классный час "Осторожно наркотики!"
классный час (7 класс) на тему

Дунчун Шенне Хомушкуевна

классный час посвящен на тувинском (родном) языке

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon narkotikten_kicheen.doc69 КБ

Предварительный просмотр:

«Наркотиктен – кичээн!»

(проблемалыг диспут)

Сорулгазы:  1.  уругларны «наркотик» деп чул дээрзинге билиндирер;

          2. багай талаже сундулавазын, чараш, чаагай аажы-чанга, эвилен чорукка кижизидер.

Дерилгези: компьютер, мультимедийный экран, плакаттар, чуруктар

Классты 3 болукке чарып алыр: 1-ги болук – наркотиктин болчукчулары;

                                                       2-ги болук – наркотиктин буруудадыкчылары;

                                                       3-ку болук – судьялар.

             Башкы: Экии эргим уруглар! Мен силерге дараазында шулукту номчуп  

                             бээримге аттан тыпсып корунерем!

Шериг назы четпейн чыткаш, кадыын уреп,

Шенеп чорааш, чашпан тыртар апарган сен

Барып-барып, наркоман деп адын унуп,

Багай улус аайынга чуге кирдин?

                        Холун эрттир таакпызыраан кижи болза,

                        Холун часпайн, папирозун тыртып чорза,

                        Чайны оттур ажыл-ишке дузалашпайн,

                        Чашпан ууштап, кара хинчээн коруп чор сен.

Арнын он чок, кашпагар куу, коргунчуун кор,

Аван коргеш, коргуп меннээн чадавас боор.

Орлан шоваа ачан дозээн карактарын

Оду ожуп, даамчыргай апаргылаан.

                         Сээденнедир ажыг чашпан тыртып аарга,

                         Сенден улус коргуп –сестип, деспейн канчаар.

                         Чараан токтуп, калчаа ыт деп чоруурунга,

                         Чараш кыстар сенден чаштып, сыннып турлар.

Кузел хандыр «кара-таакпы» тыртарынга,

Кужун тонуп, эъди-ханын соолбайн канчаар.

Наркоманнар данзызынга кирген соонда,

Наркология эмчизинге чыдар, талаар.

                        Орайтаан дээш болган хевээр болур эвес,

                        Ам-даа болза, келир уен бодазынза.

                        Озал-ондак, олум аспаа кирер эвес,

                        Амыдырал, чырык хунун эргим апаар.

Чуу-даа чувээ куштуг кузел, сорук херек,

Чугле боттан хамааржырын кичээн, оннук!

Кадыын уреп, чежеге дээр чашпаннап кээр,

Кадыгландыр бодап алгаш, соксап ап кор!

Башкы: ( чуу дугайында шулукту силерге номчудум кандыг ат бээр силер че, уруглар) - Эр-хейлер, кончуг шын бодап турар-дыр силер. Ынчангаш богунгу клазывыс шагын «Наркотиктен – кичээн!» деп адаан.

«Наркотик» деп состу дуннаанынар чадавас. Ол чул?

          Грек дылда «наркозис» дээрге шимчеп чадай берген азы аамайзы берген дээн уткалыг сос болуп турар. Ойнаарактар театрын корген силер бе? Ында шимчевес куклаларны хендирлеп азы хол салааларынын дузазы-биле кылаштадып, маннадып турар ийик чоп. Оон башка ол куклалар анаа-ла шойлуп калган чыткылаар. Наркотиктернин кижиге чедирип турар салдарын оон-биле домейлеп болур. Наркоман кижи дээрге ол шимчевес кукла-дыр.

         Соолгу уеде назы четпестер ортузунда корум-чурум урээшкиннери озуп, арага-дарыже, наркоманияже сундулуг апар чыдары дувуренчиг байдалды тургузуп турар. Чер-черлерде школазын ара кааптар, чер кезип тоянчылаар уруглар бар апарган. Ажы-толдун ооредилге-кижизидилгези, келир уези ада-иелерден, ог-булелерден кол хамааржыр. Чуге дээрге чамдык уруглар улуг улустун хайгаарал чогундан школазын каап, оске улустун когудуунге кирип эрте-ле кем-херек уулгедикчилери апарып турары чажыт эвес.

Казахстан чуртарында черлик конопля 4 миллион гектар черни эжелей унген болуп турар, а Россияда – 1,5 миллион гектар черде унген. Бо чылдарда наркобизнес – 100 000 % катап оскен.Элдээрти чугааларга наркобизнести кижи бурузу ажыглап турар апарган 1 акшадан – 1000 акша чедирип ап турар. Эртемденнернин  хынаан туннели-биле алырга 3 миллиондан 5 миллионга чедир наркотикти Россиянын чурттакчылары ажыглап турар болган. Оон иштинден алырга хой кезии 30 хар четпээн аныяктар болуп турар. Соолгу он чылдардан алгаш коорге, хун буруде наркотиктиг будумелди ажыглап турар кижи саны 66 мун катап ковудеп турар болган. Россияда наркотиктен аараан кижи саны 450 000 болуп турар. Оон иштинде 100 мундан учета турары – назы четпээн уруглар, олардан 99%-зу гепатиттен, а 20 -30%-зу ВИЧ(шээр) аарыгларындан болуп турар. Бистин делегейде эн-не айыылдыг аарыг СПИД эвес, а вирустуг гепатит болуп турар. Соолгу 5 чылдар иштинде Россияда «олумнуг вирус» (смертельный вирус) хой кезиинде аныяктарнын дамырларынче наркотиктиг будумелди ажыглап турарындан тыптып келген. Наркоман кижинин назыны дыка кыска болур 7-8 чыл чурттаар, эки-ле дизе 10-15, ынчалза –даа ол дээрге чуртталга эвес-тир. Наркоман кижилерден кандыг ажы-тол торуттунерил, кадыы кошкак, инвалид, четпес-дудуу кижилер торуттунер, оон ол чаш ажы-толувус келир уеде кандыг кижилер болурул дээрзин кижи бурузу билир бис.

          Прфессионал наркологтар шупту наркотиктерни янзы-буру болуктерге чарып турар:

1) коноплядан (чыдыг чашпандан) кылган наркотиктер;

2) мак чечектен кылган наркотиктер;

3) кокаин,эфедрон, фенамин наркотиктер;

4) тускай моогулерден кылган наркотиктер;

5) янзы-буру эмнерни холуп тургаш кылган наркотиктер;

6) бензин, клей, дозу, ацетондан кылган наркотиктер дээш шуптузун болуктеп каан болуп турар.

Башкы: Ынчангаш, уруглар. Силерни чуге уш болукке чарганыл дээрге,  диспут хевирлиг кылдыр клазывыс шагын эртирер бис. Ынчангаш «Кымнын буруузул?» деп айтырыгны болуктер тодарадып, аранарда сумележип тургаш  тывар силер.  Мен силерге бо карточкаларны бээримге ону номчааш, боттарынар бодалдарынарны илередип чугаалаар силер. Кым канчаар бодап турарыл? (уругларга карточканы бээр, уруглар бодалдарын чугаалаар оон денге  сайгарып чугаалажыр).

 Башкы: Че ынчангаш 1-ги болуктун харыызын дыннаптаалынар. Бо уруглар чуу деп бодап турар эвес. ( улаштыр оске болуктун дыннаар).

Башкы: Шын - дыр, эр-хейлер! Дыка шын харыыны берип турарынар менээ дыка оорунчуг-дур, уруглар.

       - Ам бичии тургаш ойнап чораан «Аскак-Кадай» деп оюнувусту сактып корээлинер! Ол оюнда «Аза таакпызы тыртпас мен, авам, ачам таакпызы тыртар мен» дээш ойнаар ийик чоп. Оюн база-ла уткалыг, ону аанаа-ла чогаадып ойнай бербес болгай. Чуге кижилер «аза таакпызын» тыртып эгелээрил? Колдуунда эштеринин аайындан эртпес, олардан коргар азы оларнын аразынга кончуг кижи болуп костуксээр улус наркотиктерни шенеп эгелээр болур. Бир болза чуу-ле чуве бо дээн сонуургал-биле ону тыртып турар. Чалгаарааш, кым-бир кижиге хорадааш, аза таакпызынын аспаанче кирген оолдар, уруглар база тургулаар.

Ам силерге база бир тоогуден чугаалап берейн:

   Артыш-оол кудумчузунун улуг оолдары-биле дыка эдержир турган. Ургулчу оларны оттунуксээр. Ынчангаш оларнын баштынчызы болур Айдыстын бир катап сунган «кара-таакпызын» боданмайн –даа тыртып алган. Улуг оолдарнын ону холчок хооктуруп, «угжок эр-дир сен аа!» -деп каттыржып турганын безин ол кочу кылдыр хулээп албаан. Хуннун-не «акыларынын» сунган хоранын ол улуг оорушку-биле хулээп ап, тыртып турган. Оларнын макталынга таалаан Артыш-оол безин оолдарнын боттарынын ол «таакпыны» тыртпайн барганын безин эскербээн. Чоорту кара-таакпы тыртары анаа негелде апарган: тыртпас болза, шуут ат болур деп баар…

         Тоогунун тончузу багай болган: кара-таакпы тыртарын соксадып чадап каан Артыш-оол ол-ла хевээр наркоман апарган. Школа шагда кагдынган, эш-оор-даа уттундурган… Аажы-чаны шала коргунчуу сургей апарган Артыш-оолдан улус коргар. Ынчалдыр-ла бир кыжын сээденейнип чоруп турган оолдун кайнаар-даа киргени билдинмейн барган – олчаан ис чок читкен. Час дужуп келгенде кедээр ховуда хараганнар достеринде хар эрий бергенде оон олуг мочузу тыптып келген…(Бодунун угаан-медерели-биле эвес, а оске улуг оолдар когудуунге алыскан оолдун тоогузу-дур). Ам база сайгарыптаалынар че! Мында  кым буруулугул? деп айтырыг тургустунуп келир эвес-тир бе? (Силер база улуг оолдар, кыстарны оттунуксээринер чадавас. Ийе, эки чаннарны оттунерге ында багай чуу деп, чугле «чуну эки дээрил, чуну багай дээрил?» ылгап билири кузенчиг.

         Башкы: Ам мени кичээнгейлиг дыннанар! Силерге дараазында солунга унген «Чурттап чорааш черле утпа» деп чагааны номчуп берейн. Болук бурузу боттарынарнын бодалдарынарны илередип, база-ла «Кым буруулугул?» деп айтырыгга харыыны бээр силер!

        «Экии, аныяктар!

Силерже бодумнун ажык чагаамны солун дамчыштыр бижиирин шагда-ла бодап чораан мен. Ынчалза-даа ургулчу сонгаарладып келдим. Бодаарымга-ла мээн бо хире шаам –биле шорбарлап алган чагаамны кым-даа херекке албайн баар ышкаш-тыр. Ындыг болбастын аргазы чок, бо чурттап келген назынымда та чеже катап бодумну кымга-даа херек чок кижи кылдыр бодадым дээр. Менээ бузуревес улустарнын караанче удур коорунден безин эпчоксунар апардым.

    Агаарлап чорааш-ла, ажыл дилеп баарымга-даа «олуруп чораан кижи-дир» диген состер сагындырып келгеш, бар-ла идегелимни хомурертир таптай базып кааптар-тыр. Чалыы назынымда адырылбас «танмалыг» болганымнын хомуданчыын. Бо чагаа мээн хомурерип ожер дей берген сеткилимнин отчугажынын соолгу идегели – аныяк эш-оорум –биле амыдыралымнын эрткен оруунун хилинчек –човуланын чугаалажып, сагыш –сеткилимни улежикседим.

   Чангыс чыл эвес уе иштинде уулгеткен херээвис дээш «олуруп» чордум. Хамык чуве мынчаар болган. Кызыл хоорайга эштерим оолдарга дужа бергеш бичии хоорежип пиво ишкен бис. Эзирип калгаш шош-содаага киришкен болдум. Кудумчуга анаа-ла чораан кижи кемдедир эттээн болдувус. Туннелинде, сагыштыы-биле кем-херек уулгеткен дээш бистерни ангы-ангы чылдарда шиидип каан.

   Хай-халап деп чуве кажан-даа болу бээр боор чуве-дир. Оваарнып чорбас болза, карак чивеш аразында, конгус чаа-ла анаа чораан кижи, кем-херек уулгедикчизи –даа апарып болур, улуска-даа эттедип каап болур деп чувени херек кырында бодум таварышкаш кордум. Ынчангаш дунмалар, эш-оор, серемчилелдиг болунар. Ынчангы ол чайгы кежээ эзиртир арагалап алгаш, хоран ижипкен ыт ышкаш кара козулбестээн бистерге таварышкаш, эттедип бертик-бежел арткан танывазым кижиге будуу буруум миннип чоруур-дур мен. Бо кижини ынчаар эттеп каан болза, багай авам, оскус арткан дунмаларым та канчаар турду ыйнаан.

   Кем-херек уулгедирин маадырлыг чорук деп бодаванар. Тенек, тура-хонну улуг оолдарга бузуревенер. Оларга катышпанар. Олар силернин баштарынарже «суг кудуп» болур. Чуну-даа кылырда боданыр, улуг кижилер-биле сумележир.

    «Улуг аалдын» чуртталгазын билген болзунарза. Амыдырал ында конгус оске: чер-чурт ылгажып чокшур, багайларын бастып, хунду чоктарын «хулге» борап-даа турарлар. Аарыг-аржык, аш-туренги амыдырал… ол оранче кажан-даа барыксавайн чорунар.

  Эш-оорум! Кем-херекти бистер ышкаш оолдар, уе-чергелеривис, эштеривис эзирик чорааш уулгедип турарлар. Араганын хоразы ол хире багай чувеге кижини чедирер, урээр болуп турарын кичээнип корунер. Чаш ажы-толувусту наркотиктерден, таакпы, арагадан камгалап ургулчу сумелеп чоруулунар.Бот-боттарывысты карактажып, чагып-суражып чоруулунар. Шош-содаа кылып чорбаалынар, чер-чурт ангылашпаалынар. Кыс дунмаларывысты, угбаларвывысты хундулеп чоруулунар, оларга куш догеп, бастып –дорамчылап чорбаалынар. Хостуг эргени казыдып «тенниг херим» артында чуртталганын хилинчек –човуланын коруп чораан болгаш силерге чагып, сагындырарым бо…» дээш чагаазын дооскан-дыр.

(оореникчилернин харыылары)

      Башкы: Эн-не хой бурулуг чуул чуу болду уруглар? (адаптаалынар че?)

1-де Наркотиктер болбайн канчаар;

2-де Кижилер база буруулуг болуп турар;

           Башкынын туннел чугаазы: - Бир эвес чуртталганда чангыс катап наркотикти ажыглапкан сен, бодан! Оон сенээ херээ чул? Эки бодан! Оон улаштыр чуу болурул? Сен ол наркотик чокта чуну-даа кылып шыдавас, чугле оон дузазы-биле чурттап чоруур кижи болур сен. Ол сени эки чувеге чедирбес. Наркотиктин эге чадазы – таакпы, арага. Долгандыр солун, кайгамчык, элдептиг чуулдер-ле ковей болгай. Школаны дооскаш улаштыр ооренип, ажылдап, ол-бо ырак черлерже аян-чорук-даа кылып болур. А наркотиктер «аза таакпызы» ол бугуге сонуургалды ожур шааптар. Чуге-даа сонуургалы чок, олургей карактарлыг, чыттыг-бустуг, чуттуг наркоман болуп артып каарга хомуданчыг.Сени эш-оорун, ада-иен, акы-дунман, торгул-торелин шупту сени хундулээр, сенээ ынак. Амыдыралга ындыг чуулдер таваржы-даа бээр болза, багай салдарга алыспайн, улуг оолдар когудуунге каттышпайн  хостуг, чараш, кадык кижилер болуп озеринерни кузедим! Ынчангаш келир уеже бурунгаар чуткулдуг чуртта!!!

       Класс шагынын туннелинде чуну билип алдынар, уруглар? Силерге бо класс шагы дыка улуг ооредигни чедирген боор деп идегээр кижи-дир мен. Кижи ниитилелде, чон аразында чурттап чоруур болганда, хой-ниитинин корум-чурумун уревес, хоойлу-дурумну сагыыр ужурлуг. Биче сеткилдиг, эвилен-ээлдек болур ышкажыл.

     Ада-иези уругларынче сагыш салыр, ажыл-ишке кызымак, дузааргак, биче сеткилдиг болур кылдыр кижизидер, хоойлу-дурумну сагып чанчыктырар. Таакпынын, араганын, наркотиктиг будумелдернин хоразынын дугайында ургулчу чагып чугаалаар. Бугу-ле каржы чоруктун унуп турар дозу ог-буледен бооп чадавас. Ынчангаш ажы-толувусче, келир уевисче кичээнгейни салыылынар. Школа, ада-ие, хоойлу –дурум ажылдакчылары чангыс демниг ажылдаарын уе негеп келген. Клазывыс шагынга идепкейлиг киржилгенер,  боттарынарнын шын бодалдарынарны илередип турарынар дээш, ооруп четтиргенимни илередир -дир мен, уруглар! Эр-хейлер! Клазывыс шагында идепкейлиг киржилгенер дээш база катап ооруп четтирдимЧугле эптиг-демниг, найыралдыг, чараш бузурелдиг ынакшылдыг аныяктар болуп озеринерни кузедим.  Моон-биле клазывыс шагы доозулган.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Классный час "Наркотикам скажем нет"

  В настоящее время наркомания стала одной из серьезных проблем общества. По данным Министерства здравоохранения Российской Федерации, за последнее десятилетие численность больных на...

Классный час "НАРКОТИКИ – ПУТЬ В НИКУДА"

Мероприятие раскрывает проблемы наркомании....

Классный час "Наркотикам - нет!"

"Каждый человек; появляющийся в твоей жизни, все события, которые с тобой происходят -, все это случается с тобой потому что ты притянул их сюда, и то, что ты сделаешь сл всем этим, ты выбираешь сам!"...

Классный час "Наркотики - оружие самоистребления"

Классный час, посвященный проблеме наркомании.Антинаркотическая тема особенно актуальна именно для восьмиклассников, так как, по ста­тистике, средний возраст первой наркотической пробы - 14 лет....

Классный час "Наркотики: правда и мифы"

Классный час для учащихся 7 класса по профилактике вредных привычек и пропаганде ЗОЖ...

Классный час "Наркотики - белая смерть!"

Классный час "Наркотики - белая смерть!"...

Классный час "Наркотики"

Классный час разработан в качестве профилактики наркомании и других пагубных привычек среди подростков. Включает в себя презентацию, конкурс рисунков....