Чăваш чĕлхи. 7 класс

7 класс

Урок  теми%

Юрий  Сементер.н  « СУНЁМ»  сёввин  философий.?

  Урок  т.с.%     Философилле  тишкер\?

                                         Урок  т.ллев.сем%

  П.л\  т.ллев.%      1? Ю?Сементер.н  «Сунём»  сёввине  вуласа  тишкересси?

                                 2? Вуланё  хайлав  тёрёх  ачасене  тарённён  шухёшлама  

                                     в.рентесси?

  Сапёрлёх  т.ллев.%

                                 1? Ачасене  илемл.  кала=ма  в.рентесси?

                                 2? Сёвёри  пехил-халала  ёса  та: ёша  та  хывма  пулёшасси?

  Илемл.х  т.ллев.%

                                 1? Ачасене  ырё  та  илемл.  шухёш-туйёмпа  пурёнма  

                                     хавхалантарасси?  

                        Урокра  усё  курмалли  хат.рсем%

  В.рен\  к.неки:  Ю?Сементер  портреч.:  к.некесем:  словарьсем:  юрё  к.некисем:  «Ялав» журналсем:  сён  \керч.ксем?

                                    Урок  эпиграф.%

             Эпир: чёвашсем:  чёваш  пуласшён?

                                                    Ю?Сементер?

                                    Урок  юхём.%

  1?  Ктле  панё  .=е  т.р.слесси?

       Анне  =инчен  =ырнё  сёввисене  ачасене  хёйсене  вулаттарасси?

  2?  В?Петров  юрё=ё   репертуар.нчи  «салам:  =уралнё  =.р»  юрра  итлеттересси? (Сёвви  Ю?Сементер.н:  к.вви  Ю?Кудаковён)?

  3?  Ю? Сементер  =инчен  каласа  кётартасси?

       Ю?Сементер   Чёваш  Респ?  Красноармейск? рай? Танёш  ял.нче  =уралнё? К.=.н  Шетм.  шкул.нче  7 =ул: Красноармейски  вётам  шкул.нче  3  =ул  в.ренн.?  Каярахпа  +.рп\ри  культурёпа  =ут.=  училищинче  ёс  пухнё: унтан  И?Н?Ульянов  яч.лл.  Чёваш   патшалёх  университет.нче  аслё  п.л\  илн.?  Германи  =.р.нче  службёра  тёнё? Чёваш  к.неке  иэдательствинче  .=лен.?  1974  =ултанпа – « Ялав»  журналён  т.п  редактор.?  Сёвё=  20  ытла  к.неке  пичетлесе  кёларнё:  унён  300  ытла  сёввине  юрра  хывнё?  Чёваш  литературине  аталантарма  пысёк  т\пе  хывнёшён  Ю?Сементере  Чёваш  халёх  поэч.  ятне  панё?  

  4?  Поэтён  к.некисемпе:  сён  \керч.к.семпе  паллаштарасси:  «Ялав»  журналён  хёш-п.р  номер.сене  кётартасси?

  5?      Ю?Сементер.н  «Сунём»  сёввине  шухёш.  т.л.ш.нчен  тишкересси?

            1?  Ачасене  илемл.  вулаттарасси?

            2?  Т.п  шухёшне  палёртасси?

                 Автор  \ссе  =ит.некен  ачана  п\-сий.пе  к.рнекл.  те  т.рекл.:  

                 кёмёл.пе  тулли  те  ёшё  чунлё:  .=.-х.л.пе  сёваплё  та  чыслё  пулма

                 сунать?

            3?  Сунём  сёмахён  синоним.сене  тупса  =ыртарасси?

                 С.н\: халал:  пил: пехил: \к.т: ёс  пани: в.рент\: канаш: ырё

                 сунни:  ыйту:  хушу?

            4?  Словарь  .=.  ирттересси?

                 К.рнекл. - =ир.п: т.рекл. – к.реш: с.текл. – пуян: тулли: сёваплё –

                 ырё:  ахахлё – илемл.?

    6?     Чёваш  =ыннин  ырё  ен.сене  палёртасси:  кашни  паха  ен.н  п.лтер.шне

            у=са  парасси?   ( ,=ченл.х: ыркёмёллёх  сёпайлёх: тараватлёх: чётёмлёх:

            тёрёшуллёх)?

    7?     Сёвёри  тарён  шухёша  у=са  парасси?

                 Автор  ачасене  ырё: ёслё-тёнлё: .=чен  те  пултаруллё: сывлёхлё  та  

 чыслё  пулччёр  тесе  халал  парать? Кашни  =амрёкра  нес.лсен  (асаттесен ) ырё  ен.сене  курасшён? Чёваш  ачин  чёваш  ятне  =.ртмелле  мар? ,=е: тёван  =.ре: тёван  ч.лхене  тёван  халёха  юратмалла?   Сывлёх: кёмёл:  чыс- авторшён  =ынри  паха  енсем? +ир.п  те  т.рекл.  =ын  =е=  .=леме  те:  савёнма  та  пултарать? Ырё  кёмёллё  =ын  кирек  кампа  та  п.р  ч.лхе  тупса  кил.штерсе  пурёнать?  Чыслё  =ын  вара  =.р-шыва  малалла  аталантаракан  пархатарлё  =ын  пулать? Апла  пулсан: =.р  =инче  пурёнакан  кашни  чёвашён  =авён  пек  пулмалла? +ак  шухёша  палёртать  те  .нт.  Ю?Сементер  хёй.н  сёввинче?

    Сёвёри  кашни  сёмах  вит.мл.  янёрать:  чун-ч.рене  к.рсе  вырна=ать? К.скен  каланё: анчах – тарён  шухёшлё? Сёвё  й.ркисенче  чёваш  =ыннин  ырё  сёнар.  Курёнса  тёрать? +ав  сёнар  пире  вёй-хал:  хастарлёх  панё  пек  туйёнать?

    Ю?Сементер  халал-пехил.  Атте-анне  пил.  пекех  илт.нет?

   8?   «Сунём»  сёвва  ачасене  ушкёнпа  вулаттарасси?

   9?   Ачасен  кала=ёвне:  ёслё  шухёш.сене палёртасси: хастар  .=не  хак  

         парасси?

  10?  П.т.млетсе  калани?

         Атте-анне  пил.  пурнё=  тытать  те==.? Пурнё=ра  аслисем  в.рентсе  те  ыр      

         сунса  калани  пит.  кирл.? Ю?Сементер  халалне  пир.н  яланах  асра

        тытасч.?  Унён  чун.нчен  шёранса  тухнё  сёваплё  сёмахсене  манас

        марчч.? Сёвёра  каланё  пек: ёшё  кёмёллё  та  чыслё-сумлё  пуласч.?

   11?   Киле  .=  парасси?

           Хёвёр  шёллёр  е  йёмёкёр  валли  сёвёласа  е  калавласа  п.р-п.р  халал-

           пехил  =ырёр?

7-мĕш класс.

Чăваш ачисем валли хатĕрленĕ урок.

Урок теми: «ЮРАТРĂМ ЭП, ХИРСЕМ, СИРЕ…»

Сапăрлав тĕллевĕ: çут çанталăка, тăван çĕр-шыва юратма, ăна упрама тата хаклама вĕрентесси. Этем çут çанталăкăн пĕр пайĕ пулнине туйтарасси.

^ Пĕлÿ тĕллевĕ: Георгий Тал-Мăрсан «Хирте» сăвăри «çут çанталăк», «чун», «тăван тавралăх» ăнлавсене уçса парасси, вĕсен çыхăнăвне палăртасси, Инна Гоффăн «Русское поле» хайлавĕпе танлаштарса мĕн пĕрлештернине тупасси.

^ Аталантару тĕллевĕ: поэзи текстне тишкерме хăнăхтарасси, автор шухăшне уçса паракан сăмахсене тупса палăртасси, хайлавсене хак парасси, кашни хăйĕн шухăшне йĕркелесе ыттисем патне çитересси, тĕрлĕ авторсен хайлавĕсене танлаштарма хăнăхтарасси, вĕренекенĕн шухăшлавне, кăмăл-туйăм туртăмне аталантарасси.

^ Урок мелĕсемпе меслечĕсем: учитель сăмахĕ, шырав, илемлĕ вулав, кластер, синквейн, ваттисен сăмахĕсемпе каларăшĕсем, икĕ енлĕ дневник, текст, тишкерÿ, ыйту-хурав, танлаштаруллă тишкерÿ.

^ Пуплеве аталантарасси: вуланă текстпа усă курса палăртнă шухăша çирĕплетесси, илемлĕ вуласси, ăнлантаруллă вуласси, сăвăсене шайлаштарса тишкересси, эссе çырасси, пĕлтерÿсем тăвасси, тухса калаçасси.

^ Словарь ĕçĕ: хĕлхем – искра; улпут – барин, помещик; путене – перепелка, хурчăка (хурчка) – ястреб.

Курăмлăх хатĕрĕсем: «Эпиграф», «Чăваш тата вырăс ÿнерĕнчи хир сăнарĕ», «Поэтсен пултарулăхне танлаштарса тишкерни», «Хавлавсенче тăтăш тĕл пулакан мотивсем» слайдсем, компьютер, проектор, Ухсай Яккăвĕн «Юратрăм эп, хирсем, сире» сăвви тăрăх хатĕрленĕ видеоролик, картинăсен репродукцийĕсем.

Урок тĕсĕ: интеграци урокĕ.

Урок эпиграфĕ: Çут çанталăк çути пурне те çитет (Ваттисен сăмахĕ)

Отчизна – это край, где пленница душа (Вольтер)

Урок юхăмĕ

I.​ Килти ĕçе тĕрĕслени.

1.​ Вырăс тата чăваш çыравçисенчен камсем çут çанталăк çинчен çырнă?

2.​ Çут çанталăк илемне сăнлакан хăш хайлавсене асăнма пултаратăр?

3.​ Çут çанталăка упрама хистекен ваттисен сăмахĕсене асăнăр.

4.​ Çут çанталăк çинчен хывнă чăваш тата вырăс юррисене аса илĕр.

II. 1. Учитель сăмахĕ.

- Паян эпир чăваш поэчĕн Героргий Тал-Мăрсан «Хирте» тата вырăс поэчĕн Инна Гоффăн «Русское поле» сăввисен темипе проблемине ăнланма тăрăшăпăр.

Мĕн тери илемлĕ пирĕн тавралăх: йывăç-курăк, улăх-çаран, çырма-çатра, шыв-шур, вăрман. Çакă чуна тыткăнлать, унпа киленес килет. Анчах, юлашки вăхăтра, эпир çут çанталăка хисеплеми пултăмăр: вăрмансене тĕлли-паллисĕр касатпăр, шыв-шура наркăмăшлатпăр, кашни утăмра çÿп-çап пăрахса тавралăха тирпейсĕрлететпĕр.

- Çакăн пек пулăмшăн кам айăплă-ши?

-Эсир мĕн сĕннĕ пулăттăр?

^ 2. Урок темине, тĕллевне палăртасси.

- Паянхи урокра эпир тăван тавралăх илемĕ пирки калаçăпăр, Георгий Тал-Мăрсан «Хирте» сăввине Инна Гоффăн «Русское поле» хайлавĕпе танлаштарса тишкерĕпĕр.

^ Урок эпиграфĕпе паллаштарасси.

- Урок эпиграфĕнчен эсир мĕн пĕлтĕр? (Калаçăва вырăс литературине вĕрентекен хутшăнать. Вăл «пленница» сăмах çинче чарăнса тăрать).

«Чăваш тата вырăс ÿнерĕнчи тăван тавралăх илемĕ» слайдпа ĕçлесси.

1. Чăваш ÿнерĕ. Данилов Анатолий Васильевичăн «Чăваш уй-хирĕ», Романов Юрий Николаевичăн «Уй», А.Е. Вдовичевăн «Таллă пиçенлĕ пейзаж» картинисемпе паллашни.

2. Вырăс ÿнерĕ. Шишкин Иван Ивановичăн «Рожь», Мясоедовăн «Дорога во ржи», Казимир Малевичăн «Урожай ржи» картинисемпе паллашни.

3. - Картинăсенче çут çанталăкăн хăш вăхăтне сăнланă?

- Картинăсенче мĕн сăнланнă?

- Художниксем ытларах мĕнле тĕссĕмпе усă курма тăрăшнă?

^ 4.11-мĕш класра вĕренекен Краснова Наташăн Ухсай Яккăвĕн «Юратрăм эп, хирсем, сире» сăвви тăрăх хатĕрленĕ видеороликпе паллашни.

- Видеоролик сирте мĕнле туйăмсем çуратрĕ?

- Видеороликри кĕвĕ тата ÿкерчĕксен речĕ сăвă содержанийĕпе килĕшсе тăраççĕ-и?

-Видеоролик авторĕ пире мĕн каласшăн?

5. Вĕрентекен пĕтĕмлетĕвĕ.

Чăн та, хире сăнланă чух художниксем ытларах сарă е ăна çывăх тĕссĕмпе усă кураççĕ. Сарă тĕс – ăшă тĕс. Çавăнпа та вĕсен картинисем пирте çепĕçлĕх, лăпкăлăх, канăçлăх çуратаççĕ. Çакнах эпир сăмах ăстисен хайлавĕсенче те куратпăр.

III.​ ^ Кластер тăвасси.

– Ачасем, «Тăван тавралăх» ăнлавпа эсир мĕнле сăмахсем çыхăнтарнă пулăттăр?



6. Экран çине «Поэтсен пултарулăхне танлаштарса тишкерни» слайд тухать.

1.​ Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен ачасене Тал-Мăрсан кун-çулĕпе кĕскен паллаштарать.

2.​ Вырăс чĕлхипе литературине вĕрентекен Инна Гофф кун-çулĕпе кĕскен паллаштарать.

3.​ Вĕренекенсенчен пĕри «Русское поле» сăввăн историйĕне каласа парать.

^ IV. Текстпа ĕçлесси.

1. Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенĕ:

Г.Тал-Мăрсан «Хирте» сăввипе паллаштарать, сасăпа илемлĕ вулаттарать, ыйтусене хуравлаттарать.

- Сирте сăвă мĕнле туйăмсем çуратрĕ? Туйăмсене сăрăсемпе, кĕвĕсемпе ÿкерĕр.

- Куç умне мĕнле ÿкерчĕксем тухрĕç?

- Унта ытларах мĕнле тĕссем тĕл пулчĕç?

2. Вырăс чĕлхипе литературине вĕрентекенĕ:

И.Гоффăн «Русское поле» сăввипе паллаштарать, сасăпа илемлĕ вулаттарать, ыйтусене хуравлаттарать.

- вĕренекенсем «Русское поле» видеоролик пăхаççĕ,

- ыйтусемпе ĕçлеççĕ.

3. Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенĕ:

- Георгий Тал-Мăрсан сăввине юрра хывма пулать-и? Мĕншĕн? (Халăх юррине çывăх).

Словарь ĕçĕ тăвасси: экран çинчи сăмахсене вулаççĕ, куçараççĕ, пĕлтерĕшĕсене ăнлантараççĕ:

хĕлхем – искра;

улпут – барин, помещик;

путене – перепелка,

хурчăка (хурчка) – ястреб т.ыт.т.

^ V. Ушкăнпа ĕçлесси.

Ачасене 4 ушкăна пайласси: 1-мĕш ушкăнăн «Хирте» сăвă тăрăх таблицăллă каластер тăвасси, кайран синквейн çырасси, синквейнри сăмахсемпе эссе хайласси; 2-мĕш ушкăнăн «Русское поле» сăвă тăрăх каластер тăвасси, кайран синквейн çырасси, синквейнри сăмахсемпе эссе хайласси; 3-мĕш ушкăнăн «Хирте» сăвă тăрăх ÿкерчĕк ÿкересси, 4-мĕш ушкăнăн «Русское поле» сăвă тăрăх ÿкерчĕк ÿкересси.

1-мĕш ушкăн

«Хирте» сăвă тăрăх таблицăллă кластер тăвасси.

Синквейн

1. Чун

2. Ăшă, çутă

3. савăнать, юратать, хумханать

4. Ăшă, çутă чун савăнма та, юратма та хумханма та пултарать.

5. Пурнăç

Эссе

Ырă çыннăн чунĕ яланах ăшă, çутă. Ырă ĕç тусан чун савăнать, атте-анне юратать, тĕрĕсмарлăха курсан – хумханать. Ăшă, çутă чун савăнма та, юратма та, хумханма та пултарать. Чун вăл – пĕтĕм пурнăç.

«Русское поле» сăвă тăрăх кластер тăвасси.



Синквейн.

1.​ Поле.

2.​ Русское, родное.

3.​ Радует, волнует, обнадеживает.

4.​ Русское поле сохранится в памяти навсегда.

5.​ Отчизна.

Эссе.

Русское поле сохранится в душе каждого человека на долгие годы. Оно для каждого очень родное. Поле несравнимо ни с чем: ни с лесами, ни с морями. Оно всегда радует, волнует, обнадеживает. Поле является для меня частью Отчизны, а я в ней тонкий колосок.

^ VI. Вĕреннине çирĕплетни.

1. Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенĕ:

- «Хирте» сăвă мĕн çинчен? (Этем чунĕ пирки).

- Мĕн вăл чун? (Ыраш, тинĕс, çил, хĕвел т. ыт. те)

- Чун мĕнле пулма пултарать? (Ăшă, ылтăн, лăпкă т.ыт. те).

- Чун мĕн тăвать? (Савăнать, хумханать, сăнать, чуптăвать).

- Тал-Мăрса сăввинчи тĕп сăмах – «чун». Хир вăл – чун, хир вăл – тăван çĕр-шыв. Чун тата тăван çĕр-шыв ăнлавсем пĕр пĕринпе çыхăннă-и?

2. Вырăс чĕлхипе литературине вĕрентекенĕ:

Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенĕ панă ыйтусенех парать.

Вывод: ключевыми словами в стихотворении И.Гофф, в отличие от стихотворения Тал-Мрзы являются слова «поле», «Отчизна», «колосок», т.е. человек (колосок) является частичкой родины. Это мы видим и на картинах художников: колосок - человек, колосок – часть поля, человек – часть Отчизны.

^ VII. Урока пĕтĕмлетни.

1.​ – Икĕ сăвва танлаштарнă хыççăн эсир мĕн калама пултаратăр?

(Доска çине 3-мĕшпе 4-мĕш ушкăнсен ÿкерчĕкĕсене çакаççĕ, танлаштараççĕ).

Экран çинче «Хайлавсенче тăтăш тĕл пулакан мотивсем» слайд.

2. Ачасен пĕлĕвне хакласси.

VIII. Киле ĕç пани (пĕрне суйласа илмелле).

1.​ Г.Тал-Мăрсан «Хирте» сăвăн пĕррмĕш 3 çаврине пăхмасăр вĕренĕр.

2.​ И. Гоффăн «Русское поле» сăввăн пĕрремĕш çаврине пăхмасăр вĕренĕр.

3.​ Икĕ сăввинчен те эпитетсене, танлаштарусене, метафорăсене тетрадь çине çырса илĕр е кластерти сăмахсемпе сăмах майлашăвĕсем çырăр.

Рефлекси.

- Паян эсир мана тĕлĕнтертĕр – эпĕ сирĕнпе çав тери кăмăллă. Çавăнпа та урок вĕçĕнче çакăн пек вăйă ирттересшĕн. Партăсем хушшинчен тухса çаврана тăма ыйтатăп. Паян Даша аван ĕçлерĕ. Эпĕ ун ячĕпе алă çупатăп. Малалла эсир камшăн алă çупнине калăр, ман пек тăвăр.

Çеçпĕл Мишши тата 20-мĕш çулсенчи поэзипе проза

2-мĕш урок

«Çеçпĕл юратăвĕ:çĕкленÿ-ши, асап-ши?»

(«Чунăмçăм, çунатăмçăм(А.П.Червякова патне янă çырусем тăрăх)

Урок тĕллевĕсем: 1.Çеçпĕл Мишшин пурнăçĕнчи синкерлĕхĕнчен пĕрне  «Чунăмçăм, çунатăмçăм» хайлав тăрăх уçса парасси.

2.Вĕренекенсене шухăшлаттаракан, проблемăллă ыйтусене ушкăнпа татса пама хăнăхтарасси.

3. Çынна юратса хисеплеме вĕрентесси.

Урокра кирлĕ хатĕрсем: компьютер, проектор, экран, Çеçпĕл Мишши пурнăçĕ çинчен хатĕрленĕ презентаци.

Урок тĕсĕ: проблемăна татса памалли урок

Урок мелĕсемпе меслечĕсем: шыравпа тĕпчев

Урок юхăмĕ:

1.Класа йĕркелесси. Вĕренекенсем 3 ушкăна пайланаççĕ. Пĕр-пĕрне саламлаççĕ, сывлăх сунаççĕ.

Вĕрентекен. Паян эпир ушкăнпа хутшăнса ĕçлесе пĕр - пĕрне хисеплеме, килĕштерсе, шăкăл-шăкăл, туслă пулма тăрăшăпăр. Халĕ хамăр ĕçĕн девизĕсемпе, принципĕсемпе паллаштаратăп.
Девизĕсем:
Пĕри пуриншĕн , пурте пĕриншĕн!
Ыттисене пулăшса хамăр вĕренетпĕр.
Принципĕсем:
- Ачасем! Ушкăнра ĕçлесе эсир хăвăршăн тата кашниншĕн ответ тытатăр. Эсĕ хăвăншăн та, юлташусемшĕн те яваплă.
- Санăн ăнăçăву – ушкăн ăнăçĕвĕ.Ушкăн ăнăçĕвĕ кашни ачаран килет. Санăн пултарнă таран тăрăшса ĕçлемелле.
- Санпа юнашар юлташусем, эсĕ вĕсенчен ху пĕлменнине ыйтма, вĕсем пĕлмесен пулăшма пултаратăн.
- Пĕрле вĕренме çăмăл, интереслĕ(кăсăк), тухăçлă.

2. Проблемăпа паллаштарни.

Вĕрентекен. Эпир сирĕнпе иртнĕ урокра Çеçпĕл Мишши пурнăçĕпе пултарулăхĕпе паллашма пуçланăччĕ. Пĕр ĕмĕр каялла пурăннă мухтавлă поэтăмăр, талантлă та пултаруллă çыннăмăр. Ĕмĕр ытла иртнĕ пулсан та Çеçпĕл Мишши паян та асрах, паян та халăх чĕринче. Ăна манма май çук – вăл Çеçпĕл! Ун пек çын 100 çулта пĕрре çеç килет çĕр çине: çынна тĕлĕнтерме, ĕмĕрлĕхе ят хăварма. Пушкин пек, Бичурин пек, Яковлев пек…

  Анчах та мана кулянтараканни те шухăшлаттараканни вăл – Çеçпĕл Мишши çамрăклах çĕре кĕни. Ытла та шел вĕт-ха. Çеçпĕл чечекĕ пекех. Юр кайсанах шăппăн та сăпайлăн шăтса тухать те хĕвел хĕртсе пăхма пуçласанах куçран çухалать. Çеçпĕл Мишши те çавах. Ман шутпа, вăл «хыпаланса пурăннă»: 9 уйăхра утма пуçланă, çулталăкра калаçма вĕреннĕ, пиллĕкре вулама тытăннă, саккăрта шкула кайнă, вун иккĕре вулăс кантурĕн çыруçинче вăй хунă, вун саккăрта учительсен семинарине вĕренме кĕнĕ, вун тăххăрта Мускавра пулса Ленина курнă, çирĕм пĕррере юстици пайĕн пуçлăхĕнче ĕçленĕ, çирĕм иккĕре Хура тинĕс хĕрринче сывлăхне сипленĕ, çирĕм виççĕре пурнăçран уйрăлнă. Кусемсĕр пуçне Мишша тĕрлеме те, юрлама та, ÿкерме те питĕ ăста пулнă. Ашшĕне тĕрмене хупсан амăшне ака-суха ĕçĕнче те нумай пулăшнă. Тискер чунлă çынсене пула тĕрмере те ларма тивнĕ унăн. Салтак шăпи те лекнĕ ăна. Чи хăватли, чуна тыткăнлаканни, чи асамли вара унăн – чун-чĕререн шăранса тухнă хайлавĕсем: 40 ытла сăвă, 6 прозăлла хайлав, «Упик» драма, Анастасия Червякова патне çырнă 98 çыру, тус-юлташĕсем патне янă çырусем. 23 çулта çакăн чухлĕ ĕç тума ĕлкĕрнĕ вăл, таланчĕ те нумай енлĕ пулнă унăн: вулавçă, çыруçă, ал ăсти, художник, поэт, педагог, пропагандист, агитатор, патшалăх ĕçченĕ, ăста юрист. Паллах, шухăшлатăн та тĕлĕнетĕн. Тата самани те ачашламан ăна, шăпи те питĕ йывăр пулнă унăн. Пурне те ăçтан чăттăр ĕнтĕ çын чĕри?!

  Ытларах мĕн асаплантарнă-ши ăна? Эпир çавна «Чунăмçăм, çунатăмçăм» хайлавĕ тăрăх пăхса тухăпăр. Сире киле произведение пĕтĕмпе вуласа паллашма хушнăччĕ. Кашни ушкăн панă проблема тăрăх тезис йĕркелĕ. Çав тезиссемпе паллашнă хыççăн хăвăрăн шухăшăрсемпе тĕпленрех паллаштарăр. Халĕ кашни ушкăна ĕç паратăп.

1-мĕш ушкăн хайлав историйĕпе, ăна мĕнле йĕркеленипе паллаштарĕ. Автор-калавçăн тăкăнса тăракан юратăвĕ, поэзилĕхĕ, асаплану шыравĕ пирки мĕн калама пултаратăр?

2-мĕш ушкăн Çеçпĕл Мишши çырăвĕсемпе ĕçлет. Çеçпĕл мĕншĕн асапланать?

3-мĕш ушкăн Çеçпĕл çырăвĕсене унăн «Юншăх» хайлавĕпе шайлаштарса-танлаштарса пăхать. Çеçпĕлĕн юратăвĕ ăна хăват панă-ши е асап кÿнĕ?

3. Шырав ĕçĕ. Тезиссем:

1 ушкăн. «Çеçпĕл Мишши хăйĕн савнийĕ(А.Червякова) патне янă 98 çыру упранса юлнă. Вĕсене автор илемлĕ хайлав çырас тĕллевпе шăрçаламан.Вăхăт иртнĕçемĕн çав çырусене илемлĕ хайлав пек, юрату поэми пек вулама пуçланă. Çырусенче Çеçпĕлĕн идеалĕ, илем туйăмĕ, пурнăç чăнлăхĕ, вĕсен хирĕçĕвĕ курăнать. Поэт хăйне те, ытти çынсемпе вăхăта та хак парать».

2 ушкăн. «Червякова Çеçпĕл вилĕмĕшĕн хăйне айăпланă. Ф.Пакрышень патне янă пĕр çырăвĕнче Çеçпĕле вăл çапла хак парать: «Вăл мана чăн-чăн юратупа, халĕ никам та çавăн пек юратма пултараймасла юратнă. Çапла юратма идеаллă лайăх çынсем кăна пултарнă пулĕччĕç. Пирĕн ĕмĕрте ун йышшисем çукрах ĕнтĕ».

3 ушкăн. «Поэтăмăр хăйĕнпе нихăçан та камăллă пулман. «Эсир, хитрисем тата вырăссем, -- тесе çырать Çеçпĕл хăйĕн савнийĕ патне, -- илемсĕр чăваш ачин шăпи мĕн тери инкеклине нихăçан та ăнланаймăр…» Çав туйăм унăн «Юншăх» калавĕнче те вăйлă палăрать. Çеçпĕл хăйĕн çитменлĕхĕсене хаяррăн питлени вăл хăйне мĕскĕнлетнине пачах пĕлтермест. Çапла майпа вал хăйне çирĕплентерсе аталантарса пынă. Çакă вара унăн таса идеалне  - пĕртанлăх тата ирĕклĕх шухăшĕсене – упраса хăварма пулăшнă».

4.Кану саманчĕ.

5. Тезиссемпе ĕçлесси. Кашни ушкан хăйĕн тезисне ăнлантарса, çирĕплетсе парать. Вĕрентекен презентаципе усă курать (А.Червякова, Çеçпĕл Мишши сăн ÿкерчекĕсем). «Чăваш литератури» учебникĕпе уса курни те пелтерĕшлĕ.

6.Пĕтĕмлетÿ. «Çеçпĕл хăйĕн çитменлĕхĕсене хаяррăн питлени вăл хăйне мĕскĕнлетнине пачах пĕлтермест. Çапла майпа вал хăйне çирĕплентерсе аталантарса пынă. Çакă вара унăн таса идеалне  - пĕртанлăх тата ирĕклĕх шухăшĕсене – упраса хăварма пулăшнă». Çак шухăш патне килсе тухмалла.

7. Вĕренекенсен ĕçне хакласси. Ушкăнпа ĕçленин витĕмлĕхне палăртмалла.

8.Киле ĕç. «Чăваш литератури». Хрестомати. 197 стр. 11-мĕш ĕç.

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Н,С,Х,Ф,В

П\л, сыхла, ъс, вула

Глагол=н с=патл= формисем

н-наклонени

с - с=пат

х - хисеп

ф – форма

в – в=х=т                 Н.В.Ермакова системи

1. Темиёе иртн\ в=х=т

  Х                    Х

С в\ренетт\м                            в\ренетт\м\р                      

   в\ренмест\м                          в\ренмест\м\р

С в\ренетт\н          Ф             в\ренетт\р

   в\ренмест\н                           в\ренмест\р

С в\ренетч\                              в\рентч\ё

   в\ренместч\                           в\ренместч\ё

2. П\рре пулса иртн\ в=х=т

  Х                    Х

С вулар=м                               вулар=м=р

   вуламар=м                           вуламар=м=р

С вулар=н             Ф          вулар=р

   вуламар=н                           вуламар=р

С вулар\                                 вулар\ё

   вуламар\                               вуламар\ё

3. Хальхи в=х=т                      

  Х                    Х

С вулат=п                      вулатп=р

   вуламаст=п                                вуламастп=р

С вулат=н                Ф      вулат=р

     вуламаст=н                                вуламаст=р

С вулать                                       вулаёё\

   вуламасть                                  вуламаёё\

3. Глагол=н пулас в=х=т форми

    Х                Х

С \ёл\п                               \ёл\п\р

   \ёлем\п                             \ёлем\п\р

С \ёл\н            Ф     \ёл\р

   \ёлем\н                             \ёлем\р

С  \ёл\                                 \ёл\ё

    \ёлем\                               \ёлем\ё

Хушу наклонений\

    Х                Х

С \ёлем                                  \ёлер

   \ёлем мар                             \ёлер мар

С \ёле                Ф      \ёл\р

   ан \ёле                                 ан \ёл\р

С \ёлет\р                                 \ёлечч\р

   ан \ёлет\р                              ан \ёлечч\р

/м\т наклонений\

    Х                Х

С \ёл\тт\м                              \ёл\тт\м\р

   \ёлем\тт\м                           \ёлем\тт\м\р

С \ёл\тт\н          Ф     \ёл\тт\р

   \ёлем\тт\н                          \ёлем\тт\р

С \ёл\чч\                                \ёл\чч\ё

   \ёлем\чч\                              \ёлем\чч\ё

Кил\шъ наклонений\

    Х                Х

С кай=пин                                кай=п=рин

   кайм=пин                               кайм=п=рин

С кай=с=н             Ф      кай=с=р

   кайм=с=н                                 кайм=с=р

С кайин                                     кай\ёин

   каймин                                    кайм\ёин

Ев.рлев сёмах.сем =инчен

в.реннине п.т.млетни

(7-м.ш класри чёваш ч.лхи урок.)

Урок юмём.?

1? Класа й.ркелени?

•  Сывлёх сунатёп! Ларёр? Хисепл. в.ренекенсем: паянхи чёваш ч.лхи урокне эп. иттерет.п? Мана Ирина Севастьяновна тесе ч.не==.?

Чёваш к.вви янёрать?

•  Халёх юрринче епле сёмахсем пур-ха: астёватёр-и

Сарё кайёк пулёттём:

Турат =ине ларёттём?

Ч.в.л ч.ке= ч.лхипе

+еп.==.н кала=ёттём?

•   Паян эпир «Халёх сёмахлёх т.пел.нче»? Урокра маларах ев.рлев сёмах.сем =инчен в.реннине п.т.млететп.р: халёх сёмахлёх.н жанр.сене т.пчесе ев.рлев сёмах.сен пуплеври вырённе: п.лтер.шне палёртатпёр: п.т.м.шле п.л.ве: пуплеве аталантарёпёр? Доска =инче урокра пурнё=ламалли .=сен план. пур? +ак плана пурнё=ласси эпир туслё .=леме п.лнинчен килет? Такёр =ул сире!

11? В.реннине аса илни (Актуализация прежних знаний по теме «Ев.рлев сёмах.сем»)?

1? П.р ушкён уйрём карточкёсемпе .=лесе т.рл. шайри .= пурнё=лать (4 Ес К);

2? Ыттисемпе сёмах в.==.н каласа в.рентекен ыйтёв.сем =ине хуравлатпёр?

•  М.не ев.рлев сёмах. те==.

(Таврара пулса иртекен шёв-шава: сас-ч.ве е хусканёва ев.рлесе кётартакан пуплев пайне ев.рлев сёмах. те==.? Унён ыйтёв.% м.нле Т.сл.хрен% шёнкёр-шёнкёр шыв юхать?)

•  Ев.рлев сёмах.семпе хё=ан: м.нлет.ллевпе усё куратпёр

(Сас-чу е хускану хёвёрт е тёсёлса пулнтне кётартма: сасёсем м.нле майпа пулнине палёртма усё куратпёр? Т.сл.хрен% В.лле хурч. мана =атёрт! сёхр.?)

•  Ик. хут калакан ев.рлев сёмах.сем м.не-м.не п.лтере==.

(Сасё е хускану нумая пынине: вёрёммён илт.ннине: теми=е хут пулнине п.лтере==.?)

•  Мёшёр ев.рлев сёмах.семпе ви=-тёват т.сл.х тупса парёр?

(Тут-тут-тут! кёшкёртр. автомашина? Чирл. Ача мёш-мёш сывлать? Шыври пулёсем шёмпёлт-шёмпёлт! Тёва==.?)

•  Сасё вёрёммён илт.ннине кётартма ев.рлев сёмах.сене м.нле =ырмалла Доска =ине =ырса кётарт-ха?

(Сасё вёрёммён илт.ннине палёртма ев.рлев сёмах.сем хушшине к.ске й.р(дефис) лартса =ыратпёр? Т.сл.хрен% Паян шухё =ил ши-и-и! шёхёрать?)

- Хал. карточкёпа .=лекенсен .=.сене т.р.слетп.р? 2 ача  юлташсен .=.сене вырёнта т.р.сле==.: хакла==.?

111? П.т.млет\ материал.?

• Акё эпир «Халёх сёмахлёх т.пел.нче»? М.не халёх сёмахлёх. тетп.р (Фольклор: сёмах в.==.н тата илемл. литературёна к.ртн. сёмахлёх?)

1? Чи малтан грамматика вёййи выляр? Кил.шет.р-и Доска ум.нче «Салтак т\ми» пур? Унён п.р пайне тухса илет.р те илемл. вулатёр: предложени шухёшлатёр?

• Панё ев.рлев сёмах.сем м.нле п.лтер.шл.

Ж Айтёр-ха: юлашки предложение членсем тёрёх тишкерер?

 (Т.сл.хрен% Паян х.вел йёл-йёл кулать? Ку предложени хутсёр: анлё: тулли: ик. т.п членлё: калуллё: кёшкёруллё мар?)

ж Ев.рлев сёмахне морфологи тишкер.в. тёвар?

 (Т.сл.х% Йёл-йёл – ев.рлев сёмахъ.: хусканёва п.лтерет: .=-х.лпе =ыхённё: предложенире обстоятельство пулать?)                  

• ку= валли зарядка туни Х

2? Теп.р .= тапхёр. Кёшт йывёртарах пулать? Ик. ушкёна пайланатпёр?

1-м.ш вариант – т.пчев=.сем

2-м.ш вариант – журналистсем

• Кам вёл журналист (=ыру специалисч.: ха=ат-журналта .=лет? Пурнё=ран т.рл. ен.сене курса-хакласа халёха =ырса п.лтерет)
• Журналиста ё=та в.ренте==. (ЧПУ журналистикёпа стилистика факультеч. пур: унта =ак специально=а алла илме пулать?)
• Эсир к.некери с?  хён-ва пурнё=латёр? /керч.ке сёнаса: ев.рлев сёмах.семпе усё курса калав =ыратёр?
• Т.пчев=. тесе кама калатпёр (П.р-п.р .=е е пулёма тишкерекене-т.пчекене калатпёр? Историе: литературёна: тавралёха тата ыттине те т.пчеме май пур?)
• Хал. =ак вулав к.некисене у=са халёх сёмахлёхне т.пчетп.р? Ев.рлев сёмах.семпе м.нле жанрта: еплерех усё курнё-ши 3-4 т.сл.х =ырса илет.р: ёнлантарма хат.рленет.р% тупмалли юмахсем(тупсёмне п.л.р: ыйтма хат.р пулёр): сёпка юррисем: халап-юмах? Ваттисен сёмах.сенче те ев.рлев сёмах.сем пур-ши Паллах: т.л пула==.?

    +ини м.ш.л-м.ш.л пулсан: .=ре те м.ш.л-м.ш.л?

• М.нш.н =апла кала==. Ёнлантарёр? Эсир =апла-и Ев.лев сёмах. хёш. М.не п.лтерет (,=е ев.рлет)?

3? Кану саманч.? Вёйё-ку=ару .=. пулать: =.н. вырён йышёнатпёр?

• Ев.рлев сёмах.сем вырёс ч.лхинче т.л пула==.-и В.сене м.н те==.

(Пула==.: кала=ура: литературёра: в.сене «подражательные слова» те==.?)

йёпёр-япёр ут – бысро: скоро идти

вёрт-варт =аврёнкала – быстро: проворно: поворачивайся

хёр-хар кала= - грубо: резко: не учтиво говорить

пёшёл-пёшёл кала= - говорить шепотом

кёчёрт-кёчёрт тёвать – скритит

лёй-лай тур. – залаял

ха-ха-ха тер. – захохотал

• Ев.рлев сёмах.сем вырёс ч.лхинчи м.нле пуплев пай.пе п.р киле==. (наречи: глагол)? Тархасшён: пурте вырёнёра ларёр? Маттур эсир: вырёсла та аван п.лет.р иккен?

4? –Ка=арёр-ха: ачасем: такам алёка шаккар.? П.лет.р-и хёнана кам килн. Пукане пире хёй юмахне каласа парасшён: мр.к паратёр-и Анчах та эсир те .=с.р лармастёр: тимл. итлесе ев.рлев сёмах.сене суйласа диктант =ыратёр? Васикова М? «Пукане» юмах сыпёкне каласа парать? Ачасем =ыра==.% вёр-вёр: шёнкёр-шёнкёр: шётёрт-шётёрт: тёрёст: чирлик-чирлик: пёр!) Тавта пу=!

• Пур ев.рлев сёмах.сем м.не п.лтере==.

(хусканёва е сас-ч.ве ев.рле==.)

_ «Пукане» юмах м.нпе в.=ленетч. Вулав к.некинчи с?   в.=не итл.р? Илемл. вула?

_ М.нш.н =ак п\рнеске пек пуканен кун-=ул. синкерл. пулч.? (Пукане шыва путр.: ёна вёхётлё =ер=и те: курак та пулёшмар.=?)

_ +ак юмахпа халёх м.н каласшён пулнё? (Пурнё=ра мёнкёмёллё: тиркевл. пулмалла мар: хамёршён =е= тёрёшни те лайёх мар иккен? +ынна ёнланни кирл.?)

_Аса ил.р-ха: ваттисем кайёк хитре т.к.пе: этем ырё ёс.пе тен.? Ёна епле ёнланатёр

-Акё эпир халёх сёмахлёх т.пел.нче пултёмёр? Калёр-ха: сасса е хусканёав ев.рлени пуплеве еплерех тёвать

 (Пуплев стиль т.л.ш.нчен илемленет: сёнарлёрах: вит.мл.рех пулать: ев.рлев с.м. к.рет?)

-Ев.рлев сёмах.сем халёхён хёш жанр.сенче пуррине п.лт.р

 (Ваттисен сёмах.сенче: тупмалли юмахсенче: юмах-халапра: юрёсенче т.л пула==.?)

4? Киле .= пани?

• Килте т.рл. ев.рлев сёмах.семпе усё курса сёвё е калав =ыратёр: теми «+урхи вёрманта»?

2 ача уйрём карточка илет.р:ырса пурнё=латёр?

5? П.т.млет\ тесч.?

• Хал. компьютерпа тест тёватпёр? Ик. шайри .=: 4 е 5 паллёлёх: хёвёр суйлёр?

Карточка-хурав тёрёх т.р.слетп.р?

(П.рисем .=лен. хушёра ыттисем учебникпа .=летп.р: кашни харпёр =ёй т.лл.н пурнё=лать)?

 Ачасене урокра .=лен.ш.н оценка лартса ёнлантарни?

6? Урока п.т.млетни?

• Акё урока п.т.млетмелли тапхёр та =итр.? Ев.рлев сёмах.сем м.нш.н кирл. В.сем аффикссем йышёнма пултара==.-и Урокра м.н =.ннине п.лт.р М.н кёмёла кайр.

Вёштёр-вёштёр =ил в.рет:ай: =ил в.рет

Й.т.н чечексене =ав тёкать?

Шёнкёр та шёнкёр: ай: шёнкёрав.

Урокран тухма =ав васкатать?

-+акёнпа паянхи .= вёхёч. иртр.? Сир.нпе .=леме пит. кил.шр.? Тавта пу=! Тепре куриччен?  

                           ТЕМА: «Таня – Тằван çěршывằн мухтавлằ хěрě».

                                                          1.Тằван çěршыв чысěшěн пуçна ан шелле\

                                                           2. Тằван  йằваран хакли çук.

                                                                    Ваттисен сằмахě.

                                                           3. «Тěнче çапах та хÿхěм ,капằр

                                                                  Пурнас килет такамằн та.»

                                                                                           Петěр Хусанкай

Урок тесе:Пуплеве аталантармалли хутằш урок.

Пěлÿ тěллевě: Хайлавра сằнланнằ вằхằта, сằнарсене сằнлама вěрентесси, вěсем синчен тěслěхсемпе усằ курса каласа пама хằнằхтарасси, сочинени валли план тằвасси .

Сапằрлằх тěллевě: 1.Вилěмпе пурнằç кěрешевě, вằрçằ  хằрушлằхě çыхằнằва палằртса хằварасси.

                                 2.Ачасен çынлằх (гуманизм), хěрхеÿлěх туйằмесене хускатасси.

Илемлěхе аталантарас тěллев:

                                  1.Сằнарлằ сằмах илемне асằрхама вěрентесси.

                                  2.Вằрçằ пурнằçа юхằнтарнине, никама та шеллесе тằманнине, çын чун-

                                      черине çиреплетнине кằтартасси.

Словарь ěçě: (слайд)

Урок мелěсемпе меслечěсем:

                                 -учитель сằмахě

                                 -ачасен илемлě вулавě

                                - сằнарсене тишкернě май эпизодсене суйласа вуласси

                                - ыйту- хурав

                                -тěп  сằнара характеристика парасси.

Пуплеве аталантарас хằнằхусем:

                                 -ыйтусем çине çыхануллằ, тулли предложенисемпе хуравласси,

                                  -сằнара пахалакан сằмахсемпе усằ курасси,

                                 -сочинени çырма кирлě цитатằсене палằртасси.

Курằмлằх хатěрěсем:

        -  кěнеке, проигрыватель, компьютер, фонохрестомати, видиокассета, фотоаппарат.

УРОК ЮХАМě

1.Юрằ «Священная война».

 2.Проектор çинче вằрçа сằнлакан эпизодсем.

 3.Сценка: « Уйрằлу саманчě».

 4.Учитель калаçằвě. Урок темипе, вěрену тěллевěпе паллаштарни.

    Учитель сằмахě: Эпир паян сирěнпеле П.Хусанкай çырнằ «Таня» поэмари тěп сằранпа тěплěн паллашằпằр.Кам-ха вал Таня?.Чằн пурнтằçри Зоя Космодемьянская çинчен те тěплěнрех пěлěпěр.Паянхи урокан тěллевě –тěп сằнара тěрлě енлěн тишкерсе «Таня -Тằван çěршыван паттằр хěрě» темапа сочинени çырма хатěрленěпěр.

   Иртнě урокра эпир текста вуланằччě, килте вуласа пěтерме  хушнằччě.Ыйтусем çук пулсан  содержанине мěнлерех астуса юлнине тест тằрằх тěрěслěпěр.(Тест проектор сине тухать, ачасен умěнче те пулать).

    Учитель сằмахě:Эпиграфпа паллаштарать. Класа ушкằнсем çине пайлать.

               1-мěш ушкằн – интернетра ěçлекенсем (хайсен проект ěçěпе паллаштараççě)

                2-мěш ушкằн – пултарулằх ушкằнě

                3-мěш ушкằн – литература критикěсем

                4-мěш ушкằн – унерçěсем

                5-мěш ушкằн – «Таня- Тằван çěршыв хěрě» темапа слайд йěркелекенсен ушканě.

                6-мěш ушкằн – журналистсем.

Учитель сằмахě: Сочинени валли план хатěрлесси (проектор çинче, кашни ачара пулать).

                                 Таня  характеристикин анлằ планě:

1.Вằрçằ пуçланиччен- шкулта тằрằшса вěренни,

                                     - комсомола кěни

                                     - каникулта ух-хирте ырми-канми ěçлени, вай хуни.

2.Хěрачапа амằшěн хушшинчи хутшằнусем-

                                     - килěштерсе пурằнни

                                     - амằшне пěтěм чун-чěререн юратса хисеплени

                                     - хаклằ  çынна  хěрхенес туйằма çентерме пултарни .

3.Умри тěллеве пурнằçлама тằрашни, хастар чěреллě пулни.

4.Çěршыва чун-чěререн юратни, ун ирěклěхěпе чысěшěн вут-çулằм ằшне кěме хатěр пулни (Таня шучěпе, çын ирěклě çсěршывра кằна телейлě).

5.Таня тыткằнра:

                           - хằйне тằшман умěнче хằюллằ та мằн кằмằллằ тытни

                           - юлташěсене тằшмана сутманни

                           - тусěмлěхě пысằк пулни

                           - партизанка вилěме хằрамасằр, паттằррằн кěтсе илни

                           - хằйне телей кунě çсěршывě ằна манмасса, ялан асра тытасса шанса тằван çěрěнчен уйрằлни.

    6.Таня пирěншěн ырằ тěслěх.                        .

Учитель сằмахě: Пěтěмлету. Çапла, П.Хусанкай хằйěн геройне питě юратать, хисеплет. Поэмằна вуланằçемěн Таня ас – тằнěпе те,чун-чěрипе те питě вằйлằ çын пулнине куратпằр.. Çамрằк  хěр Тằван çěршыва, халằха юратать, йыварлằхсемпе асапсенчен хằрамасть, çěршывшằн усằллằ çын пулма тằрằшать, никама та сутмасть. Таня паттằрлằхě умěнче эпир пуса таятпằр. Аслằ  Çěнтеру пулнằранпа 60 çул иртрě. Вằрçа паттằрěсене, вěсен манми ěçне асрах хằварасчě, Тằван çěрěмěр çинче яланах мир пултằрччě, çынсен сằнě – питěнчен ằшằ кулằ ан кайтằрччě.

 Вěренекенсен ěçне хаклани.

Киле ěç:  «Таня –Тằван çěршывằн мухтавлằ хěрě» темапа сочинени çырасси..

/7-м.ш класри чёваш литератури урок.н план./

КИВ, САВРЁШРИ ВЁТАМ

ШКУЛТА П,РРЕМ,Ш КАТЕГОРИЛЛ,      

В,РЕНТЕКЕН ВАСИКОВА ИРИНА

СЕВАСТЬЯНОВНА