Ажык кичээл "Тараам турда тодуг-ла мен"
план-конспект занятия (старшая группа)

Муниципалдыг школа назыны четпээн уруглар албан черинин холушкак хевирнин уруглар сады  № 17 «Салгал»

Долгандыыр турар хурээлел биле таныжылга кичээли:

«Тараам турда тодуг- ла мен»

                                                                      Кижизидикчи башкы: Донгак А.Ш.

Кызыл 2020г

Долгандыр  турар хурээлел- биле таныштырылга кичээли школа назын четпээн уруглар албан- черинин4-5- харлыг уруглары.

Тема : «Тараам турда тодуг-ла мен»

Ооредир сорулгазы:Уругларга тыва далганны канчаар кылырын, далган чиирге кижилернин кадыынга ажыктыг деп чувени билиндирип ооредир.

Кижизидер сорулгазы: Уругларга биче чажындан тараага камныг,хумагалыг тыва чоннун национал чеминге хундуткелдиг болурунга кижизидер.

Сайзырадыр сорулгазы:Уругларга тарааны болбаазырадыр эт-херекселдернин аттарын сактып билип алырынга  дыл-домаан сайзырадыр

Кичээлдин дерилгези:Чуруктар далганны болбаазырадыр     ожук паш,согааш бала,деспи,дээрбе,аяк тараа абай далганы , булгааш, Арбай-Хоор» ырынын хогжум уделгези,

Словарлыг ажыл: согааш бала,деспи,дээрбе,суузунуг.камныг хумагалыг.

Кичээлдин чорудуу:

Уруглар бо хун бистин болуувусте аалчылар аалдап келген мендилежип алыылынарам.

Алдын хунум ак-кок дээрим экии

Ужуп турар  куштарым экии

Орээлимде озуп турар чечектерим экии

Аалчылар шупту экии

Эжим оорум экии экии.

- Эр- хейлер шупту экиилежип, мендилежип алган бис.

-Бис эрткен кичээливисте тараа болбазырадыыр херекселдер биле танышкан бис, а бо кичээливисте ол херекселдерни коруп, тудуп ажылдаар бис.

-Уруглар силерге мен тывызык салыйн орлан кижи тывар

Буян талдын

Будуу чус (тараа)

- Шын дыр эр-хейлер тараа шежил уруглар.

-Тараалар база ангы–ангы хевирлерлиг ,аттарлыг боор.

-Арбай,ак-тараа,кызыл- тас,чинге-тараа.

-Далгандан чуну кылып турарыл уруглар? (хлеб,печенье,пряник,быдаа кылырлар дээш оон даа хой боор.

Тараа байырлалын уругларга таныштырылгазы (ИКТ)

   -Бистин чуртувуста  тараа байырлалы деп байырлал база бар уруглар. Чазын тараан тараазы чайладыр быжып озуп кээрге ,кузун тараазын чангыс сып даа черге кагбайн ажаап алгаш ,амырап тараазын алгап байырлаар байырны тараа байыры дээр .

Тоол  « Тараанын тывылганы»

(Тоол соонда чугалаар )тараага камныг хумагалыг боор бис уруглар.

Улегер домак

Тараам турда тодуг_ла мен
Дандым турда тандаш –ла мен

-Арбай тараа ковей болзун оршээ оршээ!

Чуруктар биле ажыл  (башкы чуруктарны айтып тайылбырлаар)

- Уруглар бо  тарааны болбазырадыр, далган кылдыр

 кылып чиир херекселдер бо тур.

Согааш,бала,деспи , ожук паш , булгааш.дээрбе.

( херекселдернин боттарын  коргузуп тайылбырлаар)

-Уруглар ам  тараа кылып чиир херекселдер биле таныжып ат,сывын билип алдывыс.                                                                                                                  Тараавывсты боттарывыс кужувус-биле  хооруп,соктап,челбип,тыртып ажылдаар ажыл мурнувуста .                                                                             Холдарывыс  сайзырадыр оюннар

1 Матпаадыр- - тараа хоорар

2 Бажы курлуг- тараа соктаар

3 Ортаа мерген – тараа челбиир

4 Уваа- Шээжек – тараа тыртар

5 Бичии боовей – далган былгап чиир

Арбай-Хоор , Арбай-Хоор кылбас тутпас чувези чок

Кызыл маадыр алышкылар.  

1 Тарааны хоорары.

Ожукту одааш чалбак кара  пашты тигер. Шыгыткан чиг арбайны пашче ургаш,былгааш биле былгап хоорар. Хооруп турар уезинде дараазында хогну кууседир

Арбай-хоор,арбай-хоор

Ажы-толду тоттур, оой

(Уруглар башкы биле катай былгаашты  былгап хоорар)

2Тарааны шоннаары(соктаары) Хоорган арбайны согааш че ургаш бала биле дугун арылдыр шоннаар.

Шонна-шоннаоой-оой

Согааш,балам оой.

                         1,2,3,4,5.

(Уруглар бала биле тарааны  шоннаарлар)

3Тарааны деспиге арыдары (челбиир)

Эки эдим –деспи оой

Эки-дир-ле челби оой

                         1,2,3,4,5.

(Уруглар деспи биле челбип арыглаарлар)

4Тарааны дээрбеге тыртары (далганаары)

Долган –долган оой

Далган далган чиир бис оой.

                         1,2,3,4,5.

(Уруглар дээрбе долгаарын оттунерлер)

Амданныг ла оой

Арбай далганны оой

                            1,2,3,4,5.

5Арбай далганны былгап каан белен хевири

-Ажылдаар дээш шылай берген боор силер,шимченгир оюннардан ойнаптар бис бе уруглар.

Оюн: «Борбак далган»

Шурунун  торуттунген хунунде

Борбак-далган быжырып алган бис

Мындыг чавыс, мындыг бедик

Борбак далган борбак далган кымны шилип алыр сен

-Тарааны кижилерден оске дагаалар, хаваннар, кушкаштар  база чиир  уруглар. (Коргузуг кушкаштар, дагаалар чемгерери)

-Бо хун улуг куш ундуруп тургаш хооруп, соктап, дыртып алган тараавыс  далганын амзап чип коор бис бе уруглар

-Далганы чиирде далажып болбас, аскын че хойну тырып суп болбас, кижи хара бээр айыылдыг.

-Далганны чииривиске бистин кадыывыска ажыктыг, суузунуг эки чем.  

-Тараавыска четтирдивис деп шупту чугалаар бис.

Кичээлдин туннели:

1. Бо хун кичээливисте чуну хооруп алдывыс?
2.  Тарааны чуу деп савага хооруп чиир бис?
3. Тарааны чуу деп херекселге соктап чиир бис?
4. Тарааны каяа челбиирил?
5. Тарааны чуу  деп тыва херекселге тыртып чиир бис?
6. Далганы каяа былгап чиир бис?
7. Кандыг байырлал бар ийик тараа дугайында уруглар?
8. Кижилерден ангыда тараны чулер чиирил?
9. Тарааны чииривиске кижилерге ажыы чул?

Уругларны мактаар.

Кичээл моон биле тонген, байырлыг уруглар!