Әти-әниләр өчен консультация«Бәйрәмнәр нигә кирәк?»
консультация по теме

Татарстан Республикасы Түбән муниципаль районы Башкарма

комитетының «Мәктәпкәчә мәгариф идарәсе муниципаль учреждениясе»

Әти-әниләр очен консультация

«Бәйрәмнәр нигә кирәк?»

                                                                 Мәктәпкәчә мәгариф муниципаль

                                                              бюджет учреждениясе «Гомуми                                                                  

                                                              үстерешле 13нче балалар бакчасы

                                                                  татар теле тәрбиячесе Миндубаева Г.С.

                        РТ, Түбән Кама

Халкыбызның гореф- гадәтләре, йолалары, бәйрәмнәре белән кызыксыну кочәя. Без, этнографлар,  моның шахиты. Чонки без эшли торган институтның этнография бүлегенә сынучылар соңгы вакытта озелеп тормый дисәм дә булла. Мондый кызыксыну – бик табигый хәм күркәм күренеш. Димәк, мили рухыбыз, шокер, сунеп үк бетмәгән әле!

Аерым бәйрәмнәр, гореф- гадәтләр турында сүз башлап жибәргәнче, халык бәйрәмнэренең әхәмиятен, зарурлыгын аңлатып үтәргә кирәк. Моны бигрәк тә тәрбия эше белән шогыльләнүчеләр, беренче чиратта, укытучылар, мәдәният хәм идеология олкәсендә эшләүчеләр тирәнтен аңларга, ботен күңелләре белән тоярга тиеш. Чонки яшьләрне дорес тәрбияләргә тырышып, нинди генә «яңа чаралар» кулланып карасак та, уңышка ирештек дип әйтә алмыйбыз бит әле. Ә борынгыдан килгән уңай ысулларга, шул исәптән игътибарыбыз житми кала.

Бәйрәмнәрнең әхәмияте нәрсәдә соң? Фәнни тикшеренүләр шуны ачыклый: бер халык та чал тарихтан алып бүгенгәчә  аерым бәйрәмнәрдән, йолалардан башка яшәмәгән хәм яши дә алмый. Бу – объектив күренеш.

Халык бәйрәмнәре – шул халыкны бердәм милләт итеп берләштерерә торган чараларның берсе. хәр милләтнең үзенә генә хас бәйрәмнәре булла. Алар халыкның милли горурлык, милли хисләр мәдәниятен тәрбияләргә, формалаштырырга ярдәм итеп кенә калмыйлар, ә шул хисләрне кичергән кешеләрдә рухи канәгатьләнү дә тудыралар.

Бәйрәмнәр халык тормышының, мәдәниятенең аерылгысыз бер олеше дә булып торалар. Алар зәгыйфьләнә икән -  халыкның мәдәнияте, яшәеше гарипләнә. Язучы Василий Белов рус халкының  ел дәвамындагы традицион бәйрәмнәрен сүрәтләгән китабын тикмәгә генә «Лад» ( ягъни «Тормыш жае») дип атамаган, ә хәзерге бәйрәмнәр торышын ул «разлад» (ягъни «таркалү, рәте китү») дип бәйли.

Нихаять, халык бәйрәмнәре, аларга караган  күп кенә гореф – гадәтләр, йолалар – шәхесне ижтимагый тормыш таләпэренә күнектерү чарасы да. Эш шунда, ул бәйрәмнәрдә халыкның олысы – кечесе теләп катнаша. Хәр  буын кешесе бәйрәмнәрдә катнашу тәртибен гадәт, традиция рәвешендә, анна соте белән дигәндәй, үзенә сеңдерә. Бәйрәм вазифалары таләп, шатланып үтәлә. Шулай итеп, хәр кеше, үзе дә сизмәстән, узара аралашу, үз – үзеңне тоту гадәтләрен үзләштерерә, тәрбияләнә.

 Халык бәйрәмнәре хәр кешенең йорәк рендә саклана, чонки жыр, бию, яңа койләр, очрашу – танышулар мондый коннәрдә бигрәк тә күп булла.

 Фән телендә язылган бәйрәмнәрнең гомумән мәгънәсен тасвирлый торган кагыйдәләрне тормышыбыз мисалларына күчереп карыйк әле. Чыннан да, халык бәйрәмнәре югала, юкка чыга икән, бу шул халыкның мәдәнияте, рухи байлыгын саега баруының чыгылышы түгелме соң? Без бүгенге кондә шундый чиккә килеп життек: мили бәйрәмнәребез бетү алдында.

Соңгы чорга күз салыйк. Милли бәйрәмнәр, йолалар кимү – бетү сәбәпле, бер – беребез белән аралашу, күрешүләр хаман сирәгәя бара. Хәтта авыл жирендә дә бер – берсен белмәүләче – танымаучылар арта, шәхәр тормышы турында әйтәсе дә юк!

 Бәйрәм коннәрендә бергәләшеп, туйганчы жырлашып утыручыларның, биешуләрнең рәхәтлеге, ләззәте олкәнрәк апа – абзыйлар, әби – бабайлар хәтерндә генә саклана. Шатлык, соенеч китерүче мокатдәс бәйрәмнәребез авыр, фажигале елларны жиңелрәк уткәреп жибәрергә ярдәм итте. Кызганычка каршы, алар бетү сәбәпле, яшьләр мондый күңелләргә үңай тәэсир итә, йорәккә ял бирә, рузыбызны нечкәртә, кешеләрне берләштерә, аларның сәләтен очарга ярдәм итә торган чаралардан мәхрум булдылар. Әллә шуңамы инде, яшьләребезне туып – үскән жирләрен жиңел генә ташлап китә башлады?

Бәйрәмнәребезнең тагын бер күкркәм ягы – алар торле буын кешеләрен дә берләштереп килгән, бер бәйрәм хәр кешегә дә чын мәгънәсендә шатлык китерә алган.

Мәсәлән, Сабан туен гына алыйк. Олкән әби – бабайлар болай сойли идее: «Иң элек, ала карда УК, жир кибәр – кипмәстән дәрә (зәрә) боткасы булла идее. Моның очен балалар ( 8 -12 яшьтәгеләр) йорттын – йортка кереп, я инде үз әниләреннән ярма, тоз, май, ( кем нәрсә бирә бит!) сорап, шул жыелган ярмалар белән сыртка чыгып, ягъни калкурак урында, олы казанда ботка пешереп, сыйланып, күңел ачып алу башлана иде».

Боткалык жыеп йоргәндә торле такмаклар әйтелгән, мәсәлән:

 Дәр – дәр, дәрәгә,

Иртән торып берсекенгә сорәнгә,

Сорән суккан – бай булган,

Тәмәке тарткан – юк булган,

Хай - хай - хай, диләр,

Берәр кашык май, диләр…

Сабант туеның әнә шундый тәртиптә үткәрелгә торган кереш олеше «Карга боткасы» дип аталган.

Коннәр тагын да жылына  тошеп, чәчүгә чыгар вакыт тәмам якынлашкач, хәрбер хажибикә суган кабыгын, каен себеркесе яфрагын яки зирек каырысын кайнатып, берничә дистә йомырканы кичтән торле тоскә буяп куя торган булган.

 Ул йомыркаларны иртәгесен нәниләр жыеп йоргәннәр. Шулйа йори торгач, капчыклары йомырка белән тула. Шул йомыркалар белән балачага урам буена, тыкрыкларга «йомыркалы уйнарга» себелгән.