Уңыш бәйрәме.
план-конспект урока (4 класс) по теме

Уңыш бәйрәме.

Җиһазлау: Сөмбелә макеты, яшелчәләр күргәзмәсе , арыш һәм бодай башаклары, татар халык мәкальләре һәм табышмаклар язылган плакатлар,  (“Икмәк- зур байлык”, “Көз- муллык вакыты”, “Икмәкнең кадерен бел” һ.б.)диск,С.Садыйкованың “Үз илемдә” җыры яңгырый,  зал көзге яфраклар, рәсемнәр  белән бизәлгән.

Бәйрәмчә киенгән балалар салмак көй астында бәйрәм залына керәләр.

Алып баручы.         Исәнмесез, балалар! Без бүген “Уңыш бәйрәмен”ә  җыелдык.

Көз килде,
Уңыш булды,
Табын сый белән тулды.
Рәхим итегез, дуслар,
Көзге бәйрәмгә!
Көз килде дә керде өйгә,
Яфраклар йөгерәләр.
Ышык эзләп койма, капка
Асларына керәләр.

Ә сез беләсезме, хәзер елның кайсы вакыты җитте?

Балалар.                   Көз.

Алып баручы.         Нинди көз айларын беләсез?

Балалар.                   Сентябрь, октябрь, ноябрь- көз айлары.

Алып баручы.         Сез көзне яратасызмы? Ни өчен яратасыз?

Балалар.                   Көз көне без мәктәпкә барабыз.Көз көне яшелчәләр, җимешләр, ашлыклар өлгерә.Көзге табигать  бик матур.Мин көзге урманны яратам. Һ.б.

Алып баручы.         Әйе, балалар. Көз көне яшелчәләр, җимешләр, ашлыклар өлгерә. Менә инде бакчалардан яшелчәләрне җыйдык.Уңыш бик мул булды. Халык бәйрәм итә. Менә без дә уңыш бәйрәменә җыелдык. “Уңыш бәйрәме” кайчан була?  

Балалар.                   Көз көне.

Алып баручы.         Әйе, көз көне була.Әйдәгез, балалар, кунакка көз кызын чакырабыз.

     Зифа буйлы, җитен чәчле,
 Зәңгәр күзле бу кызның

Исемнәре ничек икән,

                                                               Әйтегезче кем белә?
Балалар:                         Сөм-бе-лә!

Балалар.              Сөмбелә, кил безгә! (2 кабат)

 Сөмбелә              Исәнмесез, кадерле дусларым!

                               Мин - Сөмбелә, килдем сезгә.
                              Көзге байлык кулымда.
                              Муллык белән байлык телим
                              Кем очраса юлымда .

Балалар.              Исәнме,  Сөмбелә!

Алып баручы.    Әйдә, кадерле Сөмбелә, бәйрәмгә рәхим ит!

Сөмбелә              Бәйрәмегез күңелле булсын.

Балалар.              Рәхмәт сиңа.

Алып баручы.         Әйдәгез, , балалар, Сөмбеләне уртага алып, җырлап алыйк. (Балалар Сөмбеләне уртага алып, “Көз, көз әйт әле” җырын башкаралар.)

Балалар.              Көз, көз, әйт әле

                              Кәрҗинеңдә ниләр бар? (2 кабат)

Сөмбелә               Кәрҗинемдә кыярлар,

                                Помидор һәм алмалар.

Балалар.              Көз, көз, әйт әле

                               Кәрҗинеңдә ниләр бар? (2 кабат)

Сөмбелә             Кәрҗинемдә яшел, кызыл

                               Алтын сары төсләр бар.

Балалар.              Көз, көз, әйт әле

                               Кәрҗинеңдә ниләр бар? (2 кабат)

Сөмбелә              Кәрҗинемдә ...(башка яшелчәләрне саный.) Балалар, бик матур җырладыгыз, рәхмәт сезгә. Мин сезгә яшелчәләр белән уеннар алып килдем.Уйныйбызмы?

1 нче уен.          “Яшелчә һәм җимеш җыю” (Идәнгә яшелчә һәм җимеш рәсемнәре таратыла”

Алып баручы.         Рәхмәт сиңа, Сөмбелә.

Сөмбелә   Ә сез, балалар, көз турында шигырьләр беләсезме?(Балалар көз турында шигырьләр сөйлиләр.)

1 нче бала: Кеше белән гел янәшә икмәк,
Кырда, юлда, табын янында.
Иң беренче өйгә икмәк керә
Яңа йортка күчкән чагында

2 нче бала: Һәммәбездән өлкәнрәктер ул,
Яшәсәк тә җирдә нихәтле,
Шуңа хөрмәтледер исеме аның,
Шуңа газиз, шуңа хикмәтле.

3 нче бала: Көзнең иң олы бүләге –
Икмәк тора табында.
Тормышыбыз ямьле булыр,
Икмәк булган чагында.

"Чайкала иген кырлары" җыры
(И. Шәмсетдинов көе, Г. Латыйп сүзләре)

4   нче бала: Юмарт синең җирең, Татарстан,
Шуңа татлы, ахры икмәгең!
Баһадирлар сиңа җан өргәндер,
Мондый уңыш тумый тикмәгә.

Сөмбелә   .         Рәхмәт сезгә, балалар.

Алып баручы: Дуслар, бәйрәм дәвам итә.
Әйтегез әле көз, икмәк, хезмәт, яшелчәләр, җимешләр турында нинди мәкальләр беләсез?
(Балалар җавап бирә)

Алып баручы:
1. Ни чәчсәң,
2. Кем эшләми,
3. Ачтан үлсәң дә
4. Ачы булсаң, тоздай бул,
5. Ашаганда колагың
селкенеп торсын      

 Укучылар 
1. Шуны урырсың
2. Шул ашамый
3. Ата-анаңны ташлама
4. Татлы булсаң, балдай бул.
5. Эшләгәндә йөрәгең җилкенеп торсын.

Алып баручы: Күрегезче, балалар,
                          Шалкан быел бик уңган,
                          Самавыр хәтле булган,
                          Кем чәчкән бу шалканны?

 Балалар:          Бабай утырткан аны!
("Зур шалкан" әкияте сәхнәләштерелә) 

Алып баручы.         Ә хәзер Сөмбеләгә үзебез үстергән яшелчәләр турында сөйлик әле.

1 бала.                 Безнең бакча зур һәм матур. Бакчада җиләк- җимешләр күп.Анда без алма, груша, слива үстердек. Җимешләре бик тәмле. Көзен без аларны җыйдык. Уңыш мул булды.Әнием җимешләрдән варенье, компот ясады.

2 бала.                Безнең  дә бакча бар.Без бакчада яшелчәләр үстерәбез: бәрәңге, кәбестә, суган, помидор, кыяр, борыч. Мин әнигә булыштым, чүп утадым. Көзен без яшелчәләрне  җыеп алдык. Уңыш мул булды.

(Ишек шакып, залга кыяр керә)

Сөмбелә   .       Кәрзин тулы алмалар,
                         Помидор һәм кыярлар,
                         Кәбестә, кишер, суган,
                        Алтын көз безнең уңган.

(Ишек шакып, залга кыяр керә)

                           Керегез, керегез! Түргә үтә күрегез!

Кыяр.                   Хәерле көн, Сөмбелә .

Сөмбелә   .          Хәлләрең ничек соң, кыяр дустым?

Кыяр.                   Хәлем минем бик яхшы,

                               Уңышлар бик мул булды.

                               Хуҗам бик тырыш бала,

                               Түтәле дымлы булды,

                               Гел утап кына торды.

(Ишек шакып, залга помидор  керә)

Сөмбелә   .         Керегез, керегез! Түргә үтә күрегез!

Помидор.          Исәнмесез!  Хәерле көн , дусларым!

Сөмбелә.            Ә син ничек үсәсең помидор дус!

Помидор.          Хуҗабикәнең кызы

                             Бик тырыш бала булды.

                             Су сипте, чүп  утады.

                             Шуңа уңыш күп булды.

                            Бу мәктәптә укыйдыр, дип,

                            Рәхмәт әйтергә килдем.

                            Уңган, тырыш, тәртипле дип

                            Һәр җирдә сөйләп йөрдем

(Ишек шакып, залга суган керә)

Суган.                Исәнмесез , дусларым!

                            Хәлләрегез ничек соң?

                            Миңа карагыз әле.

                            Мин матур һәм нинди зур!

                            Уңышым булды бик мул.

(Ишек шакып, залга җиләк керә)

Җиләк.             Исәнмесез , дускайлар!

                            Минем исемем җиләк.

                            Хуҗам бик уңган бала.

                            Җыйды берничә чиләк.

                            Рәхмәт әйтим әле диеп,

                            Мәктәпкә килдем эзләп.

Сөмбелә.          Менә нинди уңган, тырыш

                            Балалар укый бездә.

                            Хезмәт шулай матурлый шул,

                            Нур балкый йөзегездә!

(Ашыгып-ашыгып кишер керә, рөхсәт тә сорап тормый, хәтта исәнләшми дә, Сөмбеләне туктата)

Кишер.              Уңыш туган, туктап тор!

                            Син бераз гына уйла...

                            Ник кечкенә мин болай?

                            Ник үсмәдем соң буйга?

                            Шуңа мин бик вак булдым:

                            Хуҗам бик ялкау малай.

                           Утамады түтәлне,

                            Шуңа үсмәдем бугай.

(Барысы да кишерне кызганалар.-Ой мескен, вай мескен.)

(Ишек шакып, залга кәбестә керә)

Кәбестә.           Исәнмесез , дусларым!

                            Зарланырга дип килдем.

                            Ялкау, эшлексез хуҗамны

                            Шәһәрдә эзләп йөрдем.

                            Чүп утамый, су сипми,

                            Кәчәнем бер дә үсми.

(Ашыгып-ашыгып , ачуланып кабак  керә)

Кабак.              Исәнмесез , барыгыз да,

                           Сез мине таныйсызмы?

                           Мине караучы малай-

                           Аның исеме Рамай.

                           Бакчага һич килмәде

                           Минем хәлне белмәде,

                           Беркайчан су сипмәде,

                           Ашламалар бирмәде.

                           Шуңа күрә без, кабаклар,

                           Аз гына да үсмәдек.

(Барысы да кабакны кызганалар.-Ой мескен, вай мескен. Рамай бик ялкау малай.)

Сөмбелә.          Бик начар бит безнең эшләр,

                          Нишлик инде, балалар?

                          Сезнең арада бармы соң

                          Андый ялкау малайлар?

(Тавышлар: юк, юк!)

Балалар           Безне һичкем хурламасын,

                          Мактап кына әйтсеннәр,

                          Барлык мәктәп балалары

                          Хезмәт сөеп үссеннәр.

Чөгендер         Дуслар, гафу итегезче,

                         Бәйрәмгә соңга калдым.

                         Зирәк дустым янына

                         Табышмак эзләп бардым.

Бик матур итп бизәлгән конвертны Сөмбеләгә бирә. Конверт эчендә яшелчәләр турында табышмаклар ята

Лампа түгел яктырта

Мич түгел җылыта.(кояш)

       Җир астында алтын казык

        Аны алалар казып.(кишер)

Ормый да, сукмый да- елата.  (суган)

       Утыра бер чүлмәк

       Өстенә кигән мең күлмәк.  (кәбестә)

 Алып баручы бу табышмакларны залдагы балаларга укый, алар җавабын әйтәләр.

Сөмбелә.          Кадерле дусларым! Миңа сез бик ошадыгыз.Бәйрәмегез бик күңелле булды..Ә мин буш кул белән килмәдем.Сезгә күчтәнәч алып килдем.Ә нәрсә ул- уйлап табыгыз.                          Үзе шардай, эче кандай,  

                                         Тәме балдай. Ул нәрсә?  (Карбыз)

Сез бик тырыш, эш сөючән балалар икәнсез. Моннан соң да тырышып укыгыз, зурларга булышыгыз.Сәламәт булыгыз. Сау булыгыз.

Балалар.         Рәхмәт сиңа, Сөмбелә. Сау булыгыз.

"Мин яратам сине Татарстан!"
(Р. Андреев көе, Р. Рәкыйпов сүзләре) җыры башкарыла.