Ажык кичээл 7 кл "Кол сос биле соглекчинин аразында тире"
методическая разработка (7 класс) по теме

Тема: Кол сос болгаш соглекчинин аразында тире.

       Сорулгазы: 1)Оореникчилерге кандыг таварылгада кол сос биле соглекчинин аразынга тирени шын салырын чедип алыр .

2)уругларнын аас болгаш бижимел чугаа сайзырадылгазы.

3)оореникчилерни ава кижиге хундуткелди,ынакшылды, чоргааралды оттурары…

        Кичээлдин дерилгези: ава дугайында улегер домактар, оореникчилернин чураан чуруктары, карточкалар, ч чурук «Ава»

        Кичээлдин планы:

1. Организастыг кезээ.
2. Онаалга хыналдазы.

а) Улегер домактар-биле ажыл.(ава дугайында)

б) Уругларнын чураан чуруктары.

в) Ава дугайында шулук — аянныг номчулга.

3. Чаа тема тайылбыры.

1) домактар-биле ажыл — башкынын созу.

2) Ном-биле ажыл. (дурумну номчудары)

2) номчаан чуулунун утказын айтырыглар езугаар сайгарар.

3) аянныг номчулга.(ава дугайында шулук)

4. Быжыглаашкын.

а)физминутка — дидактиктиг оюн «Бир базым»

б)карточкалар -биле ажыл

в)чогаадыг-миниатюра «Мээн авам»

5. Туннел
6. Онаалга бээри.
7. Демдектер.

         Кичээлдин чорудуу:

1.Орган.кезээ (ай, хунун бижидер,кичээлдин темазы)

-Экии, уруглар. Олурунар. Богун бистин кичээливис бир онзагай байдалда эртер. Чуге дээрге кичээливисте хоорайнын янзы-буру школаларнын директорлары аалдап, олуржуп келген

1. Кыдырааштарынарга ай,хунун бижип, темавыс ады кол сос болгаш соглекчинин аразында тире, кандыг таварылгаларда кол сос биле соглекчинин аразынга тире демдекти салырын база биске энне эргим, хундуткелдиг кижи – ава, ие кижинин дугайында чугаалажыр бис.

2.Онаалга хыналдазы.

1. Кичээливистин темазын ооренир мурнунда эрткен кичээлде ооренген темаларывысты катаптап, бажынга алган онаалгаларынарны хынаптаалынар.
2. Кылыг состуг бодуун, кылыг состуг составтыг болгаш ат состуг соглекчилерни катаптаан бис, уруглар. Ынчангаш ава дугайында кылып эккээр болган ажылдарынарны хынаптаалынар.Айтырыгларга харыылаар:
3. Домак кежигуннери деп чул?
4. Домактын чугула кежигуннеринге чулер  хамааржырыл?
5. Кол сос деп чул база соглекчи деп чул?
6. Кылыг состуг бодуун болгаш кылыг состуг составтыг соглекчилер деп чул? Ат состуг составтыг соглекчилер деп чул?

 а) Улегер домактар-биле ажыл.(ава дугайында)

7. Кым ава дугайында улегер домактар бижээш, домактын чугула кежигуннерин кымсайгарганыл?

Бирги оореникчи:

8. Ава созун ижип болбас,

          ада созун ажырып болбас.  Бо  домакта кол сос-чок,соглекчи — ижип болбас, ажырып болбас кылыг состуг составтыг соглекчи-биле илереттинген чангыс аймак соглекчилер.

9. Бо улегер домактын утказын тайылбырлаттырар.

Дараазында:

10. Иелиг кыс шевер,

         Адалыг оол томаанныг. Бо нарын домакта кол состер-иелиг кыс, адалыг оол, соглекчилер-шевер болгаш томаанныг ат состуг составтыг соглекчилер демдек аттары-биле илереттинген. Улегер домактын утказы: кыс уруг иези дег шевер, уран даараныр, кежээ, ажылгыр болур.

Дараазында:

-  Ие корбээнин кызы коор,

   Ада корбээнин оглу коор. Бо нарын домакта кол состер: кызы, оглу, соглекчилер кайызы-даа коор кылыг состуг бодуун соглекчилер бодуун кылыг состери-биле илереттинген.

б) Уругларнын чураан чуруктары.

Кижи бурузу авазынын портредин чуруп алган корээлинер.

(чураан чуруктарны 2-3 уругларга тайылбырлар,авазынын дугайында 3-4 домак-биле таныштырар)

- эр-хей силер, уруглар! Онаалгаларынар шупту эки куусеткен силер.

- Ава кижи деп кымыл? Ол кандыг болур ужурлугул?Ава деп состу кандыг состер-биле солуп адаарыл?(Эне, ие, када, …)

- ава - амыдыралдын чаяакчызы. Ава кижи ажы-толун эки кижизип остуруп чоруур. Ажы-толу иезин хундулээр. Кижинин иези дег чырык чер кырында чуве чок. Ава кижининчылыг, чымчак состери-амыдыралга орук айтыкчызы. Авага тураскааткан кандыг-даа чогаалдар, чуруктарны  чогаалчылар, чурукчулар бижип, чуруп турар.

в)Чурук-биле ажыл.(Слайд)

Чурукта кымны чурааны, А.Даржайнын АВА деп шулуунун узундузун аянныг номчуп сайгарар.Чоокта эрткен авалар хунунде уругларны аваларынга байыр чедиргенин айтырып, харын-даа чуглле байырлалда эвес. А хун буруде аваларынарга чылыг состерни чугаалаарын сумелээр.

1. Чаа тема тайылбыры.

1) домактар-биле ажыл — башкынын созу.

- Ава дээрге эн-не эргим, хундуткелдиг кижи. Бурунгу тывалар ие кижини бурган болур. Чырык чер кырында кижинин иези дег хайыралыг чуве чок. Азарганчыг чаштын-даа,ушпа кырганнын-даа адап-сурап келир созу — авай! (слайд)

Бо домактарнын кол сос биле соглекчизин айтып корунерем,олар кандыг чугаа кезектери биле илереттингенил?

Ава дээрге кижи. Тывалар бурган болур. Созу- авай.

2) Ном-биле ажыл. Дурумну кичээнгейлиг номчуулунар.

3) номчаан чуулунун утказын айтырыглар езугаар сайгарар.(слайд)

4) Мергежилге 83. Кол сос бил соглекинин аразында тре салган домактарны ушта бижиир.

- тожу азас деп черлер аттары канчаар тывылган-дыр, уруглар?

Оларнын эн улуу – Азас.

- Чуге бо домакта кол сос биле соглекчилернин аразында тире салганыл?

 4.Быжыглаашкын.        

а)физминутка — дидактиктиг оюн «Бир базым» онаалгазы:  базым бурузунде ава – кымыл ол, чул ол? деп айтырыгларга харыылап, чуве ады уткалыг состерни адаар.

б) Карточкалар-биле ажыл. 2 оореникчи самбырага, артканнары олуттарынга кылыр.

в)чогаадыг-миниатюра «Мээн авам»

кол сос биле соглекчинин аразынга тире салган домактардан ажыглап тургаш, кыска чогаадыг бижиир.

1. Туннел

-богун чуну оорендивис, уруглар?

-кажан кол сос биле соглекчинин аразынга тире салырыл?

2. Онаалга бээри.(слайд)
3. Демдектер. Богунгу кичээлге идепкейлиг киришкен, харыылаан, карточка-биле ажылдаан уругларга демдектер салыр. Четтирдим!