Презентация. Ажык кичээл "Чуве ады" (Туннел кичээл)
презентация к уроку (5 класс)

Слайд 1

Слайд 2

Кичээл - м өө рей Тема:Чүве ады /түңнел катаптаашкын/

Слайд 3

Сорулгалары: Ч ү ве адыны ң дугайында өөренип эрткенин катаптаар, уругларның билиин улам ханыладып делгемчидер. Уругларның аас болгаш бижимел чугаазын байытпышаан, медерелдиг болгаш кичээнгейлиг болурунга чаңчыктырып, янзы-бүрү ажылдар дамчыштыр чогаадыкчы чоруун, бот-идепкейин көд ү рер. Уругларны тыва улустуң чаагай ча ң чылдарын сагып чоруурунга база улуг улусту х ү нд ү леп билиринге кижизидер.

Слайд 4

I оюн «Угаанче шаап халдаашкын» 1. Чүве ады деп чүл? 2. Чүве аттары домакка кандыг кежигүннер болурул? 3. Ниити чүве ады деп чүл? 4. Хуу ч ү ве аттары деп чүл?

Слайд 5

5. Падеж деп чүл? 6. Тыва дылда каш падеж барыл? 7. Чүве аттарының хамаарылга хевири деп чүл? 8. Хамаарылга хевириниң чүве аттары кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?

Слайд 6

«Кым дүргенил?»

Слайд 7

П а д е ж тер Домакта с ө стерни ң холбаазын илередир ч ү ве адыны ң ө скерлир хевирин падеж дээр.

Слайд 8

Падежтерни ң ү легер аттары Айтырыглары с ө с Адаарыны ң Хамаарыштыра рыны ң Бээрини ң Онаарыны ң Турарыны ң Унерини ң Углаарыны ң Кым? Ч үү ? Аът Кымнын? Ч ү н ү ң ? Аътты ң Кымга? Ч ү ге? Аътка Кымны? Ч ү н ү ? Аътты Кымда? Ч ү де? Аътта Кымдан? Ч ү ден? Аъттан Кымче? Ч ү же? Аътче

Слайд 9

Падежи Вопросы Примеры Именительный падеж Кто? Что? Конь Родительный падеж Кого? Чего? Коня Дательный падеж Кому? Чему? Коню Винительный падеж Кого? Что? Конь Творительный падеж Кем? Чем? Конем Предложный падеж О ком? О чем? О коня

Слайд 10

Адаарыны ң падежинде чүве аттарының харыылаттынар айтырыглары: Кым? Чүү? Домакка колдуунда кол с ө с, с ө глекчи, адалга болур.

Слайд 11

Хамаарыштырарынын падежи Кымны ң ? Ч ү н үң ? Х ө лбегер к ө к дээрни ң адаа – К ө к-к ө к даглар куржа ң гылыг К ө р ү нч ү к дег кыла ң хемде Х ө ве ң дег ак ө глер турар Домакка тодарадылга болур

Слайд 12

Кымга? Ч ү ге? Хектер эдип куккулаан Кезек ыяш чайлагга Ачам сугга малчыннап, Аъттар мунуп турган бис. Домакка немелде, байдал болур.

Слайд 13

Кымда? Ч ү де? Со ң гавысты ң дужунда, Чодураалар чараштар. Чоон, м ө ге уннарлыг, Чокпак, чаглак баштарлыг. Домакка немелде, байдал болур.

Слайд 14

Кымны? Ч ү н ү ? Хоюг эмни с ү тке чуургаш, Хоочун малчын эмнеп турган. Каш-ла хонгаш анайжыгаш Ка ң дег кадык ма ң най берген. Домакка немелде болур.

Слайд 15

Кымче? Ч ү же? Ээлгир, оккур ындыг д ү рген Элдеп кушту кымнар к ө рген. Черже бадып, дээрже ү н ү п, Четтирер-даа ужур турбас! Домакка немелде, байдал болур.

Слайд 16

Кымдан? Ч ү ден? Алак черни ң ыяжындан Чазап алган дошпулуурум. Ала бени ң кудуруундан Хылдап алган дошпулуурум Домакка немелде, байдал болур.

Слайд 17

II оюн « Чагыдылга» 1. Х.п. турар чангыстың санында болгаш хөйнуң санында турар чүве аттары херек. 2. У.п. турар хөйнүң санында чүве ады херек. 3.Т.п. турар чангыстың санында чуве ады херек 4. Ү .п. турар хөйнүң санында чүве ады херек 5. О.п. чангыстың саннында чүве ады херек. 6. А.п. хөйнүң санында чүве ады херек. 7. Б.п. турар чангыстың санында чүве ады херек

Слайд 18

Оюн « Д ү рген тып» Мээ ң школа дооскан эштеримни ң аразында садыгжылар, ка ң накчылар, тудугжулар дээш кымнарны чок дээр.

Слайд 19

Синквейн Чуве ады Демдек ады Демдек ады Кылыг с ө з ү Кылыг с ө з ү Кылыг с ө з ү С ө с каттыжыышкыны азы кыска домак Т ү ңнел с ө с

Слайд 20

Игил ( эгил, хыл-хомус)-ийи хылдыг х ө гж ү м херексели.

Слайд 21

-кай, кей -пай,-пей, Диис…, тенек…, эжи…, кежээ…, эрес…, чараш…, т ө жек…, Тавак…, Бичек…, Х ө лчук… .

Слайд 22

-жыгаш,-жигеш -чыгаш,-чугаш Арык…., дагаа…, оол…, Сылдыс…, алаак…, хун…., ном…, шиви…, тавак…, хоорай…, хар…, адыг…

Слайд 23

-жак,-жек,-жык,-жик -чак,-чек,-чик,-чук Серге…, …, х өл …, буга…, хартыга…, дилги…, оюн…, Д ө ң-Х өө …,кулун…

Слайд 24

Чуве аттарынын бичеледир, чассыдар кожумактарыны ң д ү р ү мнерин чурум чыскаал аайы- биле ажыглаары. Хевир кожумааны ң утказы Бичеледир, Кижилерни, дириг амытаннарны, чассыдар чувелерни д ү лей ү ннер болгаш ажык ү ннер болгаш л,м,н, ң соонга р,й,г соонга -чык,-чик,-чак,-чек -жык,-жик,-жак-,жек -чыгаш,-чигеш.-чугаш -жыгаш,-жигеш,-жугаш -ай,-ей -кай,-кей -кы(м), -ки(м)

Слайд 25

Шын бодалды тып Ч ү ве ады а) чүвелерниң кылдыныын илередир; б) чүвелерниң шынарын илередир; в) чүвелерни илередир .

Слайд 26

Ч ү ве аттарыны ң айтырыглары: а) Кандыг? Чүлүг? Кайы? б) Кым? Чүү? Кымнар? Чүлер? Чүзү? в) Чүнү кылып тур? Чүнү кылыр? Канчаар?

Слайд 27

Чуве аттарыны ң хамаарылга кожумактары а) –ның, -ниң,-тың,-тиң. б) –ым, -им, -ы ң , -у ң ,- выс,-вис. в) –дан, -ден, -тан, -тен.

Слайд 28

Кичээл силерге кандыг болду?