Тәҗрибә уртаклашу

                          Кама  Тамагы  муниципаль  районы

                  Кама Тамагы урта гомуми белем бирү мәктәбе

                                             Татар кызы

                (бәйге)

         Югары категорияле татар теле

һәм әдәбияты укытучысы

            Шәфигуллина Фирая Наил кызы

                            “Татар кызы”  бәйгесе

      А.Б. “Сөбханалла...машалла!” – дип кулына алган татар кешесе яңа туган баланы. Кыз бала икән, шунда ук аның ирененә бал – май тигезгәннәр – балдай татлы, майдай йомшак телле булсын, йөзкәйләрен таң суы белән юганнар – тулган айдан нурлы булсын; мунчада каен миллек суында коендырганнар-каендай зифа булсын! “Кыйгач кашым, асылташым” , – дип көйләп йоклаткан әнисе. Ә әтисе тез өстендә сикертеп: “Кызым, кызым, кыз кеше, кызыма килер йөз кеше” , - дип такмаклаган.                                                                            

Борынгының кулъязмасы -                                                                                                                   Ап-ак ефәк каен тузы.                                                                                                   Толымнары бөдрә каенмыни,                                                                                                                               Ак каеннан сылу сыны                                                                                                             Бары безнең татар кызы.                                                                                                 Дәверләрнең горурлыгы,                                                                                               Хыялдагы татар кызы.

     А.Б. Исәнмесез, хөрмәтле тамашачылар! Без бүген бу залга бик тә үзенчәлекле кичә үткәрергә җыелдык һәм аны гүзәл, уңган кызларыбызга багышлыйбыз. “Татар кызы” дип исемләнгән бәйгене башлыйбыз.(Экранда 1 слайд чыга).                                                                                                                                      А.Б. Хөрмәтле дуслар! Һәр очрашу танышудан башлана. Менә шул дулкынландыргыч минутлар да килеп җитте. Иң элек без бүгенге бәйгене бәяләячәк жюри әгъзалары белән танышып үтик.(Таныштыру).                                                                             

    Хөкемдарларның гадел булуын, ә тамашачыларның гүзәл кызларга алкышларны кызганмавын сорыйбыз.(Экранда 2 слайд чыга).                                                                                           Гүзәл, уңган, горур татар кызы                                                                                          Сәхнә түрләрендә урын алсын.                                                                                                                 Көч сынашу бәйге булып түгел,                                                                                   Бәйрәм булып күңелләрдә калсын.                                                                                                      Әйдәгез, хөрмәтле тамашачылар, бәйгедә катнашучы гүзәлләрне сәхнәгә алкышлап чакырыйк. ( Музыка яңгырый. Кызлар чыга).                                                                             

      Ә хәзер, хөрмәтле дуслар, сезне бәйгенең тәртибе белән таныштырып үтәбез. Ул 10 бүлектән тора. Һәр бүлектә үзенчәлекле биремнәр. Сезгә ул биремнәрне үтәүдә уңышлар телибез, гүзәл кызларыбыз!                    

      А.Б. Бәйгенең беренче бүлеген башлыйбыз. Хәерле сәгатьтә!                                                “Кулымдагы йөзегемнең исемнәре...” дип атала ул бүлек.(Экранда 3 слайд). Хәзер кызлар безне үзләре белән таныштырып китәләр.                                                                                                                                                                                                                                

 “Алтын куллар”. (Экранда 4 слайд).                                                                                                               Өем түрләренә эләр идем,                                                                                                Килешер лә микән чигеше?                                                                                                      Килешмәслек түгел, һай чигеше,                                                                                                          Гүзәл кызларның ла кул эше.                                                                                                                                       А.Б. Бәйгебезнең 2 бүлеге “Алтын куллар” дип атала. Һәр кыз үзенең кул эшләрен күрсәтә, аңлата.                                                                                                             Ягез, кызлар, күңел җылыгызны кушып бәйләгән, бизәгән, чиккән хәзинәләр белән таныштырыгыз әле.(Кызлар үзләренең кул эшләре белән таныштыралар).                                                                                 

А.Б. Баланың беренче көннәреннән үк туплый башлаган һәм беркайчан да саекмый торган хәзинәсе ул – туган тел. Туган тел ул - Ватан, ата - ана кебек сүзләр белән бер дәрәҗәдә торырдай бөек һәм изге сүз. Шуңа күрә без аны Туган тел дип атыйбыз да.                                                                                                  Дөньяда иң-иң матур ил -                                                                                                                   Ул минем туган илем.                                                                                                              Дөньяда иң-иң матур тел -                                                                                                                                                       Ул минем туган телем.                                                                                                                                            Күзләремне ачты минем,                                                                                                            Иркәләде үз телем.                                                                                                              Үз телем яктыртты юлны,                                                                                                      Үз телем бирде белем.                                                                                                         А.Б. 3 бүлегебез “Кем күбрәк белә?”  дип атала. (Экранда 5 слайд чыга). Бу бүлектә кызларыбыз татар халык мәкальләрен ни дәрәҗәдә белүләрен күрсәтәчәкләр. (Мәкальләр әйтелә).

 “Мин сезне кунакка чакырам”. (Экранда 6 слайд чыга).                                                                                         

    А.Б. Татар халкы зур шәхесләр белән                                                                                                            Танылган ул гомер - гомергә.                                                                                            Бүген дә без асыл татар кызының                                                                                                                         Уңганлыгын салыйк күңелгә.                                                                                                          

     Татар кызлары – кунакчыл, тырыш, эшчән, өлгер, җитез, булдыклы. Бәйгенең бу өлеше “Мин сезне кунакка чакырам”  дип атала.                                                                         Хәзер безнең кызларыбыз яулыклар бәйләп, алъяпкычлар ябып кунак каршы алачаклар һәм кунакны үзләре әзерләгән милли ризык белән сыйлаячаклар.                                               Кызлар япкан ак алъяпкыч,                                                                                                 Өзелеп тора билләре.                                                                                                                         Эшкә оста, сүзгә кыска -                                                                                                                           Юк килмәгән җирләре.                                                                                                                                                      

      Кызлар, рәхим итегез.

 “Син кулыңа китап алдың”. (Экранда 7 слайд чыга).                                                                                                                                    А.Б. “Китап... Ике катыргы арасына тыгызлап тутырылган чуар кәгазь. Бары шул гына, ә яхшылап уйлап баксаң, ул – адәм балалары уйлап чыгара алган сирәк могҗизаларның берсе. Могҗизаларның могҗизасы”, - дип язган безнең якташыбыз  Ибраһим Гази.                                                                                                                    

      Китап – тормышыбызда иң кирәкле әйбер. Ул киңәшче дә, сердәш тә. Яхшы китап һәрвакыт күңел түрендә саклана, аны гел укыйсы килеп тора.                                                  Бәйгебезнең  “Син кулыңа китап алдың” бүлегендә без кызларыбызның  китап белән, матур әдәби әсәрләр белән ни дәрәҗәдә таныш булуларын ачыкларбыз.                                                                                                                            Сердәшчем дә, киңәшчем дә,                                                                                                             Якын дустым да китап,                                                                                                                                                                             Дөньядагы бар нәрсәне                                                                                                                                 Сыйдырган нурлы китап. (Кызлар викторина сорауларына җавап язалар).                                                                                                                   “Сөлге чигәм асыл җепләр белән...”. (Экранда 8 слайд чыга).                                                                                                                             А.Б. Татар хатын-кызларының кулыннан һичбер вакыт эш төшмәгән. Җеп эрләгән, шәл бәйләгән ул, ашъяулык, сөлге чиккән, тула баскан, келәм, палас тукыган. Татарның чиккән калфагы, кәләпүш, гаҗәеп нәфис эшләнгән чулпы, муенса, алка, йөзек, савыт-сабалары дөнья базарында иң затлы товарлардан саналган. Чигүле сафьян читек, челтәрләп бәйләнгән нәфис шәлләргә анда тиңнәр булмаган.                                                                                                                          Татар хатын-кызларыбыз                                                                                                   Эшнең серен белгәннәр.                                                                                                                    Кич утырып, җырлар җырлап,                                                                                                            Оста чигү чиккәннәр.                                                                                                                                Бу сөлгеләр, эскәтерләр                                                                                                                        Тамбур белән чигелгән.                                                                                                                   Әллә инде өсләренә                                                                                                        Чын чәчәкләр сибелгән?                                                                                                             Ә хәзер без бу бүлектә кызларыбызның кул эшенә осталыкларын тикшереп карарбыз. Алар бүген безгә чигү чигеп күрсәтерләр. (“Сөлге чигәм” җыры яңгырый, кызлар чигәләр).                                                                                                         “Кеше холкын күзәт, үзеңнекен төзәт”. (Экранда 9 слайд чыга).                                                                         А.Б. Бу бәйгедә без кешегә хас сыйфатлар турында сөйләшербез. Сез кызларда булган уңай, егетләрдәге тискәре сыйфатларны язасыз, һәм ни өчен шулай уйлавыгызны аңлатасыз.                                                                           “Тибрәндереп толымнарың суларга бара идең...” (Экранда 10 слайд чыга).                                                                                                                                                                                                                                                              А.Б. “Тибрәндереп толымнарың суларга бара идең...” дип җырлый Зөфәр Билалов сылу татар кызы турында. Әйе, матур итеп үрелгән, зәвык белән кистерелгән чәч хатын - кызны тагын да күркәмрәк күрсәтә.                                                                    Кызларны һәрвакыт матурлыкка омтылу берләштерә. “Матурлык коткарыр дөньяны”,  – дигән гыйбарә бар. Ул эчке матурлык кына түгел, ә инде тышкы матурлык турында да кайгыртырга кирәклекне искәртә. Татар кызы әдәпле, матур, чиста-пөхтә, зәвыклы итеп киенергә, килешле причёскалар да ясый белергә тиеш. Бу бәйгедә кызларыбыз причёска ясау осталыгын дәлилләргә тиеш. (Музыка астында кызлар прическа ясый).                                                                                                                                        А.Б. Бәйгебезнең соңгы конкурсын без  “Бишек җырлары – халкыбыз рухы” дип атадык. (Экранда 11 слайд чыга).                                                                                                                                                                                                                                                                       И тирбәлә өй түрендә                                                                                                     Талбишек талгын гына.                                                                                                        Бишек җыры... Никадәр йөрәк түреннән чыккан ягымлы сүзләр, матур хыяллар, берни белән дә чагыштырып булмаслык ана мәхәббәте күңелләрнең иң нечкә кылларын тибрәндерерлек моң булып агыла да агыла. Аналарның йөрәк түреннән чыккан моң чишмәсе – бишек җырларының төп вазифасы – бишек тирбәтү, балаларны тынычландыру, йоклату.                                                                         Әйдәгез, хәзер кызларыбыз – булачак аналар башкаруында бишек җырлары тыңлап үтик. Ләкин җыр башлаганчы алар башта бала төрү тәртипләрен күрсәтергә тиеш булалар. (Кызлар бала төрәләр һәм бишек җыры башкаралар).                                                                                                          А.Б. Ә хәзер хөкемдарлар кызларыбызга үз бәяләрен бирерләр.                                                                     (Жюри сүзе).             (12 нче слайд).                                                                                                             А.Б. Хөрмәтле укытучылар, укучылар, кунаклар, хөкемдарлар! Бүгенге бәйгебездә без кызларыбызның эшкә уңганлыгын, һәрнәрсәгә сәләтле булуларын күрдек. Алар – матур, белемле, уңганнар. Кызларыбызга киләчәктә бәхет, шатлык, сәламәтлек, уңышлар теләп саубуллашыйк.                                        Барыгызга да кичәбездә катнашканыгыз һәм алкышларыгыз өчен зур рәхмәт. Киләсе очрашуларга кадәр хушыгыз!

                      Кама Тамагы муниципаль районы

                      Кама Тамагы урта гомуми белем бирү мәктәбе

                                 ТАТАР  ЕГЕТЕ
                                     ( бәйге)

                                                                    I квалификацион категорияле

                                                                    татар теле һәм әдәбияты  укытучысы

                                                                    Хәйруллина Раушания Шәрипҗан кызы

                                                    ТАТАР  ЕГЕТЕ

                                                (бәйге)

   Бүген  батыр, зирәк, тапкыр, кыю, уңган егетләр бергә җыелды.

                             Бу бәйгедә тәүге тапкыр

                             Чыктыгыз сез каршыга.

                             Уңганмы сез, зирәкме сез,

                             Сыналырсыз җыр- моңда.    

                             Яратырбыз, алкышларбыз

                             Хәер- фатиха бездән.

                            “Татар егете” бәйгесе

                              Җиңү көтә бит сездән.

    I.       Таныштыру.

    Сезнең  исемегез нәрсә аңлата?

    Без гадәттә исемнәрнең мәгънәсе турында уйланып та тормыйбыз һәм күнеккәнчә сөйли бирәбез. Ә уйлап - тикшереп карасаң, аларның һәркайсының да үз мәгънәсе бар. Исемегезне кем кушкан, нәрсә аңлата?

   II.     Җыр – биюгә осталык.

                           Җырсыз җирнең яме юк,

                           Җырсыз тормыш тәме юк.

                           Җыр сулар һава кебек

                           Җыр яши, җыр- мәңгелек.

                           Бие әйдә, бие әйдә

                           Биегәнең күрсеннәр.

                           Баскан җирдән ут чыгара

                           Безнең егетләр дисеннәр.

   III.    Татар халкының гореф – гадәтләре, бәйрәмнәре.

                           Гореф- гадәт, йола югалмаган,

                           Җуелмаган хәтер- хәзинә.

                           Читекләрдә - болын чәчәкләре,

                           Нуры кунган татар йөзенә.

    Бүгенге көндә халкыбызда сакланып калган йолалар һәм гореф- гадәтләрнең тамырлары борынгы чорларга ук барып тоташа.

    Нинди йолалар, дини, милли бәйрәмнәрне беләсез?

- Татар халкында язны каршылау бәйрәме ничек дип атала? ( “Нәүрүз)

- Татар халкында җәй башында нинди бәйрәм үткәрелә? ( “Сабантуй”)

- Татар халкында ураза тоту ае ничек дип атала?( “Рамазан”)

- Татар халкында уңыш бәйрәме ничек дип атала?( “Сөмбелә”)

- Татар халкының иң зур, олы мәртәбәле  нинди 2 дини  бәйрәме бар?

                                                                        ( “Мәүлид”,”Корбан”)

 IY.  Зирәклектә, тпакырлыкта  көч  сынашу.

      Халкыбыз теле- аның рухи тормышының иң яхшы, беркайчан да сүрелми, мәңге яшәреп тора торган иң матур чәчәге.

      Туган телнең бөеклеге, әһәмияте татар халкының нинди мәкаль һәм әйтемнәрендә аеруча ачык чагыла.

      Тел турында татар халкының мәкальләре

      Әйтем- сүзнең бизәге, мәкаль- сүзнең җиләге.

                                     Мәкальләр  һәм әйтемнәр

1. Ватан барыннан да газиз.

2. Ватанга хезмәт- үзеңә хезмәт.

3. Алтын- көмеш яуган җирдән туган – үскән ил артык.

4. Туган илең- туган анаң, чит ил- үги анаң.

5. Үз илем үземә кадерле.

6. Илен белмәгән – игелексез,

    Халкын белмәгән- холыксыз,

    Нәселен белмәгән- нәсәпсез.

7. Ил сүзен тоткан ир булыр.

8. Иң татлы тел- туган тел,

    Анаң сөйләп торган тел.

9. Туган телен кадерләгән халык кадерле булыр.

10. Үз илем- алтын бишек.

Y.   Туган ягым- Тау ягы.

       Тарихын оныткан халык үләр

       Татар затлы, җиңүчеләр атлы

       Язмышыбыз моны раслады.

       Мең гасырлык көчле хәтерле без,

       Тарих безне- көчле ясады.

  Үткәнен белмәгәннең киләчәге юк дибез.

- Район үзәгендә кайсы урамнар якташ,  күренекле шәхесләребезнең исемнәрен йөртә?   ( И.Гази, Т.Миңнуллин, Б.Урманчы  һ.б.)

- Район ничәнче елда оешкан? ( 1930 ел. Быел 80 ел була)

- Район флагы һәм гербында нәрсә сурәтләнгән?

- Соңгы 2 елда районда нинди яңа биналар барлыкка килде?

- Районда нинди тыюлык урыннары бар?

  ( Урман күле, Карамал күле, Лабач тавы  һ.б.)

- Районыбыздан чыккан якташ язучылар, артистлар.

YI.   Булачак солдатлар.

        Безнең егетләребез булачак солдатлар бит инде. Алар солдат хезмәтенә әзер микән, хәзер шуны тикшереп карыйк.

       (  Спорт уеннары  башкарыла)

       Армиядә әниләр, әбиләр юк. Солдатлар үз кием- салымнарын үзләре карарга тиеш. Көн саен яка тегү, сәдәф төшсә тагу, юу, үтүкләү кебек эшләрне һәбер солдат үзе башкара. Алар хезмәткә хәзердән үк әзерләнә башласыннар өчен егетләргә сәдәф тактырып карыйк әле.

YII.  Безнең халыкта “Егет кешегә 70 төрле һөнәр дә аз”,- диләр. Бу фикер белән килешми мөмкин түгел. Егетләр киләчәк тормышка максатчан булырга, нык адымнар белән алга барырга тиеш. Шуңа да ул үзенең сайлаячак һөнәренә әзерләнергә, яратырга тиеш, шуңа омтылырга тиеш.

( үзе сайлаячак яки охшаган һөнәр турында кыска гына сөйләргә)

YIII.  Татар егете бар яктан да уңган, булган, акыллы, тәртипле булырга тиеш. Һәм үзенә яр итеп нинди кызларны сайлар иде. Кайсы сыйфатларына өстенлек бирер иде. Сезнеңчә замана татар кызы нинди булырга тиеш?

                                     Йомгаклау өлеше.

“Татар егете “ бәйгесендә катнашкан һәрбер егет мактау кәгазьләре белән бүләкләнә.

“Иң тапкыр егет”

“Иң җитез егет”

“Иң уңган егет”  

КАМА ТАМАГЫ МУНИЦИПАЛЬ РАЙОНЫ
КАМА ТАМАГЫ УРТА ГОМУМИ БЕЛЕМ БИРҮ МӘКТӘБЕ

ТАМАША

ШАЯН  КЫЗЛАР, ШУК  МАЛАЙЛАР

ШӘҮКӘТ  ГАЛИЕВ  ИҖАТЫНА  КҮЗӘТҮ

                                                                    I квалификацион категорияле

                                                                    татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                                                    Хәсәнова Ләйлә Рәфкать кызы

                                                            2014нче ел

 Максат:1) Шәүкәт Галиев иҗатын барлау:шигырьләрен һәм җырларын искә

 төшерү.

               2)  Балаларда  Ш.Галиев иҗатына кызыксыну уяту;  матур сөйләм телен үстерү.Шагыйрь күтәргән  проблемаларны  ачыклау.

               3) Татар теленә саклы караш булдыру; өлкәннәргә  хөрмәт һәм мәхәббәт  тәрбияләү.

    Җиһазлау: диск,компьютер,шарлар,аш-су кирәк-яраклары,плакатлар.

                                                        Эш барышы.

    I.Танышу.

1малай: Кызлар, танышыйк әле! Минем исемем-Коля.

1кыз:Коля,Коля,Николай,

         Түбәтәең туң калай.

         Туның кәҗә тиресе,

         Үзең дөнья киресе.

2малай:Ә мин- Володя.

2кыз:Володя барган базарга,

         Тәмле җиләк алырга.

         Тәмле җиләк бик кыйбат,

         Володя кайткан елап.

3малай:Мин- Максим. Таныш булыйк!

3кыз:Максим,Максим,

         Максим берни карамый.

         Дәресен дә эшләми,

         Бер дә эшкә ярамый.

1кыз:Минем исемем - Лена.

1малай:Лена, Лена

             Пыр туза.

             Укытучыны да уздыра.

2кыз:Мин – Настя. Онытмагыз!

2малай:Настя, Настя, Настенька,

             Настя кигән ботинка.

             Ботинкасы бөрмәле,

             Үзе бии белмәде.

3кыз:Мин Ксюша булам.

3малай:Ксюша, Ксюша,

             Юбочка из плюша.

             Авызың сүздән бушамый.

             Аз сөйләш тә, күп эшлә-

             Менә булыр тамаша!  

Кызлар:Ә без менә-шаяннар,

              Уенда еш батырлар.

              Уйныйбыз да, көләбез дә,

              Сезне узып китәбез дә.

Малайлар:Шаярмагыз,сез,шулай,

                  Килеп чыкмасын болай! (Кулларындагы шарларны шартлаталар)

    Сәхнәгә Шәвәли килеп керә.

    Ә мин - Шәвәли.                        

Мин Шәвәли,                   Мин – бик уңган,              Бик тапкыр мин,

Шук малай,                      Өлгер мин.                        Җыйнак мин.

Үткен малай,                    Юк-бар белән                   Мин,мин,мин бик тыйнак

Ут малай!                         Көлдермим.                       Мин...

    II.Төп өлеш.

Бүлмә.Уртада өстәл тора.Өстәл өстендә савыт-саба.Гаилә төшке аш әзерли.Алар бергә җыр башкара.”Утыр әле яннарыма”(И.Хисамов музыкасы).

Оныт мәшәкатьләреңне,

Оныт инде беразга.

Сыйпап-сыйпап чәчләремне,

Бер иркәлә,бер назла.

    Утыр әле яннарыма,

    Ял булсын җаннарыма.

Җырдан соң ана белән кыз сөйләшә.

-Мин дә керләр удым, әни,

 Сабынлап юдым, әни!

-Ай кызым, үскәнсең,

 Бигрәк чиста иткәнсең!

-Идәнне җыйдым, әни,

 Сабынлап юдым, әни!

-Ай кызым, үскәнсең,

 Бигрәк матур иткәнсең!

-Бәрәңге юдым, әни,

 Сабынлап юдым, әни!

-Ай кызым, үскәнсең,

 Нишләдең?!

Малай да атасына үз эшен күрсәтергә тели.Аның кулында альбом.

-Рәсем ясадым, әткәй!

-Килештергәнсең бит,әй,

 Тәрәзәләре бик матур.

-Аларын сызды Мансур.

-Рәшәткә дә ошады.

-Ансын Рәшит ясады.

-Кирпечләре тип-тигез.

-Ансын ясашты Илгиз.

-Чын шикелле морҗасы.

-Мортаза эше ансы.

-Шулаймыни?! Ә кран?

-Ясап бирде Әкрам.

-Ә нишләде соң Марат?

-Без икәү тордык карап.

    Бүлмәгә тешен тастымал белән бәйләгән малай керә.Барысы да аны кызгана,хәленә керергә тырыша.

Һай, тешем сызлавы,

Башымны бораулый,

Бүредәй улыйм да,

Мәчедәй мыраулыйм.

    Ут капкан шикелле

    Чабам да чабам мин:

    Тастымал ябам мин,

    Дарулар кабам мин.

Гәүдәгә-ябыктым,

Яңакка-симердем...

Ник, нигә шулхәтле

Мин конфет кимердем?

      Кирәкми,барсын да

      Диңгезгә атсыннар.

      Заводын ватсыннар,

      Кибетен япсыннар...

Чү, тукта, туктагыз!

Сызлады да бетте.

Ватмагыз заводны,

Япмагыз кибетне,

Бирегез конфетны!

    Сәхнәне шаян кызлар,шук малайлар алыштыра.

1малай:Ксюша!

             Күргәнең бармы

             Бүре койрыгын

             Тарткан малайны,

              Аю колагын йолкудан кызык

             Тапкан малайны?

Ксюша:Юк.

1кыз:Тартмый гына тор!

          Тарттырыр сиңа,

           Кагылып кара-

           Аю,бүреләр

           Усаллар алар,

           Тешли дә ала!

Ксюша:Ой!

2малай:Настя!

             Күргәнең бардыр,

             Агач ботагын

             Тарткан малайны.

             Кош ояларын

             Туздырып җиргә

             Аткан малайны.

Настя:Әйе, бар.

3малай:Әй шул чагында,

             Агачларның да

             Тешләре булса,

              Рәнҗетүчене

              Аю шикелле

              Үкереп куса!...

Настя:Эх!

Малайлар:Табигатькә зыян китерүче кешеләр булмасын иде!

    Сәхнәгә кулына портфель тоткан,борынын салындырган малай керә.Малайлар һәм кызлар аңа гаҗәпләнеп карыйлар.

Автор:Укучылар дәфтәрләрен

            Парталарга тезеп салган.

1кыз: Дәфтәрләрең кайда, Мәсгуть?

          -Онытылган, өйдә калган…

Автор:Иртәгесен бар балалар

            Кулларына китап алган.

2кыз: Китапларың кайда, Мәсгуть?

           -Онытылган,өйдә калган...

Автор:Башкаларның “4”ле,”5”ле,

           Мәсгуть тагын “2”ле алган.

3кыз: Ник башыңны эшләтмисең?

          -Онытылган,өйдә калган...

Кызлар: Дуслар!Киңәш бездән,ә нәтиҗә сездән! Безнең арабызда Мәсгутьләр булмасын иде!

III.Йомгаклау өлеше.

Кыз: Җирдә безгә ни кирәк?

Малай: Әти дә әни кирәк!

Кыз: Җирдә безгә ни кирәк?

Малай: Без яшәгән өй кирәк!

Кыз: Җирдә безгә ни кирәк?

Малай: Әллүкиле көй кирәк!

Кыз: Җирдә безгә ни кирәк?

Малай: Туган-үскән ил кирәк!

Кыз: Җирдә безгә ни кирәк?

Малай: Мәңге имин Җир кирәк!

                                  Кама Тамагы муниципаль районы

Кама Тамагы гомуми урта  белем бирү мәктәбе

Абдулла Алишның  105 еллыгына багышланган  әдәби кичә

                                Татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                         Шакирова  Лилия  Искәндәр  кызы

                                        2013-2014 нче уку елы

Максат: А.Алишның тормышы һәм иҗаты белән кыскача таныштыру; аның әкиятләре буенча фикер алышу уңай һәм тискәре гадәтләрне аера белергә өйрәтү; сәнгатьле уку һәм бәйләнешле сөйләм күнекмәләрен үстерү;китап укуга кызыксыну тәрбияләү.

Җиһазлау:А.Алиш портреты, аның китапларыннан күргәзмә,”Җәлилчеләр” –җыелма китап,А.Алиш турында плакат-таблица,әкиятләрдән иллюстрацияләр, презентация.

  Алып баручы:

 Хәерле иртә, кадерле балалар!

15 сентябрьдә балаларның яраткан  язучысы Абдулла Алиш тууына 105 ел тула. Алиш  элекке Казан губернасының Спас өязе Көек авылында урта хәлле крестьян гаиләсендә дөньяга килә.

  Абдулла Алиш искиткеч эшлекле, энергияле, тәвәккәл кеше булган.Дөрес, аның бу сыйфатлары күзгә бәрелеп тормаган.Әмма якын иптәшләре аның тышкы тыйнаклык астында яшеренгән бу сыйфатларын яхшы белгәннәр. Кечкенәдән үк  бик актив була: стена газетасы  чыгаруда  катнаша,комсомол бюросына  сайлана, отряд вожатые булып эшли.

  Абдулла  кечкенәдән үк Тукай иҗаты белән кызыксына, Тукай шигырьләрен яттан укый. Казанга килгәч, ул Такташ иҗаты белән таныша һәм  аның  шигырьләренә  гашыйк  була. Тукай  һәм Такташ иҗатына кызыгып  үзе  дә  яза  башлый.   Алиш бик мавыгучан кеше була.Әдәби жанрларның  ул тотынып  карамаганы  юк  диярлек. Повесть, әкият, пьеса, очерк, шигырь – ул  барысын да илһамланып яза. Ләкин, барыннан да бигрәк, ул  балаларны  яраткан. Шуңа күрәдер  аның  иң  әйбәт  әсәрләре – балалар өчен  язылган  хикәяләре  һәм әкиятләре. Утызынчы еллар уртасында Алиш әдәбиятка  ныклап  кереп  китә  һәм  иң популяр балалар  язучысына  әверелә. Аның  бер-бер  артлы  чыккан "Дулкыннар”, "Ант”, "Илгиз  белән  икебез”, "Минем абыем” исемле  китапларын  укучылар  хуплап кабул итә. Ә 1941 елда  сугыш  башланыр  алдыннан  гына, фашизмга каршы көрәш темасын күтәргән "Кечкенә  тоткын” пьесасы  чыга. Аны язганда Алиш берничә айдан үзе дә фашист тоткынлыгына  эләгәчәген  башына  китермәгән.

   Абдулла Алиш  сугышкача  әдәбиятта  нибары 12 ел эшләп кала. Аның "Капкорсак патша” , "Чуар тавык”, "Нечкәбил”, "Сертотмас үрдәк”, "Каз белән Аккош”, "Аерылганны  аю  ашар, бүленгәнне  бүре  ашар” һәм башка әкиятләре татар әдәбиятының классик хәзинәсенә әверелде. Ел саен нәниләр өчен  төсле  китаплар  басылып  чыга,  рус һәм башка телләргә тәрҗемә ителә.

   Абдулла Алиш язучы гына түгел, ә батыр көрәшче дә. Муса Җәлил белән иңгә-иң торган, фашизмга каршы аяусыз көрәш алып барган унбер батыр арасында Алиш аерым урын биләп тора. Аны җәлилчеләр "Мусаның уң канаты” дип йөрткәннәр. Алишның тоткынлыктагы героик көрәше һәм тормышы хакында хәзер инде шактый бай мәгълүмат тупланды.

   Абдулла Алишның томышы һәм батырлыгы турында күбрәк һәм тулырак мәгълүмат аласы  килгән укучыларны үзәк китапханәнең татар һә туган як турындагы әдәбият бүлегендә көтеп калабыз. "Алиш- язучы да, батыр да” дип исемләнгән китап күргәзмәсендә сез Алишны язучы буларак та, батыр көрәшче буларак та танытучы китаплар, журнал сәхифәләре белән дә таныша аласыз. Килегез, укыгыз!

  Әкиятче әби килеп керә.Ул матур сумка аскан.Сумкасында А.Алиш әкиятләре геройларының рәсемнәре.

  -Кадерле балалар,әкиятләрне сез күп укыйсыз. Менә әкиятләрдән “качкан”әйберләрнең хуҗаларын табарга булышыгызчы.Әйберләрнең хуҗалары табылмаса, ул китапларны китапханә киштәләренә куеп булмый бит.(Әби балаларга киез итекләр,үрдәк,ак әтәч белән кара әтәч,ябалак баласы,песи,төлке,аю,бүре,керпе рәсемнәрен күрсәтә.Балалар югалган әйберләрнең кайсы әкиятләрне сәхнәләштереп күрсәтәләр.

“Чукмар белән Тукмар”

“Койрыклар”

“Сертотмас үрдәк”

“Куян кызы”

Әкиятче әби табышмаклар әйтә.Балалар табышмакның җавабын һәм кайсы әкиятләрдә очравын әйтәләр.

-Сарыдыр төсе,

Үткендер теше,

Урманда йөри,

Бозаулар эзли.

Бүре.”Сертотмас үрдәк”,”Аерылганны аю ашар,бүленгәнне бүре ашар”әкиятендә очрый)

-Башы тарак,

Койрыгы урак,

Кычкыртып быргысын,

Уята барысын.

(Әтәч.”Чукмар белән Тукмар”әкиятеннән)

-Җәен соры,

Кышын ак.

Аңа шулай яхшырак.

(Куян.”Сертотмас үрдәк”әкиятеннән)

-Җәен соры,

Кышын ак.

Аңа шулай яхшырак

(Куян.”Сертотмас үрдәк”әкиятеннән)

-Кош түгел-оча,

Елан түгел-чага.

Чәчәкләргә кунып,

Татлы азык таба.

(Бал корты һәм шөпшә”,”Нечкәбил”әкиятләреннән)

-Үзе сабый-мыеклы,

Йомшак мамык койрыклы.

(Песи баласы.”Песиләр һәм күселәр”)

-Бик яхшы,балалар булдырдыгыз!

Алып баручы: Хәзер викторина –тест .

1.А.Алиш кайсы районда туган?

А)Арчада

Б)Спаста

В)Алабугада

2.Язучы 1927 елда укыган Җир төзү техникумында урнашкан?

А)Бөгелмәдә

Б)Алабугада

В)Казанда

3.А.Алишны балаларның сөекле язучысы дәрәҗәсенә күтәргән”Капкорсак патша” исемле беренче әкияте кайсы  журналда басылган ?

А)”Пионер каләме”ндә.

Б)”Яңа белгеч”тә

В)”Техникада”да

4.1935 елда Абулла Әхмәт белән бергәлеп язган кайсы пьесасы Республика театрларында куелган?

А)”Ай”

Б)”Йолдыз”

В)”Кояш”

5.Татар балалар әдәбиятында классик хәзинәсенә әверелгән кайсы әсәрнең исемендә язучы татар халык мәкален  кулланган?

А)”Күп белсәң ,тиз картаерсың”

Б)”Аерылганны аю ашар ,бүленгәнне бүре ашар”

В)”Аксак күп йөрер,сукыр күп күрер”

6.”Нечкәбил”әкиятендә төп герой кем?

А)Шөпшә

Б)Черки

В)Бал корты.

7.Кайсы жанр әдипне балалар язучысы иткән?

А)шигырь

Б)әкият

В)пьеса

8.Язучының беренче әкияте нинди исем белән басылып чыга?

А)”Сертотмас үрдәк”

Б)”Капкорсак патша”

В)”Чукмар белән Тукмар”

9.Бөек Ватан сугышы башлангыч,ул фронтка кайчан китә?

А)1941,июльдә

Б)1942,июльдә

В)1942,декабрьдә

10.М.Җәлил 1943 елның октяберендә Алишка багышлап язган шигырь ничек атала?

А)”Иптәшкә”

Б)”Сабыйга”

В)”Дуска”.

11.Абдулла Алиш исемендәге премиянең иң беренче лауреатлары кемнәр?

А)Ләбибә Ихсанова.

Б)Шәүкәт Галиев.

В)Илдар Юзеев.

12.Язучыга һәйкәл кайда куелган?

А)Казанда.

Б)Туган авылы Көектә.

В)Мәскәүдә.

Алып баручы:

-Абдулла Алиш әкиятләре безне уңай һәм тискәре гадәтләрне аера белергә,тырыш зирәк,тыңлаучан,тыйнак,сер саклый белергә өйрәтә.

                                    Файдаланылган әдәбият

1.Балалар әдәбияты:Хрестоматия.-Казан:Мәгариф,2004.

2.Балачак энциклопедиясе:беренчекитап.-Казан:Татар.кит.нәшр.,2009.-53-57 б.

3.Балачак әдипләре.Абдулла Алиш//Сыбызгы.

4.Бикбатыр белән Биккуркак.//Салават күпере.-2008.-№10.-12-15б.

5.Син Алишны беләсеңме?//Сабантуй.-2008.-№37.

                                              Кушымта

Кама Тамагы муниципаль районы

Кама Тамагы урта гомуми белем бирү мәктәбе

Минем педагогик осталыгым

                                              Башкарды: I квалификацион категорияле татар теле

                                                                  Һәм әдәбияты укытучысы  

                                                                  Исмәгыйлева Гөлнара Рафаэль кызы

                                                        2014 нче  ел

Укытучы - иң авыр, иң катлаулы, иң кирәкле, шул ук вакытта иң гүзәл, иң гуманлы һөнәрләрнең берсе. Укытучыдан башка төрле һөнәр кешеләре генә түгел, укытучылар үзләре дә булмас иде. Укытучы һөнәре - чын мәгънәсендә, һөнәрләр һөнәре, барлык һөнәрләрнең анасы. Чөнки ул баланы белеме белән генә түгел, килеш-килбәте, холык-фигыле, сөйләм әдәбе, якты йөзе, күңел пакълеге белән дә тәрбия кыла. Шуңа да һәр кеше укытучы була алмый.

Бу һөнәрләрнең авырлыгын, зур җаваплылык, сабырлык таләп итүен мин кечкенәдән белеп, гаиләбездә укытучы апамның үрнәгендә үстем. Шуңа күрә мәктәпне тәмамлаганнан соң кая укырга бару турында сорау башыма да килеп карамады. Укытучы буласымны белә идем. Тәтеш педагогия училищесына укырга кердем. Аннан соң Казан дәүләт педагогика университетының татар филологиясе факультетында читтән торып укымны дәвам иттем. Уку еллары күз ачып йомганчы узып киттеләр. Ниһаять, кулымда – көтеп алынган диплом. Мин балалар укытачакмын.

Минем бурыч - укучыларга туган телне, әдәбиятны тирәнтен өйрәтү, халкыбызның бай рухи мирасын пропагандалау, балаларда милли үзаң тәрбияләү.

        Әйе, югарыда китерелгән максатларга җавап эзләгәндә кыенлыклар туа һәм туачак! Уйланулар вакыт, рухи көч таләп итә. Уйланулар мөгаллимне ияләнелгән гадәти тормыш тәртибеннән йолкып ала, хаталарны тануга, рухи кыйммәтләрне кабаттан кайтып карарга, үзеңне үзгәртергә мәҗбүр итә. Бары тик икеләнә, үзенең эш-гамәлләрен анализлый белүче, уйлана торган укытучы гына  шаблоны булмаган һөнәри  мәсьәләләрне чишә ала.

        Яткан таш хәлендә калмас өчен нишләргә? Минуты саен үзгәреп торган бу фани дөньяда  замана сулышын эләктерергә тырышасың. Булган кадәр тәҗрибәмнән чыгып әйтәм, башкача булмый! Укучылар югары технологияләрне иярләгән дәвердә дәреслеккә, эшкәртмәләргә генә ябышып яту, минемчә, дөрес булмас.

        Әлеге фикерләр һәрдаим минем уйларымны били. Минем күз алдыма меңәрләгән сорауларга җавап эзләп төбәлгән укучыларымның карашы килеп баса.

        Әйткәнемчә, замана үзгәреп тора. Балалар һәр яңалыкны отып бара. Укучылардан артка калмас өчен,  компьютер дигән фән-техника казанышын да иярләргә туры килде. Берни эшләр хәлең юк. Миңа татар теле нәрсәгә дип утырган үзебезнең үк татар баласын  кызыксындырыр өчен,  проектлар төзеп, төрле презентацияләр әзерләп, җанлы да, заманча да дәресләр үткәрергә тырышам. Презентация ясый белә торган укучыларым да күп. Бергә-бергә эшләгәндә, компьютер өлкәсендәге  төрле яңалыклар белән дә алышабыз.  Интернет аша күп мәгълүмат алырга өйрәнгән заманча балаларда матур әдәбиятка  кызыксыну тудыру, минем төп максатларымның берсе булырга тиеш дип саныйм. Шагыйрь юкка гына “Китап укып елый белгәннәрнең, күңелендә булмый карасы” димәгәндер.

        Мин үзем күбрәк китап – журнал яздыру, каләм, дәфтәр тотып, китапханәләрдә эшләү, эзләнү ягында.   Минем укучыларым да  өстәмә уку белән кызыксыналар,  татар журналларын яратып укыйлар, төрле конкурсларда катнашалар. Сәләтле балалар да  әз түгел. Һәр укучы - мәктәп галәмендә ачылмаган йолдызчык, ләкин без,  укытучы исемен йөртүчеләр, аларны вакытында күрмәсәк, бу йолдызлар да сүнәчәк.

 Укучыларым  сыйныфтан тыш чараларда да яратып катнашалар.Узган ел Чаллы шәһәрендә үткәрелгән Республикакүләм  “Сәхнә көзгесе”конкурсында III дәрәҗә дипломга лаек булдылар.  Бу, әлбәттә , зур сөенеч.    Район күләмендә үткәрелгән   олимпиадаларда призер булулары да, эшемнең нәтиҗәсе дип уйлыйм.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 Әйе, бүген мин – бәхетле укытучы! Укучыларыма карыйм да сөенәм! Үзем өйрәткән әдәп, әхлак, изгелек, кешелеклелек, сафлык, гаделлек сыйфатларын күрәм мин аларда. Киләчәктә, һичшиксез, чын кеше булырлар - мин моңа ышанам.

         Мин үземә Укытучы һөнәрен сайлап ялгышмаганмын, бу бит минем табышларым дип әйтә алам.

 Татар теле, Тукай теле

Мәктәпләрдә сүнмәсен.

Укучының күңеленә

Белем сере өстәлсен.

 Кама Тамагы муниципаль районы                                                                        

 Кама Тамагы  урта  гомуми белем бирү мәктәбе

      7 нче Б сыйныфының рус төркемендә “Өлкәннәр һәм без” темасына Сингапур методикасын кулланып үткәрелгән ачык дәрес планы (мастер – класс)

                                                    Башкарды: I квалификацион  категорияле

                                                                               татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                                                               Исмәгыйлева Гөлнара  Рафаэль кызы

                                                        2013-2014 нче уку елы

Тема:  Өлкәннәр һәм  без.

     Максат:

1.Укучыларны яңа сүзләр,аларның тәрҗемәсе,мәгънәләре белән таныштыру;яңа сүзләрне сөйләмдә активлаштыру;

 2.Балаларның фикерләү сәләтен үстерү,сайлап алып әйтә белү күнекмәләрен активлаштыру.

 3.Өлкәннәргә хөрмәт тәрбияләү.

  Материал һәм җиһазлау: компьютер, презентация.

Дәрес тибы: яңа материалны өйрәнү дәресе.

  Дәрестә кулланылган эш алымнары:  әңгәмә, сорау- җавап, сәнгатьле уку,дөрес җавапны сайлап алу, сөйләү.

Дәрес барышы:

I. Оештыру өлеше:

-Сәламләү;

-Сыйныфта уңай атмосфера булдыру (кәефне сорау,бер-берсенә мактау сүзләре әйтү);

-Дәреснең максаты һәм башкарыласы эшләр белән таныштыру.

II.Төп өлеш.

1.Яңа темага кереш.Сингл  Раунд Робин.

-Без бүген “Өлкәннәр һәм без”темасын башлыйбыз.Рәсемне игътибар белән карыйбыз.

Өлкән  кеше рәсеме экранга чыгарыла.

• Укучылар, бу рәсемгә  карагач,сездә нинди фикер туды?Хәзер һәрберегез үзегезнең фикерегезне дәфтәр битләренә язасыз, аннары бергәләп укыйбыз. (Битләр таратыла)

Балалар язган фикерләрен укыйлар.

Укытучы җавапларны тактага яза бара.

Көтелгән җавап: Әби ялгыз,моңсу, татар әбисе,бәхетле,балалары аны яраталар һ.б.

Нәтиҗә ясала.Фикерләр берләштерелә. – Димәк, укучылар, өлкәннәр бәхетле дә, күңелсез дә була алалар. Аларга бездән җылылык һәм игътибар кирәк.

2.Дәреслектәге хикәяне уку.

-сезнең уйларыгыз белән дәреслектәге фикерләр туры киләме икән? Текстның беренче өлешен тикшерәбез.

Көтелгән җавап: Яшьләр дискотека ярата,олыларга ул ошамый.                                                                  Нәтиҗә ясала. Олылар безгә үзләренең киңәшләрен бирәләр, без аларның фикерләрен дә тыңларга тиешбез.                                                                                                                             – Әсәрнең икенче өлешенә күчәбез. Бу өлештә нәрсә турында сүз бара?                                                                                                      Көтелгән җавап. Өлкәннәргә булышу турында .

-Сез үзегез олыларга ничек булышасыз?

Көтелгән җавап:  юл аша чыгарга булышабыз, идән юабыз, тузан сөртәбез, бәйрәм белән котлыйбыз.

III. Йомгаклау. Өй эше.

Сезнең күршеләрегездә әби-бабайлар яши. Сез аларга ничек булыша аласыз?Эш  планын язып килегез.

                             Кама Тамагы урта гомуми белем бирү

                             мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты

                            укытучысы Исмәгыйлева Гөлнара Рафаэль кызы

Халыкара олимпиада

                                                           (мәкалә)

  27-30 нчы  апрель  көннәрендә татар теле һәм әдәбиятыннан Казан  шәһәрендә Халыкара олимпиада үткәрелде. Әлеге чара Татарстандагы телләрне өйрәнү, саклау һәм үстерү дәүләт программасы кысаларында оештырылды. Аның төп максаты - татар телен үстерү өчен өр-яңа шартлар булдыру, Россиянең башка төбәкләрендә һәм чит илләрдә татар телен һәм  аның үзенчәлекләрен саклап калу, яшь буын вәкилләрендә Тукай теленә карата хөрмәт, ә иң мөһиме:кызыксыну уяту иде. Олимпиадада 300 яшь буын вәкиле катнашты. Араларында Россия төбәкләре белән беррәттән, Финляндия, Кытай, Төркия, Украина, Казахстан, Үзбәкстан, Төркмәнстаннан да вәкилләр бар иде.                                                                                

  Бәйрәмне  тантаналы рәвештә Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министры Э. Н. Фәттахов ачып җибәрде.Ул балаларны бәйрәм белән котлады һәм үзенең изге теләкләрен җиткерде.Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы үткәргән бу бәйгедә  Кама Тамагы урта мәктәбенең 10А сыйныфы укучысы Шәфигуллин Асаф (җитәкчесе Исмәгыйлева Г. Р.) катнашты. Ул олимпиаданың беренче турын үтеп, икенче турга чакыру алды. Бәйгенең интелектуаль турыннан соң иҗади эшләр бәйгесендә Татарстан һәм безнең районыбыз, мәктәбебез турында видеоролик күрсәтте. Г.Тукайның “Милли моңнар” шигырен сөйләп, танылган тел галиме Фоат Галимуллиннан мактау сүзләре дә ишетте.

  Муса Җәлил исемендәге Татар академия дәүләт опера һәм балет театрында үткән Халыкара олимпиаданың ябылу тантанасына Татарстан Республикасы президенты Р.Н.Миңнеханов та килгән иде. Ул бәйгедә җиңүчеләргә истәлекле бүләкләр тапшырды һәм катнашучыларга татар телен һәм милләтен саклаудагы эшләре өчен рәхмәт белдерде, киләчәктә зур уңышлар теләде.

  Бу зур чарада катнашуыбызга без бик шатбыз.Киләсе елларга да яңа үрләр  яуларга насыйп булсын дигән теләктә калабыз.