Кичээлден дашкаар уран чечен номчулга шагы: «Чечен-мерген тыва дылым!»
методическая разработка (подготовительная группа) на тему

Чонданова Ольга Донгаковна

Уран-чечен номчулга шагынын сорулгазы:

  Аас чогаалынын ундезини - байлак  тыва  дыл  дугайында  кыска  тайылбырны бээри.

  Тыва дылдын бир текпиижи – уран чечен состун  хевири, шулук  номчулгазынче уругларнын сонуургалын оттуруп, хаара тудары.

     Оларны торээн дылынга ынак,  камныг  кылдыр  ооредип, кижизидери.

Скачать:


Предварительный просмотр:

Улуг-Хем кожууннун Хайыракан сумузунда «Сайзанак» уруглар сады.

Кичээлден дашкаар  

уран чечен номчулга шагы:

«Чечен-мерген тыва дылым!»

«Кастар-куулар» болгумунун уруглары-биле.

                                                                                                                   Чонданова О. Д.-

болгумнун удуртукчузу.

Ноябрь 2017ч.

 «Чечен-мерген тыва дылым!»

Уран-чечен номчулга шагынын сорулгазы:

  Аас чогаалынын ундезини - байлак  тыва  дыл  дугайында  кыска  тайылбырны бээри.

  Тыва дылдын бир текпиижи – уран чечен состун  хевири, шулук  номчулгазынче уругларнын сонуургалын оттуруп, хаара тудары.

     Оларны торээн дылынга ынак,  камныг  кылдыр  ооредип, кижизидери.

                          Уран-чечен номчулга шагынын чорудуу.

1.  Киирилде (уругларнын, аалчыларнын кичээнгейин хаара тудуп алыр)кезээ.

 Оожум аялга дынналып турар:  хоомей, ыры база шулук номчулгазы дынналып турар.

 Уруглардан айтырыг:

 - Кандыг уткалыг  аялгалар дыннадывыс?

 - Оон ынай чуну  дыннадывыс?

 - Шулук кандыг дыл кырында болду?

    (Уругларнын харыылары).

2. Кол кезээ.

   Тыва дыл – улустун чечен чогаалынын кавайы.

   - Чечен чогаалдын кавайы чуу болду?

    - Тыва дыл.

    Корунерден кайы хире ыянгылыг аялга, чараш ыры, шулук дыннадывыс.

   Бистин ада-огбелеривис ужук-бижик чок турар шагда безин, торээн тыва дылынын дузазы-биле хой-хой чылдар дургузунда аразында харылзажып, ажыл-херээн, ажы-толун  кижизидип келген. Бурунгу кижилер бойдустун, кижинин амыдыралынын бугу талаларын состун ыдыктыг кужу-биле холбап чорааннар.

Ынчангаш, торээн тыва дылывыс чуч-чус чылдарда читпейн, сайзырангайы-биле салгалдан салгал дамчып келген эн унелиг эртиневис.

  - Тыва дылывыс…..

  - Эн унелиг эртиневис.

Дылывыстын кучу-кужун  улустун аас чогаалынын ангы-ангы, хой хевирлери бадыткап турар. Ол чул дээрге: йорээлдер, ырылар, кожаннар, тоолдар, тывызыктар, улегер домактар база оон-даа оске…

  - Тыва аас чогаалында кандыг-кандыг хевирлер бар-дыр, уруглар?

     (уругларнын харыылары).

Тыва дылдын эдилекчилери – тыва чон, бистер болур шежил бис, уруглар.

 Ынчангаш бис, тыва дылывысты унелеп, уран состу камнап, сайзырадып, анаа ынак болур ужурлуг бис.

   - Торээн тыва дылывыска…

   - Ынак, камныг, чоргаар  болур бис.

3. Уран чечен  номчулга кезээ.

Тыва дылынарга  ынакшылынарны,  камныынарны чунун дузазы-биле биске илередип, бараалгадыр силер уруглар?

 

Уруглар торээн  дылдын  чогаадыкчы кужун  А. А. Даржайнын болгаш оске-даа чогаалчыларнын Тыва дыл дугайында шулуктеринин узундулеринден илередип, чугаалаарлар.

1. Чечен-мерген тыва дылым

     Дынгылдайлаан, дыннап ханмас.

     Оскен-торээн чурттувусту алгап, ырлаан

     Кожан ырлыг, торээн дылым.

2. Аржай буурул огбелернин

      Артырып каан ыдык дылы.

   Ковей дылдар аразында.

      Тывызыксыг, тыва дылым!

3. Коруп, дыннап, эскерерге

    Ханывыста танмаланган.

    Бичии чаштан дыннап оскен

    Эртине дег, тыва дылым.

4. Кашпал хемнин кынгыраажы,

                                                    Хаяларнын чангылары.

      Кайгамчыктыг, дыннап ханмас

     Таалап дыннаар, тыва дылым.

5. Кырган-ачам уран-чечен тоолундан

     Кышкы кежээ таалап дыннаар, тыва дылым.

6. Маадырлыг, огбелерим дылы-дыр сен.

           Магадааштын, кезээ шагда ынакшаан мен.

7. Чоннун мерген созун дыннап, номун номчааш.

     Чогум байлаан, эртинелиин билдим, дылым.

8. Тыным болган тыва дылым, кызыгаар чок.

           Октаргай дег делгем-дир сен, байлак-тыр сен.

9. Оглун менден эртиненни харамнанма

    Тыртым болба, дээжизин хайырлап чор.

10. Сен чок черге – сеткил-чурээм куруг-хоозун,

             Сен чок черге – хову кезээн канмыыл-дыр мен.

11. Чаагай чолум, алдар-адым сенде тудуш.

       Чалгын-чакпам болуп чор сен, Тыва дылым!

4. Туннел кезээ.

«Ужуглелдин» ишти-даштын ажып оргаш,

Ужен алды ужуун кожуп.

Башкы кижи буян сеткип, ооредип,

Бедиктерже базымнарны эгелеп каар.

Чечен-мерген, хайыралыг.

Чоргааралым, ыдык чаагай, Тыва дылым!

   

(Уруглар-биле туннел чугааны кылып, сайгарылганы база чорудуп болур).

Уран чечен номчулга – шулуктеринер дээш улуу-биле четтирдим уруглар. Чедиишкиннерни, торээн дылынарга чоргааралды кузедим.

 

 

 

   

Туннел.

   «Чечен – мерген тыва дылым! » - деп уран номчулга шагын, чаа уенин куруне стандартарынын негелдези-биле,  уругларны бугу талазы-биле сайзырангай болур кылдыр ооредип, кижизидеринче кичээнгейни салып, оларнын хар-назынынга дугжуп турар кылдыр ажылдап тургускан.

   

    Уран номчулга шагында  болгум данзызында киржикчилерден ангыда, дыл-домаа, чугаа сайзыралында бичии ылгалдыг уруглар база киржип турар.

 

    Тыва дылдын литературлуг эн сайзырангай хевирлеринин бирээзи – шулук дузазы-биле уругланын чугаазын сайзырадып, уран чечен номчулгага сонуургалын оттуруп, дылынга камныг, ынак болурун билиндирип, уругларнын чугаа культуразынын сайзыралынын эге чадазын долузу-биле боттандырып алган.

  Куруненин федералдыг ооредилге стандартарынын негелделеринде кол кичээлдерден дашкаар уеде немелде кичээл (кружок) планында кордунген, Тыва дыл хунунге тураскааткан  «Чечен-мерген, тыва дылым!» деп, уран чечен номчулга шагынын хемчеглерин:

1.  чедимче чок;

 2.  ортумак;

 3. хар назынынга дугжуп турар;          

 4. бедик деннелге;

                         эртирген деп туннедим.

Сонуургап, олурушканнарнын туннели:

 1. чедимче чок –

2. ортумак –

3. хар назынынга дуушкек –

4. бедик деннелге -

«Кастар-куулар» болгумунун удуртукчузу, школаже белеткел болуунун кижизидикчи башкызы – Чонданова О. Д.

3.11.2017ч.

 

   

   

   

 

   


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

доклад на тему: Тыва дылым тоогузу"

    Докладым А. А. Даржайнын созу биле эгелээн  ужурум болза – ажы- -толувус бистин келир уевис, оларга,  ажы - толувуске чуртап эрткен тоогувусту  саазын кырынга...

Викторина для воспитателей "Тывызыксыг Тыва дылым"

Викторина посвященная к дню тувинского языка "Тывызыксыг Тыва дылым"...

Проект "Тывызыксыг тыва дылым"

ull;Цель проекта: Воспитание любви, интереса и уважения к родному языку.•Задачи проекта:•1.Воспитывать языковую толерантность.•2.Закреплять имеющиеся достижения в речевом развитии каж...

Тыва дылым

Тыва дылым...

Педагогическое мероприятие с детьми в средней группе "Тыва дылым-мээн байым"

Авторское педагогическое мероприятие с детьми в средней группе был разработан мною,  для того чтобы дети правильно называли  и понимали   слова на тувинском и  русском языках....

Акция "Тыва дылым - торээн дылым!"

Тыва дылывыс, чанчылдарывыс кажан - даа утпас бис!...