Утренник "Алдын Шагаа" 2021г
план-конспект занятия (средняя группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад «Дамырак»с.Самагалтай

«Алдын Шагаа»

Ортун   болук

                                                                Музыка башкызы: Чооду А.Я

                                Самагалтай-2021чыл

Сорулгазы: - Тыва улустун хундулээчел, эвилэн-ээлдек, чаагай

чанчылдарынга уругларны кижизидер.

- национал оюннарнын чамдык хевирлери-биле таныштырар.

- сагынгыр, тывынгыр болурунга, оюннарга даянып кижизитпи-

шаан, уругнун чугаазын, сос-домаан сайзырадыр

.Башкарыкчы: Эргим,хундулуг,чаптанчыг  чаштарывыс!

Силерни Шагаа байырлалынче чалавышаан, чаа унуп олурар Инек чылы-биле кан-дег кадыкшылды, аас-кежикти база улуг-улуг чедиишкиннерни кузедивис.

Башкы:Шагдан тура дойлаарывыс

Шагаа хуну унуп келди.

Дашкаар унуп, силгиленип,

Даштыг черге сандан салып,

Суттен чажып, отка оргуп,

Чудулгевис сагыылынар.

Шагнын чаагай эргилдези, Шагаа биле! Чаа чыл биле!

1.Куске чылы – хамык чылдар эгези боор, куске чылын удеп тура.

Карыш четпес боттуг-даа бол, кучу ында могеели.

Куске чылдыг кижи болза, кузел соруу куштуг, бедик

Сургуул, эртем чедер дээнде, сундузу улуг дээр чуве.

2. Инек чылы - итпек, саржаг элбек болур

Ак сут берип, буян эккээр, ачылыг-ла амытан ол.

Инек чылдыг кижилерни, изиг дурген аажылыг

Олут орбас ажыл-ишчи, орлан-шоваа инек чылын уткуулунар.

Башкы: Ынчангаштын богун бистер

Ырлап, хоглеп, кожамыктап

Тывызык тып, тоолдажып

Дызырадыр «Челер-ойлап»

Чанчыл болган байырлалда

Шаавыс биле хоглээлинер!

Башкы: -Уруглар дыннарам, ыт ээрип тур ышкаш, мен баргаш киирип экээйн кым боор ол? (Башкы унгеш Ак-Сал ирей биле кады кирип кээр) Башкарыкчы Ак-Сал ирей биле амырлажып чолукшуур.

-Амыр-амыр-ла бе, менди-ле бе? (башкарыкчы холун сунуп, адыжын ору корундур бээрге, оон адыжынын кырынга Ак-сал ирей адыжыштарын куду корундур сунуп чолукшуп мендилежир) «челер-ойга» база мендилежир чуулду киирип болур

-Амыр-амыр, менди-менди!

Башкарыкчы: Хундулуг аалчы, бээр дорже эртип олурунар.

Ак-Сал ирей ширээ чанынга олуруп алыр.

Башкарыкчы шайны кудуп сунар.

Башкарыкчы: Уруглар, бистин байырлалывыста   Ак-Сал ирей аалдап келген. Силернин кайы-хире угаангыр-сагынгыр болурунарны  коруп келген,

Тыва чемнер: ааржы, суттуг шай, хойтпак,  саржаг, чокпек, чинге-тараа, ореме, быштак, ижин-хырын, хырбача, манчы, мун, далган ускен быдаа, согажа, соктаан далган (былгаар далган), быжырган далган, боорзак.

Башкарыкчы. Дыннадывыс, дыка хой национал тыва чемнерни ададылар, оларнын аразындан суттуг- шай хундуткелдиг чемнернин бирээзи болуп турар.Ынчангаш чаагай шайывыстын дугайында ырлаптаалынарам!

Ыры  «Шайывыс»

Ак-Сал. Четтирдим уругларым амданныг чаагай шайынарны иштим. Чараш танцы-самынарны база кордум. Мындыг чараш байырлал уезинде моорей оюнга киришпейн чоруй баарымга багай апаар, ынчангаш мен силерге ам тывызыктардан салыйн.

1-ги моорей тывызыктажыыры:

Тывызыым дытта, тоолум дошта.(диин, балык).

Мыйыстыг - ан эвес,

Салдыг – ашак эвес,

Сыргалыг – кадай эвес,

Кудуруктуг – аът эвес,

Адыр дуюглуг – инек эвес.(ошку).

Дендии куштуг, девиденчиг уннуг.( динмирээшкин).

Ог иштинде алдын кадын ойнап-ойнап удуй берди.( от).

Ала аъдым хыл кажаалыг.(карак)

Ак ширтек хову шыпты.(хар).

Тии чок торгум, дизии чок чинчим.(дээрде сылдыстар.)

Ак-Сал. Кончуг-ла  угаанныг толдер-дир.

Ам менээ чараш танцыдан танцылап беринерем, уругларым!

Танцы «Арыкчыгаш»

Музыкалыг оюн: «Арбай-Хоор»

 Ооо,чараштарын,уругларымны,ам кым эн кончуг улегер-домактар билир эвес.

2-ги моорей: Улегер-домактар чугаалаары.

Башкарыкчы : Тывызыкка кончуг турлар
Тыва тыртып алырлар-дыр
Улегер соске кандыг силер
Улежиксеп туру-ла бис.

1. Чадаг чорба аъттыг чору
Чалгаа чорба, кежээ чору.

2. Олчаны биче дивес
Кежикти улуг дивес.

3. Ужук билбес Кижи
Уну чоктан дора.

4. Оттунчек- оорениичел.

Шупту: Эштигде хоглуг
Эптигде демниг.

Кожамыкка кандыг силер?

4-ку морей: «Кожамыктаары»

Мээн авам хой-ла малдыг

Хоюн харап олур-ла боор

Хойтпаанайнын хоюг черин

Менээ салып олур-ла боор

Мээн авам инек малдыг

Инээн харап олур-ла боор

Итпээнейнин хоюг черин

Менээ салып олур-ла боор

Ак-Сал ирей:-Уругларынар-даа эр-хейлер-дир башкы, угаангыр-сагынгыр-даа толдер-дир. Мен ам оске садикте  уругларга база аалдап чедер дээн мен, ынчангаш силерни айдызап-артыштап кааш чорууйн, уругларым. (уругларнын шуптузун тургузуп артыжаар)

Артыш.-деп, шулукту башкарыкчы номчуур.

 Арыг агаар ораны боор Арга-эзим аяннарын

Ава бойдус арыг кылдыр Артыжап каан, айдызап каан.

Шагдан тура чонувустун Сагып келген чанчылы-дыр –

Аарыг-аржык, аза-буктан Артыш-биле арыгланыр.

Авыралдыг унуш Айдыс чыттыг артыш

Аарыг-аржык, хирден Арыглаптар куштуг.

Бачыт хайны ырадырда, Багай душту чайладырда

Артыжывыс кыпсып алгаш, Артыжанып чалбарыыр бис.

Чаагай чытка шаптаттыргаш, Сагыш сеткил улам сергээр,

Сузуглелин оскунмаза,Сулде кезээ бедик болур.

 «Шагаа ыры».

Ак-Сал ирейни башкы удеп уне бээр.

Башкарыкчы:-Уруглар, Ак-Сал ирей бисти аажок мактааш, аарыг-аржыктан камгалап артыжап база берди ам шупту тура халчып келгеш «Челер-ойну» танцылаптаалынар!.

«Челер-Ой» танцы.

Кырган-ава ( азы болуктун улуг башкызы) аякта азы сыгыртаалыг тос-карак биле залды долгандыр сутту чажып, йорээр:

Кырган-ава. (азы башкы):

Эртип турар эрги чылым

Эртинезин хайырлазын!

Уткуп турар чаа чылым,

Уттундурбас кежиктиг,

Уутунмас буянныг болзун!

Оршээ! Оршээ!

Оршээ, оршээ!

Айнын чаазы

Хунум эртези

Эрги чылды удеп тур мен,

Чаа чылды уткуп тур мен.

Буура дег чыл эрти

Бодаган дег чыл келди!