Олимпиадаға әҙерлек / Подготовка к олимпиаде

“Урал батыр” эпосы буйынса тест һорауҙары

1. Башҡорт эпосының героик йөкмәткеле, халыҡ батырҙарын данлаған шиғри төҙөлөшлө төрө

1. Ҡобайыр
2. иртәк
3. ҡисса

2.Эпостың дөрөҫ билдәләмәһен күрһәт:

1. халыҡ тормошонда йәки тарихта булып үткән мөһим хәл- ваҡиғалар, тарихи шәхестәр тураһында һөйләгән сәсмә әҫәр
2. халыҡтың этник һәм гражданлыҡ тарихы тураһында хикәйәләүсе эпик  һәм лиро – эпик характерҙағы әҫәр
3. уйҙырмаға нигеҙләнгән тылсымлы һәм мажаралы йөкмәткеле             йә булмаһа көнкүреш характерындағы әҫәр. 

3. Башҡорт халҡының бөйөк рухи мираҫы булған “Урал батыр” эпосы ҡасан,  кем тарафынан яҙып алынған?

1. 1956 йылда Исмәғил Рәхмәтуллиндан Әхнәф Харисов тарафынан.
2. 1910 йылда Ғәбит Арғынбаев менән Хәмит Әлмөхәмәтовтан Мөхәмәтша Буранғолов тарафынан.
3. 1994 йылда Ш.Сәфәрғалинанан Г.Сәфәрғәлина тарафынан   

4. “Урал батыр” ҡобайырының идея – тематик йөкмәткеһенә ярашлы, ғаләмдә тәртип һәм гармония урынлаштырыусы көс - ул….

1. Күк Тәңреләре

2. Кеше

3. Дейеү, йыландар

5. “Урал батыр” эпосында кешелектең йөшәү нигеҙе булараҡ яңғыраған оло тәғлимәт.

1. яҡшылыҡ

2. үлемһеҙлек

3. көрәш 

6.Тәүтормош кешеләре Йәнбикә һәм Йәнбирҙе исемдәренең символик мәғәнәләре.

1. йән биреүсе ( тормош биреүсе)

2. йән бирҙе( вафат булды)

3. йән эйәһе, йән йөрөтөүсе 

7. Эпоста һунарсылыҡҡа бәйле һүрәтләнгәг бик боронғо йола – һунар алдынан йыртҡыс ҡаны эсеү нимәне аңлата?

1. һыуһын ҡандыра

2. асыуға йыртҡыс көсө “өҫтәлә”

3. һаулыҡ нығы!

8. Түбәндәге өҙөктә нимә тураһында һүҙ бара?

… тигән яуыз ул

1. Күҙгә һис тә күренмәй,
2. Килгәне һис беленмәй,
3. Йәшәй торған януар ул.
4. үлем
5. юлбарыҫ
6. дейеү

9. Исеме “кеше үлтереүсе” мәғәнәһенә эйә булған ҡан ҡойоусы баҫҡынсы батша?

1. Ҡатил

2. Әзрәҡә

3.Ҡәһҡәһә

10. Кейәү һайлау бәйгеһендә Урал батыр ни өсөн Һомайҙың таш күтәреү буйынса шартын мотлаҡ үтәргә ынтыла?

1. ағаһы Шүлгәнде еңеү өсөн

2. Һомайға өйләнеү өсөн

3. ағаһының намыҫын яҡлау өсөн

11. Ҡәһҡәһә илендәге ынйы башлы таяҡ нимә символы тип һанала?

1. матурлыҡ

2. байлыҡ

3. власть, көс-ҡеүәт

12. С.Галин билдәләүенсә, “Башҡорт фольклористикаһы тарихында

“Урал батыр” эпосын өйрәнеү өлкәһендә … һымаҡ эш башҡарған

кешене табыуы ауыр”. Ғалим кемде күҙ уңында тота?

1. Кирәй Мәргән

2. Фәтхелҡадир Сөләймәнов

3. Мөхәмәтша Буранғолов 

13. “Урал батыр” ҡобайырында ниндәй боронғо уникаль көс һынашыу төрө һүрәтләнә?

1. уҡ атыу

2. көрәш

3. таш сөйөү

14. Ҡотло, изгеләштерелгән урын- Ҡот тау ҡайһы илдә?

1. йыландар илендә

2. дейеүҙәр биләмәһендә

3. самрау батшалығында

15. …Ҡаф тауына типһәм мин,

Он – талҡандай ыуалыр…

Эпоста телгә алынған тау хәҙер нисек атала?

1. Кефи (Иран)
2. Кавказ
3. Памир 

16. “Урал батыр” эпосы матбуғатта (“Ағиҙел” журналы) беренсе тапҡыр ҡасан донъя күрә?

1. 1968

2.1934

3.1910

17. Республикала иң тәүгеләрҙән “Урал батыр” эпосын сәхнәгә ҡуйған театр?

1. Башҡорт дәүләт рус драма театры

2. Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры

3. М.Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры

18. Эпос тәүге тапҡыр рус теленә кем тарафынан тәржемә ителгән?

1. Ғ.Шафиҡов

2. Азамат Юлдашбаев

3. Айҙар Хөсәйенов

19. Ш.Бабич исемендәге йәштәр премияһы лауреаты Ғәйнислам Ибраһимов 1996 йылда эпосты ниндәй телгә тәржемә итә?

1. инглиз

2. төрөк

3. словак.

20. “Аҡбуҙат” эпосының икенсе вариантын кем, кемдән яҙып ала? Тәүге варианты тураһында нимә әйтә алаһығыҙ?

21.”Аҡбуҙат” эпосының төп геройы.

22.”Аҡбуҙат” эпосының төп геройы ни өсөн һыу аҫты батшалығына төшә? Маҡсатына ирешәме ул?

23. “Аҡбуҙат” эпосындағы геройҙарҙы һанағыҙ.

24. “Урал батыр” һәм “Аҡбуҙат” эпостарындағы уртаҡ геройҙарҙы һанағыҙ.

25. Эпостарҙа ниндәй уртаҡ проблемалар күтәрелгән?

Республика тикшереү эшенең демонстрациялау варианты

1-се өлөш

Нөктәләр  урынына тейешле хәрефтәр ҡуйып, тексты күсереп яҙығыҙ.

Мәктәп

Донъялағы башҡа йән эйәләренән әҙәм балаһы үҙенең а…ылы менән айырыла. (2)Аҡыл кешеләргә (2)тәби…әт тарафынан бирел…ән. Уны һаҡларға һәм һәр ва…ыт үҫтерә барырға кәрәк.

Аҡыл төбө — бел…мдә. Аҡылды тәрәнәйтеү һәм ү….тереү өсөн (2)белем кәрәк. Белемле (1)кеше генә үҙ аҡылының көс…н файҙалана ала. «Белемле кеше ю…алмаҫ», «Белеме бар…ың ҡәҙере бар» ти (2)халыҡ.

Белем (1)йорто — (1)мәктәп. Белем хазинаһының тә…ге ишеге (2)мәктәп ишеге менән асыла, белем нуры күңелгә беренсе тапҡыр ҡулға алған (1)к…тап биттәре аша килеп инә. Бе…ҙе уратып ал…ан матур донъяның мауыҡтырғыс сер…әрен аса башлай.

Беренсе китап. Тәүге а…ымдар. (2)Торм…ш юлы һәр кем өсөн ана шунан башлана. Тормошҡа (1)юл бирә торған, кеш…нең аҡылын, зиһенен үҫтерә торған, донъяның бихисап серҙәрен төшөндөрә торған гүзәл (1)хазина — мәктәп.  (Кирәй Мәргән.)

_________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 Цифр менән билдәләнгән һүҙ төрҙәре буйынса эш төрҙәре башҡарығыҙ:

(1)– һүҙҙәргә күплек ялғауҙары өҫтәп яҙығыҙ: Яуап: _________________________________________________________________________

(2) – һүҙҙәрҙе төбәү килештә яҙығыҙ: Яуап:____________________________________________________________________

 Бирелгән һүҙҙәрҙе тәржемә итеп яҙығыҙ:

Яуап: ________________________________________________________________________

 Ҡайһы юлда һүҙҙәргә ялғау дөрөҫ ҡушылмаған? Дөрөҫ яуапты яҙығыҙ.

1) уҡыусылар, өҫтәлдәр;

2) күлдәр, баҫыуҙар;

3) туплар, урманлар;

  4)  йылғалар, таҡталар.

Яуап:_______________________________________________________

 Предметтың иҫәбен белдереүсе һүҙҙәр нисек атала?

1) исем;

2) сифат;

3) һан;

4) ҡылым

Яуап: ___________________________________________________

 Өтөр билдәһе ҡуйыла торған һөйләмде  өтөр ҡуйып, күсереп яҙығыҙ.

1) Ноябрь айында һуң яҡтыра иртә ҡараңғы төшә.

2) Еләк-емеш үҫентеләре ҡышҡа инер алдынан ҙур һанау үтә.

3) Емеш ботаҡтары 40-50 градус һалҡынды ғына ауыр кисерә.

4) Көҙҙән емеш-еләк ағастарының төптәрен серетмә менән күмергә. кәрәк.

Яуап:___________________________________________________________________

Ҡыҫҡа, оҙон  һүҙҙәрен мәғәнәһе буйынса нисек атап була? Яуабын яҙығыҙ.

1. омонимдар;
2. антонимдар;
3. фразелогизмдар;
4. синонимдар.

Яуап:___________________________________________________________________

2-се өлөш

        Текстағы мөһим  һөйләмде  күсереп яҙығыҙ.

(1)Бөйөк Ватан һуғышының беренсе йылы.

(3) Ленинград утлы ҡамауҙа ҡала.

(6)Фашистар юлды көн-төн күҙәтәләр, туҡтауһыҙ аталар.

(8)Декабрҙә Ленинградҡа Ладога аша беренсе аҙыҡ, ҡорал килтерелә.

Яуап:___________________________________________________________________

   9- сы  һөйләмдә ниндәй һөйләм  киҫәге тиң булып килә? Яуапты яҙығыҙ.

Яуап: _______________________________________________________

Яһаусы ялғаулы һүҙҙәр  бирелгән юлды күсереп яҙығыҙ.

1. бүлмәләр, тышта;
2. көндә, күҙлек;
3. умарталыҡ, төҙөлөш;
4. төштә, мәктәптең.

__________________________________________________________

 Бер үк хәрефтәр төшөп ҡалған рәт һүҙҙәрен билдәләгеҙ. Рәттәге һүҙҙәргә  хәрефтәрҙе ҡуйып, күсереп яҙығыҙ.

уҡы…сы, һ…ҡмаҡ, урм…ан;

ғ…илә, ҡат…ҡ, б…ҫыу;

яр…ш, кит…п, ҡ…ғыҙ;

торм…ш, т…рна, ҡ…рот.

__________________________________________________________________

 Зимним утром начал падать снег. Һөйләменең дөрөҫ тәржемәһен билдәләгеҙ:

1) Иртә таңдан яуа башланы ҡар;

2) Ҡар  иртә таңдан яуа;

3) Яуа башланы иртә таңдаң ҡар;

4) Иртә таңдан ҡар яуа башланы.

Яуап: ______________________________________________________

2018 йылда Башҡортостан Республикаһының дәүләт теле булараҡ  БАШҠОРТ ТЕЛЕНӘН региональ тикшереү эштәре өсөн контроль-үлсәү материалдарын  башҡарыу буйынса инструкция

Региональ тикшереү эше ике өлөштән,  12 эш төрөнән тора. Беренсе өлөш 7, икенсе өлөш 5 эш төрөнән тора.

        Башҡорт теленән региональ тикшереү эштәрен башҡарыу өсөн 1,5 сәғәт (90 минут) ваҡыт бирелә.

        Яуаптарҙы эштең тексында яуаптар өсөн бирелгән урынға яҙырға кәрәк.        

Эштәрҙе башҡарыу ваҡытында  уҡыу ҡулланмалары, һүҙлектәр һәм башҡа белешмә материалдар менән ҡулланырға рөхсәт ителмәй.

Һеҙҙең тарафтан башҡарылған эш төрө өсөн алынған балдар ҡушыла. Күберәк эш төрҙәре башҡарырға тырышығыҙ һәм күберәк балдар йыйығыҙ.

Уңыштар теләйбеҙ!

Башҡорт теленән региональ тикшереү эштәрен баһалау критерийҙары

Нөктәләр  урынына тейешле хәрефтәр ҡуйып, тексты күсереп яҙығыҙ.

Мәктәп

Донъялағы башҡа йән эйәләренән әҙәм балаһы үҙенең а…ылы менән айырыла. (2)Аҡыл кешеләргә (2)тәби…әт тарафынан бирел…ән. Уны һаҡларға һәм һәр ва…ыт үҫтерә барырға кәрәк.

Аҡыл төбө — бел…мдә. Аҡылды тәрәнәйтеү һәм ү….тереү өсөн (2)белем кәрәк. Белемле (1)кеше генә үҙ аҡылының көс…н файҙалана ала. «Белемле кеше ю…алмаҫ», «Белеме бар…ың ҡәҙере бар» ти (2)халыҡ.

Белем (1)йорто — (1)мәктәп. Белем хазинаһының тә…ге ишеге (2)мәктәп ишеге менән асыла, белем нуры күңелгә беренсе тапҡыр ҡулға алған (1)к…тап биттәре аша килеп инә. Бе…ҙе уратып ал…ан матур донъяның мауыҡтырғыс сер…әрен аса башлай.

Беренсе китап. Тәүге а…ымдар. (2)Торм…ш юлы һәр кем өсөн ана шунан башлана. Тормошҡа (1)юл бирә торған, кеш…нең аҡылын, зиһенен үҫтерә торған, донъяның бихисап серҙәрен төшөндөрә торған гүзәл (1)хазина — мәктәп.  (Кирәй Мәргән.)

Цифр менән билдәләнгән һүҙ төрҙәре буйынса эш төрҙәре башҡарығыҙ.

 (1)– һүҙҙәргә күплек ялғауҙары өҫтәп яҙығыҙ;

(2) – һүҙҙәрҙе төшөм килештә яҙығыҙ.

һүҙҙәргә күплек ялғауҙары өҫтәп яҙығыҙ:

һүҙҙәрҙе төшөм килештә яҙығыҙ:

 Бирелгән һүҙҙәрҙе тәржемә итеп яҙығыҙ.

Ҡайһы юлда һүҙҙәргә ялғау дөрөҫ ҡушылмаған? Дөрөҫ яуапты яҙығыҙ.

1) уҡыусылар, өҫтәлдәр;

2) күлдәр, баҫыуҙар;

3) туплар, урманлар;

  4)  йылғалар, таҡталар.

Предметтың иҫәбен белдереүсе һүҙҙәр нисек атала? Яуабын яҙығыҙ.

1) исем;

2) сифат;

3) һан;

4) ҡылым.

 Өтөр билдәһе ҡуйыла торған һөйләмде  өтөр ҡуйып, күсереп яҙығыҙ.

1) Ноябрь айында һуң яҡтыра иртә ҡараңғы төшә.

2) Еләк-емеш үҫентеләре ҡышҡа инер алдынан ҙур һанау үтә.

3) Емеш ботаҡтары 40-50 градус һалҡынды ғына ауыр кисерә.

4) Көҙҙән емеш-еләк ағастарының төптәрен серетмә менән күмергә. кәрәк.

 Ҡыҫҡа, оҙон  һүҙҙәрен мәғәнәһе буйынса нисек атап була? Яуабын яҙығыҙ.

5. омонимдар;
6. антонимдар;
7. фразелогизмдар;
8. синонимдар.

2-се өлөш

        Текстағы мөһим  һөйләмде  күсереп яҙығыҙ.

(1)Бөйөк Ватан һуғышының беренсе йылы.

(3) Ленинград утлы ҡамауҙа ҡала.

(6)Фашистар юлды көн-төн күҙәтәләр, туҡтауһыҙ аталар.

(8)Декабрҙә Ленинградҡа Ладога аша беренсе аҙыҡ, ҡорал килтерелә.

9- сы  һөйләмдә ниндәй һөйләм  киҫәге тиң булып килә? Яуапты яҙығыҙ.

Яһаусы ялғаулы һүҙҙәр  бирелгән юлды күсереп яҙығыҙ.

5. бүлмәләр, тышта;
6. көндә, күҙлек;
7. умарталыҡ, төҙөлөш;
8. төштә, мәктәптең.

Бер үк хәрефтәр төшөп ҡалған рәт һүҙҙәрен билдәләгеҙ. Рәттәге һүҙҙәргә  хәрефтәрҙе ҡуйып, күсереп яҙығыҙ.

1. уҡы…сы, һ…ҡмаҡ, урм…ан;
2. ғ…илә, ҡат…ҡ, б…ҫыу;
3. яр…ш, кит…п, ҡ…ғыҙ;
4. торм…ш, т…рна, ҡ…рот.

 Зимним утром начал падать снег. Һөйләменең дөрөҫ тәржемәһен билдәләгеҙ:

1) Иртә таңдан яуа башланы ҡар;

2) Ҡар  иртә таңдан яуа;

3) Яуа башланы иртә таңдаң ҡар;

4) Иртә таңдан ҡар яуа башланы.

Башҡорт теле буйынса мәктәп олимпиадаһы. 2019 – 2020  уҡыу йылы. 6  класс, 3-сө линия

I ТУР

1. Тексты уҡығыҙ.

          Минең исемем – Арсен, фамилиям -  Батыршин. Мин 5-се класс уҡыусыһы. Өфө ҡалаһының йөҙ ҙә икенсе гимназияһында уҡыйым. Беҙҙең мәктәп яңы, өс ҡатлы. Беренсе ҡатта гардероб, ашхана, китапхана, спорт залы урынлашҡан. Икенсе һәм өсөнсө ҡаттарҙа - уҡыу бүлмәләре. Беҙҙең класс бүлмәһе икенсе ҡатта. Класс етәксебеҙ Марина Викторовна.

        Мәктәбебеҙҙә ике мең уҡыусы уҡый. Ул ун бер йыллыҡ. Дәрестәр иртәнге һигеҙҙән төшкө бергә тиклем була. Төштән һуң төрлө түңәрәктәр, секциялар эшләй. Миңә алгебра, тарих һәм башҡорт теле дәрестәре оҡшай. “Оҫта ҡулдар” түңәрәгенә лә йөрөйөм.

2. Һорауҙарға яуап бирегеҙ:

1) Арсен Батыршин нисәнсе класс уҡыусыһы?5-се класс

2) Нисәнсе мәктәптә уҡый?102-се гимназия

3) Беренсе ҡатта нимәләр бар? гардероб, ашхана, китапхана, спорт залы

4) Арсенға ниндәй дәрестәр оҡшай? алгебра, тарих һәм башҡорт теле

3. Тәржемә итегеҙ.

Переведи первые 3 предложения текста на русский язык. Мое имя-Арсен, фамилия –Батыршин. Я ученик 5 класса. Учусь в 102 гимназии г.Уфа.

Переведи  на башкирский язык.

Мы живем в Республики Башкортостан. Уфа – наша столица.

Беҙ Башҡортостан республикаһында__йәшәйбеҙ._Өфө – беҙҙең баш ҡалабыҙ.

 Һүҙлек эше.

II ТУР. Лексик – грамматик тест

1. Бирелгән һүҙҙәрҙе бағаналап яҙығыҙ:

Бәләбәй, Урал, Ағиҙел, Бөрө, Дим, Ирәндек, Һаҡмар, Гәүһәр, Салауат, Айһылыу, Танып, Мәләүез, Торатау, Янғантау, Андрей, Сибай, Йүрүҙән, Рәми, Өфө, Ҡаратау.

а) ҡалалар        б) йылғалар         в) тауҙар              г) кеше исемдәре

Бәләбәй               Танып                 Ирәндек                Гәүһәр

Бөрө                     Дим                    Янғантау               Рәми

Мәләүез               Һаҡмар               Ҡаратау                 Айһылыу

Сибай                   Йүрүҙән              Торатау

2. Артыҡ һөйләмде табып, аҫтына һыҙығыҙ:

        Беҙ сәнғәт күргәҙмәһенә барҙыҡ. Унда Башҡортостан рәссамдарының картиналары ҡуйылғайны. Экскурсовод беҙгә күп кенә ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр һөйләне. Ул айырым рәссамдарҙың ижады менән дә таныштырҙы. Мин эҙләгән китап магазинда юҡ ине.

3.  Һөйләмдәрҙе дөрөҫ итеп төҙөгөҙ.

1. Өфө, барҙыҡ, ҡышҡы, ҡалаһына, каникулда, экскурсияға. Ҡышҡы каникулда Өфө ҡалаһына экскурсияға барҙыҡ.
2. С. Юлаев, булдыҡ, һәйкәле, янында, беҙ.Беҙ С.Юлаев һәйкәле янында булдыҡ.

4.Төшөп ҡалған хәрефтәрҙе ҡуйығыҙ:

Һ у ған,  шалҡ а н,  к ә беҫтә,  бәр ә ңге,  ҡ ы яр,  к и шер, сөг ө лдөр.

5.  ӘСӘЙЕМ һүҙенә кәрәкле килеш ялғауҙарын ҡуйып яҙығыҙ.

(Кем?) әсәйем минең өсөн – ҡәҙерле кеше. (Кемдең?) әсәйем дең ҡулдары алтын. Мин һәр ваҡыт (кемгә?) әсәйем ә  ярҙам итәм. (Кемде?) әсәйем де бик яратам. (Кемдә?) әсәйем дә генә иң яғымлы тел. Мин (кемдән?) әсәйем дән төрлө эшкә өйрәнәм.

6. Алмаштарҙы табып, билдәләгеҙ:

әсәй, уҡый, һеҙҙең, сәйнүк, ҡош, беҙҙең, мең, тора, ул, килә, баш, минең, беҙ, шәкәр, таҫма, уларҙың, йүгерә, ҡәләм, уның

7.Аҙашҡан хәрефтәрҙән  1 һүҙ төҙөгөҙ:

 й, а, а, л, с, о  сала

8. Правильно подбери слово.

А) Көҙ 1) Һөйләне    б) Ҡояш 1) йөрөй          в) Ҡыш  1) йылы

          2) ултырҙы                         2) эсә                  2) аяҙлы-болотло

          3) тыңланы                     3)йылыта                          3) һанай

           4) етте                            4) башлана                       4) һыуыҡ

9. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙең аҫтына бер, уртаҡлыҡ исемдәрҙең аҫтына ике һыҙыҡ менән һыҙабыҙ.

 Белорет, йылға, дәрес, Мәләүез, ҡала, Ишембай, Стәрлетамаҡ, тапшырыу, Благовещен, Өфө, Бөрө.

10. Һүҙҙәргә күплек ялғауы яҙ.

Башҡорт теле буйынса район олимпиадаһы. 2019 – 2020 уҡыу йылы.7-се класс 3-сө линия                                         

1. Прочитайте текст.

Егерменсе быуат башында Өфөлә машиналар, трамвай һәм троллейбустар булмаған. Кешеләрҙе урамда извозчик йөрөткән.

Тәүге автобустар Өфө урамдарында 1924 йылда йөрөй башлаған.

1937 йылдың ҡышында иң беренсе трамвай йөрөй башлай. Кешеләргә был транспорт бик оҡшап ҡала. 1962 йылда Өфө ҡалаһында пассажирҙарҙы троллейбустар йөрөтә башлай.

Стәрлетамаҡ ҡалаһында трамвай юҡ. Унда пассажирҙарҙы автобустар һәм троллейбустар ташый.

2. Ответьте на вопросы:

1. Текста ниндәй транспорт төрҙәре тураһында яҙыла?................................................................
2. Егерменсе быуат башында кешеләрҙе урамда кем йөрөткән?................................................
3. Нисәнсе йылда пассажирҙарҙы троллейбустар йөрөтә башлай?...........................................
4. Стәрлетамаҡ ҡалаһында ниндәй транспорт төрө юҡ?..............................................................
5. Хәҙерге көндә Өфө ҡалаһында ниндәй транспорт төрҙәре пассажирҙар ташый?..................................................................................................................................................

3. Перевод.

• Переведи 1, 2 предложения из текста на русский язык.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Переведи на башкирский язык.

Это наш класс. В классе  мальчики и девочки. Мальчики читают книгу

………………………………………………………………………………………………………………

4. Словарная работа.

Лексико-грамматический тест.

1. Башҡорт теле алфавитында нисә тартынҡы(согласных)  бар?а) 32   б) 42  в) 27 г) 9
2. “Кейем-һалым”(“Одежда”) темаһына ҡараған һүҙҙәрҙе билдәлә: Салбар,  уҡыусы, кофта, күлдәк, итек, дәфтәр, таҡта, быйма, тәнәфес, көн, әсәй, ҡыҙ, китап, бейәләй, икмәк, атай, көҙ, тун.
3. Сифаттар(имена прилагательные)  ниндәй һорауға яуап бирә?

а) нисек?      б) кем?     в) ниндәй?      г) нимә?    д) ни эшләй?      е) ҡасан?

4. Күплектә(множественное число) булған исемдәрҙе билдәлә: Малайға, кешеләрҙең, башҡорттар, бүләк, дәреслек,  буш ваҡыттары, таҡтаға,  яңы йылдың, балдар, ҡоштар, рәхмәт әйтеү.
5. Күплек ялғауҙарын дөрөҫ ҡуш (выбрать нужное окончание множ.числа):

ҡуян (ҙәр, ҙар, ләр, дар),      атлас (лар, ләр, тәр, тар),    бала (лар, дар, ҙар, тар).

6. Һорауҙарға яуап бир (ответить на вопросы): Кем тәмле аштар бешерә?.................................

Кем өйҙәр төҙөй?..................................Кем кейем тегә?........................  Кем машина йөрөтө?.......................................Кем хат ташый?..............................

7. Һөйләмде дөрөҫ төҙө (правильно расположив слова, составить предложение).

Йорт, ҙур, беҙҙең, яңы, ун ике, ҡатлы. ……………………………………………………

8. Һүҙҙәрҙе әйтелеше буйынса төркөмлә (слова распределить по группам).

кеше, таҡта, малай, әсәй, ағас, мәктәп, һары, аҡыллы, ҡурай, өй, өләсәй, дәреслек, көндәлек. Ҡалын(твердое) әйтелеш:

Нәҙек(мягкие) әйтелеш:

9. Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе ҡуй.  Һалҡын ……    башланды. Ҡоштар ……………    яҡҡа осто. Ағас ………………һарғайҙы.  Ер өҫтөн ……………япраҡтар ҡаплап алды. …………көҙ килде. Балалар …………… йөрөй башланы.
10. Башҡортса нисек хушлашырға? ……………………………………………………………………...

Башҡорт теле буйынса район олимпиадаһы. 2019 – 2020 уҡыу йылы.7-се класс 3-сө линия. Яуаптар.                                      

1.Прочитайте текст.

Егерменсе быуат башында Өфөлә машиналар, трамвай һәм троллейбустар булмаған. Кешеләрҙе урамда извозчик йөрөткән.

Тәүге автобустар Өфө урамдарында 1924 йылда йөрөй башлаған.

1937 йылдың ҡышында иң беренсе трамвай йөрөй башлай. Кешеләргә был транспорт бик оҡшап ҡала. 1962 йылда Өфө ҡалаһында пассажирҙарҙы троллейбустар йөрөтә башлай.

Стәрлетамаҡ ҡалаһында трамвай юҡ. Унда пассажирҙарҙы автобустар һәм троллейбустар ташый.

2.Ответьте на вопросы:

1)Текста ниндәй транспорт төрҙәре тураһында яҙыла? машина, трамвай, троллейбус, автобус.

2)Егерменсе быуат башында кешеләрҙе урамда кем йөрөткән? извозчик

3)Нисәнсе йылда пассажирҙарҙы троллейбустар йөрөтә башлай? 1962 йылда

4)Стәрлетамаҡ ҡалаһында ниндәй транспорт төрө юҡ? трамвай.

5)Хәҙерге көндә Өфө ҡалаһында ниндәй транспорт төрҙәре пассажирҙар ташый?автобус, такси, трамвай, троллейбус, трамвай.

3.Перевод.

• Переведи 1, 2 предложения из текста на русский язык.

В начале 20 века в Уфе не было машин, трамваев и троллейбусов. Людей по улицам возил извозчик.

Переведи на башкирский язык.

Это наш класс. В классе  мальчики и девочки. Мальчики читают книгу.

Был беҙҙең класс. Класта малайҙар һәм ҡыҙҙар. Малайҙар китап уҡыйҙар.

4.Словарная работа.

Лексико-грамматический тест.

11. Башҡорт теле алфавитында нисә тартынҡы(согласных)  бар?а) 32   б) 42  в) 27 г) 9
12. “Кейем-һалым”(“Одежда”) темаһына ҡараған һүҙҙәрҙе билдәлә: Салбар,  уҡыусы, кофта, күлдәк, итек, дәфтәр, таҡта, быйма, тәнәфес, көн, әсәй, ҡыҙ, китап, бейәләй, икмәк, атай, көҙ, тун. 
13. Сифаттар(имена прилагательные)  ниндәй һорауға яуап бирә?

а) нисек?      б) кем?     в) ниндәй?      г) нимә?    д) ни эшләй?      е) ҡасан?

14. Күплектә(множественное число) булған исемдәрҙе билдәлә: Малайға, кешеләрҙең, башҡорттар, бүләк, дәреслек,  буш ваҡыттары, таҡтаға,  яңы йылдың, балдар, ҡоштар, рәхмәт әйтеү.
15. Күплек ялғауҙарын дөрөҫ ҡуш (выбрать нужное окончание множ.числа):

ҡуян (ҙәр, ҙар, ләр, дар),      атлас (лар, ләр, тәр, тар),    бала (лар, дар, ҙар, тар).

16. Һорауҙарға яуап бир (ответить на вопросы): Кем тәмле аштар бешерә? Ашнаҡсы Кем өйҙәр төҙөй? Төҙөүсе Кем кейем тегә? Тегенсе Кем машина йөрөтә? Шофер Кем хат ташый?хат ташыусы.
17. Һөйләмде дөрөҫ төҙө (правильно расположив слова, составить предложение).

Йорт, ҙур, беҙҙең, яңы, ун ике, ҡатлы. Беҙҙең йорт ҙур, яңы, ун ике ҡатлы.

18. Һүҙҙәрҙе әйтелеше буйынса төркөмлә (слова распределить по группам).

кеше, таҡта, малай, әсәй, ағас, мәктәп, һары, аҡыллы, ҡурай, өй, өләсәй, дәреслек, көндәлек. Ҡалын(твердое) әйтелеш: таҡта, малай, ағас, һары, аҡыллы, ҡурай.

Нәҙек(мягкие) әйтелеш: кеше, әсәй, мәктәп, өй, өләсәй, дәреслек, көндәлек.

19. Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе ҡуй.  Һалҡын көҙ  башланды. Ҡоштар йылы  яҡҡа осто. Ағас япраҡтары һарғайҙы.  Ер өҫтөн һары япраҡтар ҡаплап алды. Алтын көҙ килде. Балалар мәкәтәпкә  йөрөй башланы.
20. Башҡортса нисек хушлашырға? Һау булығыҙ! Хушығыҙ!

Башҡорт теле буйынса мәктәп олимпиадаһы. 2019 – 2020 уҡыу йылы

8-се класс

1.Прочитайте текст.

    Ағиҙел, Ҡариҙел, Күгиҙел – республиканың иң ҙур йылғалары. Ағиҙелде русса Белая, Ҡариҙелде Уфа тип йөрөтәләр. Ағиҙел XVI – XVII быуаттарҙа Белая Воложка исеме менән аталған. Ҡариҙелдең Ҡара йылға һәм Өфө Иҙеле тигән варианттары бар. Күгиҙелде Дема тип беләбеҙ. Аҡ, ҡара, күк – төҫтө белдереүсе һүҙҙәр. Аҡ Иҙел – яҡшы, матур, йәмле тигәнде аңлата. Ҡара Иҙел күберәк урманлы, ҡараңғы урындан аға. Күк – матурлыҡ, күркәмлек.  Иҙел һүҙе “йылға, ҙур һыу” мәғәнәһен белдерә. Боронғо башҡорттар Волга йылғаһын да Иҙел тип йөрөткән. Бына шундай беҙҙең иҙелдәребеҙ – ҙур йылғаларыбыҙ.

2.Ответьте на вопросы:

1)Текста ниндәй йылға исемдәре бар? _______________________________________

2)Иҙел һүҙе нимәне аңлата? _________________________________________

3)Ниндәй йылғаның исеме менән ҡала исемдәре бар? __________________________

4)Ниндәй йылғаның исеме бөгөнгө көндә әйтелмәй? ……………………………………

5)Һеҙ Башҡортостандың тағы ниндәй йылғаларын беләһегеҙ? ……………………………..

Викторина

1.Нәҙек һуҙынҡыларҙы(мягкие гласные) яҙ:………………………

2.“Хеҙмәт” темаһына ҡараған һүҙҙәрҙе билдәлә: Ҡара, кис, өҫтәл, һуған,  көрәк, эшсе, балалар, сәй, күңелле, һаулыҡ, таҡта, балтасы, һунар, ҡасан, байлыҡ, егет, ваҡыт, рәссам, эш, һалҡын, иртәнсәк, болотло, һөнәр, бешерә, бәхет, ауыр эш, белергә, ашай, ялҡау, ҡар.

3.Һөйләмде дөрөҫ төҙө: Беҙ, иң, йәшәйбеҙ, матур,  илдә.  ___________________________    

4.Һорауҙарға яуап яҙ: 1)Класыңда кем башҡорт телен яҡшы белә?  ___________________

2)Һин башҡортса китап уҡыйһыңмы?…………………………………………............

3)Башҡорт теле дәресе нисәнсе кабинетта була?…………………………………………….

5.Бирелгән һөйләмдәрҙән һорау һөйләмдәр(вопрос.предлож.) төҙөп яҙ:

Минең дуҫым бар. Уның исеме Ғәли. Ул мәктәптә уҡый. Уның ата-әсәһе Өфөлә йәшәй. Улар заводта эшләй. ________________________________________________________

________________________________________________________________________

6. Перевести слова в скобках: Һеҙ театрға ҡасан бараһығыҙ? (завтра вечером) Беҙ концертҡа ҡасан барабыҙ? (суббота) Һеҙ ҡасан ял итәһегеҙ? (суббота и воскресенье) Улар ҡасан бассейнға бара? (воскресенье) Информатика дәресе ҡасан була? (сегодня)________________________________________

________________________________________________________________________

7.Переведи на башкирски язык. 24года, 16 девочек, 91 детей, 103 слов.

___________________________________________________________________________

8.Продолжи пословицу: Хеҙмәте барҙың - .......................   бар.

9.Килеш ялғауҙарын дөрөҫ ҡуй (правильно напиши падежные окончания):

Китап(ла, ға, ҡа) яҙырға ярамай, өй(гә, дә, дән) ҡайтмайым, аш (тан, та, ты) өләсәйем бешерә, һеҙ (гә, ҙә, ҙө) портфелем ҡалды , улар (ҙы, тә, тән) урамда күрҙем.

10.Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе өҫтәп яҙ: Минең дуҫымдың исеме …………………………. Ул………………. мәктәптә …                         класта уҡый. Уға…………….. йәш. Ул ………………….. күҙле,  ………………….. сәсле, …………………. буйлы. Ул………….ҡалаһында,…………………урамында йәшәй.

11. Как можно попрощаться на башкирском языке?_______________________________

Д/З: 1) стр.35 Конспектировать биогр. Р.Шакурова, проч. стих “Эшһөйәрҙәр иле”, выписать слова данные после стих., запомнить;

2) упр.15 c.37 (I или II на выбор).

9. класс өсөн Башҡортостан Республикаһының дәүләт теле булараҡ башҡорт телененән (дауам итеүсе төркөм өсөн) район олимпиадаһы эше

1.Тексты уҡығыҙ.  Республикабыҙҙа һирәк осраған, юҡҡа сығыу ҡурҡынысы янаған үҫемлектәрҙе, хайуандарҙы һаҡлау, үрсетеү йәһәтенән хөкүмәтебеҙ ҙур эш алып бара. Министрҙар Кабинетының “Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабы тураһында” ҡарары сыҡты.Башҡортостанда бындай китап беренсе тапҡыр 1984 йылда донъя күрә. Ә 1987 йылда ул өҫтәлмәләр һәм үҙгәрештәр менән яңынан баҫыла. Ҡыҙыл китапҡа бөтәһе 232 төр тәбиғәттә әҙ ҡалған үҫемлек индерелгән. Унда ингән үҫемлектәрҙе йыйған, уларҙың үҫкән урынын юҡ иткән өсөн штраф билдәләнгән.

2. Һорауҙарға яуап бирегеҙ.

-Республикабыҙҙа хөкүмәтебеҙ нимә йәһәтенән ҙур эштәр алып бара? ________________________________________________________________

- Министрҙар Кабинетының ниндәй ҡарары сыҡты?__________________________________

- Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы ҡасан донъя күрә?

- 1987 йылда Ҡыҙыл китап ни өсөн яңынан баҫыла?__________________________________________

- Тыйылған үҫемлектәрҙе йыйған өсөн ниндәй язаға тарттыралар?_______________________________

Викторина

3.Килештәрҙең(падежи) исемен яҙып сыҡ. _________________________________________________

4.Мәҡәлдәрҙең икенсе өлөшөн табығыҙ(найти половину пословиц):

Алтын-көмөш яуған ерҙән

Белеме барҙың

Хеҙмәте юҡтың

Кеше аҡылын ишет,?

Уйнап һөйләһәң дә,

хөрмәте юҡ.

үҙ аҡылың менән эш ит.

тыуған-үҫкән ил артыҡ.

уйлап һөйлә.

ҡәҙере бар.

5.Тыныш билдәләрен ҡуйығыҙ.

Ысын кеше булыу өсөн бик күп яҡшы сифаттарға эйә булыу кәрәк шуларҙың береһе  үҙ һүҙеңдә тора белеү һүҙҙә тороу кешеләр араһындағы мөнәсәбәтте яҡынайта бер-береңә ышанысты арттыра үҙ һүҙенә тоғро булғандар тураһында уның менән утҡа-һыуға инергә була тиҙәр.

6.Һорауҙарға яуап бир: 1.Башҡортостан Республикаһының майҙаны күпме? 2.Башҡортостандың иң бейек тау нисек атала? 3. Башҡортостан урмандарында ниндәй ағастар үҫә? 4. “Янғантау” шифаханаһы ҡайҙа урынлашҡан?

7.Һүҙбәйләнештәрҙе тәржемә ит:  Осенний день                              Дремучий лес                         Большое озеро                                       Легкое облако                                      Синяя тетрадь

3. сифат яҙығыҙ _____________________________

9.Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе ҡуйығыҙ: Кәңәшле(работа) ...  тарҡалмаҫ.(Золото-серебро)..............             яуған ерҙән тыуған-үҫкән ил артыҡ. Ҡош ҡанат менән, кеше (работой) ..             менән көслө.

10.Һөйләмдәрҙе тултырып яҙығыҙ.

Минең исемем - ..........................Мин .................... мәктәптең ............................класында уҡыйым. Минең мәктәбем .................................. урамында урынлашҡан.

11.Һөйләмдәр төҙө. 1.Ҡурай, булған, юлдашы, борон-борондан, халҡының, башҡорт.

__________________________________________________

2.Оҙатып йөрөгән, ҡурай, йыйындарҙа ла, уны, байрамдарҙа ла, яуҙа ла.

____________________________________________________________

9. класс өсөн Башҡортостан Республикаһының дәүләт теле булараҡ башҡорт телененән (дауам итеүсе төркөм өсөн) район олимпиадаһы эше. Яуаптары:

1.Тексты уҡығыҙ.  Республикабыҙҙа һирәк осраған, юҡҡа сығыу ҡурҡынысы янаған үҫемлектәрҙе, хайуандарҙы һаҡлау, үрсетеү йәһәтенән хөкүмәтебеҙ ҙур эш алып бара. Министрҙар Кабинетының “Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабы тураһында” ҡарары сыҡты.Башҡортостанда бындай китап беренсе тапҡыр 1984 йылда донъя күрә. Ә 1987 йылда ул өҫтәлмәләр һәм үҙгәрештәр менән яңынан баҫыла. Ҡыҙыл китапҡа бөтәһе 232 төр тәбиғәттә әҙ ҡалған үҫемлек индерелгән. Унда ингән үҫемлектәрҙе йыйған, уларҙың үҫкән урынын юҡ иткән өсөн штраф билдәләнгән.

2. Һорауҙарға яуап бирегеҙ.

-Республикабыҙҙа хөкүмәтебеҙ нимә йәһәтенән ҙур эштәр алып бара? һирәк осраған, юҡҡа сығыу ҡурҡынысы янаған үҫемлектәрҙе, хайуандарҙы һаҡлау, үрсетеү.

-Министрҙар Кабинетының ниндәй ҡарары сыҡты? “Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабы тураһында”.

- Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы ҡасан донъя күрә? 1984 йылда

- 1987 йылда Ҡыҙыл китап ни өсөн яңынан баҫыла? өҫтәлмәләр һәм үҙгәрештәр менән яңынан баҫыла.

- Тыйылған үҫемлектәрҙе йыйған өсөн ниндәй язаға тарттыралар? штраф билдәләнгән.

Викторина

3.Килештәрҙең(падежи) исемен яҙып сыҡ. Төп, эйәлек, төбәү, төшөм, урын-ваҡыт, сығанаҡ.

4.Мәҡәлдәрҙең икенсе өлөшөн табығыҙ(найти половину пословиц):

Алтын-көмөш яуған ерҙән

Белеме барҙың

Хеҙмәте юҡтың

Кеше аҡылын ишет,?

Уйнап һөйләһәң дә,

хөрмәте юҡ.

үҙ аҡылың менән эш ит.

тыуған-үҫкән ил артыҡ.

уйлап һөйлә.

ҡәҙере бар.

5.Тыныш билдәләрен ҡуйығыҙ.

Ысын кеше булыу өсөн бик күп яҡшы сифаттарға эйә булыу кәрәк. Шуларҙың береһе  - үҙ һүҙеңдә тора белеү. Һүҙҙә тороу - кешеләр араһындағы мөнәсәбәтте яҡынайта, бер-береңә ышанысты арттыра. Үҙ һүҙенә тоғро булғандар тураһында уның менән утҡа-һыуға инергә була тиҙәр.

6.Һорауҙарға яуап бир: 1.Башҡортостан Республикаһының майҙаны күпме?143 600 км2 2.Башҡортостандың иң бейек тау нисек атала?Ямантау (1640 км). 3. Башҡортостан урмандарында ниндәй ағастар үҫә?(ҡайын, ҡарағай, шыршы, саған, имән...) 4. “Янғантау” шифаханаһы ҡайҙа урынлашҡан?(Салауат районы)

7.Һүҙбәйләнештәрҙе тәржемә ит:  Осенний день Көҙгө көн Дремучий лес Ҡуйы урман   Большое озеро Ҙур күл  Легкое облако  Еңел болот  Синяя тетрадь Күк дәфтәр

3. сифатты яҙығыҙ:  ҡалын, тәпәш, уңған.

9.Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе ҡуйығыҙ: Кәңәшле(работа) эш тарҡалмаҫ.(Золото-серебро) алтын-көмөш яуған ерҙән тыуған-үҫкән ил артыҡ. Ҡош ҡанат менән, кеше (работой) эш менән             менән көслө.

10.Һөйләмдәрҙе тултырып яҙығыҙ.

Минең исемем - ................Мин музыкаль мәктәптең 9 класында уҡыйым. Минең мәктәбем Р.Зорге  урамында урынлашҡан.

11.Һөйләмдәр төҙө. 1.Ҡурай, булған, юлдашы, борон-борондан, халҡының, башҡорт.

Борон-борондан ҡурай башҡорт халҡының юлдашы булған. 

2.Оҙатып йөрөгән, ҡурай, йыйындарҙа ла, уны, байрамдарҙа ла, яуҙа ла.

Ҡурай уны йыйындарҙа ла, байрамдарҙа ла, яуҙа ла оҙатып йөрөгән.