п.лтер.шл. сёмахсене аялтан п.р й.р: ку=ёмлё п.лтер.шл. сёмахсене ик. й.р туртса палёртёр?

Сёрлё пыр – сёрлё урай: ылтён алё – ылтён  сехет: =ив.ч =.=.- =ив.ч ку=: ту =амки – п\рт =амки – ача =амки: катёк ёс – катёк ч\лмек: ура хырём. – упа хырём.: ыйхё в.=р. – кайёк в.=р.: й.пл. ч.лхе – й.пл. турат: сёмах ш.к.лче – мёйёр ш.к.лче?

5? Ёшё: =утё:  тулли: сарё: =ем=е: хытё сёмахсемпе усё курса предложенисем й.ркел.р? Предложенире в.сем ку=ёмлё п.лтер.шл. пулччёр?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

        Омонимсем (39§)

1? Омонимсене аялтан й.р туртса палёртёр?

Авёр ларт - тарён авёр: =ив.ч ёс – шыв ёс: чее вёрё – вёрё хат.рле: =ёлтёрлё ка= - сиксе ка=:  тёван кил – хёнана кил: =ин=е пил.к – пил.к =ул, =ир.м пус – чёх пус: пыр- ыратать анн\пе пыр: хёйёрлё =.р - =.р =ын: еш.л улёх – картлашкапа улёх: таса хут – мунча хут: шёл ыратать_ урай шёл: шёп =.рле – шёп лар?

2? Омонимлё сёмахсен лексика п.лтер.ш.сене к.скен ёнлантарса =ырёр?

    1? Шёпёр – музыка инструменч.?

        Шёпёр - _____________________?

     2? Аш - =ёр?

         Аш -_________________________?

     3? Сулё – капёрлёх хат.р.?

         Сулё - ______________________?

     4? Хыв – (юрё) к.в.ле?

         Хыв  - _______________________?

     5? +.р – хисеп?

         +.р - ________________________?

3? «Чёвашла-вырёсла» словарьпе усё курса пил.к мёшёр омоним тупёр: в.сен п.лтер.ш.сене =ырса ил.р?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Малтанхи мёшёр.нчи омонимсемпе предложенисем тупса =ырёр?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________4? Омонимсем (Викторина)?

  1? М.нле хёма йывё=сене касса йёвантарать; (____________)

  2? М.нле сёмах тырпула тата чире п.лтерет; (_____________)

  3?М.нле сёмах йывёр япаласене=.клесе памалли механизма тата пёрёхран шыв юхтармалли хат.ре п.лтерет; (_________________)

  4? М.нле йёвара кайёк них=ан та ч.псем кёлармасть; (________________)

  5? М.нле патшалёха тёхёнма пулать; (______________________)

  6? М.нле хисеп яч. .=е п.лтерет; (_________________)

  7? Туй сёмах м.нле формёра юмана п.лтерет; (_______________)

5? Панё сёмахсемпе  сёвё й.ркисем й.ркел.р: унта в.сем омонимсем пулччёр? В.рет: хут?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Синонимсем (40§)

1? Панё сёмахсен синоним.сене тупса =ырёр?

Вёйлё - ________________________: йёлтёртат - ______________________: нумай - ________________________: =ывёр -________________________: ялан -______________: кахал -_____________: макёр -_____________: мулкач - ___________________________: пысёк -_____________________________: п.лтер - ____________________________: савён - _____________________: =.м.р - _____________________________: телей -_____

хуллен - ___________________________: ывён - ___________________: яштака - ____________________________________?

2? Синоним пулакан паллё яч.сене япала яч.семпе килеш\лл.н =ыхёнтарёр?

К.рнекл.   =ил-тёвёл      вёйсёр     =анталёк    чипер        к.неке

патвар     ар=ын        т\лек      =ын       илемл.        платье

вёйлё      юман        лёпкё      ача        капёр        сён

3? Паллё тунё сёмахсен синоним.сене туп: чайнворд клеткисене =ырса хур?

  1. Чипер х.р? 2) Сим.с курёк? 3) Кахал =ын? 4) Т.рл. пулём? 5) Кукёр =ул? 6) Куштан дача? 7) Япёх ху=алёх?

1

2

3

4

5

6

7

 4? Нумай п.лтер.шл. сёмахсен синоним.сене тупёр: сёмах майлашёв.сем й.ркел.р?

    1? Шавла - ______________________________________________________________

    2?Шавла - ______________________________________________________________

      3?Шавла –                     _________________________________________________________________

     

    1?Лёпкё - _______________________________________________________________  

    2?Лёпкё - _______________________________________________________________

       3?Лёпкё - __________________________________________________________________

5? Ш\тл. ыйту =ине хурав тупёр?

Тип.тн. курёк сёмах майлашёв.н п.лтер.шне ви=. сас паллипе м.нле =ырма пулать;  (        )

                           

Антонимсем (41§)

1? +ак сёмахсен антоним.сене туп: антонимсен мёшёр.сене пулев пай.сем тёрёх ушкёнласа тухёр?

+ур=.р: =ив.ч: х.велл.: т.лпулу: пысёклат: усёллё: к.р: мёка: вёрат: т.р.с: кёнтёр: тух: усёсёр: =.нел: х.велс.р: п.ч.клет: йёнёш: =ыврат: кивел: уйрёлу?

2? Ваттисен сёмах.сен икк.м.ш пай.сене антонимсемпе усё курса в.=лесе =итер.р?

  1. +.рте малта пыр: пинте ________________________________?
  2. Ёслё =анпа тус пулсан ёслё пулать: ___________________________?
  3. Пур п.рле: ___________________________________?
  4. Ырё =ын =ынтан кулмасть: ____________________________________?
  5. Касма =ёмёл: ___________________________________________?

3? Клеткёсем ёшне панё сёмахсен антоним.сене =ырёр:

  1

  2

  3

  9

  10

  11

  4

  8

  15

  5

  14

* *

* *

* *

  16

  13

  12

  7

  6

1? +.р? 2? Тёшман? 3? Ёшё? 4? Кану?

5? Ватё? 6? Малта? 7? Тёвалла?

8? Ансёр? 9? Сив.? 10? Тарён

11? Савёнё=? 12? Сив.т? 13? +утё?

14? Кайра? 15? Т\р.? 16? +.н.?

4? Панё сёмаха ёнлантаркан антонимсене =ырёр?

+ын - =амрёк: ватё* =ул -___________________; =анталёк - ________________________; к.пе-_________________________;ача-__________________________;лаша-__________________________;шыв-__________________________;к.в.________________ _______________________;.=-________________________________;=ёкёр______________ _______________________;сасё-________________________;кун-_____________________; п\л.м - _________________________; сёмах - _____________________________; витре - _______________________; т.с - ______________________________?

5? +ак антонимсемпе усё курса «Манён тусём» калав – сёнлав =ырёр?

Ырё – усал* .=чен – кахал* \рек – юлхав* йёваш – хаяр* паттёр – хёрав=ё* тирпейл. – тирпейс.р* илемл. – илемс.р* лайёх – япёх* йёра – мёран* савёнё=лё – хурлёхлё* хаваслё – салхуллё* лёпкё – шухё* сывё – чирл.?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ятарлё сёмахсем (Профессионализмсем)(43§)

1?+ак сёмахсемпе м.н .= тёвакансем усё кура==.; Сёмахсене профессисем тёрёх ушкёнласа тухёр? Сёмахсен п.лтер.шне п.лмесен «Вырёсла – чёвашла» словаре пёхёр?

Абонент:  абонемент: реквизит: адресат: бандероль:  бутафори: библиографи: суфлер: библиограф: авансцена: штемпель: картотека: реплика: шифр: кулиса: режиссер:каталог?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2? «Аптекёра» темёна ил те профессионалзмсемпе усё курса 6-7 предложенилл. п.ч.к калав =ыр?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3? Чёвашсен паллё =ыннисен яч.пе хушаматне й.рпе =ыхёнтар? Хушаматпа юнашар м.нле .=ре палёрнине =ыр?

Василий                                Ухсай                             ________________________

Яков                                        Мишши                        ___________________________

Олимпиада                             Кузьмина                     ___________________________

Александр                               Чапаев                        ___________________________

Петр                                        Артемьев                    ___________________________

+е=п.л                                    Егоров                         ___________________________

Вера                                        Иванова                     ____________________________

4? Ял-ху=алёх.пе =ыхённё професси сёмах.сене =ырса тухёр:  в.семпе сёмах майлашёв.сем й.ркел.р?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5? +ак \керч.ксем айне профссионализмсем =ырёр?

                              

____________            ____________      ________________        _________________

____________           _____________     _________________      _________________

Йышённё сёмахсем (44§)

1? Тупмалли юмахсен тупсём.сене тупёр? Тёваткалсене \керсе хурёр?

1) Итлесен – илт.нет: итлемесен – илт.нмест?    (_____________) 2) Чун. =ук:  юн. =ук: кайёкран хытё в.=ет? (_________________)3) Сарё тин.сре карап =\рет? (____________) 4) +унать-=унать __ =унса п.теймест? (___________) 5) Кулине инкен ви= =.р утмёл пил.к шур тутёр: Кулине кашни кун п.р тутёрне хывса пёрахать? (______________)

2? «Вырёсла-чёвашла» словарьпе усё курса йышённё сёмахсене синонимсемпе ылмаштарёр: в.сем т.п чёваш сёмах.сем пулччёр?

Т.сл.х% включатель - =уткё=?

Затон - _____________: задани - _________________: известь - _______________: клевер - __________: кобура - ___________-: конфликт - _______________: космос - ______________: навоз - _____________: ландыш - _____________: начальник - ________________: писатель - _______-___: поэт - ___________?

3? «Шупашкарта» п.ч.к калав =ырёр? Унта йышённё сёмахсемпе усё курёр% каникул: класс: экскурси: автобус: республика: выставка: кафе: залив: фонтан: Театр: спектакль тата ыт? те?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4? Йышённё сёмахсене =ырёр?

Ял-ху=алёх.нче%__________________________________________________________________

Кил-=уртри япаласем%______________________________________________________________

Апат - =им.=%_____________________________________________________________________

Тумтир яч.сем%__________________________________________________________________

5? Падежсем тёрёх в.=л.р% класс: заняти: лагерь?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

        

Кивелн. сёмахсемпе =.н. сёмахсем (45§)

1? Ваттисен сёмах.сенчи кивелн. сёмахсене к.тартёр? Словарь тёрёх п.лтер.ш.сене ёнлантарёр: синоним.сене =ырса хурёр?

  1. Юрлён чёххи хур пек курёнать? 2) Терт пур та: темен =ук? 3) Й.пе =ине сапа? 4) Айпёлта айёп. тим.р=е тивн.? 5) Этем шавкён. час т\рленмест?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2? Кив.лн. сёмахсене п.р ушкёна: =.н. сёмахсене теп.р ушкёна =ырёр?

Хултёрчё: ёса: сурпан: сёмахсар: лакём: хайлав: бизнесмен: к.сле: вёраткёч: вулавёш: мёчавёр: сертификат: киремет: ифляци: сурхури: фермер: куланай: программист: тёмха: улпут: дискотека: =урла: дискета: к\ме: алтёр: масмак: чек: иномарка: хушпу:  пейджер: сёхман: сухапу=: калькулятор?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3? 2-м.ш .=рен кивелн. сёмахсене суйласа илсе тёваткалсене \керч.ксем ту?

4? Мёшёр сёмахсен пай.сене т.р.с =ыхёнтар?

Хёна                          й.р                                           анра                                =атра

=урт        качка                                                =\п=е                               хёмёр

япала                              к.р.м                                       =ырма                              =арма

яш                              сапа                                         пурнё=                              х.л        

тёван                         в.рле                                        хурт                                 тёрмёш

 й.пе                          п.тен                                        .=                                     тил.м

ту                                писер                                       ил.м                                  сухра

асар                            чакёл                                       тути                                   маси

5?Сиктерсе хёварнё сас паллисене к.ртсе =.н. сёмахсене т.р.с =ыр?

С?ртификат: комп?тер: програм?ист: процес?ор: клав?атура: п?йджер?

Диалект сёмах.сем (46§)

1?Вырёнти кала=у сёмах.сене литература ч.лхипе =ырса тух?

Сорёх - ____________: йётё - _____________: опёте - _____________: =ынсам _  __________: волаттёр - ___________: тоттёр - __________: мамак - __________: сенк. - _________: .сл.к - ___________: тупимас _ _____________: =ытар - ___________: ма=ак - ____________: омма - _________: юлташшам - _______________: полаттёр - ____________: каимас - ___________: шёппёр - ___________: йорама= - ____________: вёсам - ____________: килмеп - __________: воннё - _________: коккёр _ ______________: лармас - _____________: олттё - _____________?

2? Хёвёртан вунё диалект сёмах. =ырёр? Диалектизмсемпе литература сёмах.сем хушшинчи уйрёмлёхсене палёртса хёвар?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 3?Палёртнё диалект сёмах.сен п.лтер.сене .нлантарса парёр: предложенисене вырёсла ку=арса =ыр?

  1. «+умёр пулатех пулмалла: сала кайёксем выляма тытёнч.=»: - те==. =ынсем? 2) Килте амёш. =ук: ёна пускилсем хёнана илсе кайнё пулас? 3) Районта пултём: апай? 4) Сир.н ялта ман пускапу пурёнать?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4? +ак сёмахсенчен литература ч.лхинче усё кураканнисене аялтан й.р туртса палёрт?

  1. К\рш.: пускил?  2)Масар: =ёва: куринке: парми? 3) Тёкёрлёк: пралук: хушлёх? 4) Сукмак: утма =ул: =уран =ул? 5) Ывён: йёлёх: ыр: селп.р: й.лп.р? 6)Кала=: юмахла: пупле: сёмахла: вула?   7) Т.рт: тиверт: ч.рт? 8)кёсёк: мерекке: интересл.: путишл.? 9) Кёшт: к.т: ластёк: сётёркё? 10) Асанне: аслапай: мамак:аннне: мами: мён ами? 11) +урём: =ан: т\рт: ка=ан?12) +ёткён: хыркён: =ётёх: й.т.м: апшур? 13) Кахал: наян: л\ппер: ханттар: услап:  юлхав: шаймак: харамаса? 14) Ёман: манё: менк.: й.л.? 15)Ырашпётри: к.ркке: кутан: к.рче: нёкё: нёртёк: ташпаш: чёмракка?

5? Диалектизмсене литература ч.лхинчи сёмахсемпе ылмаштар: кроссворд клеткисене =ыр?

1)Тете вёл - ???                            2) Явлёк вёл _ ???                3) Мёнакка вёл -  ???

1

2

3

4

5

4) Апи вёл - ???                             5) +ытар вёл - ???

        

Лексика (Тестсем)

1? Лексикёра м.н =инчен кала=а==.;

  1. Предложенисемпе сёмах майлашёв.сем =инчен?
  2. Ч.лхери м.н пур сёмах йыш. =инчен?
  3. Сёмахсене т.р.с =ырасси =инчен?
  4. Сасёсемпе сас паллисем =инчен?

2? Сёмах ку=ёмлё п.лтер.шл. пулнине ё=тан п.лме пулать;

  1. П.р япалан яч. теп.р япала  =ине ку=ни тёрёх?
  2. Сёмах  нумай п.лтер.шл. пулни тёрёх?
  3. Сёмах п.р п.лтер.шл. пулни тёрёх?
  4. Сёмах аффикс хушёнса пулни тёрёх?

3? Омонимсем _

  1. хир.=ле п.лтер.шл. сёмахсем?
  2. п.лтер.шсем  п.р-п.ринпе м.н енчен те пулин =ыхёнса тёракан сёмахсем?
  3. п.р  пек илт.некен: =ырёнакан: анчах т.рл. п.лтер.шл. сёмахсем?
  4. нумай п.лтер.шл. сёмахсем?

4? Синонимсем _

  1. п.р пек =ырёнакан сёмахсем?
  2. хир.=ле п.лтер.шл. сёмахсем?
  3. п.р  пуплев пай.нчи сёмахсем?
  4. т.рл.рен илт.некен: анчах =ывёх е п.р тан ёнлава п.лтерекен сёмахсем?

5? Антонимсем –

  1. п.р-п.рне хир.=ле п.лтер.шл.: п.р пуплев пайнех к.рекен сёмахсем?
  2. п.р пек =ырёнакан: п.р пек илт.некен сёмахсем?
  3. нумай п.лтер.шл. сёмахсем?
  4. т.рл. пуплев пайне к.рекен хир.=ле п.лтер.шл. сёмахсем?

6?Профессионализм –

  1. пурте усё куракан сёмахсем?
  2. п.р-п.р пофессире =е= усё куракан сёмахсем?
  3. п.р пуплев пайне к.рекен хир.=ле п.лтер.шл. с.махсем?
  4. нумай п.лтер.шл. сёмахсем?

7?Диалектизм –

  1. п.р-п.р вырёнти кала=у сёмах.сем?
  2. литература ч.лхинчи сёмахсем?
  3. п.р-п.р пофессире =е= усё куракан сёмахсем?
  4. пурте усё куракан сёмахсем?

8?  Йышённё сёмахсем –

  1. диалект сёмах.сем?
  2. ют ч.лхесенчен к.н. сёмахсем?
  3. профессионализм?
  4. вырёс  ч.лхинчен к.н. сёмахсем?

9? Архаизмсем _

  1. куллен усё курма пёрахнё: =.ннисемпе улёштврнё сёмахсем?
  2. =.н. сёмахсем?
  3. вырёнти кала=у сёмах.сем?
  4. ют ч.лхесенчен к.н. сёмахсем?

10? Историзм –

  1. халь усё куракан сёмахсем?
  2. .л.к кала=ура усё курнё: хал. манё=а тухнё япала яч.сем?
  3. истори к.некисенчи м.н пур сёмахсем?
  4. историпе =ыхённё сёмахсем?

11? Неологизм –

  1. халь усё курма пёрахнё сёмахсем?
  2. пурте п.лекен сёмахсем?
  3. кивелн. сёмахсем?
  4. ч.лхери =.н. сёмахсем?

12? Сёмах =аврёнёш. –

  1.  п.лтер.ш т.л.ш.нче уйрёлми тёракан сёмахсен =ыхёнёв.?
  2. ир.кл. сёмах майлашёв.?
  3. уйрём сёмах п.лтер.ш.?
  4. т.рл. сёсахсен =ыхёнёв.?

                                                2 пай

1? Сёмахсен ку=ёмлё п.лтер.шне туп%

  1. йывёр хуйхё
  2. йывёр п.рне
  3. йывёр задача
  4. йывёр .=

2? Омонимсене туп%

  1. кушак =иет
  2. йытё в.рет
  3. =ил в.рет
  4. анне килет

3?Синонимсене туп%

  1. илемл.
  2. Пысёк
  3. Хитре
  4. Чипер

4? Антонимсене туп%

  1. шы=мак
  2. сарлака
  3. ансёр
  4. мёнтёр

5? Профессионализмсене туп%

  1. диагноз
  2. хут
  3. рентген
  4. чир

6? Диалектизмсене туп%

  1. качака
  2. порнё=
  3. кантук
  4. сен.к

7? Йышённё сёмахсене туп%

  1. директор
  2. телефон
  3. =ерем
  4. Тулё

8? Архаизмсене туп%

  1. ёраскал
  2. х.смет
  3. =ёпата
  4. Кавён

9? Историзмсене туп%

  1. куланай
  2. ха=ат
  3. улпут
  4. услам=ё

10? Неологизмсене туп%

  1. космос
  2. НЛО
  3. =атма
  4. Дискета

Усё курнё литература

1? Г?Айзов? Лексикёна 5-м.ш класра в.рентесси? «Халёх шкул.»? – 1994? - №2-3?-89-93 с?

2? Кульева А?Р? ,= тетрач. В.рен.ве ил.рт\лл.рех тёв.? «Халёх шкул.»? 2005? - №2? – 80-82 с?

3? Кульев О?Г?: Кульева А?Р? Чёвашч.лхипе усё курмалли .= тетрач.%2-м.ш класс валли? В.рен\ пособий.? – Шупашкар: 2004? – 32 с?

4? Кульев О?Г?: Кульева А?Р? Чёваш ч.лхипе усё курмалли .= тетрач.%3-м.ш класс валли? В.рен\ пособий.? – Шупашкар: 2006? – 32 с?

5? Кульев О?Г?: Кульева А?Р? Чёваш ч.лхипе усё курмалли .= тетрач.%4-м.ш класс валли? В.рен\ пособий.? – Шупашкар: 2007? – 32 с?

6?Михайлова З?П? Т.р.с =ырма в.ренер? – Шупашкар: 2001?- 46 с?

7?Павлов И?П? Дидактика хёнёхтарёв.сем % 4 кл? – Шупашкар: Чёваш к.неке издательстви? 1985? – 80?

8? Сергеев Л?П? Грамматика вёййисем? Шупашкар: Чёваш к.неке издательстви?

9? Сергеев Л?П? Андреева Е?А?: Димитриев В?И? Чёваш ч.лхи? 5 класс? - Шупашкар: Чёваш к.неке издательстви? 2001 =?

                                     Урок теми%

                             Синоним

                     Урок т.с.% хутёш урок

                     Урок т.ллев.сем%

П.л\ т.ллев.%1?Ачасен пуплевне сёнарлё тата илемл. тёвасси:п.р сёмахпах умлё-хы=лён усё курассинчен хётёласси: лексика п.л.вне тарёнлатасси?

2? Синонимсен словар.пе .=леме хёнёхасси?

Сапёрлёх т.ллев.% 1?+ут =анталёка упрама в.ренесси?

2?Йывё=ён =ын пурнё=.нчи п.лтер.шне ёнланма пулёшасси?

Илемл.х т.ллев.% 1? +ут =анталёк илемне ку=па курма: чунпа туйма в.рентесси?

Урокра усё курмалли хат.рсем% В.рен\ к.неки: кроссворд: «Ытлашшине туп» вёйё хат.р.сем: синонимсен словар.: «,= тетрач.» (§42)?

                                  Урок юхём.%

1? Урок т.ллев.пе паллаштарасси?

2? В.реннине аса илни?

_ Синонимсем =инчен аса илесси?

_ Кроссворд шутласси? 

_ Вёйё «Ытлашшине туп»? 

3? Синонимсепе усё курас хёнёхёва аталантарасси?

_ Асёрхаттару диктанч.?

1? В.рш.н яланах сывлёшра апатланать: т.рл. йышши хурт-кёпшанкёна в.=се пынё =.ртех тытса =иет? 2? «Хамшён пулсан =ёва патне-ха: лашисем: уч.сем м.н кур.=;» _ шухёшлать Х.лип мучи? 3?Ытти ч.р чунсемпе танлаштарсан пакша чи хитри те илемлисен шутне к.рет? 4? Пакша мёйёра:хырпа чёрёш вёррине =ав тери юратать: кёмпана та кил.штерет? 5? Мил.к хат.рлен. чухне =амрёк йывё=сене ватса: ху=са п.термелле мар? 6? Кёвар пек курёнса ларакан пилеш =ырлисем тутлё: пылак?

_ Панё .=ре синонимсене тупатпёр? ( П.р сёмахпах умлён-хы=лён усё курассинчен хётёлни пирки каласа хёваратпёр)?

_ Сапёрлёх т.ллевне «Мил.к хат.рлен. чухне =амрёк йывё=сене ватса: ху=са п.термелле мар» предложени тёрёх ирттерни?

_ Ачасен тавракурёмне аталантарас т.ллевпе хурён йывё==и =инчен каласа кётартасси?

_ Илемл.х туйёмне аталантарас т.ллевпе хурён сёмахпа кластер туни?

4? «,= тетрач.пе» .=лесси?

_ Панё сёмахсен синоним.сене тупса =ырёр? ( П.ррем.ш .=?)

_ Синонимсен словар.пе усё курасси?

5? Синонимсен уйрёмлёх.сене у=са пама в.ренни?

_ Предложенисенчи шухёша кура: скобкёри синонимсенчен юрёхлине суйласа илсе =ырса ил.р? (Карточкёсем вале=се пани)?

 

Тупмалли

      Ум сёмах                                                                                                                  3

1?Сёмах п.лтер.ш.? П.р п.лтер.шл. тата нумай п.лтер.шл. сёмахсем?Т\р. тата ку=ёмлё п.лтер.шл. сёмахсем  ( 36- 38§)                                                      5                                    

2? Омонимсем   (39§)                                                                                                 6      3? Синонимсем (40§)                                                                                                 7

4??Антонимсем  (41§)                                                                                                 8                                                                                                                                      

5?Ятарлё сёмахсем (Профессионализмсем) (43§)                                                 9

6?Йышённё сёмахсем   (44§)                                                                                   10

7?Кивелн. сёмахсемпе =.н. сёмахсем  (45§)                                                        11

8?Диалект сёмах.сем  (46§)                                                                                    12



Предварительный просмотр:

Лексика. 1. Т\р\с хуравсене суйласа м=ш=рлат=р

  1. Хутл= с=махсем
  2. М=ш=р с=махсем
  3. Икк\м\шле с=махсем

А.П\р пуплев пайне к\рекен с=махсем п\р-

лешнипе пулаёё\.

+. Ик\ е ытларах с=мах тымар\ п\рлешсе

кайнипе пулаёё\.

Б. Морфологи, конверсии мел\пе, ик\ е

ытларах с=мах тымар\ п\рлешсе п\р пуплев

пайне к\рекен с=махсем п\рлешсе кайсан

пулаёё\.

 2.Т\р\с хуравсене суйласа м=ш=рлат=р

  1. Омонимсем.
  2. Синонимсем.
  3. Антонимсем

А. Хире-хир\ёле п\лтер\шл\ с=махсем.

+. П\р п\лтер\шл\ с=махсем.

Б. Т\рл\рен п\лтер\шл\ с=махсем.

3.Т\р\с хуравсене суйласа м=ш=рлат=р

  1. Историзм.
  2. Архаизм.
  3. Неологизм.

А. Ё\н\ япаласемпе пул=мсене тата

=нлавсене п\лтерекен ё\н\ с=махсем.

+. Япали е =нлав\ пурн=ёран тухн=

май кивелн\ с=махсем.

Б. Кивелсе ман=ёа тухн= с=махсем.

4.Т\р\с хуравсене суйласа м=ш=рлат=р

  1. Синтаксис.
  2. Морфологи.
  3. Фонетика.
  4. Пунктуаци.
  5. Орфографи.

А. Ёырура чар=ну паллисене лартма в\рентет.

+. Пуплеври с=мах майлаш=в\семпе предло-

женисене т\пчесе в\рентет.

Б. С=махсене т\р\с ёырассине т\пчесе й\рке-

лекен пай.

В. Ч\лхери сас=сем ёинчен т\пчекен наука пай\.

Г. С=мах тыт=мне т\пчекен ч\лхе наукин пай\.

5.Т\р\с хуравсене суйласа м=ш=рлат=р

  1. Танлаштару степень аффикс\.
  2. Пал=рту формин аффикс\.
  3. Хисеп категорин аффикс\.
  4. В\ёленъ аффикс\сем.

А. –и, -скер

+. –сем (-сен)

Б. –рах (-рех), -тарах (-терех)

В. -=н (-\н), -а (-е), -ра (-ре),- ш=н (-ш\н)...



Предварительный просмотр:

Слайд 1

Ачасем валли çыракан хěрарăм çыравçă (Ева Николаевна Лисина) Авторě Петрова Анна

Слайд 2

Пурнăç утăмěсем 05.12.2013http://aida.ucoz.ru2 1939 çулхи утă уйăхěн 26- мěшěнче Патăрьел районне кĕрекен Именкасси ялĕнче вĕрент ӳ çĕ кил-йышĕнче çуралнă. Мускав ял хуçалăх академийěнче агроном-биолога вĕренсе тухнă. Мускав патшалăх университечěн ботаника садĕнче, Мускаври ют çěр чěлхисен литература библиотекинче, Щепкин ячěллě театр училищинче вĕрент ӳ çĕре ĕçленĕ, Театр институтĕнче пулас чăваш артисчĕсене чăваш чĕлхипе литературине вĕрентнĕ.

Слайд 3

Ĕçě-хěлě Прозаик тата куçаруçă.60- мěш çулсен вěçěнче çырма пуçланă.1988-мěш çултанпа СССР писателěсен Союзěн членě.1987-мěш çулта иртнě Тěнчери «Чи лайăх ача-пăча кěнеки» конкурс лауреачě.1990-мěш çулта «Çăкăр чěлли» калавě «Нимěç хумě» радиостанци ирттернě конкурсра пěрремěш вырăн йышăннă.

Слайд 4

Чапа кăларнă хайлавсем. 1987-мěш çулта иртнě Тěнчери «Чи лайăх ача-пăча кěнеки» конкурсра «Лопоухий Илюк» хайлавě 2-мěш вырăн йышăннă.1990-мěш çулта «Çăкăр чěлли» калавě «Нимěç хумě» радиостанци ирттернě конкурсра пěрремěш вырăн йышăннă. Хайлав тăрăх нимěçле пьеса та çырнă.

Слайд 5

Куçаруçă А.Н. Островский, Эдуард де Филиппо, Пьетро Гаринеи, Сандро Джованнини, Юджин О'Нил пьесисене, Варлам Шаламов калавěсене, Орхан Вели сăввисене чăвашла куçарнă

Слайд 6

Пархатарлă ěç 1991 çултанпа Библие чăвашла куçарассипе ĕçленĕ.1997-2009 çулсенче Библие редакцилесе пичете хатěрленě.

Слайд 7

Хисеплесе Литературăра ăнăçлă ěçленěшěн Ева Лисинǎна 2001 çулта «Чăваш Республикин хисеплĕ культура ĕçченĕ» ята панă. Митта Ваçлей премийĕн лауреачĕ. «Чăваш Республики умĕнчи тивĕçĕсемшĕн» орден медалĕпе чысланă

Слайд 8

Пичетленнě паллăрах хайлавěсем «Сказки» (1969), «Çĕньял ачисем» (Дети Синьяла, 1971, 1977, 2005), «Хĕле кĕрес умĕн» (Накануне зимы, 1974), «Хупах хăлха Илюк» (Лопоухий Илюк, 1979, 1986), «Тепĕр çул та килетпĕр» (Мы вернемся, 1989), «Пăркка мучи калавĕсем» (Рассказы дедушки Пркка, 1991), «Çăкăр чĕлли» (Кусок хлеба, 1994), «Христос Çуралнă Çĕр» (Ночь Рождества Христова, 2000), «Улăхпи» (Улыхби, 2002) и др

Слайд 9

Хайлавěсем çинчен Ева Лисинăн кашни кěнекинчех тěпре-ача сăнарě,кашни кěнекинче тенě пекех –чун ыратăвě.Чăваш литературинче хěр ача чунне Лисина пек витěр куракан,ун черченлěхне,ачашлăхне витěмлě палăртакан сайра.Тěнче синкерне,вěçěмсěр ыратăвне çыравçă тасалăхпа,çынлăхпа тавăрать. Юрий Яковлев,литература тěпчевçи

Слайд 10

Ача-пăча валли Лисина, Е. Н. Дети Синьяла : повесть / Ева Лисина ; пер. с чуваш. И. Сергеева ; худож. Ю. Вечерский. – М. : Дет. лит., 1977. – 96 с. : ил. Вăрçă хыççăнхи çулсенче выçăпа вилнĕ Çěньял ачисене асăнса 1970 çулта çырнă. Калава нумай ют чĕлхене куçарнă. Кĕçĕн çулхи ачасем валли

Слайд 11

Лисина Е.Н.Лопоухий Илюк : повесть-сказка/Ева Лисина;пер.с чуваш.Ильгиз Каримов;худож.Л.Владимирс кий.-М.:дет.лит.,1986.-143с. Индирен хăйне кěтекен чăваш хěрачи патне çула тухнă Илюк ятлă слонпа пулса иртекен тěлěнтермěшсем çинчен каласа парать. Кěçěн çулхи ачасем валли

Слайд 12

Лисина Е.Н. Пăркка мучи калавěсем/Ева Лисина.- Шупашкар:Чăваш кěнеке изд-ви,1991,-96с. Пăркка мучи калавěсем хресченěн йывăр пурнăçне уçса параççě. Кěçěн çулхи ачасем валли

Слайд 13

Лисина Е.Н. Çăкăр чěлли: повеçсемпе калавсем/Ева Лисина.-Шупашкар: Чăваш кěнеке изд-ви,1994.-430 с.Пер.загл.:Кусок хлеба Ял ачисемпе çамрăкěсен вăрçă хыççăнхи пурнăçě. Кěнекери хайлавсем аслисене хисеплеме,чăтăмлă пулма вěрентеççě. Вăтам классенче вěренекенсем валли.

Слайд 14

Лисина, Е. Н. Çĕньял ачисем : повеçсемпе калав / Ева Лисина. – Шупашкар : Чăваш кĕнеке изд-ви, 2004. – 176 с. – Пер. загл.: Дети синьяла. Ял ачисен пурнăçне уçса паракан хайлавсем. Вăтам классенче вĕренекенсем валли

Слайд 15

Лисина Е.Н. Тепěр çул та килетпěр: повеçсем/Ева Лисина.- Шупашкар:Чăваш кěнеке изд-ви,1989.- 399 с.- Пер.загл.: Мы вернемся Виçĕ повесть çуллахи каникула яла килнĕ хула ачисен пурнăçне,вĕсем тăван тавралăха юратма вĕреннине уçса параççĕ.

Слайд 16

Лисина Е.Н. Улăхпи: повесть/Ева Лисина; худож. Н.Н.Тихонова.-Шупашкар: Чăваш кěнеке изд-ви,2002.- 40с.-Пер.загл.: Улыхби Хăйěн ачалăхне аса илсе автор вăрçă вăхăтěнче çынсене кăна мар,выльăхсене те йывăр килнине çырса кăтартать.Ĕне çемьене выçлăхран çăлнисěр пуçне лаша вырăнне те ěçлет.

Слайд 17

Виç енлě дневник Мěн пěлнěМěн пěлтěмМěн пěлес килет Ева Лисина-ача –пăча çыравçи Библи чăвашла куçарнăМěнле ěмěтпе пурăнать? «Çăкăр чěлли» авторěКуçаруçă пулнăАча-пăча валли çырма кăмăлě пур-и? Г.Айхи йăмăкěКу таранччен вуламан хайлавěсемпе паллашрăм

Слайд 18

Вуласа пěлме пулать Лисина E. «Вăй çитнĕ таран ĕçлесчĕ» /Eва Лисина; Г.Юмарт калаçнă // Хыпар.– 1999.– 24 утă.– С. 6. Юмарт Э. «Eва Лисина персонажĕсем кĕрешсе тасалаççĕ» / Э.Юмарт // Тантăш.– 1999.– 29 утă ( 31).– С. 3. Яковлев Ю. Пурнăç хĕвĕшĕвĕ тата чун тăнăçлăхĕ / Юрий Яковлев // çамрăксен хаçачĕ.– 1999.– 6 çурла ( 29).– С. 9. Яковлев Ю. «Чăваш ялĕнчен çурт илесшĕн» / Юрий Яковлев // Чăваш хĕрарăмĕ.– 1999.– 31 утă ( 28).– С. 2. Яковлев Ю.В. Хальхи чăваш литературинчи синкер тĕнчетуйăмăн хăш–пĕр тĕсĕсем / Юрий Яковлев // Хальхи чăваш литератури: илемлĕ ăсталăх ыйтăвĕсем.– Шупашкар, 1990.– С. 20–30. Хузангай А. Солнечные поляны Синьяла // Дружба народов. 1979. 1.

ПЛАН%


1? Ч.р чунсем – пир.н туссем

1?1? Ева Лисинан “Мускав кушак.сене чапа кёлартём???” калав. тёрёх ирттермелли урок план. (1-м.ш урок)

1?2? Ева Лисинан “Мускав кушак.сене чапа кёлартём???” калав. тёрёх ирттермелли урок план. (2-м.ш урок)


УМ СЁМАХ


Чёваш шкул.н тёван литература в.рентес .=.н п.ррем.ш пусём.нче (V-VII классем) хайлавсене т.р.с: =ител.кл. хёвёртлёхпа: ёнланса: шухёша палёртса вулама хёнёхтарассин п.лтер.ш. пысёк? Халёх сёмахлёхне: илемл. литературёна в.рентнинче =ит.некен =амрёксен ёс-хакёлне: кёмёл-туйёмне пуянлатас: =ынлёхне й.ркелес т.ллев т.п вырён йышёнмалла? +ак тапхёртах литература теорий.пе пирвайхи ёнланусене памалла: ёна аслёрах классенче туллинрех в.ренессине асра тытмалла? Ачасене хайлаври сёнарлё шухёша: сёмаха уйёрма: вёрттён шухёша ёнланса илме: литературёна юратма в.рентмелле? Кунсёр пу=не =ыхёнуллё пуплеве аталантарасси те т.п вырёнта тёмалла? Ачасен илемл. те вит.мл. кала=ма: =ырма: п.р-п.ринпе: =ит.нн. =ынсемпе сёпайлё хутшёнма хёнёхмалла? Ачасен =ак хёнёх.в.сене аталантарасси вара – учитель т.ллев.? 

Тытём. енчен илес пулсан =.н. литература учебник. уйрём темёсенчен тёрать? К.некере пур. 13 тема? Мана уйрёмах “Ч.р чунсем _ пир.н туссем” текен пай кил.шр.? Тематика план. тёрёх =ак темёна 6 сехет уйёрнё? В.сенчен тёваттёшне учебника к.ртн. хайлавсене в.ренме панё: пилл.км.ш урока килти вулав урокне ирттерме тата литература теорине ёнлантарма уйёрнё: улттём.ш. вара _ п.т.млет\ урок.?


Ч,Р ЧУНСЕМ _ ПИР,Н ТУССЕМ


1-м.ш урок

Урок теми% Ева Лисинан “Мускав кушак.сене чапа кёлартём???” калав. тёрёх ирттермелли урок план.


Урок т.с.% хайлав текстне тишкермеллли урок _ хутёш урок

П.л\ т.ллев.сем% 

а) =ыав=ё ч.р чунсен: =ынсен чун-ч.рине вит.мл.нкётартакан сёнлёхсене тупма: курма: ёнланма в.рентесси*

ё) =ырав=ё чун-ч.рене у=малли мелсене (символ: пейзаж) м.нш.н тунине ёнлантарасси*

б) ачасен илемл. вулавне аталантарасси?


Сапёрлёх т.ллев.%

а) пурнё=ра кирек хё=ан та “+ын пулма!” в.рентесси*

ё) =ут =анталёкра этемпе ч.р чун тачё =ыхёнура пулнине =ир.плетсе кётартасси%

_ ,не с.ч. ч.лхи в.=.нче?

_ Йытё та кил т.лне п.лет?

_ Кушак =ук =.рте шёши те патша?

б) п.чченл.хрен хётёлма в.рентесси?


Илемл.х (аталантару) т.ллев.%

а) ачасен чун илемне вёратасси: х.рхен\л.хе: чётёмлёха аталантарасси*

ё) йывёрлёхсене =.нтерме в.рентес т.ллвпе текстри =ак й.ркесене пусёмласа вулаттарас%

_ “Ара: ку кушакён ку= туллии ку==уль пул. тет.п? Э-э: унтан та хёрушёрахиккен: ку=. Пуш-пушё: унта савёнё= та: хуйхё та =ук! Ч.ре шартах =урёлса кайр.* ара: п.тет в.т ч.р. чун! М.н тёвас;”

_ “_ Ан =ухёр-ха: - тет.п: - кур-ха% ак ку йывё= пулать! Ку - =ул=ё: епле =ем=е: халь =е= сарёлнё! Шёршине ытарма та =ук: шёршласа пёх-ха!”

_ “Тарать манран: тытрём? Кёшкёрать? +апё=ать: манн пит-ку=а чавса кёларасшён? П.рех илсе тухатёп _ =амрёкла п.тме памастёп .нт. ч.р. чуна: п.рех =ын тёватёп!?? ч.рнисем пиншакпа к.пе вит.р тухса \те тёрёнч.= _ т\сет.п!”

_ “Айван: эс мар: в.сем санран сех.рленсе тёмалла: ара: эс арёслансемпе тигрсен ратнинчен в.т! _ ёшшён калатёп .нт.: ахаль те м.ск.н : м.н вёр=ас;”

_ “??? чееленсе =.ре лартём”

_ “Хавхалантаратёп% “Маттур: Аттус: маттур”?

_ “Лёплантаратёп% “Кунта эп: кунта: ан хёра! Тёвану-хурёнташусем джунглисенче =\ре==.??? Т\рех распуй кёшкёрма==. .нт. ёна: чёта==. кёшт!”

_ “+ав кА= =.р.пе =ывраймарём _ шухёшлатёп??? М.нле вара; М.н тумалла; 

_ “Ачашлатёп???”

_ “Ыттисем хавхалантарса тёнё чух тем те тёватён: теме те ёнкаратён!”

_ “Ну: Аттус: п.т.м халёх: сана ырё сунать: ахаль ан пултёр =акё! – тет.п???”


Урок мел.семпе меслеч.сем%

_ учитель сёмах.:

_ илемл. вулав:

_ комментарилл. вулав:

_ ёнлантаруллё вулав:

_ ыйту-хурав:

_ проблемёллё кала=у:

_ кирл. эпизодсене вуласа тишкересси:

_ шырав:

_ илемл.х мел.семпе .=лени?


Пуплеве аталантарас хёнёхусем%

_ палёртуллё вулав*

_ шухёша цитатёсемпе е текстри сёмахсемпе усё курса =ир.плетни*

_ вуланё хайлава хак пама в.рентесси? 


Литература теорий.%

Символ _ =ут =анталёк е япала сёнар. Урлё этем пурнё=.н: .=.-х.л.н е шухёш.н паллине сёнлакан нумай п.лтер.шл. ку=ёмлё ёнлав?

Калав _ эпикёллё =ырнё литературён п.ч.к форми?

Психологилле калав _ литература хайлав.нче персонажён е т.п геройён шалти т.нчине: унён психологине: чун-ч.ре хусканёвне: .м.тне т? ыт? те у=са парас т.ллевпе усё куракан хат.рсемпе мелсен п.рл.хне кала==

Курёмлёх хат.р.сем%


Ева Лисинан сён \керч.к.: “Ч.р чунсен сасё т.нчи” таблица?

Словарь .=.%


м.ск.н – телейс.рскер

ч.ре шартах =урёлса кайр. (ч.ре =урёлать: ёш =урёлать – фразеол?) _ сердце разрывается

=ын ту (фразеолог?) _ вывести в люди

хавал _ вёй

халтан кай (фразеолог?) _ вёйран кай

вирелле _ =\лелле (дыбом)

пушёт _

мунчала _

с\с _ 

тён-тён _ =ир.п

ёс пух (фразеолог?) _ набираться ума

Киле панё .=?


1? Аттуса п.чченл.хрен хётарма Пёркка мучи м.нле мелсемпе усё курать? +ав мелсене палёртса т.сл.хсемпе =ир.плет.р: тетрадь =ине =ырса ил.р?

2? Эсир п.чченл.хе туйса курнё-и; Хёвёр п.чченл.хе \керсе кётартёр ?


УРОК ЮХЁМ,%

1? Киле панё .=е т.р.слесси?

Учитель сочинени тетрач.сене пу=тарса илет?


2? +.н. темёна ёнлантарасси?

Учитель =.н. раздел в.ренме пу=лассине п.лтерет? +ак рвздела в.ренсе п.терн. хы==ён хёйсем кил.штерекен ч.р чуна фотоаппаратпа \керсе илн. сён \керч.к тёрёх сёнлав сочинений. =ырассине аса илтерет? Лидия Саринен “Кукамайён сар чёххи???” калав. тёрёх килти вулав урок. пулмаллине асёрхаттарса хёварать?

а) М.нш.н раздел ятне “Ч.р чунсем _ пир.н туссем” тесе хунё;

ё) Ваттисен сёмах.семпе .=лесси?

б) Ачалёха аса илсен???

С.м-авал: этем пурнё=. нумай енчен =ут =анталёкри вёйсенчен килн. чухне: этем хёй.н тавраш.нчи пур япалана та чунлё тесе шутланё% х.вел те: уйёх та: \сен-тёрансем те: =.лен-калтасемпе кайёк-к.ш.к те: ытти ч.р чунсем те? В.сем те: этем майлах: п.р-п.ринпе хутшёнма: кала=ма пултарнё пулать? Анчах та в.сен ч.лхине пур этем те ёнланма пултараймасть-м.н? Ырё чунлё этем кёна ч.р чун ч.лхине ёнланма пултарать? Ырё чунлё этем кёна ч.р чунсен чун ыратёвне: хуйхи-суйхине туйма пултарать? Чёваш вара ырё чунлё (таблицёпа .=лесси)?

Ч,Р ЧУНСЕН САСЁ Т,НЧИ



Ушкёнсем


Чёвашла


Вырёсла



Сёмах майлашёв.сем


ев.рлев

сёмах.


глагол


ев.рлев

сёмах.


глагол


  1. Йыт качка


Кушак ами – кошка

Кушак а=и – кот

Кушак =ури – котенок


Йытё ами – сука

Йытё а=и – кобель

Йытё =ури – щенок


II. Чёх-ч.п

Чёх – курица

Чёх ч.ппи – цыпленок


Автан – петух


Кёркка ами – индюшка: индейка

Кёркка а=и – индюк

Кёркка ч.ппи – индюшонок


III. Хур-кёвакал

Кёвакал ами – утка

Кёвакал а=и – селезень

Кёвакал ч.ппи – утенок

Кёвакал хёй – кряква (кайёк кёвакал)


Хур ами – гусыня

Хур а=и – гусак

Хур ч.ппи – гусенок


IV. Выльёх-ч.рл.х

Сурёх – овца

Така – баран

Сурёх путекки – ягненок


Качака – коза

Качака таки – козел

Качака путекки – козленок


Сысна ами – свиноматка

Сысна а=и – хряк боров

Сысна =ури – поросенок


,не – корова

Вёкёр – бык

Пёру – теленок


Лаша – лошадь: конь

Ёйёр – жеребец

Тиха - жеребенок



мяук

мяук-мяук

мав-мав

ма-а-ав


хав

хав-хав

хав-в


кёт кёт-кёт

кёт-кёт-кёт кётик-кётик (чёх)


куккуруккук

куккурукку-у-ук


нарт нарт-нарт


ка-ка-как

кикак


мяк

ме-е-ек


мекек

ме-ке-кек


нёрёк

нёрёк-нёрёк

нёрик-нёрик

нёр-и-ик


му

му-у-у



мяуклатать

мавлатать

мавётлать

макёрать


хашлатать

в.рет

улать


кётиклет

кёлёклать

кётёклатать


авётать


какёлтатать


нартлат


какалать

каклатать

какёлтатать


макёрать


макёрать 

мекеклетет


нёриклетет

нёрёклатать


муклатать

макёрать

.н.рлет


к.=еленет



мяу

мяу-мяу


гав

гав-гав


ку-ка-ре-ку


кулдык - 

кулдык-кулдык


кря-кря-кря


га-га

га-га-га


бэ-э-э


бэ-э-э



мяуклатать


лает

воет


кудахтает

квохтать

клохтать


кукарекает


кулдыкать


крякать


гоготать


блеять


блеять


хрюкать


мычать

тихо мычать


ржать




ка=са кайса в.рет – лает с остервенением

в.рсе ил – потявкать: полаять

в.рсе яр – залаять

йытё в.рн. сасё – лай


кёлёк чёххи - наседка


алтан-алки – сережки петуха

алтан качи – петушьи шпоры

алтан кикирикки (кикирик.) – петуший гребень



Куратпёр .нт.: чёвашшён чылай ч.р чун “макёрма” пултарать?

Эпир ч.р чун ч.лхине: =ут =анталёк ч.лхине ёнланма пултарёпёр-ши; Паянхи урокра т.р.слесе пёхёпёр?

Текстён п.р пайне “ви=. пайлё дневник” мел.пе: икк.м.ш пайне “тёватё пайлё дневник” мел.пе с\тсе яватпёр? Текста пайланё чух =акна шута илетп.р% 


  1. =ут =анталёксёр хула

  2. =ут =анталёкпа хула п.рл.х.?



Аттус кушак


Автор позиций.


Вулакан шухёш.


1


2


3


,=.-х.л.


Сён-сёпач.


Пурёнакан вырён.


Тыткаларёш.


Ларать Аттус ч\рече =инче??? кун.-кун.пе урамалла пёхса?


??? ку= туллии ку==уль пул. тет.п??? унтан та хёрушёрах иккен??? ку=. пуш-пушё: унта савёнё= та: хуйхё та =ук! 


??? тёххёрм.ш хут ч\речинчен??? =.р питне те: йывё=-курёк хумханнине те кураймастён? Пуш сывлёш: хир.=ри вун ултё хутлё =урт тёрри: п.р пек ч\речесен реч. - =акё =е= ун ум.нче?


??? техникёран-м.нрен хёрамасть% килте телевизор. те: приемник. те пур??? урама тухрём - =апла =ухёрса яч.: =.ре ятём – йёпёр-япёр манн тёрёх хёпарса кайр.: каялла хёпётма та =ук?


Т\рех диван айне ыткёнч.:унтан Кришша .=рен таврёнмасёр та тухмар.?


Теп.р кунне: икс.м.р юлсан: ??? каллех??? илсе тухас тер.м? Тарать манран: тытрём? Кёшкёрать: =апё=ать: манн пит-ку=а чавса кёларасшён?

??? =ума сухёр пек =ып=ёнса ларч.: ч.рнисемпиншакпа к.пе вит.р тухса \те тёрёнч.=???

??? ик кёвакарчёна курч. те тёр-тёр ч.тре пу=лар.?


??? п.р м.ск.н чун???


Ч.ре шартах =урёлса кайр.% ара: п.тет в.т ч.р. чун! М.н тёвас;


??? ку= туллии ку==уль пул. тет.п? Э-э: унтан та хёрушёрах иккен???


Теп.р кунне: пурте .=е – института салансан: ??? урама йётса тухрём? Ан =ухёр-ха??? кур-ха% ак ку йывё= пулать! Ку - =ул=ё: епле =ем=е: халь =е= сарёлнё! Шёршине ытарма та =ук: шёршласа пёх-ха?


+ук: Аттуса =ут т.нче кирл. мар? Юр.: паянлёха =ит.? 


П.рех илсе тухатёп?


??? т\сет.п!


Айван: эс мар: в.сем санран сех.рленсе тёмалла: ара: эс арёслансемпе тигрсен ратнинчен в.т! – ёшшён калатёп .нт.: ахаль те м.ск.н: м.н вёр=ас;


ч\рече - =ёлёнё= тупас шанё=


ку= тулли ку==ул. (хёрушё) – ку=. пуш-пушё (тата хёрушёрах) – пурнё= т.ллев. =ук? Ч.ре =урёлать (фразеол?) – сердце разрывается?


9 хутлё =урт – хулари пурнё= йывё==и – чулланса ларнё: апла пулсан аталану =ук? 9 – чёвашсен сёваплё (магилле) цифри? Вёл та хёй.н хёватне =ухатнё пулас? Чулланса ларнё “пурнё= йывё==и” й.ри-тавра пушё сывлёш (эпитет)? Пушё сывлёшра малалла пурёнмалёх хёват =ук? Кушак йёвари кайёк ч.ппи ев.р? Анчах та шума =уралнисем в.=ме пултарайма==. (рожденный ползать летать не может)? Кушак кайёк пек йывё= =инче пурёнма пултараймасть? Кушак ч\речерен 16 хутлё =урт тёрринк курать – кушак пурнё=. тёххёрм.ш хутра =е=-ха: анчах пурнё= лайёхланасса к.тмелли =ук – малашлёхра 16 хутлё =урт? П.р пек ч\речесен реч. – кушак шёпи п.рре мар: унпек шёпаллисем “реч.пе”? Кушака =акё савёнтарать-и; +ук! Ку=. пуш-пушё – пурнё= т.ллев. =ук?


Техникёран-м.нрен хёрамасть – хула пурнё=. кушака нимпе те т.л.нтермест: нимле туйём та =уратмасть? Урам (е =ут =анталёк) уншён ют: =авёнпа та вёл “=ухёрать”: “йёпёр-япёр хёпарса тарать”?


??? пурте .=е – института салансан??? – “пурте” - аслё п.л\ илн. в.ренн. =ынсем: =апах та кушак инкекне ёналанайма==.? Мучи кала=нё чух тётёшах 
–хататёкпа усё курать – тилм.рсе ыйтнине палёртать? Кукётарту местоимнипе усё курни вара п.ч.к ачапа кала=нё пуплеве аса илтерет? Ир.кс.рех вулакан ку=. умне Аттус кушак мар: п.ч.к ача тухса тёрать?


Диван ай. – х\тл.х: Кришша - =ут =анталёксёр хулара пурёнакан этем? Кушакшён хальл.хе Кришша – х\тл.х паракан? Чёваш мифологий.нче тн.че ви=. сийл.% =\лти т.нче: =ут т.нче: леш т.нче? Кушакшён =ут т.нче хальл.хе ют? Ёркка мучи =акёнпа =ырлахмасть: “паянлёха =ит.” тет?


Кушак “усал ача” шайне =итн.% кёшкёрать: =апё=ать: чавать?


Ик. кёвакарчён – ч.р. пурнё= пали: т.нче аталаннине кётартать? Чулланса ларнё пурнё= патне кайёк.сем таврённё: апла пулсан пурнё= малалла аталанса шанё= таврённё? Ик. кёвакарчён кушакён тик.с пурнё=не шуйхата==.? +акё Аттусшён ют: =авёнпа та вёл “тёр-тёр ч.треме пу=лать”?


Автор кушака м.нле сёмахсемпе ч.нет; _ п.р м.ск.н чун

_ ч.р. чун

_ Аттус

_ айван

_ м.ск.н

М.нш.н Пёркка мучи кушака теми=е хутчен те м.ск.н ч.р чун тесе калать;

Пёркка мучи Аттуса м.нле майпа йыёврлёхран тухма пулёшать: =ут =анталёкпа =ура=тарать;

- йётса тухать те ак ку???: ку??? тесе паллаштарать - =еп.=: ачаш сёмахпа

_ паянлёха =ит. – чётёмлёх

_ т\сет.п – чётёмлёх

_ п.рех илсе тухатёп - =ине тёни

_ м.н вёр=ас??? – ёнлану

_ в.сем санран сех.рленсе тёмалла: эс арёсланссемпе тигрсен ратнинчен в.т - хавхалантарни


Пурнё=ён т.п тапхёр.: =ут =анталёк


Аттус кушак


Автор позиций.


Вулакан шухёш.


1


2


3


4


+.н. пурнё= пу=ламёш.


+.р. п.т.мпе ёшёнса =итн.! Ларатёп хурён ай.нче: темле ч.лт.рти сар чечек хушшинче кёвакарчёнсем кёвёлтата==.: =ул=ёсем шеп.лтете==.?


П.р хурён. айне серте тапса тухнё – ем-еш.л: тап-таса?


+ул=ё силленет???


+ул=ё тёп пулать???


+.н. пурнё= пу=ламёш.?

Теп.р куне ир-ирех тухса к.т.м.р Аттуспа? Тухрёмёр та – ак сана! Лёпсёркка кёна п.ч.к в.рене ай.нче п.р кушак лара парать!


??? п.ррем.ш хутра пурёнакансем те савёнса кайр.=?


??? п.ррем.ш хутра пурёнакансене тав тёватёп та икк.м.ш хутра пурёнакансем патне хёпаратёп?


??? ви==.м.ш хута хёпаратёп???


Кашни кун п.р хут йышёнатпёр: =\лерен =\ле хёпарса пыратпёр? +итр.м.р тёххёрм.ш хута! ,нт. =урч.пе пу=тарёнч.=? Ватти те: в.тти те??? п.т.м халёх сана ырё сунать?


Тёххёрм.ш хута???


Кёшт лёпланч.: пёхать: пёхать кёвакарчёнсем =ине: тен: сунар=ё чун. вёранч. пуль; Пёхма пёхать: хёй =авах аяла анасшён мар?


Аттус хёлхи выляса =е= тёрать! Ак мансах кайр. манн ч.р=и =инче ларнине: хёех =.ре сикр.! +ур метр пек тёвать те манн енне =аврёнса пёхать?


Кёшт хёюланч.?

Аттус шёршласа пёхать: унтан п.р =ул=инее т.ксе илет?


??? каялла чакать


???каллех пырса т.кет? Вылять: =ав вёхётрах ёс пухать – чисти п.ч.к ача!

Аттус серте айнех к.рсе кайр.! Хёраса \кн. иккен – мёяв! тесе =ухёрса яч.? 


Кёмёла кайр. =.р =инчи пурнё=!?? Т\рех ч\рече =инее сиксе хёпарч.: калл.-малл. Чупкалать? Ку=.нче темле хавал выляса тёрать? Макёрать тухасшён?


??? манран =акланать? Умлё-хы=лё тата икк. тухса к.т.м.р? Унччен =ини те =укч.: халь м.н паран: =авна сёптёрать? 


??? тён! хытса кайр.: ку= илмес.р пёхать: сёмсине нёш-нёш тутарать! Леш. кунталла =ывхарсанах курпунне кёларса ёррр! ёррр! тесе хёратать? 


??? урём-сурём макёрса юлч.!?? 


??? ку= тулли ку==уль! 


Эх: кёшкёрать леш: эх: =ухёрать –манран уйрёласшён мар! 


Аттус макёрать: хёпарасшён стена =ине сикет? 


Вёл хёпараймась: =ём тутёр хёпарать?


??? сикр. те =ём тутёртан =акланч.!


Аттус =итр. те!?? Аттус хёй те ни=та кайса к.реймест? Татах =апла хёпарасшён?


Аттус =акланса анать: =акланса хёпарать!


Анать Аттус: чупкаласа =\рет???


Хёйне юратнине: мухтанине сисет тата??? Урана пырса с.рт.нет: лайёх моторлё трактор пек мёрёлтатать?


+акланч.???


+итр.??? Анч.? Т\рех =\лелле хёпарасшён? +ук! халех хёпарасшён! Х.рсе кайнё!?? +акланч.?


??? м.н чул вёй: м.н чул хастарлёх кирл. - =ав кун апат =ин. тир.к. =ум.нчех =ывёрса кайр.?


??? чееленсе =.ре лартём?


Хавхалантаратёп%

_ Маттур: Аттус: маттур!


Лёплантаратёп%

_ Кунта эп: кунта: ан хёра! Тёвану-хурёнташусем джунглисенче =\ре==.: эс сертерен хёратён! Т\рех распуй кёшкёрма==. .нт. ёна: чёта==. кёшт!


Аттус: паянлёха =итет!


+ав ка= =.р.пе =ывёраймарём – шухёшлатёп? Эп кушак няньки пулаймастёп? Ман час киле каймалла? Карчёк та к.тсе халтан кайр. пуль? Аттус м.нле вара; Унчченхилле т.рмери пек пурёнтёр-и; Юрамасть! М.н тумалла; Шутласа тупрём!


Ман Аттус??? “Пулч.: юн. в.реме к.ч.: халь п.тмест!” - тер.м? Чунём лёштах кайр.?


??? ху=алёх лавккине чупатёп!?? Пушёт-мунчала – с\с =ук вара (ахальтен т.п хула мар .нт.!) Туянтём ви==.лле явнё =ин=е в.рен? Пур=ён пек йёлтёркка та пит. Килт.м каялла? Манн Аттусён??? М.ск.н! Ачашлатёп%

_ Аттус: нивушл. ман =инчен =апла начар шутларён; Нивушл. эп сана =апла пёрахса хёварёп;


П.р кив. =ём тутёр шыраса тупатёп та в.ренпе Аттуса илсе хамёр т.лте: п.ррем.ш хутра: пурёнакансем патне анатёп?

_ Страствёйте! Эп Карзаков Григорий Прокопич ашш.: ялтан килн.? Мана п.р сёнав тума расрешени парсамёр!

_ Пашалстё!


Ак в.сен ч\речине у=атёп та Аттуса сада тытса ывётатёп (=\лл. мар: ним хёрушши те =ук!)


Эп в.рен в.=не =ём тутёрпа =ыхатёп та ч\речерен аялалла яратёп? Унтан в.рене май.пен-май.пен каялла туртатёп =ём тутёр =\лелле-=\лелле хёпарать?


Эп. лёпкён кёна% “Аттус: кил: кил кунта”: - тет.п: =ём тутёрпа ёна сёмсинченех с.рт.нет.п?


Ак ман Аттус???


Пусёран в.рен в.==.н шыв кёланё пек туртатёп: туртатёп часрах!


_ Хёпарассу килсен анас пулать! – тет.п? - +аклан тутёртан?


_ Страствёйте!??

_ Пашалстё!


П.р ёнсан ёнсах пырать!


??? хам алёри в.рен в.=не кухня ч\рече ай.нчи батарейёран =ыхса хуратёп та к\рш.семпе чей-кофе .=се ларатёп: кайран в.ренрен пырса туртатёп та кушака каялла хёпартатёп?


???мур!??


??? ахаль ан пултёр =акё! – тет.п6 хам в.рене т.р.слет.п% =ир.п-и; - татёлса ан кайтёр* =акланмаллине лайёх =ыхнё-и; Эп. кёна мар: Кришшапа кин те т.р.сле==.?

_ Аттус: хат.рлен?


В.рене аяккалла тик.сс.н шутаратёп?


??? Аттус???


“Кёшт =\рекеле-ха: уруна =ем=ет!” - тет.п?


+\лелле туртатёп? Акё вёл пир.н Аттус: телейл.скер: вёйлёскер: ёслё та хёюллёскер! Эх: савёнтёмёр вара!




Перка мучи хурён ай.нче ларать? Хурён – хурлёх: хуйёх? Ыррине к.тместп.р: м.нш.н тесен тёхёр хутлё =урт читл.хне ывёл. те лекн.-=ке? “Ч.лт.рти сар чечек”: “кёвакарчёнсем”: “=ул=ёсем” - ч.р. пурнё=ён паллисем? В.сем усал мар: ырё% кёвёлтата==.: шеп.лтете==.?


Серте – ем-еш.л: тап-таса: тин =уралса шётса тухнё? Серте кунта пурнё= чулланса ларнё хулана таврённине кётартать?


+ул=ё силленет - =ут =анталёк кушака аллипе сулса саламлать?


Мёяв! Кёшкёрать кушак: чёвашла вара мяук! Кёшкёрмалла: апла пулсан макёрма та манса кайнё вёл?


Калав пу=ламёш.нче кушак =ут т.нчерен ютшёнатч.: хал. вара =.р =инчи пурнё=шеен ни=та кайса к.реймест? Ч\рече - =ёлёнё=: пурнё=а хавал к.ртме пулёшакан паллё?


Малтан п.рре тухнё% кайран “умлё-хы=лё тата икк.” тухса к.н.? Пур. вара ви=. хутчен? Ви==. – чёвашшён асамлё вёй к.ртекен хисеп? Кушак тыткаларёш. 3 хут урама тухса к.н. хы==ён т.прен улшёнать? Хула =урч. вара Пёркка мучиш.н “т.рме”?


Нёш-нёш: ёррр ев.рл. сёмахсем ч.р.л.х к.рте==.?

Маларах .=сем хурён ай.нче пулса иртетч.= (м?т? кушак =ут =анталёка йышёнсан та: йышёнмасан та пултаратч.): хал. вара в.рене ай.нче пулса ирте==.?


Кушак макёрать!


Пушёт: мунчала: с\с – хуласёр =ут =анталёк палли? Ви==.лле явнё (каллех “3”!) =ин=е в.рен - =ут =анталёкпа хула пурнё=не п.рлештерекен =ул? +ин=е: м.нш.н тесен хула пурнё=не т.прен улёштарма май =ук? “Пур=ён пек йёлтёркка та пит. тён-тён” - =ут =анталёкпа хулана =ыхёнтаракан =ул =ир.пленсе пурнё=а к.рессе шантарать?

“Пушё ку=” - “ку=.нче темле хавал выляса тёрать” - “ку= тулли ку==уль”? Макёрма п.лмен кушак ку==ульпе макёрма в.ренет? 


+ём тутёр - .л.к-авал чёвашсем =ём =иппе тум-тирне т.рлесе эрешлен.: усал-т.селе хёратнё? Кунта Пёркка мучи =ём тутёрпа пулас чёрмавсене хёратса яма усё курать?

Ёшшён: =ынна хисеплесе кала=ать: =авна пула хула =ыннин кёмёл. те =ий.нчех =ем=елет? 


Ч\рече у=ёлч. – “п.р пек ч\речен реч.” хы=.нчи пурнё= улшёнма пу=лар.?

Леш тени чёвашшён “усал” п.лтер.шпе тан? “Усала” ч\речерен сада ывётать? Сад - =ут =анталёк: ч.р. пурнё=?


+ут =анталёка ч\речерен =ём тутёрпа усал-т.селрен тасатса к.ртет? “+ём тутёр =\лелле-=\лелле” хёпарать” - =ут =анталёкпа хула =ывёхланса пыра==.?


+ём тутёр сёмсинчен с.рт.нет – Аттуса усалран тасатать: =авна пула Аттус: “хёпарайманскер”: =\лелле =.кленет?


П.ррем.ш хутри =ынсем патне савёнё= таврёнать? Пусё - =ут т.нчепе =ыхёнтарса тёраканни? Кушака “часрах” хёпартса усалсенчен тартать?


Теми=е хут антарса хёпартать – кёмёл =ир.пл.хне т.р.слет?

Ырё кёмёлпа: ёшё сёмахпа хула =ыннисене =ут =анталёкпа =ывёхлатать: хула =ыннисене савёнё= тавёрса парать?


Ви==.м.ш хут каллех “3”! Ялта п\рт ёшшине тытса тёраканни – кёмака: хулара – “ч\рече ай.нчи батарея”? Ялта кёмака хы=.нчи “х.рт-сурт” =уртри лёпкёлёха сыхлать: хулара вара вёл “ч\рече ай.нчи батарея” хы=.нче? Перка мучи хёй пу=арнё .=е малалла тёсма “батарея” хы=.нчи х.рт-сурта шанса парса хёварать?

Аттус пурнё=. “лайёх моторлё трактор пекех” к.рлеме пу=лать? 


Ватти те: в.тти те пу=тарёнч.= тет: апла пулсан кушак в.сене п.р-п.ринпе =ывёхлатр.? Уйрём шёпа ыттисен пурнё=.пе =ывёхланса явё=ать?

Хулапа =ут =анталёка =ывёхлатнё =ул “=ир.п-и: лайёх =ыхнё-и;” Кришшапа кин те =ак =ула т.р.сле==.? В.сем те =ут =анталёкпа =ывёхланч.=? Перка в.сенчен шикленетч. пулсан: хал. вара хёйсен те =ак .=е явё=тарать? 


Хула кушаки Аттус хёй.н тив.=не маннёчч.? Хал. вара ахаль лармасть: .=лет: =авна пула “тир.к. =ум.нчех” =ывёрса каять?




Проблемёллё кала=у

Ир.кре: ялти ху=алёхра тата хулари хваттерте пурёнакан ч.р чунсен пурнё=не танлаштарёр? Сир.н шутпа: ё=та пурёнакан ч.р чунсен пурнё=. туллирех те савёнё=лёрах;


Ч.ре шартах =урёлса кайр.* ара: п.тет в.т ч.р. чун! - =амрёкла п.тме памастёп .нт. ч.р. чуна: п.рех =ын тёватёп”: - тет Пёркка мучи кушак пирки? +ак сёмахсем Пёркка мучи м.нле =ын пулни =инчен кала==.; М.нш.н –ха кушака вёл “п.рех =ын тёватёп” тет;


Пёркка мучие сёнав тума палламан =ынсемех пулёша==.? М.нрен килет-ши =акё; Пёркка мучи ют =ынсемпе кала=нине сёнёр та хёвёр шухёша т.сл.хсемпе =ир.плет.р?


Киле .=?


2-м.ш урок

Урок теми% Ева Лисина “Мускав кушак.сене чапа кёлартём” (2-м.ш урок)


Урок т.с.% произведение вуласа тишкермелли урок

П.л\ т.ллев.% 1) произведени ч.лхине сёнама: тишкерме в.рентесси* 

2) тав=ёрулёха аталантарасси?

Сапёрлёх (воспитани) т.ллев.%

1) кала=у этикеч.н правилисене аса илтересси*

2) ватта хисеплеме в.рентесси*

3) п.чченл.хрен хётёлма пулёшасси? 


Илемл.х т.ллев.%

1) произведенири сёнарсем =инчен харпёр хёй шухёшне илемл.: яка ч.лхепе у=са пама в.рентесси*

2) сасса улёштарса рольсем тёрёх вулама хёнёхтарасси?


Урок мел.семпе меслеч.сем% учитель сёмах.: текст тёрёх .=лени (ыйтусемпе .=сем): рольсем тёрёх .=лени (Пёркка мучипе шофер): текстпе кил.ш\лл. ваттисен сёмах.сем тупни?


Словарь .=.% ашкёрса: апёрша: тёпёл-тёпёл: шёлтёрма: йёкёртатса: шёпёрлан: мушшелник: кум: урса кайр.: кёр =авра: с.ре хивре: рационализатор?


Литература теорий.% танлаштару: олицетворени: эпитет: метафора: метоними?


Курёмлёх хат.р.сем% =аврака ёшне “п.чченл.х” тесе =ырнё хут* Аттуса п.чченл.хрен хётарма пулёшакан мелсене (а) =еп.=: ачаш сёмах* ё) чётёмлёх* б) =ине тёни* в) ёнланулёх* г) хавхалантару* д) тимл.х* е) т\с.мл.х* е) лёплантарма п.лни* .) чеел.х) ромашка =ул=и ев.р хут =ине =ырмалла* \керч.ксене пытарса хумалли картон коробка?


Урок юхём.


1? Килти .=е т.р.слесси

Иртн. урокра кушак сёнар. Ача сёнар.пе =ывёх пулни =инчен кала=нёчч. Эпир? Т.рл. сёлтава пула эпир те хёш чух хамёра никама кирл. мар пек туятпёр? Хамёр =умри =ын п.чченл.х авёрне к.рсе \кн. пулсан эпир .нт. халь м.н тумаллине п.летп.р? +ак ёсталёха пире Пёркка мучи в.рентр.? Учитель ачасен .=.сене пёхса илет: доска =ине хёй хат.рлен. ромашка =ул=исене =ыпё=тарать?

Ромашка ай.нче ачасен \керч.к.сем?





Ромашка =ул=исене =ыпё=тарса п.терсен п.чченл.хе сарё т.сл. =авракапа хуплатпёр?

Енчен те пир.н =умра Пёркка мучи ев.р ырё =ын пулмар. Пулсан пу=а усса лармалла-и-ха;

Е Аттус пек ч\речерен тинкерсе лармалла; (Ачасем хёйсен шухёш.сене п.лтере==.)?

Психолог п.чченл.х туйём.нчен =ак мелсемпе хётёлма с.нет%


  1. п.чченл.х сёлтавне ёнланма тёрёш*

  2. =.н. =ынсемпе паллаш*

  3. юлташлё пулас тесен хёвён та юлташ пулма в.рентмелле*

  4. кашни =ын хёне май интересл. пулнине ан ман*

  5. сан =ине =ынсем =аврёнса пёхчёр тесен интересл. =ын пулма тёрёш*

  6. хёш.-п.рисемш.н п.чченл.х хёй.нпе хёй кала=малли: вёй илмелли аван самант пулнине асра тытмалла*

  7. сана ёнланма тёрёшакан: хёвён чунна у=са пама пултаракан =ынна шыра*

  8. проблемёсем =инчен кала=ма ан хёра: в.сем пурин те пур: анчах та пурне те в.сене татса пама пулать*

  9. =ын – пысёк вёрттёнлёх: хёвна ху т.р.слеме вёхёт ан шелле*

  10. енчен те эс. п.ччен пулсан сёлтавне ыттисенче мар: хёвёнта шыра?



Сир.н п.чченл.хе вара эп. хампа п.рле илсе каятёп (учитель ачасен \керч.к.сене пу=тарса илсе коробка ёшне чиксе хурать)?


2? +.н. темёна ёнлантарни%

а) текстпа паллаштарасси*

ё) геройсене характеристика парасси?

Учитель доска =ине ик. \керч.к тёвать? +аксенчен хёш. Пёркка мучи: хёш. шофер; М.нш.н =апла шутлатёр;

Пёркка мучин м.нле ен.сене курса х.вел ялкёщшса =унать; (1 \керч.к)

М.нш.н шофера курсан х.вел п.л.т хы=не пытанать; (2 \керч.к)

Ачасем текстри й.ркесене тупса хёйсен хуравне =ир.плетн. май учитель х.вел пайёркисене \керсе пырать е =умёр =утарать?

ыльём


Атя к.р: хёна пул!


Пир.н кашни утёмрах парикмахерски!


??? урсах кайо.! Ман кунта ш\тлесе ларма вёхёт =ук: смена в.=ленет! Атя ан: мучи!


??? машина алёкне у=р.% 

- Атя ан: тасал!


“??? манпа: ватё =ынпа: с.ре хивре кала=рён???”

(Пёркка мучи)

Илья Андрейччё шофер

Пёркка сёнар. хёй те х.вел ев.р ырё кёмёлне =ынсене вале=се парать* унпа т.л пулнё =ынсем те: ч.р чунсем те: тавралёх та улшёна==.: ырё енне туртёна==.?


П.л.тпе хупланнё шофер% =ут =анталкёка: =.ре курсан савёнать* ёна ку=ран =ухатсан хир.=ле сёнар пулса тёрать?


Чёматана та: =ыхёсене те йётма памар.: лифтах к.ртсе лартр.: хёех йётса тухр.

Паллашнине алё тытсах =ир.плетр.м.р

Машинине чарёнма юраман т.лтех чарать

Сире м.нле чене==.; Нивушл. эсир п.т.м Мускав сума сёвакан Пёркка мучи пултёр???

Руль =авёркаласа кулкаласа кёна пырать???

Халь кулкаласа пыратён-ха та???

(Пёркка мучи)

- Мучи-и! – кёшкёрса яч. шофер? – Ма па=ёрах =апла каламарён;!


Шофер пек =ынсене чёвашсем м.нле кала==.; (ик. питл. =ын)


Пассажир “п.т.м Мускав сума сёвакан Пёркка мучи” пулнине п.личчен шофер м.нле кала=ать;


Пёркка мучи пулнине п.лсен шоферён кёмёл. улшёнать-и;


Сасса улёштарса Пёркка мучипе шофер кала=ёвне рольсем тёрёх вулани?

Хальхи пурнё=ра шофер пек =ынсем т.л пула==.-и; Ватё =ынпа Илья Андрейчён еплерех кала=маллачч.;

Пуплев этикеч.н првилисемпе паллаштарасси?

Ваттисен сёмах.семпе .=лесси?

Проблемёллё кала=у

1? Автор калавра м.нле ыйтусем хускатать;

2? Калава вуласа тухнё хы==ён м.нле шухёш-туйёмсем =уралч.=;

+ак аклав ник.с.нче этем чун.: тив.=.: кёмёл.? Хёвёрпа юнашар пурёнакан =ын: ч.р чун =инчен шухёшлама: пёшёрханма в.рентет ку калав? +авён пекех ырё чунлё пулма: п.р-п.рне ёнланма: пулёшма?

+ак предложенисенче ч.лхене илемлетекен мелсем тупёр?

Пурнё= кайр. Аттусён! (олиц?)

Сёпай х.р пек: пу=не =.клемес.р ларать? (танл?)

Кушак аннине: п.т.м остановка пёхса тёрать? (метоним?)

Эп =ын турём-=ке ёна? (гипербола)

Шофер урсах кайр.? (фразеологизм)

Аттус п.т.мпе чапа тухнё! Урам. те чапа тухнё? Ырё .=.н ник.сне тёвасси =е=? (хутлам: ват? сём?)

Калавра м.нш.н нумай пёнчё тата скобкёсене илн. предложенисем нумай;

Пёркка мучи ялтан илсе килн. куччене=сем =инчен калавра ик. хутчен асёнать? +акна автор м.нле .=-пу=а кётартса пама =ырнё;

Калавра Пёркка мучи вырёс сёмах.сене чёвашлатса калани час-часах т.л пулать? +ав сёмахсене тупёр та =ырса ил.р? Чёвашлатса кала=ни Пёркка мучи сёнарне хёш енчен у=са пама пулёшать;

Киле .=?

Эсир кёмёллёх сёмах.сене п.лет.р-и; +ав сёмахсемпе усё курса Пёркка мучипе шоферён паллашичченхи кала=ёвне диалог туса =ырёр? Сир.н диалогри шофер кала=ёв. Унён сёпайлёхне: чётёмлёхне кётарттёр?


3-м.ш урок


Урок теми% Федор Осиповён “Хавру=” хайлав. (1 урок)


Урок т.с.% хайлав текстне тишкермелли хутёш урок


1? П.л\ т.ллев.%

1) калава вуласа тухса тишкересси*

2) геройсен .=-х.лне хак пама в.рентесси*

3)пуплев ёсталёхне якатасси?


2? Сапёрлёх (воспитани) т.ллев.%

1) ч.р чунсене юратма в.рентесси*

2) чён юратёва суя юратуран уйёрма в.рентесси?


3? Илемл.х (аталантару) т.ллев.%


  1. юрату туйёмне вёйлатас т.ллевпе =ак вырёнсене пусёмлатса кётартмалла


(схемёна пёхёр)?


Пуплеве аталантарас хёнёхусем% текста илемл. вуласси* ыйтусене туллин хуравлама хёнёхтарасси* пуплеве илемлетекен мелсене тишкересси: в.семпе сочиненисем: сёвё-калав =ырнё чух усё курма в.рентесси* харпёр хёй шухёшне =ир.плетсе тата хир.=лесе =ыхёнуллё калаттарасси?


Урок мел.семпе меслеч.сем% в.рентекен сёмах.: илемл. вулав: палёртуллё вулав: ачасене илемл. вулаттарни: текста тишкересси: ыйту-хурав: словарь .=.: хуравсене текстри цитатёсемпе =ир.плетесси: хурава схемёласа кётартасси?


Литература теорий.% танлаштару: повтор: антоним?


Словарь .=.% зоологи магазин.: месерле: йёпёртатать: хёпёл-хапёл: ку= пёвать?


Урок юхём.


1? Килти .=е т.р.слесси (1 е 2 ачан .=не вулаттармалла: тетрадьсене пу=тармалла)


2? Федор Осиповён “Хавру=” калав.пе паллашасси (илемл. вулав: ёнлантаруллё вулав)


3? Текста тишкерни?

_ М.н вёл Хавру=;

_ Тим.р шапа ятна кам тупса хурать; Ку ят тим.р шапана кил.ш\лл.-и;

_ Хавру= =.н. вырёнта епле пурёнать;

_ Ку хваттерте Хавру= ми=е =ул пурёнать; М.нш.н унён пурёнмалли вырёна улёштарма

тивет;

_ Тим.р шапа =емье член. пулма пултарать-и;

_ “+емье член.сем” п.р-п.рне юрата==.-и; (таблица хат.рлесси)

; - юрату

; - юрату-ши ку


! ;

! ;ашш.пе амёш.

Хавру=


Хавру=


Юрату м.нле палёрать;

асламёш.


ача



! самантрах ят парать% “Ах ку: п.ч.кскер: хитрескер? Хавру= пекех? Чён-чён Хавру=”?

! _ “Вырта-ах? Хавру=ём: вырта-ах???”* тим.р шапа “ку=.сене ялкёштарать: лёпкён пахса выртать”?

! п.р п\л.мре пурёна==.* тим.р шапа кирек ё=тан та хёй.н вырённех таврёнать

! ёшё шывпа =ёватч.: “к.пин” п.рмече хушёк.сене шёл тасатмалли щеткёпа хырса тасататч.* тим.р шапа хускалми лёпкён выртатч.?

!ш\тш.нех месерле =авёрса хуратч.: леш. кёмёлсёррён тапкалашатч.: ч.рнипе чаватч.

! шыв хат.рлесе балкон =ине тухса лартса парать

! урама илсе тухатч.* тим.р шапа “хёй майлё васкаса пырать те хёйне алла илсе к.сьене чикессе к.тет”? 

; урама илсе тухсан футболла вылякансем патне чупать: Хавру= =инчен мансах каять


; е ! юлташ.сем ум.нче йыш хутшённё тесе мухтана==.* тим.р шапа пытанать

! музыка каласан “ни=та пёрёнкаламасёр т\рех пианино патне =ывхарать








! ёна тёрантарса пурёна==.: м.н =име юратнине п.лсе =итере==. (стр? 96)


; 9 =ултан “хамёр Хавру=а” Мокроусов композитора парнеле==.


+ак предложенисенче м.нле илемл.х мел.сем пур;

1)? Вёл - =анталёк м.нле пулассине 
п.лтерекен килти бюро пекехч.? (танлаштару)

2)? Шёни: хёйне такам ку= пёвнё пекех: ларать те ларать? (танлаштару: повтор)?


Пыран ч.р чун сёмах майлашёв.нче пыран сёмаха синонимпа (=ывёх п.лтер.шл. урёх сёмахпа) улёштарёр: унён (хир.=ле п.лтер.шне) антонимне тупса палёртёр?


Автор ч.лхинчи глаголсене сёнёр? Иртн. вёхёта =ырса панё вёхётрах хальхи вёхёта кётартакан глаголсемпе усё курни калас шухёша м.нле вит.м к\рет;


Киле .= пани?


Ачасене класа килн. заявление вуласа парать: ёна теп.р урокра пёхса тухма с.нет? +итес урокён т.сне палёртса хёварать Вёйё-урока ирттерме рольсем вале=се парать: хат.рленме пулёшать?


Вёйёри роль


В.сен .=.сем


Следователь


уголовнёй .=е ертсе пыракан (учитель пулма пултарать)


Свидетель – ача


Хавру=а урама илсе тухсан пулса иртекен .=-пу= =инчен каласа парать


Свидетель – хёна


ашш.-амёш. патне хёнана килсен м.н курни =инчен каласа парать


Эксперт


Хавру=ён пурнё= условий.сене хак парать


Вулакансем


Хавру=ён пурнё=. =инчен каласа пара==. (видетельсем курман пулёмсем =инчен)* хёйсен шухёшне п.лтере==.


Корреспондент


пулса иртн. .= =инчен ха=ата заметка =ырса яракан 




ЧР Канаш район.нчи Янкёлчри

П.т.м.шле п.л\ паракан шкулён 

5-м.ш класс прокуратурине “Сим.с

патруль” кружок член.сене


ыйту?

Пире Хавру= Тим.р шапан хальхи тата малашнехи шёпи пит. пёшёрхантарать? Эпир ч.р чунсене в.сен кёмёл-туйёмне п.лмес.рех сутса янине хир.=? Хавру= тим.р шапана та сутён илн.: тёхёр =ултан вара парнелесе янё?

+ак факта пёхса тухса Хавру= ху=ине явап тыттарма ыйтатпёр?

дата алё пусни

 



Предварительный просмотр:

Кузьмина Галина Владимировна кăтартнă уçă урок планĕ

5  класс

  1. Тема: Эпир туслă пурăнатпăр.
  2. Урок тĕсĕ: пуплеве аталантармалли урок.
  3. Тĕллевсем:
  1. «Туслă ачасем» ÿкерчĕк тăрăх калав тума вĕрентесси;
  2. «Ырă ĕç» калава илемлĕ вулама, куçарма, ыйтусем çине тĕрĕс хуравлама хăнăхтарасси;
  3. Ачасене хăйсен тус-юлташĕ çинчен калав йĕркелеттересси;
  4. Предложенисем тупма хăнăхтарасси;
  5. Пĕр-пĕринпе туслă, килĕштерсе пурăнма хăнăхтарасси.
  1. Словарь ĕçĕ: тăхта – подождать, воздержаться

                                  васка – спешить

                                  шут тыт – надумать, решить что-то сделать

                     ĕмĕтлен – мечтать

                       çĕр чĕтренни – землетрясение

  1. Грамматика: Предложенийри сăмахсен йĕрки. Предолженийсене тĕрĕс йĕркелесси.
  2. Урокра кирлĕ хатĕрсем: «Туслă ачасем» ÿкерчĕк, ачасен сăн ÿкерчĕкĕсем, магнитофон, «Ача-пăча юррисем» кассета, ваттисен сăмахĕсем.
  3. Мелсемпе меслетсем: ваттисен сăмахĕсем, сăмах йышне пуянлатни, пĕчĕк çыхăнуллă калав йĕркелесси, юрă юрлни, грамматика формисемпе (предложенийри сăмахсен йĕрки) усă курма пĕлнине тарăнлатасси.
  4. Пуплеве аталантарас хăнăхусем: ÿкерчĕк тăрăх калав тума хăнăхтарасси, ыйтусем çине тĕрĕс хуравласси, сăн ÿкерчĕк тăрăх тус-юлташ çинчен каласапарасси
  5. Эпиграф: Пурнăçăн илемĕ –

     Çирĕп туслăхра.

     «Туслăха çĕнеймĕн», -

     Теççĕ халăхра.

  1. Урок юхăмĕ:
  1. Урока йĕркелесе ярасси. Сывлăх сунни, урок тĕллевĕсемпе ачасене паллаштарасси.
  2. Фонетика зарядки:

 Çи – çи – çи,

 Акă килчĕ кукаçи.

         Ăр – ăр – ăр,

        Тăрăр, утăр, чупăр!

Ле – ле – ле

Тăрăшса вĕренмелле.

        Са – са – са

        Пирĕн класра пит таса.

  1. Килти ĕçе тĕрĕслесси
  2. «Туслă ачасем» ÿкерчĕкпе ĕçлесси:
  • ыйтусем:

- ÿкерчĕк çинче çулталăкăн хăш вăхăчĕ?

- çанталăк мĕнле? (тÿпе, хĕвел, çумăр, çил, йывăçсем).

- ÿкерчĕк çинче камсем?

- ачасем ăçта вылянă? Мĕн-мĕн тăхăннă?

- Ванюк мĕнпе ярăннă?

- Павăл мĕнпе вылянă?

- Анюкпа Илемпи мĕнпе вылянă?

- Вĕсем мĕнле ачасем ?

                       ă)  план йĕркелесси:

                        - çанталăк

                        - ачасем урамра

                        - пĕтĕмлетÿ

  • Ачасен калавĕ. (Малтан пĕршер пайăн, кайран пĕтĕм калава каласа параççĕ).

      Ÿкерчĕк çинче çуркунне. Çанталăк ăшă, уяр. Тÿпе кăвак тĕслĕ. Хĕвел пăхать. Çил вĕрет. Çумăр çумасть. Йывăçсем çулçă кăлараççĕ.

      Ачасем урамра. Вĕсем Ванюк, Павăл, Анюк, Илемпи ятлă. Анюк хĕрлĕ тутăр çыхнă, хура пальто, сарă колготки, сарă пушмак тăхăннă (тата ытти ачасем çинчен те). Арçын ачасем велосипедпа ярăннă, мечĕкпе вылянă. Хĕр ачасем пуканепе вылянă.

      Вĕсем пĕр-пĕрне кÿрентермеççĕ, çапăçмаççĕ. Мĕнле туслă ачасем !

  1.         Кану саманчĕ.

- 1, 2, 3 – алăсене çĕклĕр!

  4, 5 – алăсене сарăр!

  6, 7 - алăсене ярăр!

  8, 9 – шăппăн ларăр!

- «Павăл, эпĕ, Микула» юрă (Сăвви П.Ялкирĕн, кĕвви Ф. Лукинăн)

  1.          «Ырă ĕç» калавпа иçлесси.
  • Словарь ĕçĕ
  • Учитель вулавĕ
  • Ачасен вулавĕ (çурма сасăпа)
  • 1-шер пайăн вулаççĕ, куçараççĕ (3-4 ача)
  • Ыйтусемпе ĕçлесси
  • Асламăшĕ Димăна çуралнă кун тĕлне мĕн туянса парас тетчĕ?
  • Класа кам çÿреме пуçларĕ?
  • Гарик ăçтан килнĕ ?
  • Çĕр чĕтреннĕ вăхăтра ун кам кам вилнĕ?
  • Димăпа асламăшĕ мĕншĕн велосипед туянма тăхтарĕç?
  • Дима мĕнле ача ?
  • Калав пире мĕнле пулма вĕрентет ?
  1. Çыру ĕçĕ 140 с., 2 хăнăхтару.
  2. Ачасем хăйсен тантăшĕсем çинчен сăн ÿкерчĕксем тăрăх каласа параççĕ
  3. Эпиграфа аса илесси
  4.  Ваттисен сăмахĕсемпе ĕçлесси
  • Çĕр тенкĕ пуличчен çĕр тус пултăр
  • Юлташсăр çын – тымарсăр йывăç
  • Тус инкекре палăрать
  • Çирĕп туслăх – пысăк пуянлăх
  • Вырăсла мĕнле ваттисен сăмахĕсем пĕлетĕр ?
  • Сам погибай, а товарища выручай
  • Старый друг лучше новых двух
  • Скажи кто твой друг,  и я скажу, кто ты. и т.д.
  1. Урока пĕтĕмлетни
  • Чему мы научились сегодня на уроке
  • Пирĕн пĕр-пĕринпе мĕнле пурăнмалла ? Мĕншĕн ? (Эпиграф)
  • Ачасен пĕлĕвне хакласси
  1. Киле ĕç. Юлташ çинчен каласа парасси
  2. Ачасемпе сыв пулашни.

Справка

        7 декабря 1988 года в Армении произошло мощное землетрясение, названное Спитакским по наименованию города, полностью стертого с лица Земли. Тогда за несколько секунд погибло более 25 тыс. человек, а несколько сот тысяч получили ранения.


Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр: