Кичээл планы (кылыг созунге катаптаашкын)
методическая разработка (6 класс) по теме

            Демниг сааскан теве тудуп чиир

                                                                        (Кылыг сөзүнге катаптаашкын кичээл)

               Кичээлдин сорулгазы:

1.     Кылыг сөзүнге шингээдип алган билиглерин быжыглап, наклонение кожумактарын шын бижиирин чанчыктырары;

2.     Аас болгаш бижимел чугаазын причастиелиг домактар дамчыштыр сайзыратпышаан, угаап боданыр арганы бээр;

3.     «Демниг сааскан теве тудуп чиир» деп улегер домакка даянып, уругларны эп-демниг болуп, найыралдыг болурунга кижизидери;

               Кичээлдиң дерилгези: экран, проектор, өңнүг төгериктер; карточкалар,  плакат «Демниг сааскан теве тудуп чиир»;

Кичээлдиң чорудуу:

 1. Организастыг кезээ

   - Экии, уруглар! Бөгүнгү кичээливисти «Демниг сааскан теве тудур чиир»

деп кыйгы-биле эрттирер бис. Ам дараазында экранда чуруктарны кичээнгейлиг көргеш, чуруктарнын уткаларын  тайылбырлаңар. (уруглар чуруктарныңуткаларын чугаалаар)

         -  Ам дараазында ол-ла чуруктарга даянып, харылзаалыг 5-6 домактан чогаадыптаалыңар. 

         -  Шынап-ла, кандыг-даа ажылды дем-биле кылыр болзувусса, ажыл дүрген күүсеттингир болур.  «Демниг сааскан теве тудуп чиир» дээн үлегер домак ышкаш бо ажылды бичии када кылып доозуптувус.

     2.Онаалга хыналдазы

     - Ам дараазында бажынга онаалгага алган «Кылыг сөзүнүң дугайында чүнү билир мен» деп темага бижээн чогаадыгларывыс номчуптаалыңар.

(уруглар бижип алган чогаадыгларын номчуур)

     3. Быжыглаашкын

1.Оожум шингээдип алыр өөреникчилерге аңгы даалгаларлыг карточкалар үлеп бээр.

   (Оожум шиңгээдир уруглар  карточка-биле ажылдап олурда,

өске өөреникчилер-биле сигналдыг карточка-биле ажыл

чорудар)

     2. Сигналдыг карточка (өөреникчи бүрүзүнге өңнүг төгериктер үлеп бээр)

      - Уруглар, ам дараазында тест айтырыглары номчуурумга, Силер шын харыыга өңнүг төгериктерни көдүрер Силер.

 а  деп шын харыыга сарыг  өңнүг төгерикти көдүрер.

 б  деп шын харыыга кызыл өңнүг төгерикти көдүрер.

 в  деп шын харыыга көк өңнүг төгерикти көдүрер.

                   Тест айтырыглары

       1. Келди, чуруду деп кылыг сөстери тургузуунуң аайы-биле кылыг сөзүнүң кайы бөлүүнге хамааржырыл?

                       а) нарын          б) составтыг (каттышкан)    в) бөдүүн

       2. Баргыжевисче, туткужевисче деп кылдыг сөстери кайы наклонениеге хамааржырыл?

                       а) дужаал        б) кызыгаарлаар      в) даар

       3.Кылыг сөзүнүң  кайы наклонениези үелерге өскерлип чоруурул?

                      а) болуушкун          б) дужаал           в) чөпшээрел

       4. Деепричастие кылыг сөзүнүң   кандыг хевирил?

                      а) тускай              б) өскерилбес

       5. Причастие кандыг чугаа кезектеринин шынарларын сиңирип алганыл?

                      а) демдек ады        б) сан ады         в) кылыг сөзү

           Сигналдыг карточка-биле ажылдаан соонда, оожум шиңгээдир уруларнын кылган ажылдарын хынаар.

      3.Шилилгелиг сөзүглел

      - Дараазында  домактардан наклонение хевиринде кылыг

сөстерни ушта бижиир. (экранда  бижиттинген домактардан ушта бижиир)

       Эртен театрже эртежик бараалыңар. Башкы хар чаггыже, одаар ыяжыңбелеткеп ал. Борбай-оол чараштыр бижээй аан. Хураганнар доруккуже, оларны шуут  тургузу азыраар. Кулактары дыыжы болзун! Карактары көскүболзун!

     - Ушта бижээн кылыг сөстерин номчааш, наклонениезин, арын, санын айтыр.  (өөреникчилер ушта бижээн кылыг сөстерин номчуур)

         - Кылыг сөстериниңналонениезин тодарадып алдывыс. Ол-ла сөстерниң тургузуун   сайгарар.

     Бараалыңар, чаггыже, кажаалап каавыт, бижээй аан, доруккуже, азыраар, болзун.  (Самбырага ийи өөреникчи туруп келгеш, сөстерниңтургузуун сайгарар)

          - Ушта бижип алган сөстеривисте дакпырлап бижиир ажык эвес үжүктерлиг сөстернин шын бижилге дүрүмүн тайылбырлаалыңар. (чаггыже, доруккуже деп сөстернин шын бижилге дүрүмүн тайылбырлаар)

     4. Словарь-биле ажыл

     - Доруккуже деп сөстүң лексиктиг утказын тайылбырлап көрээлиңер, уруглар.

 Доруккуже -  л.у элээн өстүр азыраар дээн, доругар деп сөстен уткалган

    - Сөстүң синонимин тывыңарам.

      Доруккуже – өскүже.

     5.  Чурук-биле ажыл

         - Экранда чурукту кичээнгейлиг көрүңер. Чурукта бистин ховар, чараш даштыг черивис Чараш-Даш-тыр. Чурукту көрүп оргаш,  причастиелиг сөс каттыжыышкыны тургузар.

       (өөреникчилерниңчижек харыылары: эривээн хар, аккан арыкчыгаш,  көшкен булуттар, ногаарарган оът)

           - Тургузуп алган сөс каттыжыышкыннары-биле домактан чогаадыптаалыңарам, уруглар. (үш уруг самбырага үнүп келгеш, чогааткан домактарын бижээш, номчааш олуруп алыр)

           - Эштериңерниң бижип каан домактарының  чугула кежигүннерин тыпкаш, шыяр. ( үш уруг самбырада бижип каан домактарныңчугула кежигүннерин тыпкаш, чогуур шыйыглар-биле шыяр)

           - Эр хейлер, домактын чугула кежигүннерин шын тыпкылап алдывыс. Сөглекчи кандыг чугаа кезээ-биле илереттинген-дир?

          - Шын-дыр. Кылыг сөстери-биле илереттинген.

         6. Үлегер домактар-биле ажыл

         - Дараазында үлегер домактарны номчааш, үлегер домак кандыг утка илередип турарын тодарадыр бис.  (экранда үлегер домактарны номчуур)

        Баштай ушкан эжин каттырбас. Үжүк билбес кижи үнүчоктан дора. Далашкан күске сүтке дүжер.(өөреникчилер үлегер домактарнын уткаларын тайылбырлаар)

     - Үлегер домактарда причастиелиг сөс каттыжыышкыннарын  тыпкаш, үезин айтыр. (ушкан эжин,  үжүк билбес кижи, далашкан күске)

          4.Бажыңга онаалга

           Бажыңга онаалга кылыг сөзүнге хамаарышкан 10 айтырыглыг тест тургузар.

         5.Түңнел  

         Кылыг сөзүнүң тускай хевири  причастиелер дугайында холчок эки билип алган-дыр бис. Причастиени домак иштинден тып, причастиелиг сөс каттыжыышкынын тургузуп, кылыг сөзүнүң дугайында шиңгээдип алганыңар