Сценарий башкирского музыкального развлечения "Мон байрамы" посвященное 100 - летию Республики Башкортостан
материал (старшая группа)

                                          Моң байрамы.    

Маҡсат:  балаларҙы башҡорт халыҡ музыка ҡоралдары менән таныштырыу; уларға тыуған иленә, теленә, халҡына һөйөү, ғорурлыҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Тәрбиәсе. Сәләм биреп, сәләм алыу менән                                                                                                                                                 Сит менән дә тыуған булаһың                                                                                                                                                  Алыҫ араларҙы яҡынайта                                                                                                                                                           Ил халҡымдың, матур йолаһы.

          -Һаумыһығыҙ!

           -Һаумыһығыҙ!                                                                                                        

Тәрбиәсе:. Балалар, беҙ һеҙҙең менән ниндәй илдә йәшәйбеҙ? Дөрөҫ, беҙ һеҙҙең менән Башҡортостанда йәшәйбеҙ. Башҡортстан-беҙҙең Тыуған илебеҙ. Ата-олатайҙарыбыҙ ҙа ошонда йәшәгән. Кешенең, ата-әсәһе кеүек үк, Тыуған иле лә берәү генә була.

Башҡортостан, Тыуған илем,                                                                        Ниндәй матур ерҙәрең.                                                                                 Йырҙарыңда шаулай иген,                                                                             Баҡсаларҙа-гөлдәрең. 

Тәрбиәсе. Беҙҙең еребеҙ ҙә ҙур һәм бай. Башҡортостанда күккә олғашҡан бейек тауҙар ҙа, ҡара урмандар ҙа күп, далалар ҙа бар.

Башҡортостан-тыуған ерем,                                                                                                        Һине һөйәм, һине яратам.                                                                                                       Һинең менән һәр саҡ ғорурланам,                                                                                          Һине маҡтап йырҙар таратам.                                                                                                                                                                                                                                                      

Тәрбиәсе. Ә бөгөн инде мин һеҙҙе, бөтәгеҙҙе лә Башҡортостан республикаһы, Дүртөйлө ҡалаһы, 12-се һанлы “ Алтынсәс” балалар баҡсаһына  моң, көй , халҡыбыҙҙың музыка ҡоралдары байрамына саҡырам. Рәхим итегеҙ!  

                                (Ҡурай моңо яңғырай.)

Тәрбиәсе. Балалар был ниндәй музыка ҡоралы?                                                     Балалар. Ҡурай.                                                                                                                                  Тәрбиәсе. Эйе, был ысынлап та ҡурай. Ҡурай-ул үлән. Ҡураған көпшәнән яһалғанға ҡурай тип атағандар ҙа инде. Ҡурай тураһында халҡыбыҙҙың бик күп әкиәт, легенда,ҡобайырҙары бар.

   Балалар,ҡурайға нисә йәш тип уйлайһығыҙ?                                                                                           Ҡурай 4 мең йәштән дә өлкәнерәк икән. 922 йылда башҡорт ерҙәре аша ғәрәп илсеһе Әхмәт ибн Фаҙлан Болғар ханлығына барған. Шунда халҡыбыҙҙың ҡурайы һәм үҙе ишеткән “ Сыңрау торна” көйө тураһында яҙып ҡалдырған. Тыңлап алайыҡ әле, балалар, ошо көйҙө.

                                 “Сыңрау торна” көйө яңғырай.

1-се бала. Беҙҙең тыуып үҫкән ерҙә,                                                                    Тыңла,үләндәр йырлай.                                                                                                                       Нимә тиеп һораһағыҙ,                                                                                                            Ул-моңло ҡырлы ҡурай.

                                 “ Ҡурай” уйыны уйнала.

Ҡурай беҙҙе ҫаҡыра                                                                                                                      Түңәрәккә баҫырға.                                                                                                                         Һин, ҡурай, уйна                                                                                                                               Дәртлерәк, соңлораҡ.                                                                                                                    Кемдәр матур бейей,                                                                                                                         Баҫһын нығыраҡ.

2-се бала. Ябай ҡурай моңға урай,                                                                                                 Һис тауыш юҡ шылт иткән.                                                                                             Йырлатҡан да, бейеткән дә-                                                                                                        Моң тирмәне шул икән.

3-се бала.   Ҡаһым түрә, Салауат та                                                                                          Булған оҫта ҡурайсы.                                                                                                                             Әйҙә, егет, оялмасы,                                                                                                         Ҡурайыңда уйнасы.

                                      Егет ҡурайҙа уйнай.

Тәрбиәсе. Халҡыбыҙҙа ҡурай төрлө-төрлө булған (балалврға күрһәтә). Бына, балалар, был ҡурайҙы еҙ ҡурай тип атайҙар. Батыр башҡорт яуғирҙары ил азатлығы өсөн көрәшкә сыҡҡанда үҙҙәре менән еҙ ҡурай йөрөткәндәр. Малайҙар ғына түгел, ҡыҙҙар ҙа уйнай ҡурайҙа. Халҡыбыҙҙың Таштуғай тигән йырында былай тиелә.

                      Таштуғайҡай, һинең ҡамышыңды

                      Сор ҡурайҡай итеп тартайым.

                      Ялан ғына яҡтың кәкүге юҡ,

                      Үҙ Уралҡайыма ҡайтайым.

Ҡатын-ҡыҙ уйнай торған ҡыҫҡа ғына ҡурайҙы сор ҡурай тип атағандар. Тағы ла ағастан эшләнгән ҡурай ҙа була.Уны алтын ҡуллы Вәкил ағай яһаған. Эйе, ләкин моңло булыуы менән үҫемлек ҡурай айырылып тора.

                              Олатай ҡурайҙа уйнай (таҡтала ҡарайбыҙ).

Тәрбиәсе. Халҡыбыҙҙың тағы ла ҡумыҙ тигән уйын ҡоралы бар.                                                    

1-се бала. Таҡмаҡтар әйтәм әле,                                                                                            Ҡумыҙым сиртәм әле,                                                                                            Таҡмаҡ әйтеп, ҡумыҙ сиртеп,                                                                                                  Һеҙҙе бейетәм әле.

                            (Ҡумыҙҙа уйнайҙар. Ҡыҙҙар бейей.)

Тәрбиәсе. Балалар, ҡумыҙҙар ҙа төрлө-төрлө булған. Бына быныһы- ҡыл-ҡумыҙ тип атала. Быныһы-тимер ҡумыҙ. Быныһы-ағас ҡумыҙ.                              

2-се бала. Сың-сыңла һин, ҡумыҙым,-                                                                                           Бейеһен егет, ҡыҙың.                                                                                                                                  Бер дәртләнеп алһындар,                                                                                                            Етеҙ, оҫта баҫһындар.

Тәрбиәсе. Балалар,ә был ниндәй уйын ҡоралы?                                                                  Балалар. Гармун.                                                                                                                                

1-се бала. Уйнайым, уйнайым гармунда,                                                                              Күпме моң, күпме көй бар унда!                                                                                                    Гел генә ҡулымда гармуным,                                                                                            Минең дә үҙ көйөм, бар моңом.

2-се бала. Көйөмдөң юҡ әле һүҙе лә,                                                                                      Шулай ҙа бик матур үҙемә.                                                                                            Гармунды ҡулымдан ҡуймайым,                                                                                                       Көй сығыр тиеп мин уйлайым.

3-сө бала. Гармуным үҙе лә тырыша,                                                                             Ҡулыма нығыраҡ һырыша.                                                                                                    Күңелле ауаздар ишәйә,                                                                                                 Гармуным, гармуным, нишләй, ә!                                                                                      Тырышып, тырышып уйнайым,                                                                                                                        Иң оҫта гармунсы булайым.

         Йыр  “Их, шома баҫабыҙ”. (дүрт малай башҡара.)                                                                                                         1. Уйнат, уйнат гармуныңды,                                                                                                      Бейеһендәр егеттәр                                                                                                                           Беҙҙең илдең егеттәре                                                                                                                Бар ҙа бөркөт кеүектәр.                                                                                                                Их, шома баҫабыҙ,                                                                                                                      Нисек күңел асабыҙ.

2. Һайрат, һайрат гармуныңды,                                                                                               Елкенһендәр йәш ҡыҙҙар.                                                                                                        Беҙҙең ҡыҙҙар нурлы йөҙлө,                                                                                                     Әйтерһең лә йондоҙҙар.                                                                                                             Их, шома бағабыҙ,                                                                                                                  Нисек күңел асабыҙ.

Тәрбиәсе. Скрипкала һыҙҙыра сиңерткә,                                                                           Барабан ҡаға ҡуян,                                                                                                     Һандуғастар ҡурай тарта-                                                                                                           Бар урман моңға тулған.                                                                                                        Ҡумыҙ сиртә май ҡуңыҙы,                                                                                                         Аттар думбыра ҡаға,                                                                                                           Һыбыҙғы көйләй йомран,                                                                                                      Шишмә сылтырап аға.

Тәрбиәсе. Тимәк,  халҡыбыҙҙың бөтә уйын ҡоралдары ла борон-борондан килгән тәбиғәт моңдарына ауаздаш икән.

                       “Төлкө , ҡуян һәм әтәс” әкиәтен сәхнәләштереү.

Тәрбиәсе. Ә, хәҙер беҙ һеҙҙең менән “Төлкө,ҡуян һәм әтәс” әкиәтен ҡарап алайыҡ.

-Борон-борон заманда йәшәгән ти төлкө менән ҡуян. Төлкө бик тә хәйләкәр булган. Бер генә төн йылынып сығарға һороғанда, ҡуянды ҡыуып сығарған.

Төлкө. Ҡалай нисек һыуыҡ бында.                                                                                        –Һаумы,ҡуян дуҫ!                                                                                                                              Ҡуянҡай,индер әле,йылынып ҡыны сығайым әле?                                                         Ҡуян. Әйҙә ин,түрҙән уҙ.

                        (төлкө ҡуянды ҡыуып сығара,ҡуяндың ҡаршыһына эт осрай.)

Эт. Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?                                                                                      Ҡуян. Нисек иламаҫҡа,мине йортомдан тәлкә ҡыуып сығарҙы.                                Эт. Әйҙә киттек,мин ярҙам итермен. Төлкө сығып ҡас бынан.                                               Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (эт ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына терпе осрай.)                                               Терпе. Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?                                                                                     Ҡуян. Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан тәлкә ҡыуып сығарҙы.                               Терпе. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек. Төлкө сығып ҡас бынан.                                                                                                                                          Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (терпе ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына бүре осрай.)                                          Бүре.  Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?  

Ҡуян.  Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан тәлкә ҡыуып сығарҙы.                               Бүре. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек. Төлкө сығып ҡас бынан.                                                                                                                                          Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (бүре ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына айыу осрай.)                                        Айыу.  Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?  

Ҡуян.  Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан тәлкә ҡыуып сығарҙы.                               Айыу. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек. Төлкө сығып ҡас бынан.                                                                                                                                          Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (айыу ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына әтәс осрай.)                                         Әтәс.  Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?  

Ҡуян.  Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан тәлкә ҡыуып сығарҙы.                               Әтәс. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек.                                               Әтәс. Ки-кри-күк! Арҡамда салғы килтерәм,төлкөнө ҡыуып сығарам, ҡас бынан төлкө.   Төлкө. Кейенәм.                                                                                                                            Әтәс. Ки-кри-күк!  Арҡамда салғы килтерәм,төлкөнө ҡыуып сығарам, ҡас бынан төлкө.                                                                                                                               Төлкө. Хәҙер кейенеп бөтәм.                                                                                                    Әтәс. Ки-кри-күк!  Арҡамда салғы килтерәм,төлкөнө ҡыуып сығарам, ҡас бынан төлкө.  (төлкө сыға.)                                                                                                 Төлкө. Ҡуянҡай, йәнлектәр, мине ғафу итегеҙ. Башҡа бер ҡасан ҡыйырһытмам. (ошо көндән башлап йәнлектәр дуҫ, татыу йәшәйҙәр.)

                             Йыр “Косилка-молотилка”.                                                                           1.Улай итербеҙ әле лә,                                                                                                               Былай итербеҙ әле, беҙ әле,                                                                                                                      Косилка-молотилка,                                                                                                                 Сортировка, веялка, веялка.  

2.Уйнайбыҙ бергә-бергә лә                                                                                                              Бейейбеҙ бергә-бергә.                                                                                                             Косилка-молотилка,                                                                                                                Сортировка, веялка, веялка.

3. Уйнап-көлөп, шау-гөр килеп,                                                                                               Йәшәрбеҙ бергә-бергә.                                                                                                                           Косилка-молтилка,                                                                                                                           Сортировка, веялка, веялка.  

Ошоноң менән байрамыбыҙ тамам, ихтибарығыҙ өсөн ҙур рәхмәт.                                      –Киләһе осрашҡанға тиклем, һаубулығыҙ.