"Туган телем - халкым теле" проекты. Проект "Родной язык - душа народа"

Проектны тормышка ашыру планы

        Проектны тормышка ашыру срогы:  01/01/2021 – 31/12/2022

Сиякина Нәфисә Равил кызы,

Тәтеш кадет-интернат мәктәбенең

                              югары категорияле

 татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                Тәтеш – 2021,2022

Кадет Сабан туе        

Максат:

• Халкыбызның мирасы булган халык бәйрәмнәрен, традицияләребезне, гореф-гадәтләребезне саклау һәм үстерү йөзеннән беренче тапкыр мәктәбебездә Кадет Сабан туен уздыру;  
• укучыларны халкыбызның онытылып бара торган гореф-гадәтләре, йолалары, рухи хәзинәсе, тарихы белән таныштыру, аларны өйрәнүгә кызыксыну уяту; 
• укучыларда туган телдә матур сөйләм, халык җырларын җырлау, төрле халык биюләрен   башкару осталыгын үстерү;
• халкыбызның гореф-гадәтләренә, йолаларына  ихтирамлы караш тәрбияләү;
• Бәйрәм барышында мәдәни һәм спорт чараларында катнашу: күмәк уен, җыр-бию барышында дуслык, толерантлык, бер-береңә ярдәмчеллек хисләре тәрбияләү.

 Үткәрелү вакыты: 1 июнь 2021ел, 1 июнь 2022 ел

 Үткәрелү урыны: мәктәпнең спорт мәйданчыгы

Катнашучылар: 5-10 сыйныф укучылары- барлыгы  125 укучы

Жюри членнарына һәм судьяларга булышучылар - 11 сыйныф укучылары

Бәйрәм 2 дәүләт телендә алып барыла.Катнашучыларның 21 % - 30 укучы татарлар, калган укучылар төрле милләттән, күпчелеге руслар.

Җиһазлар: Колга, чиккән сөлгеләр, татар орнаменты белән ясалган тюльпаннар, “бәйрәм белән” хәрефләре, түбәтәй, уен һәм җырлар өчен музыка, уеннар өчен: капчыклар, көянтә-чиләкләр, агач кашыклар, күкәйләр, уклау,чүлмәк, канат.  

Бәйрәм барышы

Татар, рус, чуваш, мордва милләтеннән киенгән 4 кыз (9-10 кл), аларның кулларында  матур поднослар, аларда милли ашлар: чәк-чәк, каравай, бал, квас;  

1 егет татар халык киеменнән киенгән һәм кулына сөлгеләр бәйләнгән колга тоткан.

Алар 4 телдә Сабантуй кунакларын, катнашучыларны сәламлиләр.

Татарча алып баручы  Исәнмесез, шаулы һәм дәртле Сабан туенда катнашучылар һәм хөрмәтле кунаклар!

Здравствуйте, дорогие участники и гости первого кадетского Сабантуя!

Чувашча:

Мордвача:

Татарча алып баручы (Т.А.Б.)

Бәйрәм белән сезне якын дуслар,

Уңган, булган, олы-кечегез!

Чын йөрәктән чыккан бу сүзләрне

Сәлам итеп кабул итегез!

Ведущая  

Ты расцвел, мой край родимый.

Песни звонкие слышны.

Здравствуй, праздник Сабантуя,

Праздник песни и весны!

Татар телендә 1 кадет сөйли.

Без җырлыйбыз Сабантуйда,

Иң матур җырлыр сайлап.

Безнең җырга зәңгәр күктән

Кошлар кушыла сайрап.  

Татар телендә күмәк җыр “Сабан туе”

Ведущая 

Дорогие гости, дети, рады видеть вас!

Начинаем праздник Сабантуй сейчас.

Ждут вас игры, танцы и веселый смех,

И во всём сегодня будет вам успех!

ТАБ.

Шау-гөр килә киң болыннар

Кырлар һәм су буйлары,

Котлы булсын, гөрләп торсын

Ямьле Сабан туйлары!

Ведущая:  Слово  для приветствия предоставляется директору школы Вилю Ренатовичу Нуруллину. (Он передает слово Начальнику Отдела образования Тетюшского МР Гульнаре Феридовне)

Ведущая (бу вакытта сәхнәгә кулларына татар орнаменты белән ясалган “Тюльпаннар” тоткан 12 бала чыга. Чәчәкләр өскә күтәрелә, ә балаларның кәлмәкләренә хәрефләр беркетелгән (бәйрәм белән), алар берничә хәрәкәт ясап “БӘЙРӘМ БЕЛӘН” ИТЕП ТЕЗЕЛЕП БАСАЛАР.  “Сабан туе”көе,  тальян гармунда яңгырый  

Сабантуй - это праздник труда, радости и счастья, в котором сливаются воедино и красивые обычаи народа, и его песни, пляски и обряды.  Празднуется он после  окончания весенне-полевых работ. Уже за 2 недели до Сабантуя начинается сбор подарков для победителей Сабантуя. Это-  вышитые полотенца и платки.  Собирали подарки молодые джигиты и привязывали их к длинному шесту. Все это сопровождалось веселыми песнями, шутками. Самым главным подарком считалось вышитое национальным узором полотенце, которое имело символический смысл, и с ним не шли в сравнение никакие ценные призы. Поэтому девушки, молодые женщины готовили подарки всю зиму – ткали, шили, вышивали.

Т.А.Б.  (кулында колга, акрын гына музыка ишетелә)

Сабан туе гөрли, Сабан туе!

Гасырлардан килә тавышы!

Күңелләрне айкый тальян моңы!

Җилкендерә моңнар агышы!

 Девушки в нац. Костюмах говорят по одной строчке            

1: Сабантуй- это праздник добра и света,  

2. Сабантуй- это праздник тепла и света,  

3. Сабантуй- это праздник плуга и песни,

4: Сабантуй- это праздник всех людей на свете!

Т.А.Б.  

Эх, Сабан туе бәйрәме

Җырлыйк, биик, әйдәле!

Көне буе гөрләп торсын,

Сабан туе мәйданы.

“Ямьле җәй” җыры.

Ведущая. А теперь слово предоставляется самым маленьким кадетам- 5 классу.

Т.А.Б.  Сабантуй кунакларын сәламләргә иң кечкенә кадетларны 5 нче сыйныф укучыларын чакырабыз. (17 укучы)

1. Күңелле Сабан туйлары,

Бүген бәйрәм, зур бәйрәм!

Матур җырлар җырлый-җырлый

Уйныйбыз әйлән-бәйлән.  

2. Все на праздник наряжаются

Все на праздник собираются

Сабантуй уж у ворот,

Выходи скорей народ!

3. Пусть в этот день улыбки лишь сияют,

Сладостями будет богата детвора,

Сабантуй здесь каждый почитает,

Он символ солнца, дружбы и добра!

4.  Сабан туе- хезмәт туе,

Шатлык һәм бәхет туе!

Уйнап, биеп, җырлап, көлеп

Бәйрәм итик көн буе!

5-6 нчы сыйныф кызлары вокаль-ансамбле «Һаман бию кызык шул» җырын (Д. Гарифуллин сүзләре, Л. Батыр-Болгари көе) башкара.
 Бик матур көй уйнар өчен,
 Бер гармунчы табыгыз.
 Бер гармунчы тапмасагыз,
 Бергәләп кул чабыгыз.
 Кушымта:
 Әйе шул, шулай шул,
 Менә шулай кызык ул.
 Такмак әйтеп кул чапканга
 Һаман бию кызык шул.
 Бүләк читеккә күңеле
 Күтәрелгән кызларның.
 Хәзер инде тыпыр-тыпыр
 Биисе бар аларның.
 Кушымта.

5. На веселый Сабантуй

Мы позвали всех друзей.

Будем петь и танцевать,

Дружно, весело играть.

Т,А.Б. Әйдәгез бергәләп уйнап алыйк.

Татар халык уены “Түбәтәй” уйнала.

6. Җилферди чиккән сөлгеләр

Бүләкләр күгебездә,

Көрәшик тә, узышыйк та

Сабантуй бүген бездә.

7. Сабантуй –веселый праздник

Это всем давно известно

Сколько игр и зрелищ разных

Приходите – интересно.

8. Сабантуй веселый праздник

Мы справляем каждый год

Каждый год на этот праздник

Собирается народ.

9. К нам пришёл сегодня праздник,

Весельчак, батыр, проказник,

Сабантуй, Сабантуй,

Пой, скачи, борись, танцуй.

10. Тыпыр-тыпыр, тыпыр-тыпыр,

Тыпырдашып басабыз.

Сабантуй ул, шундый бәйрәм,

Бергә күңел ачабыз.

“Шома басабыз” Татар биюе (4 малай, 5 кл)

11. Снова песни зазвучали,

Подпевай им и танцуй.

На дворе народный праздник –

Наш весёлый Сабантуй!

12. Сабантуймы, Сабантуй-

Уеннар туе бит ул,

Тәм-томнар сые бит ул,

Җиңүләр уе бит ул.

13. Шум, веселья над полями,

Веселись, батыр, ликуй!

Всем, всем, всем приносит радость

Славный праздник Сабантуй!

14. Күбәләкләр безнең белән

Уйныйлар әйлән-бәйлән.

Сабантуй күбәләкләр һәм

Кошлар өчен дә бәйрәм.  

15. Мы растем, творим и строим,

К цели движемся одной

Песня мира, песня счастья

Пусть звучит над всей страной!

 И пускай веселье длится

В Сабантуй до темноты.

Всем, кто хочет веселиться

Дарим песни, как цветы.

Татарча җыр “Матур булсын”,  5 кл.  

16. Внимание, Внимание!

Начинаем соревнование,

Кто ловкий, смелый и умелый,

Выходите поскорее!

17. Будем мы соревноваться,

Будем с вами мы играть,

Кто сильнее, кто быстрее,

Сегодня сможем мы узнать.

18. Победит кто будет сильным

Смелым , ловким, удалым.

Пригодиться здесь сноровка

И отвага молодым!

Ведущая: На этом празднике люди соревнуются в силе, ловкости и выносливости. Итак, начинаются наши веселые игры. Для участия в конкурсах и соревнованиях мы приглашаем вас на майдан Сабантуя.

Т.А.Б. Кадерле Сабан туе кунаклары һәм катнашучылар! Ә хәзер Сабан туеның иң кызыклы вакыты- ярышлар башлана! Әйдәгез, Сабан туе мәйданына рәхим итегез!

5 нче сыйныф укучысы:

 Сабан туенда уеннар

Төрле була, күп була!

Уеннарсыз сабан туе

Булмаган да күк була!

Әй-дә-гез мәй-дан-га!

 1. “Капчык киеп йөгерү” уены урнашкан җирдә сөйләнә:  

Кемнәр өлгер, кемнәр җитез.

Минем янга килегез.

Әйдә карыйк ярышып,

Капчык киеп узышып.

Ведущая в национальном костюме

Вот даю тебе мешок,

Полезай в него дружок.

Кто скорее добежит

Тот конечно победит!

2. “Кашыкка йомырка салып йөгерү” уены

Т.А.Б.  

Кашык кабып йөгерәм дип

Мактанырга ашыкма!

Ә син менә йөгереп кара,

Күкәй салып кашыкка!

Ведущая в русском костюме

Поглядите, это ложка,

В ней устроилось яйцо,

Пробегись-ка по дорожке

Только не разбей его.

3. Т.А.Б. Дуслар, бәйрәм дәвам итә! Сезне “Көянтә белән йөгерү” уенына чакырабыз! 

Т.А.Б.

Менә сиңа сулы чиләк,

Көянтә ал иңеңә,

Йөгер тизрәк, иң алдан кил,

Егыла гына күрмә!

Ведущая в русском костюме:

Все понятно без вопросов,

Все вопросы впереди,

Эстафета водоносов,

Водоносы выходи!

4.  “Чүлмәк ватыш” уены

Т.А.Б.

Чүлмәк ватыш уены

Бигрәк тә кызык инде.

Мин дә уйнап карыйм әле

Бу кызыклы уенны.

Чүлмәк ватучы

Чүлмәк ватам, чүлмәк ватам,

Ватып булырмы икән?

Бүләккә бер чиккән яулык

Алып булырмы икән?

5. Капчык белән сугышу

Икегезгә ике капчык,

Ягез әле, тотыгыз!

Сабан туенда ярышып

Сез дә бүләк алыгыз.

6. Уклау тартышу
7. Канат тартышу.

 Сабантуй ахырында 5 нче сыйныф укучысы:

Сабан туе мәйданыннан

Әти-әниләребезгә

Җыйдык чәчәк бәйләме.

Матур булсын, гөрләп торсын

Сабан туе бәйрәме.

 Т.А.Б.

Күңелләргә рәхәт бирдең, Сабан туе!

Рәхмәт, сиңа, рәхмәт, гүзәл Сабан туе!

Бергә-бергә яшәү язсын гомер буе,

Яшә, туган илем! Яшә, Сабан туе!!!

Ведущая  

Всем спасибо за внимание,

За задор и звонкий смех.

За огонь соревнования,

Обеспечивший успех!

Т.А.Б. Кадет мәктәбендә оештырылган беренче (икенче) кадет Сабантуе ахырына якынлашты. Бәйрәмнәр мөбәрәк, табыннар түгәрәк, дөньялар тыныч булсын! Киләсе Сабантуйларга кадәр сау булыгыз!

Ведущая На этом первый (второй) Кадетский Сабантуй подходит к концу. Пусть праздник оставит добрый след в наших сердцах! Благодарим всех за активное участие и прощаемся с вами до следующего Сабантуя.

Сиякина Нәфисә Равил кызы,

Тәтеш кадет-интернат мәктәбенең

                              югары категорияле

 татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                                                                                         Тәтеш – 2022

 “Ягез әле, кадетлар!” конкурсы.

• Максат:
• укучыларда туган телдә матур сөйләм осталыгын үстерү;
•  зирәклек, тапкырлык, тәрбияләү;
• Халкыбызның мирасы булган халык җырларын, биюләрен  башкару осталыгы үстерү;
• Үзара ярдәмчеллек, үз фикерен әйтә белү осталыгы тәрбияләү.

Конкурска әзерлек:

Бәйрәм уздырылачак зал кадет символикасы белән бизәлә: герб, пагон формасында ясалган полотнолар, флагштокта 3 флаг урнаштырылган( РФ, РТ, кадет мәктәбе флагы). Конкурсантларның кул эшләре күргәзмәсе ясалган. Анда кадетларның уку һәм спорт ярышларында, конкурсларда катнашкан нәтиҗәләре урнашкан портфолиолары, медальләре дә  урын алган. Конкурсантлар турында гиперссылкалар белән ясалган презентация әзерләнә. Кадетлар “Әйдәгез танышыйк” бәйгесендә үзләре һәм гаиләләре турында сөйләгәндә презентация күрсәтелә.

Конкурс барышы: Тантаналы көй яңгырый. Сәхнәгә як-яктан 2 алып баручы чыга.

1нче алып баручы. Шигырь яңгырый:

Җир кызларын фәрештәдәй күргән,

Садәлекне сөйгән ир-атлар,

Кер кундырмый аны саклар өчен

Сездә көч бар, сүнмәс гайрәт бар.

2нче алып баручы.         Яшәп туймас гомер дәвамчысы,

Һәрчак беренчеләр сафында,

Кылычтан да үткен чор чатында

Сез торасыз тормыш сагында.

1нче алып баручы. Исәнмесез, укытучылар, укучылар, бәйгедә катнашучылар!

2нче алып баручы. Хәерле көн, кадерле дуслар! Дуслар, безгә еш кына урамда, мәктәптә һәм җәмәгать урыннарында егетләрнең, кадетларның тапкырлыгын, акыллылыгын, түземлелеген һәм ягымлылыгын күрергә туры килә, ләкин шуңа карамастан, алар тарафыннан, дорфалык, тупаслык дигән кире сыйфатлар белән дә очрашырга мөмкин.

1нче алып баручы. Ә бүген “Ягез әле, кадетлар!” бәйгесендә катнашырга килгән кадет-малайларыбыз андыйлардан түгелдер.

2нче алып баручы. Ышанам, ышанам, 5 нче һәм 6 нчы сыйныф кадетлары, андый түгелдер. Без аларның нинди күркәм сыйфатларга ия икәнен бүгенге бәйгеләрдә белербез һәм күрербез. Алар 6 төрле бәйгедә көч сынашачаклар. Иң мөһиме: мөмкин булган кадәр туган телдә чыгыш ясау.

1нче алып баручы. Аларның хезмәтенә гадел жюри бәя бирәчәк.

2нче алып баручы. Әй, кызлар һәм  малайлар,

                                           “Иң яхшы кадетны ”  сайлыйк,

                                            Һәм аларны  елмаеп,

                                            Кул чабып каршы алыйк.

1 нче алып баручы. Әйдәгез, әлеге тырыш, уңган, булдыклы малайларны сәхнәгә чакырыйк. Менә алар:

5 нче сыйныф - Гафуров Динар, Ибраһимов Нияз, Хисамов Рузиль, Малкин Артём, Малкин Максим, Голудец Ярослав,  Лапшин Арсений.

6 нчы сыйныф – Ильясов Ильсаф, Краснов Валера, Паймин Ярослав, Чайкин Никита.  Бәйгедә катнашучылар тантаналы көй “Кадет маршы” яңгырашында сәхнәгә чыгып тезелә һәм 23 февральгә багышланган шигырь юлларын татар телендә сөйлиләр.  

1. Байрак элдек без бүген залга,

Кыю солдатлар көне булганга.

Әйдә, зур бәйрәм, шатлык белән кил,

Сине каршылый бөтен Туган ил! (Г. Динар)

2.  Ил чигендә сакта торыр,

Диңгез кичәр буын без.

Хезмәтебез – Ватанга

Тугрылыклы булырбыз. (И. Нияз)

3. Солдатка китә егетләр

Үз илен саклар өчен.

Ватан терәге – ир дигән

Исемне аклар өчен. (Х. Рузиль)

4. Атсын өчен туган илнең

Һәр таңы матур булып,

Үсәбез көрәшче булып,

Үсәбез батыр булып. ( М. Артем)

5. Әйткән сүз – аткан ук, диләр,

Сүзебездә торырбыз:

Укуда да, тормышта да

Гел алдынгы булырбыз. (М. Максим)

6. Туган илем имин булса,

Ал чәчәкләр үсәрләр.

Бакчаларда алмалар

Кызарышып пешәрләр. (Г. Ярослав)

7. Шундый матур илебезне

Саклаучылар булырбыз.

Кирәк икән, аны яуда

Яклаучылар булырбыз. (Л. Арсений)

8. Чик буенда сакчы тора,

Кулында – автоматы.

Еллар тыныч булсын, ди ул,

Бу – аның изге анты. (И. Ильсаф)

9. Даның яңгырый синең еракта:

Тын океанда, биек Карпатта.

Горур басып илем чигендә

Сакта торасың син бүген дә. (К. Валера)

10. Бөркет кебек уяу тора

Илебезнең һәр ягында.

Тора солдат көн дә, төн дә

Горур басып ил сагында. (П. Ярослав)

11. Чик сакчысы постта тора,

Яшь балалар уйнасын дип.

Кайгы-хәсрәт , күз яшьләре

Безнең илдә булмасын дип. (Ч. Никита)

 1 нче алып баручы.

   Сабый бала йоклый бишектә,

Уяна ул тавыш ишетсә.

Татлы булсын өчен йокысы,

Матур булсын өчен тормышы,

1,2 нче алып баручылар бергә:

Сакта тора сизгер егетләр,

Бар да сезнең кебекләр.

2 нче алып баручы.  Менә безнең бәйгедә  катнашучы егетләребез сезнең алда һәм инде үзебезнең конкурсыбызны башлап җибәргәнче, сезне гадел жюри белән таныштырып китәбез.

1 нче алып баручы.

Мәктәбебезнең директоры – Нуруллин Виль Ринатович,

Тәрбия эшләре буенча директор урынбасары-Афанасьева Римма Геннадьевна.

Район мәдәният бүлеге мөдире – Сиякин Ю.В., татар хатын кызларының “Ак калфак” бүлеге җитәкчесе Сафиуллова Р.Г., район Татар милли-мәдәни үзәге җитәкчесе Ибрагимова А.З., районның чуваш милли үзәге җитәкчесе Тимофеев В.А.

 2нче алып баручы.   Конкурста катнашучылар жребий буенча үзләренең номерларын алалар һәм шул номер буенча чыгыш ясыйлар.

 (Егетләр сәхнә артына китәләр)

2нче алып баручы.          Ул миңа елмайды да күзен кысты

                                      Ни өчен икәнен мин беләм –

                                      Чөнки ул таныштырырга тели

                                     Безне үзе  белән.

1 нче алып баручы. Бик яхшы. Безнен 1нче бәйгебез  «Әйдәгез, танышыйк!» дип атала да инде.  Бәйгедә катнашучылар кыскача үз-үзләре белән таныштырырга тиешләр.  Бренче номерга  сүз бирелә. Ул ....

2нче алып баручы.  Алдагы уенчыбыз  ... сыйныфыннан, хәзер сүзне аңа бирәбез.

1 нче алып баручы. Үз-үзе белән таныштыруны дәвам итә... сыйныф укучысы ...................................................

2нче алып баручы.  Ә хәзер микрафонны ... сыйныфының егетенә бирәбез.

1 нче алып баручы. Чират, ниһаять, .... сыйныфына да җитте. Рәхим ит.......

2нче алып баручы.  Рәхим итегез. ... сыйныфтан ................................................

1 нче алып баручы. Соңгы егетебезгә сүз бирәбез, каршы алыгыз. Ул ...сыйныфтан.

2нче алып баручы.  Гүзәллекне сез бик яратканга

Дәвам итә безнең яшәү дә

Авырлык килсә өметләнергә

Әлдә сез бар, егетләр, янда.

1 нче алып баручы. Сез ул-якты көндә ут уйнатып,

Дөньясын онытып биючеләр дә,

Кирәк булса, барысын ташлап,

Янган утка керүчеләр дә.

2нче алып баручы.  Чыннан да, ир-егетләр, кирәк чакта батыр да, кыю да, тапкыр да, акыллы да, түземле дә, ягымлы да була белергә тиеш.

1 нче алып баручы. Әйе, ..................., мин синең белән килешәм.Ләкин чын егет булу өчен, минемчә, болар гына аз әле. Бу сыйфатлардан тыш алар үзләрен сәнгать өлкәсендә дә сынатмаска тиеш.

2нче алып баручы. ....................., ә син безнең егетләребез аңа сәләтле түгел дип беләсеңме әллә? Алар бар нәрсәгә дә сәләтле. Алдагы бәйгебез дә нәкъ шуңа багышланган һәм ул “Туган телемдә шигырь сөйлим” бәйгесе. Димәк, алар туган телләрендә матур итеп сөйли генә белергә тиеш түгел, ә сәнгатьле итеп яттан шигырь дә  сөйли белергә тиешләр.

1 нче алып баручы.  

Сәхнәгә беренче уенчыбызны чакырабыз. Рәхим итегез. (Һәр катнашучы әзерләгән шигырен туган телендә сөйли)

        2нче алып баручы.  Татар халкында мондый мәкаль бар “Егет кешегә 70 төрле һөнәр дә аз» - безнең алдагы конкурс “Кул эшләре” дип атала. Безнең уйлавыбызча конкурста катнашучы егетләребез кадак, чүкеч, пычкы, ышкы, балта һәм әйбер ясарга кирәкле булган башка эш коралларын ишетеп кенә белмиләрдер, ә аларны оста итеп куллана да беләләрдер дип уйлыйбыз.

         1 нче алып баручы. Әлбәттә, беләләр , ................ .Өйгә эшкә бирелгән  биремен дә мәшәкатьсез генә үтәп чыканнардыр  дип ышанабаз.

2нче алып баручы.  Әйдәгез, карап карыйк. Сәхнәгә... сыйныфы уенчысын чакырабыз. Рәхим итегез.

1 нче алып баручы. Әйе, безнең егетләребез чыннан да бик булдыралар икән бит. Үзләре оста итеп бииләр, җырлыйлар, матур итеп әйберләр ясыйлар, матур итеп үзләре белән таныштыра да алалар. Тагын кайсы яктан гына тикшерик микән инде  егетләребезне.

2нче алып баручы.  Без бит “Ягез әле, кадетлар!” бәйгесендә. Алдагы биремебез белән катнашучыларыбызның җырлау сәләтләрен  тикшерербез. Бәйгебез  “Җырлыйсым килә” дип атала.

Укучылар төрле телләрдә әзерләнгән халык, заманча, патриотик җырлар җырлыйлар .........................................................

2нче алып баручы.  Бәйгебезне  “Иң шәп биюче” белән дәвам итәбез. Мөмкин кадәр халык биюләре башкарылыр дип өметләнәбез.

Бие әле, бие әле

Биегәнең юк әле.

Сине матур бии диләр

Бер биеп күрсәт әле.

Кадетлар “Яблочко”, Татар халык биюе, Рус халык биюе, Чуваш халык биюе, Мари халык биюе,  заманча Брейк-данс башкаралар.

1 нче алып баручы. Ә хәзер мәктәп спортзалында “Спортчы кадет” бәйгесен уздырабыз. Һәр укучы алдан әзерләнгән спорт номеры тәкъдим итә. Кемдер брусьяда “воркаут”, гимнастик күнегүләр, кул көрәше һәм башка сәләтләрен күрсәтәләр. Тырышкан табар-ташка кадак кагар, диләр халыкта. Егетләребез дә тырыштылар, барлык бәйгеләрдә дә сынатмадылар.

1 нче алып баручы. Ә хәзер конкурсны бәйрәмчә бизәлгән залда дәвам итәбез. “Ягез әле, кадетлар” бәйгесендә катнашучы егетләребезне сәхнәгә чакырабыз.  Рәхим итегез, егетләр.  

2 нче алып баручы. Рәхмәт, егетләр. Чыннан да һәрвакытта да бүгенге кебек кыю, унган, тырыш булыгыз.

1 нче алып баручы.  Ә хәзер нәтиҗә ясарга, җиңүчеләрне бүләкләргә сүз жюрига бирелә.

Жюри бәйгегә нәтиҗә ясый.

6 сыйныфта үткәрелгән

әдәбият дәресе планы.

Укытучы: Сиякина Н.Р.

Дәреслек: “Татар әдәбияты”, рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек(татар телен өйрәнүчеләр өчен) Ә.Р.Мотыйгуллина – Казан: “Мәгариф – Вакыт” нәшр., 2014.

Методик әсбап: “Татар әдәбияты”, рус телендә төп гомуми белем бирү оешмаларында эшләүче укытучылар өчен методик әсбап (татар телен өйрәнүчеләр өчен) Ә.Р.Мотыйгуллина – Казан: “Мәгариф – Вакыт” нәшр., 2015.-175б

Тема: Шигъриятьтә халык көе.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Метапредмет – милли үзаңны үстерү, халыкның үткәнен, тарихын өйрәнү.

Предмет – Г.Тукайның хплык җырларына карата булган хезмәтләре турында белешмә бирү, “Туган тел”, “Туган авыл” җырларын өйрәнү; композитор А.Монасыйпов турында белешмә бирү.

Шәхескә кагылышлы – Тукайга хөрмәт, милләтеңә , туган җиреңә, туган телгә мәхәббәт тәрбияләү.

Дәрестә эш төрләре: Бер уен җырын яттан сөйләү, тыңлап аңлау, сәнгатьле уку, фронталь эш, төркемнәрдә эш, аудиоязма тыңлау, дәреслек белән эшләү, презентация карау. https://ipleer.com/song/9396313/E._l_letdinov_kamera_orkestry_dir._A.Monasyjpov_1976_-_6._Belm_dem_-_A.Monasyjpov._Tukaj_a/

Дәрес барышы:

I. Мотивлаштыру-ориентлаштыру

1. Дәресне оештыру.

Укучылар белән исәнләшү. Дежур укучыны тыңлау. Уңай психологик халәт тудыру.

2. Актуальләштерү

Өй эшен тикшерү: а) әти-әниләре, әби-бабайлары уйнаган уен, җырларын белешү;

3. Уку мәсьәләсен кую

Г.Тукайның портретын карау.

— Бу кем? Аның турында нәрсәләр беләсез? (Балаларның Тукай турында белемнәрен ачыклау.) Г.Тукай җырларга карата нинди  мөнәсәбәттә булды икән?

Төркемнәрдә фикер алышу.

II. Уку мәсьәләсен өлешләп чишү

1. Г.Тукай сүзләренә язылган, халык көе булган «Туган тел» яңгырый.

2. Укытучы мәгълүмат бирә: татар халкы өчен Г.Тукай, «Туган тел», «Милләт» төшенчәләренең аваздаш булуы турында сөйли.

3. Укытучының шигырьне сәнгатьле укуы яки актёр укуында дисктан тыңлау, сораулар ярдәмендә укучыларның аңлавын тикшерү. (Шигырь нәрсә турында? Кемнәр телгә алына? Әни,

әби турында нәрсә әйтелә?)

36 нчы биттәге 1—7 нче биремнәрне эшләү; шигырьнең рус һәм инглиз телләренә тәрҗемәләрен уку.

4. Дисктан «Туган тел» җырын тыңлау, көен бергәләп өйрәнү.

5. — Шагыйрьнең язган шигырьләренә җырлар бик күп. Аларны халык яратып башкара. Композитор Алмаз Монасыйпов «Тукай аһәңнәре» дигән вокаль-симфоник поэма яза. Шушы

циклга кергән «Туган авыл» җырын да тыңлап карыйк. (җырны тыңлау, эчтәлеге буенча әңгәмә.)

6. эш дәфтәрендә Г. Тукай яшәгән авыллар турында биремне эшләү.

7. Дәреслектәге сүзлек белән эш.

8. Шигырьне сәнгатьле уку.

9. Композитор турында кыскача белешмә бирү.

III. Рефлексив бәяләү

1. — Г.Тукай сүзләренә язылган нинди җырлар белдегез? Аның җырларын тагын белергә телисезме?

2. — Дәрес сезгә ошадымы? (Смайликлар белән күрсәтү.)

3. Өй эше: а) «Туган тел» яки «Туган авыл» җырларының сүзләрен өйрәнергә (укучыларга сайлау мөмкинлеге бирергә була

— «5» легә шигырьнең 3—4 строфасын өйрәнергә, «4» легә — 2 строфаны яхшы итеп сөйләргә, һ.б.);

ә) дәреслектән А.Монасыйпов турында укырга;

б) туган тел турында 5 җөмлә төзергә.

Үткәрүче:

“Тәтеш кадет-интернат мәктәбенең

татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Сиякина Нәфисә Равил кызы

2022 ел

“ Һәр җәүһәрдә – халкым тарихы”

Рус мәктәбендә укучы татар, рус, чуваш, мари милләт балалары катнашында Россия халыкларының мәдәни мирасын саклау елына багышланган фольклор бәйрәме.

Максат:

1.Укучыларыбызны милли җәүһәрләребез һәм аларның тарихлары белән таныштыру. Милли җәүһәрләрнең кыйммәтле мирас икәнлегенә төшендерү, аларны сакларга кирәклеген ассызыклау.

2. Сабыйлар күңелендә милли үзаң, милли горурлык хисләре тәрбияләү. Туган җир, изге Ватан, туган тел төшенчәләрен гөнаһсыз сабый күңеленә яшьтән үк сеңдереп куярга омтылу.

3.Укучыларда сөйләм культурасы, сөйләм зәвыгы тәрбияләү, логик эзлеклелектә фикерләргә, чыгыш ясау өчен тиешле мәгълүматны сайлап ала белү юлларына өйрәтү.

Җиһазлар:

1.Импровизацияләнгән татар йортында милли җәүһәрләр урнаштырылган.  Бишек.  Гармун. Сәке. Анда чиккән мендәр тышлары  кидерелгән мендәрләр  урын алган.

Сандык. Сандык эчендә ядкәрләр: кызыл башлы сөлге, Сабантуйга чиккән сөлге, читек, милли түбәтәй, чиккән калфак, бизәкле камзул.

Йорт эчендә милли ризыклар белән әзерләнгән табын. Табынның түрендә самовар.

Милли бизәкләр белән ясалган көянтә, чиләкләр.

4. Мультимедияле презентация, җырларның музыкасы, бию өчен музыка.

Укытучы:- Исәнмесез, хөрмәтле укучылар, туган телебезне сөюче, халкыбызның традицияләрен күз карасы кебек саклаучылар! Сез бүген бәйрәмебезнең иң кадерле һәм көтеп алынган кунаклары, әйдәгез, тарсынып тормыйча гына бүлмәбезнең түренә үтегез, җайлап кына утырыгыз. Белеп торам: сез бәйрәмнәр яратасыз. Шуңа күрә бүген “Һәр җәүһәрдә – халкым тарихы” дип исемләнгән бәйрәмебезне башлыйбыз. Без сезнең белән борынгы җәүһәрләр, рухи ядкарьләр иленә әби янына кунакка барырбыз.

- Димәк, бәйрәмдә тагын кем катнашачак?

- Ак яулыклы әбекәй!

(Әби йортына бергәләп бару, исәнләшү, хәл-әхвәл сорашу)    

Әби. Әйдәгез, түргә узыгыз балакайлар!  

Балалар. Әбекәй, безгә серле сандыгыгыңдагы җәүхәрләрне күрсәтче!

Әби. Татарларда һәрбер өйдә

Сандык булган.

Сандыкларга халкыбызның

Моңы тулган.

Милли кием, кул эшләре,

Истәлекләр...

Онытырга һич ярамый

Ядкарьләрне!

1. Укучы. Әбиебез сандыгында  

Сакланмый ниләр генә.

Әйдәгез, сорыйк үзеннән

Ачып күрсәтсен безгә.

2 укучы. Каян аңлап алды икэн

Әби безнең теләкне?

Түрдә торган сандыгын ул

Үзе ачып күрсәтте.

3 укучы. В бабушкином доме, в дальнем уголке.

Притаилось чудо в старом сундуке.

Очень любопытно, что хранится в нем,

Что же прячет бабушка в сундуке своем?

Обещала бабушка показать добро,

хоть не накопила злато-серебро.

Әби: Да, ребята, в сундуке находятся такие ценные вещи, которые даже дороже золота. Самым первым я хочу показать вышитые моей бабушкой полотенца. Раньше их вышивали на Сабантуй и батыру сабантуя дарили их за победу. Балалар, минем серле сандыгымда бик күп чиккән сөлгеләр бар. Аларны әле минем әбием чиккән. Тамбур җөе белән чигелгән борынгы намазлык күрсәтелә. Нинди нәфис җептән нечкә итеп тукылган бит ул.Ә бизәкләре күзеңнең явын алырлыклар, ике сөлгедә бертөрле бизәкне күрмәссең! Сөлгенең җебен уңган халкым үзе эрләп, аны туку станокларында тукыганнар.( туку станогы рәсеме презентациядә күрсәтелә).Ә сөлгенең нәфислеге милләтемнең уңган һәм булганлыгына тагын бер дәлил булып тора.Аулак өйләргә дә сөлгеләр тукырга чакыра торган булганнар, күмәкләп эшләнгән сөлгеләр милләтемнең дуслыкның кадерен белүе турында сөйләүче бер дәлил булып тора. Аулак өйләрнең түрләренә дә иң матур сөлгеләрне элгәннәр. Сабантуй батырларына бүләк иткәннәр.

Менә алар(күрсәтә)

1 укучы. Татар хатын –кызларыбыз

Эшнең серен белгәннәр.

Кич утырып, җырлар җырлап

Оста чигү чиккәннәр.

2 укучы. Бу сөлгеләр, эскәтерләр,

Тамбур белән чигелгән.

Әллә инде өсләренә

Чын чәчәкләр сибелгән.

3 нче укучы:

-Матур сөлгеләр элдек без

Бәйрәмнәрдә түр якка.

Күзнең явын алырлыгын

Әни чиккән яшь чакта.

Сабантуйда көрәшәләр,

Чиккән сөлге – батырга.

Толпарларда малай чаба

Сөлге алып кайтырга.

Чүпләмләп чигелгән сөлге -

Әнкәй күңеле көзгесе.

Онытылырга тиеш түгел

Өлкән буыннар төсе.

4 нче укучы сөлге күрсәтеп сөйли:

Казан сөлгесе! Син – әбиемнеке!Ул үзе күптән юк инде, хәтерләмим мин аны. Ә менә әниемнең әбием турында сөйләгәннәрен гел исемдә тотам, әлеге сөлгене бик кадерләп саклыйм мин. Таҗлар, каурыйлар,төрле чәчәкләр, йөрәк сурәтләре – һәммәсе дә бар анда!

5 нче укучы Әбекәй,безгә матур көянтә белән чиләкләр бик ошады. Сөйлә  әле безгә алар турында.

Әби. Көянтәне мин яшь килен чагында ирем ясап биргән иде. Мин көянтә-чиләк белән чишмәгә суга йөри идем. Суга барганда мин җырларга ярата идем

(Әби укытучы белән берлектә “Сания апа суга бара” җырын җырлый. Укытучы көянтә-чиләк белән җырлый-җырлый лирик бию башкара. )

Сания апа суга бара,

 Көянтәсе алмалы.

Алмалы көянтәсенә

 Кунмаган кош калмады.

Әби. Бу нәрсә балалар? (Калфак белән түбәтәй күрсәтә)

Балалар. Калфак, түбәтәй, кәләпүш.

 Әби,без алар турында шигырьләр беләбез. Сөйликме?

Әби. Әйдәгез балакайлар, тыңлыйбыз сезне.

Кәләпүшем, кәләпүш

Укалыдыр читләре.

Шундый матур кәләпүшле

Малай булдым бит әле.

6 нчы укучы:

Минем башымда милли бизәкләр белән матур итеп чигелгән милли түбәтәй.Ә хәзер мин сезгә түбәтәйләр чигү тарихы турында сөйләрмен.

Түбәтәй – татар халкының милли баш киеме. Аны бик борыннан ук кигәннәр.Түбәтәйне элек гадирәк материаллардан тексәләр, хәзер инде бәрхеттән тегәләр. Аның сәйлән, мәрҗән, алтын җепләр белән чиккәннәре күркәмрәк күренә. Бүген дә түбәтәй татар халкының милли баш киеме булып санала, ир –атлар аны урамда да, өйдә дә, мәҗлесләрдә дә бик яратып кияләр

Рус телендә шигырьләр укыла.

Устиния : Как красиво и искусно

              Вышит новый мой калфак.

              В белый жемчуг расшивала

              Мастерица мой наряд.

Ваня К: Разноцветные узоры

             Всеми красками горя,

             Украшают тюбетейку,

             Посмотрите на меня!

Устиния: Я сегодня так красива,

              Я калфак надела свой!

Ваня К: В тюбетейке я нарядном -

             Вот джигит сейчас какой!

Устиния: На меня вокруг все смотрят,

              Как идёт мне мой калфак.

              «Ах, татарочка какая!» -

              Все вокруг мне говорят.

Вместе: Тюбетейка и калфак -

              Замечательный наряд!

Алып баручы. Әйдәгез бергәләп “Түбәтәй” уенын уйнап алыйк!

Түп – түп – түбәтәй,  

Түбәтәе укалы

Чиккән матур түбәтәең

Менә кемдә тукталды.

Әби. Ак калфагың чиккән, бөккән.

Ука белән чукланган.

Ай Сөмбел, вай Сөмбел,

Сөйгәнеңне үзең бел!- дип җырлап сандыктан калфаклар чыгара.Сөйли.

XVIII гасырда ак җептән бәйләнгән 80 см озынлыгындагы чуклы калфакларны хуп күргәннәр. XIX гасырда калфакны бәрхет тукымадан 16-20 см гына итеп тегә башлаганнар. Әлбәттә, камиллекә чикләр юк. Калфакны тагын да күркәмрәк итү максатыннан, аларны алтын – көмеш нәфис җепләр белән чигә башлаганнар. Калфакларны энҗе - мәрҗән, сәйләннәр белән чигә башлаганнар, алар тагын да соклангычка әйләнгәннәр.

XX гасырда калфаклар тәмам кечерәеп, баш киеме булудан туктый, бары тик бизәнү әйберенә әйләнеп кала. Сөекле композиторыбыз Сара апа Садыйкованы юкка гына” калфаклы сандугач” дип йөртмиләр. Ул гомеренең азагына кадәр татар калфагына тугърылыклы булып калды. Без, татар кызлары, милли калфаклар кисәк,тагын да матуррак күренер идек.

(укучылар үзләре теккән алъяпкычлардан)

рус телендә шигырьләр укыла.

Наташа

Я сегодня в праздничном наряде,
Мой костюм из бархата, парчи,
И калфак пойетками играет,
Будто звезды в сказочной ночи.

Золотые серьги, ожерелье,
Бусы и серебряный браслет,
Пояс из каменьев драгоценных
И звенит нагрудник из монет

Снежана

Вышитые бисером воланы,
Будто речка вьются на бегу,
Фартук мой, украшенный цветами,
Будто сад зеленый на снегу.
На камзоле яркие фигурки,
Вышиты узоры птиц, ростков,
Золотыми нитями играют
И луна, и лепестки цветов…

Укучы.  Әби, синең аягыңда шундый матур читек. Әйдәгез әле читекләр турында да шигырьләр сөйләп китик.    

Бизәк төшкән итекләрне

Читекләр дип йөрткәннәр.

Аларны татар кызлары

Бәйрәмнәрдә кигәннәр

Гурьев В.

      Я купил себе на праздник вот какие ичиги!

       Крепко сшитые из кожи – из Казани сапоги.

        Я не знаю, что случилось, и какое чудо тут –

       Стоит мне надеть сапожки – ноги сами в пляс идут.

Җырлы-бию башкарыла. “Тыпыр-тыпыр биергә” (Устиния, Алия, Снеж., Никита, Вова, Юра)

Кызлар:

1. Тыпыр-тыпыр биергә
   Тимер идәннәр кирәк,

Малайлар:

Тимер идәннәр өстенә
Хәтфә паласлар кирәк.

Кызлар:

2. Хәтфә паласлар өстенә
   Имән өстәлләр кирәк,

Малайлар:
Имән өстәлләр өстенә
Көмеш табаклар кирәк.

Малайлар:

3. Көмеш табаклар эченә
   Хөрмә җимешләр кирәк,

Кызлар:
Хөрмә җимешләр ашарга
Алтын кашыклар кирәк.

Малайлар:

4. Алтын кашыкны тотарга
   Кара кашлы кыз кирәк,
   Кызлар:

Кара кашлы кыз каршына
Батыр егет тә кирәк.

Укытучы:

• Укучылар, әйтегез әле, бәйрәмнең төп “кунагы” нәрсә? Беләсезме? Белмәсәгез, әйтим , алайса. Ул – тальян гармун!

Әби сөйли(акрын гына гармун моңы ишетелә)

Мин гомерем буе татар милли көйләрен яраттым. Бу гармунда минем бабам бик моңлы итеп уйный иде.

Татар гармуннарының тарихы Михаил Вараксин исеме белән бәйле дип саныйлар. XXгасыр башында Вятка губернасыннан килеп, ул Казан шәһәрендә гармуннар ясый башлый. Ә 1934 нче елда Казан шәһәрендә гармун фабрикасы төзелә. Татарстанда гармуннар ясау эше 1950 -1960 нчы елларда зур колач ала. Тальян гармуннар милли горурлыгыбызга әверелә.

5 нче укучы:

Кичә иске гармун таптым

Үзебезнең чормадан.

“Тимә аңа,”-диде әби,-

Әй, кулың тик тормаган!

Күрәсеңме, картайган ул,

Тавышы да карлыккан.

Ничек шәп биетә иде,-

Сора бөтен халыктан...

Бабаңны көтте сугыштан...

Бир гармунны, бир, улым,

Син бүтәне белән уйна:

Менә – синең гармуның”.

6 нчы укучы:

• Кагылсам гармуныма,

Гармунымның моңына

Кенәри дә кушыла.

Охшатадыр тавышын

Берәр таныш кошына.

Гармунымның эчендә

Кош дип уйлыйдыр инде.

Аннан мин үзем дә

Матур уйныймдыр инде.

Динар Гафуров. Әби, ә миңа гармунда уйнарга ярыймы?

Әби: Әйе улым, сыздырып бер уйна әле!

(Бала импровиз гармунда уйный, башкалар җырлыйлар)

Җыр. “Бииләр итек, читекләр”. ( 5 и 6 кл: Абу, Данир, Динар, Нияз, Ильсаф, Фәхри)

1. Гармун уйныйм, гармун уйныйм,

Һаман гармун уйныйм мин,

Остарып җиткәч, барсын да

Биетергә уйлыйм мин.

    Кушымта : Учларыңны шапылдатып,

Чәчләреңне сыпыр да

Тыпыр-тыпыр, тыпыр-тыпыр,

Тыпыр-тыпыр тыпырда.

2. Әй, бии итек, читекләр!

Әй, уйныйм мин, уйныйм мин,

Минем кебек шәп гармунчы

Юктыр диеп уйлыйм мин!

Әби бер кыз белән бишек янына киләләр. Баланың кулында бала кебек төрелгән курчак. Әби сөйли. 

Бик борынгы заманнарда әле кыйммәтле коляскалар булмаганда, тапкыр халкым әлеге җайланманы уйлап тапкан. Халкым шул чорда читән бишекләр үргән, кабык бишекләр ясаган. Шул бишектә йоклаган сабый тынычлап, рәхәтләнеп йоклаган. Соңрак бишекне агачтан сырлап, матур итеп ясаганнар. Карагыз әле, укучылар, ничек оста итеп, зәвык белән ясалган бит ул! Монда йоклавы да рәхәттер, әйеме?! Ә бишек янында дәү әниең әкият сөйләп торса, тагын да рәхәттер әле! Күренекле шагыйребез Г.Тукай да юкка гына:

Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,

Аннары төннәр буена әбкәм хикәят сөйләгән”,- димәгәндер.

Яле, ............., курчагыңны әлеге уңайлы бишектә тибрәтеп йоклат әле!

( укучы кыз бала Г.Тукайның “Бишек җыры”н башкара).

Әби: БАЛАМ! Хәтерләүдән курыкма син!

Үткәнеңне онытма син!

В: Бел син ерак бабайларның

Ни иккәнен, ни чиккәнен

Нинди моңнар, нинди көйләр

Безгә калдырып киткәнен!

Укытучы:

Укучылар,  сандык төпләрендәге рухи ядкарьләребезне ешрак карыйк, аларның тарихы белән кызыксыныйк һәм киләчәк буынга тапшырыйк. Хәзер мин сезне бәйрәм өстәленә чакырам.

Файдаланылган әдәбият:

1.Әюп.Х.Татар җырлары.- Казан: ТКН, 1995.

2. Вәлиева Р. Әбиләргә барабыз.- Казан: ТКН, 1994

3.Газизов Р. Бәйрәмнәр, туйлар өчен. Казан: Раннур, 1999. 4.Миңнуллин Р. Дөньядагы иң зур алма. Казан: ТКН, 1995.

5.Нәбиуллина Г.Ә. –Мин әйттем:Мәгариф, 2008.

6. Шәймәрданов.Р, Хуҗиәхмәтов.Ә. Казан: Мәгариф, 2007.

7.Яхин А.Г.Татар акылы .- Казан: Мәгариф, 2002.- 208 б.

(Дәрес –сәяхәттә Р.Миңнуллин, Р.Вәлиев, М.Фәйзуллиналарның шигырьләре дә файдаланылды).

Русча сөйләр өчен шигырьләр.

Расцветай, Татарстан, расцветай!        
Неразгаданный песенный край.
Мир твоим дорогам, полям.
Ассалям алейкум, ассалям!
Устиния  

Татарская земля родная,
Традиций нам не счесть твоих.
Другого мы не знаем края
Где б также почитали их.
Звучит курай, лаская сердце
Красивых, любящих людей.
Мы можем только здесь согреться,
В объятьях родины своей.
Никита.

Здесь так спокойно и надёжно.
Здесь всё ласкает глаз и слух.
Жить вне отчизны невозможно,
Ведь у нее — особый дух,
Спокойные тона и краски,
И гордый, вдохновенный стан.
Ты — новоявленная сказка —
Наш современный Татарстан.

Вова Гурьев.

В соседних памятных селеньях
Татарин, русский и чуваш
Зовут друг друга с уваженьем
Иптэш, товарищ иль юлдаш:
Единый смысл трех разных слов
Понятен испокон веков.

Никита

 Вот старинные кувшины.
Сделаны они из глины. 
Варили в них пищу на целый день,
Кушай кашу кому не лень

Алия

 Умывались ключевой водицей
вытирались рушником. 
Изо льна его соткали,
Украсив вышивкой потом.

Нежно мама напевала
 Тихо «Баюшки-баю».
Мягко колыбель качала
Под напевну песнь свою.

Юра

 Вот кумган– кувшин старинный.
В нем напитки подавали.

А латунный самовар
 Чайком горячим угощал.

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА  ПО ПРЕДМЕТУ «РОДНАЯ

(ТАТАРСКАЯ) ЛИТЕРАТУРА»

5 КЛАСС

Рабочая программа предмета «Родная (татарская) литература» разработана на основе нормативных документов:

1. Федеральный закон от  29.12.2012 №273-ФЗ "Об образовании в Российской Федерации".
2. Закон РФ  «О языках народов Российской Федерации»( 25.10.1991, № 1807-1, ред. 12.03.2014);
3. Закон Республики Татарстан "Об образовании" № 68-ЗРТ от 22 июля 2013 года, статья 8.
4. Приказ МО и Н РФ №115 от 30 августа 2013г. "Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам - начального общего, основного общего и среднего общего образования".
5. Закон РТ от 8 июля 1992 года № 1560- XII «О государственных языках РТ и других языках в Республике Татарстан» (с учетом новой редакции Закона РТ от 12 июня 2014 г.№ 53-3 РТ «О внесении  изменений в отдельные законодательные акты РТ»;
6. Государственная программа «Сохранение, изучение и развитие государственных языков Республики Татарстан и других языков в Республике Татарстан на 2014-2020 годы» (указание кабинета Министров №794 от 25 октября 2013г.);
7. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010г. №1897 “Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования” (в редакции приказа Минобрнауки России от 31 декабря 2015г.№1577)
8. Программа по татарской литературе для общеобразовательных организаций основного общего образования с обучением на русском языке (для изучающих татарский язык) 5-9 классы. Казань. Издательство “Магариф-Вакыт”, 2015. Авторы-составители Мотигуллина А.Р, Ханнанов Р.Г.
9. Мотигуллина А.Р, Ханнанов Р.Г, Хисматова Л.К “Татарская литература” 5 класс в 2-х частях. Учебник для общеобразовательных организаций основного общего образования с обучением на русском языке (для изучающих татарский язык). Казань. Издательство “Магариф-Вакыт”. 2014

                                 ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА

Рабочая программа 5 класса составлена в соответствии с требованиями к результатам общего образования, утвержденными Федеральным государственным образовательным стандартом основного общего образования. Рабочая программа 5 класса разработана с учетом актуальных задач воспитания, обучения и развития обучающихся и условий, необходимых для развития их личностных и познавательных качеств, необходимого предметного содержания системы общего среднего образования, психологических, возрастных и других особенностей обучающихся.

Цель изучения родной литературы на уровне основного общего образования направлена на достижение следующих задач:

• воспитание духовно развитой личности, способной понимать и эстетически воспринимать произведения родной литературы, отличающейся от родной особенностями образно-эстетической системы; личности, обладающей гуманистическим мировоззрением, общероссийским гражданским сознанием, чувством патриотизма; воспитание уважения к родной литературе и культуре, к литературам и культурам других народов;

• развитие познавательных интересов, интеллектуальных и творческих способностей, формирование читательской культуры, представления о специфике литературы в ряду других искусств; потребности в самостоятельном чтении произведений родной художественной литературы; эстетического вкуса на основе освоения художественных текстов; развитие устной и письменной речи учащихся;

• освоение знаний о родной литературе, ее духовно-нравственном и эстетическом значении, о выдающихся произведениях татарских писателей и их жизни;

• овладение умениями творческого чтения и анализа художественных произведений на родном языке с привлечением необходимых сведений по теории и истории литературы; умением выявлять в них конкретно-историческое и общечеловеческое содержание; сопоставлять произведения родной литературы, находить в них сходные темы, проблемы, идеи; выявлять национально и культурно обусловленные различия;

• обогащение духовного мира учащихся путем приобщения их к нравственным ценностям и художественному многообразию родной литературы, к отдельным произведениям литературы народов России и зарубежной литературы.

ОПИСАНИЕ МЕСТА УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА В УЧЕБНОМ ПЛАНЕ

На изучение предмета «Родная (татарская) литература» отводится 1 час в неделю. Всего 34 урока в год.

ЛИЧНОСТНЫЕ, МЕТАПРЕДМЕТНЫЕ И ПРЕДМЕТНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ОСВОЕНИЯ  ПРЕДМЕТА “РОДНАЯ (ТАТАРСКАЯ) ЛИТЕРАТУРА”

Личностные результаты:

• воспитание российской гражданской идентичности: любовь и уважение Отечеству, чувство гордости за свою Родину, знание истории языка, культуры родного края, основ культурного наследия Татарстана, народов России и всего человечества, усвоение гуманистических и традиционных ценностей многонационального российского общества, воспитание чувства долга и ответственности перед Родиной;

• формирование целостного мировоззрения, соответствующего современному уровню развития науки и общественной практики, учитывающего культурное, социальное, духовное многообразие явлений;

• формирование осознанного, уважительного и доброжелательного отношения к другому человеку, его мнению, культуре, языку, вере, гражданской позиции; культурным, языковым, религиозным ценностям народов России и всего мира;

• формирование готовности и способности обучающихся к саморазвитию и самообразованию на основе мотивации к обучению и познанию, осознанному выбору образования на базе ориентировки в мире профессий и профессиональных предпочтений с учетом познавательных интересов;

• самостоятельная организация учебной деятельности; оценивание своих учебных достижений, поведения, черт своей личности, своего эмоционального состояния; соблюдение норм поведения в социуме; владение умениями совместной деятельности в полиэтническом коллективе; оценка своей деятельности с точки зрения нравственных норм и эстетических ценностей; использование своих прав и выполнение своих обязанностей как гражданина полиэтнического, поликонфессионального государства;

• освоение социальных норм, правил поведения, ролей и форм социальной жизни в группах и сообществах; участие в школьном самоуправлении и общественной жизни в пределах возрастных компетенций с учётом религиозных, этнокультурных, социальных и экономических особенностей;

• формирование нравственных чувств и нравственного поведения, осознанного отношения к собственным поступкам;

• формирование коммуникативной компетентности в общении и сотрудничестве со сверстниками, старшими и младшими в процессе образовательной, общественной, учебно-исследовательской, творческой и других видов деятельности;

• формирование основ экологической культуры на основе признания ценности жизни во всех её проявлениях и необходимости ответственного отношения к окружающей среде;

• осознание значения семьи и общества, уважительное и заботливое отношение к членам своей семьи;

• развитие эстетического осознания через освоение художественного и культурного наследия народов Татарстана, России и всего мира.

Метапредметные результаты изучения родной (татарской) литературы в инокультурной среде:

• умение самостоятельно определять цели своего обучения, ставить и формулировать для себя новые задачи в учёбе и познавательной деятельности;

• умение самостоятельно планировать пути достижений целей; соотносить свои действия с планируемыми результатами, осуществлять контроль своей деятельности в процессе достижения результата;

• владение основами самоконтроля, самооценки, принятия решений и осуществления осознанного выбора в учебной и познавательной деятельности;

• умение создавать, применять и преобразовывать знаки и символы, модели и схемы для решения учебных и познавательных задач;

• умение читать и понять суть художественного произведения, осознанно использовать речевые средства в соответствии с задачей коммуникации, для выражения своих чувств, мыслей, потребностей;

• умение строить связанное речевое высказывание в зависимости от типа коммуникации и ситуации;

• формирование и развитие компетентности в области использования информационно-коммуникационных технологий.

Предметные результаты по родной (татарской) литературе выражается в следующем:

• понимание ключевых проблем изученных произведений татарского фольклора, фольклора народов России и всего мира; татарской классической и  современной литературы, литературных взаимосвязей и взаимовлияний;

• осознанное беглое чтение текстов различных стилей и жанров; проведение смыслового анализа текста; использование различных видов чтения (ознакомительное, просмотровое, поисковое и др.);

• владение элементарной литературоведческой терминологией при обсуждении художественного произведения;

• умение пересказать содержание прозаического произведения или отрывка, используя цитаты из текста, отвечать на вопросы по прослушанному или прочитанному тексту;

• умение устанавливать связи между фольклорными и художественными произведениями разных народов на уровне тематики, проблематики, образов (по принципу сходства и различия);

• владение навыками сопоставления произведений татарской литературы с произведениями литератур других народов и этносов самостоятельно (или под руководством учителя), определяя линии сопоставления, выбирая аспект для самостоятельного анализа;

• владение монологической и диалогической речью; умение вступать в речевое общение; участвовать в диалоге (понимать точку зрения собеседника, признавать право на иное мнение); создание письменных высказываний, адекватно передающих прослушанную и прочитанную информацию;

• использование выразительных средств языка в соответствии с коммуникативной задачей, сферой и ситуацией общения; использование для решения познавательных и коммуникативных задач различных источников информации, включая энциклопедии, словари, Интернет-ресурсы и другие базы данных;

• использование приобретенных знаний и умений за рамками учебного процесса, то есть в практической деятельности и повседневной жизни.

Содержание  учебного предмета “Родная (татарская) литература”

Календарно-тематическое планирование для 5 класса по предмету

“Родная (татарская) литература”

Класс: 5

Количество часов: 34

Всего: 34 часа., в неделю 1час.

Дополнительная литература

1.А.Р.Мотигуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисматова, Л.М.Гизатуллина «Татарская литература». Методическое пособие для преподавателей общеобразовательных организаций основного общего образования с обучением на русском языке (для изучающих татарский язык) 5 класс;– Казань: «Магариф-Вакыт», 2015.

2. А.Р.Мотигуллина,Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисматова “Рабочая тетрадь по татарской литературе для общеобразовательных организаций основного общего образования с обучением на русском языке (для изучающих татарский язык)”. 5 класс.– Казань: издательство «Магариф-Вакыт», 2014  

3.Ф.С.Сафиуллина, Г.Б.Ибрагимов “Замечательная грамматика”.-Казань, издательство ”Магариф”, 1998

Материально-техническое обеспечение:

           - электронная библиотека, электронные ресурсы

-  электронная и печатная наглядность, учебники;

-  мультимедийные учебные программы , компьютерные программы;

-  словари, энциклопедии;

-   газеты и журналы для детей;

            -  татарские сайты (belem.ru; tatarile.org.com)

   Источники информаций;

   http://www.ed.gov.ru

   http://www.lexed.ru Федеральный центр образовательного законодательства

   http://www.rustest.ru Федеральный центр тестирования

   http://www. tatedu.ru Министерство науки и образования РТ

   http://www.edu. kzn.ru портал образования МО и Н РТ

Оценка школьной мотивации и мотивации учебному предмету родной (татарский) язык (по Лускановой Н.Г.)

Дата проведения: январь 2021 г.

Цель: выявить отношение учащихся к школе, учебному предмету родной (татарский) язык, литература, эмоциональное реагирование на школьную ситуацию.

Анкеты в напечатанном виде раздаются ученикам и они отмечают все подходящие ответы.

Инструкция для ребёнка: на листе в пустых клетках отмечай подходящие тебе ответы.

Вопросы анкеты:

1. Тебе нравится на уроках родного языка или не очень?

-не очень €; - нравится€; - не нравится€;

2. Утром, когда ты просыпаешься, ты всегда с радостью идёшь в школу или тебе часто хочется остаться дома?

- чаще хочется остаться дома€; - бывает по-разному€; - иду с радостью€?

3. Если бы учитель сказал, что завтра необязательно приходить всем ученикам на урок родного языка, желающим можно пойти погулять, ты пошёл (пошла) бы на урок или пошёл бы (пошла бы) погулять?

-не знаю€; - остался (осталась) погулять€; - пошёл (пошла) на урок€;

 4. Тебе нравится, когда у вас отменяют уроки по родному языку?

- не нравится€; - бывает по-разному€; - нравится€;

5. Ты хотел (а) бы, чтобы тебе не задавали домашних заданий по родному языку и литературе?

- хотел (а) бы€; - не хотел (а) бы€; - не знаю€;

6. Ты хотел (а) бы, чтобы у тебя был другой учитель по родному языку?

- не знаю€; - не хотел (а) бы€; - хотел (а) бы€;

7. Ты часто рассказываешь о уроке родного языка родителям?

- часто€; - редко€; - не рассказываю€;

8. Ты хотел (а) бы, чтобы у тебя был менее строгий учитель по родному языку?

- точно не знаю€; - хотел (а) бы€; - не хотел (а) бы€;

9. У тебя появляется интерес к изучению родного языка?

- мало€; - появляется€; - нет €;

10. Тебе нравится на уроке родного языка и литературы заниматься творчеством?( участвовать в диалоге, составлять тексты, учить и рассказывать стихи, петь песни на родном языке?)

- нравятся€; - не очень€; - не нравятся€.

Обработка результатов:

Подсчитайте количество баллов по следующему ключу и определите уровень развития мотивации.

Уровни школьной мотивации:

1. 25-30 баллов – высокий уровень школьной мотивации, учебной активности.

Такие дети отличаются наличием высоких познавательных мотивов, стремлением наиболее успешно выполнять все предъявляемые школой требования. Они очень чётко следуют всем указаниям учителя, добросовестны и ответственны, сильно переживают, если получают неудовлетворительные оценки или замечания педагога.

2. 20-24 балла – хорошая школьная мотивация.

Наиболее типичный уровень для школьников, успешно справляющихся с учебной деятельностью. При ответах на вопросы проявляют меньшую зависимость от жёстких требований и норм.

3. 15-19 баллов – положительное отношение к школе, но школа привлекает больше внеучебными сторонами, в том числе участие в праздниках, конкурсах.

Такие учащиеся достаточно благополучно чувствуют себя в школе, однако чаще ходят в школу, чтобы общаться с друзьями, с учителем или участвовать в неинтеллектуальных играх, праздниках и т.д. Познавательные мотивы у таких детей сформированы в меньшей степени и учебный процесс их мало привлекает.

4. 10-14 баллов – низкая школьная мотивация.

Подобные школьники посещают школу неохотно, предпочитают пропускать занятия. На уроках часто занимаются посторонними делами, играми. Испытывают серьёзные затруднения в учебной деятельности. Находятся в состоянии неустойчивой адаптации в школе.

5. ниже 10 баллов – негативное отношение к школе, школьная дезадаптация.

Такие дети испытывают серьёзные трудности в школе: они не справляются с учебной деятельностью, испытывают проблемы в общении с одноклассниками, во взаимоотношениях с учителем. Школа нередко воспринимается ими как враждебная среда, пребывание в которой для них невыносимо. В других случаях ученики могут проявлять агрессивные реакции, отказываясь выполнять те или иные задания, следовать тем или иным нормам и правилам.

Результаты учащихся могут быть представлены по уровням:

Вывод учителя: Всего в диагностике участвовало 60 кадет. Из них 53% показало положительную мотивацию к изучению родного (тат.) языка.

В 6 классе мотивация высокая, курс языка не требует усилий, учение даётся легко; в 11 классе мотивация хорошая: материал уже достаточно сложный для восприятия, но на все вопросы о языке дети дали самые позитивные ответы.

Были диагностированы воспитанники 5,7 класса, которые по заявлению родителей изучают родной(русский) язык. Среди них есть желающие изучать родной (татарский) язык. Им было рекомендовано записаться на кружок «Научный потенциал» или в театральную группу «АрБалет».

Проектның календарь планы һәм үтәлеше турында мәгълүмат