Кеп состор
учебно-методический материал (младшая, средняя, старшая, подготовительная группа)

Кеп состор

Торол jери тожоктон jымжак ,
оскон jери отпоктон тату.

Оскон jеринин олони jараш,
Баскан jеринин баргаазы jымжак.

3. Торол jердин тобрагы кум
Jердийинен артык 
Чыккан jери чын, алтайындый, 
Буткен jери чын алтындый

5. Тороли jок кижи – тазылы jок агаштый

Кеҥ тон јыртылбас,
Кеп сӧс бузулбас.

Коп сӧстӧ чын јок,
Кеп сӧстӧ тӧгӱн јок.

Укаалу сӧсти угарга макалу.

Калык-јон качан да бӧкӧ.

Јаҥыс кижи чыдабаза,
Эл-јон чыдаар.

Јоонду от ӧчпӧс,
Јон улус јоксырабас.

Јазылар ооруныҥ эми кӧп.

Агаш тазылы јер ӧткӱре,
Кижи тазылы эл ӧткӱре.

Кара сууга тӱкӱрбе,
Калык-јонды јамандаба.

Ӧмӧлӱ иш ӧчпӧс учурлу.

Ӧмӧлӱ иште ӧӧн-бӧкӧн јок.

Канча кире иштезеҥ,
Анча кире аларыҥ.

Иштеҥкей кижиниҥ јурты ӧҥжӱк.

Иштеҥкейдиҥ колы кокту.

Эдердиҥ колы ус,
Этепестиҥ тили ус.

Маска темирди сокпос,
Маскала ус согор.

Иштеҥкейди иш те сӱӱр.

Иштеҥкей кижиниҥ ады 
Кайда да болзо јакшы чыгар.

Јайдыҥ јаҥыс кӱн ижи
Јылына јиир курсак болор.

Эртелеп туруп,
Бачымдап алта.

Кӧп иш этсеҥ, билгир болорыҥ.

Иштеҥкейдиҥ ижи кӧп,
Јалкуныҥ эрмеги кӧп.

Кыймыктанган кижи кыр ажар.

Ичкери алтаганы јеҥер,
Кайра алтаганы тентирилер.

Јортсо,  јол болор,
Јобоп алганы  мал болор.

Адучы кижини огы јаспас.

Ийделенип иштензе,
Идиргенге ажы  батпай барар.

Суу јуреги – таш,
Кижи јуреги – аш.

Кун  ээчизе, кулагы  јылыыр,
Мал азыраза,  курсагы  тойор.

Туудый коозо болгончо,
Айакча аш болзын.

Коп болуп, чоп болгончо,
Ас болуп, чон  болзын.

Аш ичкенче, мендебе,
Атка минзе, токтобо.

Озолозо, от алар,
Соодозо, сок калар.

Калбакла јууза, кап толор,
Чаракла јууза, кош болор.

Јаскыда јалан толо, 
Кускиде кап толо.

Тилинди  чеченге  уретпей,
Эргегинди уска урет.

Тил југуруги – башка,
Бут југуруги – ашка.

Тили југурук  копко белен,
Буды југурук  ашка белен.

Јалкуны канча ла кире азыра,
Тожок јаар корор.

Јаш одын отко куйбес,
Јалку кижи иш бедиребес.

Јалку кижи айылзак.

Јада, курсак таппазын.

Јалку кижинин  ады да јалку.

Јалку кижинин адынын  арказын саныскан челдеер.

Чыйрак кижи тан адарын сакыыр,
Јалку  кижи  кун бадарын сакыыр.

Јалкунын  јарды тежик.

Тебинип јурген бака јер албас,
Тегин јурген кижи кун албас.

Баканын базыдын коруп,
Јелижин не сурайдын.

Јалбагынан  јатсан,
Кун де орой чыгар.

Айры колына иш тутпас кижи оро  чыкпас.

Атпастын  огы алты кулаш.

Иштенбес кижи мун  кунди кысканбас,
Иштенер кижи бир кунди кысканар.

Бичикчи кижи јарыкта јурет,
Бичик билбес карануйда  јурет.

Бичик билбес кижи сокордый.

Ат јакшызы мактулу,
Кижи јакшызы кундулу.

 Улгузи јок одук болбос,
Угы јок кижи болбос.

Агын сууны салла кечер,
Ас кижи јопло  јурер.

Антарылбаган јар јаман,
Айдышпаган јоп јаман.

Карындаштардын  бирлиги кайа-таштан бек.

Элдин – элчизи, тоннын – топчызы.

Кийик болзо, тукту  болор,
Кижи болзо, атту болор.

Курен  кус – бай.

Кижи јаражыла болбос,
Кылык-јаныла болор.

Кийик  тугинен  билдирер,
Кижи кылыгынан  билдирер.

Јус јараш болгончо,
Јурек јараш болзын.

Малдын айгырында,
Кижинин баштузында.

Јакшынын  јолы чындык,
Јаманнын  јолы тыртык.

Јакшыга јанашсан,  јакшызы јуугар,
Јаманга јапшынзан,  јаманы јуугар.

Киженге ат уренип јат,
Кижиге кижи уренип јат.

Јакшы кылыкка отконорго до  јакшы.

Кийиктин  кози кырда, 
Кижинин  кози  кижиде.

Јаман атка – мун камчы,
Јакшы атка – бир камчы.

Јаман кижиге – мун  сос,
Јакшы кижиге – бир сос.

Јаманнын  колына бергенче,
Јакшынын  јолына сал.

Јаман кадыт јанарыла коркыдар,
Јаман эр олориле коркыдар.

Аспак одыннын  ыжы ачу,
Јаман  кижинин  тили ачу.

Армакчынан ат  олбос,
Айттырганынан  кижи олбос.

Јаман  кижинин  буды сегис,  бажы тогус.

Кедер ат јортпос,
Очош кижи укпас.

Очош кижи  оштуге   туней.

Јозокту кижи бойын бурулайт,
Јожон кижи нокорин бурулайт.

Јакшыркабай јурзен,
Јакшы јолло барарын.

Арылык-берилик кижиге иженбе.

Мекке макка баштабайтан.

Бир мекелезен,
Экинчизинде мекелеп болбозын.

Аргачы ла мекечи јаантайын тартыжатан.

Чын Куннен  јаркынду.

Чын чырчыйбас,
Чындык чирибес.

Чын турган кижи
Качан да јенип чыгар.

Чынын айдардын  најылары коп,
Копчы кижинин  оштулери  коп.

Бир ийт коруп  урет,
Бир ийт бодоп урет.

Тугун каткы ыйдан јаман.

Јылбындууштын  јылбындаганын  корбо,
Тогучинин эрмегине бутпе.

Борсык калјанын билинбес.

Бойынды бойын мактаба,
Улус мактазын.

Этпестин токпогы јаан.

Мактанчактын  мандайы јукачак.

Јарганат айдар деген:
«Мен эмес болзом,
Јар јемирилер эди».

Кейлензен, чечен болбозын
Мактанзан, бай болбозын.

Мыкынына тайанардын  малы кодуртке.

Сайгакчы кижи сайгагына сайылар.

Куйунчек кижи оро чыкпас,
Кооромкой  колго до  калыыр.

Баткак саска ат бадалар,
Бачым кижи керегин јастырар.

Јаманга јакшы этсе, јарбынар,
Ийтке тепши салза, ыркыранар.

Чычканнан  тук чыгарда, «ичикей» деген.

Унчукпас ийтке туттурарын.

Јылмай сууда балык бар,
Јылмайганда кылык бар.

Кижиге  оро каспа, бойын  тужерин.

Ыйланкай  костин  јажы кургабас.

Бокозиребес  болзон,
Сеге кем де кодурилбес.

Баатыркаганнын бажы бадар,
Кучуркегеннин  куни   одор.

Майчык бут ла мыйрык бут – туней эжер.

Уйку кос   ойкоор,
Уйат мандай јарар.

Уйалбас кижинин  мандайы калын

Јаман ийт аркадан  кабар,
Јаман кижи јакадан  тудар.

Уйалчан  јус уйадабас.

Урушчы уйандаар,
Керишчи кенеер.

Баштактын  бажы јарылар.

Кериш-согуш јакшыга баштабас.

Кижини јамандаба,
Бойынды ајыктан.

Агаш айыл јоожо болбос,
Аракызак кижи кижи болбос.

Эттин бышканында,
Эрдин санаазында.

Чакту кижинин колы тын,
Керсу кижинин санаазы коп.

Керсуде килеш коп,
Тенексуде истеш коп.

Тенектин  козине илинзе де,
Коксине илинбей јат.

Тенекке «тенек» деп айтпа, соктырарын.

Толо казан ажыра кайнаар,
Санаазы јок ажыра айдар.

Билер кижиге бир сос,
Билбес кижиге мун  сос.

Сагалда санаа јок.

Балыктап билбес болзон,
Суу чайпалтпа.

Ат киштежип таныжар,
Кижи эрмектежип билижер.

Јортсон,  јол аларын,
Јолыгышсан, сос угарын.

Керсу  эрмекти угарга да јакшы.

Чын сос алтыннан баалу.

Јакшы сос – јарым ат.

Карганнын  созин каптыргага сал,
Јааннын   созин јанчыкка сал.

Јаандарды угар керек,
Јаштарга айдар керек.

Айткан сос – аткан ок.

Јаан состо  јажыт јок,
Улу состо уйат јок.

Ажыра алтаба, артык сос айтпа.

Тескери айдардан тескерле.

Јортып болбос јол бузар,
Айдып болбос сос бузар.

Узун эдек бутка оролор,
Узун тил башка оролор.

Коп адып, мерген болбос,
Коп айдып, чечен болбос.

Куру калбак ооско јарабас,
Коп куучын куучынга јарабас.

Челду эт тишке кысталар,
Чечеркек кижи соско  кысталар.

Ак сагышты карартып болбозын,
Кара сагышты агартып болбозын.

Бурулуны актаба,
Актуны каралаба.

Ийт кирзе, соок бер,
Кижи кирзе, аш ур.

Айакка урган аш
Качан да јаман болбойтон.

Береечинин  колы јоксырабас.

Учкашканда – јорго,
Амзашканда – тату.

Карамдаганы – кара ийтке,
Кысканганы – кызыл ийтке.

Улустан јеткен болуш
Качан да ундылбас.

Болушка иженип,
Бойын  темей отурба.

Карам кижинин  карды да карамданар.

Ийдине  болушсан,
Айылдаш болбозын.

Јабаанан  мал болор,
Јаш бала эр болор.

Кийис чойилер, кижи  озор.

Мал маарап озор,
Бала ыйлап   озор.

Кыс бала – энезине болуш,
Уул бала – адазына болуш.

Адазы јок – јарым   оскус,
Энези јок – эбире    оскус.

Адазы јокто, уул баштак,
Энези јокто, кыс баштак.

Јаказы јок тон болбос,
Јааны јок јурт болбос.

Эне созин энделтпе,
Ада созин арттырба.

Кезем сос кечу кечирбес.

Аданын  айткан сози  алтыннан  артык.

Энези корбогонин кызы корор,
Адазы корбогонин  уулы корор.

Јаныны коруп, јапсыба,
Эскини коруп, эрикпе.

Јаныны јазап кий,
Эскини эптеп кий.

Ајарбаган будак кап јарар.

Суу корбогончо, одук чечпе,
Сурабаганча, јолго чыкпа.

Ашты јибей јадып, амтанын алба,
Атка минбей јадып, јорыгын мактаба.

Атты озо уйгендейле мин.

Темирди болзо, кыска кес,
Агашты болзо, узун кес.

Одын – отко, очок – казанга.

Тарал таарда кузукты сакып,
Торолоп олди.

Тату аштын  тугенери  турген.

Јуттаган тенери  айазатан,
Чугулдашкан улус токтойтон.

Алтынды канча ла кире карартсан,
Кара болос.

Ат казыкты айланар,
Казык атты айланбайтан.

Эди кандый, муни андый.

Озо чыккан кулактан,
Сон  чыккан муус  узаар.

Јоорлу ат чочый берер,
Сезикту  кижи секирип ийер.

Каймакту калбак ооско јымжак киретен.

Сарју арык та этти семис эдип ийер.

Алын туйгак кайден базар,
Кийин туйгак оноор базар.

Тобого моштон  ыраак тоголонбос.

Торт  туйгакту  ат та сурнугет.

Тайкылып јыгыларын,
Тайанып турарын.

Агаш јымжаган курт базар,
Айдынып албасты сос базар.

Бир кунге јастырганы  мун  кунге барар.

Токым ичинде ат јурер –
Оны кем таныыр?
Тон ичинде эр јурер – 
Оны кем билер?

Јоргоны талдазан,  јойу базарын.

Томыртка тон  агашты чокыбайтан.

Чолтык куйрукту малдан
Томонок то јалтанбас.

Салкынду тууда кар јок,
Санаалу кижиде энчу јок.

Укпаганды – угарын,
Корбогонди – корорин.

Кулакка угулган неме коско  корунер.

Ат ичкен суу деп, айу ичет,
Кой ичкен суу деп, бору  ичет.

Торко – тойлык, 
Јорго – јолдык.

Чар – ат эмес,
Чадыр – айыл эмес.

Солун тарый согоно до тату.

Суузаганда, суудан татузы јок.

Кус – курешту, јас – јарышту.

Јаскы кун јалт эдер,
Куски кун куп эдер.

Куски тош, кускидий де болзо, бек,
Јаскы тош, јарттый да болзо, бортык.

Киш јакалу бий эмтир,
Кийнин корзон , ийт эмтир.

Јожоонон  јоор айрылбас,
Јаманнан  јамы айрылбас.

Јаман ат семирзе,
Јанына конок јууктатпас.
Јаман кижи байыза,
Јанына айыл тургуспас.

Аштаганнын  сагыжын ток билбес,
Јоктунын  сагыжын бай билбес.

Эликтин мойнын ок кезер,
Эрдин мойнын јок кезер.

Кудайга ижензен, куру каларын.
Салымга ижензен, самтар јурерин.

Кармай алзам – кулагым,
Кайа корзом – колотком.

Ичи ачты ийт те тудар,
Ийни јыртыкты уй да сузер.

Јакшы кижи куунзегиле бай.

Уйалбаган кам болор,
Јалкуурбаган ус болор.

Узун куйрук уйда буткен,
Уйалбас мандай уурчыда буткен.